NAUKA , to system twierdzeń , uzasadnionych i sprawdzonych (powstałych na bazie badań empirycznych ), dotyczących ważnej dla człowieka dziedziny rzeczywistości.

NAUKI

FORMALNE EMPIRYCZNE

logika matematyka przyrodnicze społeczne

fizyczne biologiczne A. Psychologia

B. Socjologia

C. Ekonomia

D. Historia

E. Nauki polityczne

F. Prawo

G. Językoznawstwo

H. Filozofia naukowa

Psychologia pochodzi od greckich słów PSYCHE -dusza i :LOGOS -nauka

Ustala więc prawidłowości działania duszy, pojętej jako wszystko to, czego nie dało się obserwować, a co wpływało, czy wywoływało działanie. Taka definicja obowiązywała do schyłku dziewiętnastego wieku , kiedy nie była jeszcze wyłączona z filozofii. Obecnie definiuje się psychologię, jako naukę, która bada zachowanie i doznania oraz okoliczności, w jakich one zachodzą.

Współczesna psychologia jest nauką probabilistyczną, co oznacza, że nic nie można w niej powiedzieć na pewno, a jedynie z wysokim prawdopodobieństwem. Z każdym stwierdzeniem można polemizować, co zresztą warunkuje rozwój nauki.

	Usytuowanie
Czynniki mechaniczne zachowania się	Głównie zewnętrzne, znajdujące się poza człowiekiem.	Głównie wewnętrzne podmiotowe
Chwilowe, aktualne	Sytuacja S	Procesy psychiczne
Względnie trwałe	Środowisko	Osobowość

Psychologia ma różne dziedziny

• Psychologia kliniczna -wyjaśnianie zaburzeń w zachowaniu takich jak np.:

Psychotyzm -zerwany kontakt z rzeczywistością

Nerwica -objawem osiowym jest LĘK (niepokój którego źródła nie znamy)

Czynności kompulsywne -przymusowe

Dysleksja, dysgrafia

Nerwice dziecięce

• Psychologia organizacji i zarządzania

Szkolenie kadr kierowniczych (nauka menagerów, relacji z ludźmi)

organizacja pracy, dobieranie specjalistów

• Psychologia wychowawcza

Wspomaganie rozwoju dziecka (maksymalne wykorzystanie uzdolnień, lub pomoc w problemach dzieciom z niedorozwojem

Nurty w psychologii

Kiedy w 1897 roku w Lipsku Wilhelm Wundt założył pierwszy instytut psychologiczny rozpoczęła się nowa era dla psychologii. Odzieliła się ona od filozofii i powstał pierwszy naukowy nurt - introspekcjonizm.

• INTROSPEKCJONIZM

Badanie własnego umysłu, wgląd w siebie, poznanie własnych procesów wewnętrznych. Introspekcja zajmowała się jedynie świadomością, sam termin procesy „ psychiczne” oznaczał procesy świadome. Introspekcjoniści nie interesowali się Światem rzeczywistym, tylko wrażeniami powstającymi w psychice.

W odróżnieniu od wcześniejszej psychologii, posługującej się metodą dedukcji, introspekcja była nauką empiryczną -metodą są doświadczenia. John Locke podzielił je na wewnętrzne (dotyczące psychiki), oraz zewnętrzne (wszystkie pozostałe -dotyczące świata zewnętrznego, otoczenia) . Argumentem opowiadającym się za obiektywizmem introspekcji jest fakt, że każde z tych doświadczeń, również to zewnętrzne (np. w fizyce) musi przejść przez ludzką świadomość. Celem introspekcji był opis i klasyfikacja zjawisk świadomości, oraz wyjaśnianie ich przebiegu.

Powstało kilka teorii dotyczących opisu i `budowy' naszej świadomości. Teoria atomistyczna, wywodząca się z fizyki doszukuje się w naszej świadomości mniejszych elementów, z których dałoby się zsyntetyzować całą resztę. Takimi elementami były wrażenia, uczucia, myślenie, akty woli. Inne zjawiska miały być tylko kombinacjami tych elementów (uczucia = spostrzeżenia + wrażenia). Introspekcjoniści przyjęli różne stanowiska, ze względu na ilość tych elementów . Idiogeniści uważali, że powinno być ich jak najmniej, a allogeniści - nieskończenie wiele.

Inną teorią zawdzięczaną introspekcji jest teoria asocjacyjna. Została ona zaczerpnięta z Arystotelesa i mówi, że jeżeli dwa zjawiska występują w bliskim odstępie czasowym, to w procesie odtwarzania pojawiają się też razem. Takie kojarzenie może też występować w wyniku podobieństwa (mogą one być czasowe, przestrzenne, na zasadzie kontrastu). Tłumaczenie tego zjawiska jest takie: Każde zjawisko zachodzące w świadomości ma swoje miejsce, w mózgu. Każdy proces zostawia w nim trwały ślad -ENGRAM.
Theodor Ziehn przedstawiał schematy sieci skojarzeniowej: impulsy wywołują pobudzenie , które rozchodzi się w różnych kierunkach, ale jeżeli impulsy działają w punktach a i b jednocześnie, to w tym miejscu (a-b) droga nerwowa silniej się przeciera

sieci mają jeden punkt wspólny, więc impuls działający w tym miejscu pobudza obie.

Psychofizyka twierdzi, że każdy impuls wywołany jest przez bodziec fizyczny, a reakcja (zgodnie z paradygmatem Ebbinghausa i Millera struktura-funkcja) jest determinowane przez budowę organu. Próbowano również wyjaśnić świadomość poprzez procesy fizjologiczne. Fechner stworzył teorię zachowania energii - energia bodźca była wykorzystywana w reakcji. Później udowodniono jednak, że pomiędzy zjawiskiem fizjologicznym, a psychicznym nie istnieje wymiana energii. (bodźce mogą być nie tylko z zewnątrz, ale i z wnętrza)

• BEHAWIORYZM

Przekonanie, że podstawę rzeczywistości stanowi obiektywny materialne świat fizycznych doznań.

Nie ma potrzeby poszukiwania przyczyn w danej osobie, wystarczy odnaleźć zależności między specyficznymi reakcjami, a warunkami w otoczeniu.

Behawioryzm określany jest jako psychologia S-R, ponieważ jednostką stosowaną w badaniach jest związek między bodźcem (stimulus), a reakcją (response)

Nowy nurt w behawioryzmie wprowadził zmienne pośredniczące -O , ale nie badano ich bezpośrednio, tylko wnioskowano ze stosunku St-r.

Ojcem tego nurtu jest JOHN WATSON (1913)

Clark Hull, Kenneth Spence, Edward Gutherie -wczeœni behawioryœci

B. F. Skinner -współczesny behawiorysta ;Thorndike, Tolman -inni

Krytykowali oni introspekcję za metodę błędnego koła, która pomija rzeczywiste przyczyny zaburzeń. Przykład : lekarz na podstawie zachowania pacjenta zgaduje, że jest on schizofrenikiem i dalej leczy go już na podstawie wiedzy o schizofrenii.

Oni uważają, że zachowanie człowieka jest zależne od wyposażenia genetycznego, oraz od środowiska fizycznego i społecznego, natomiast procesy psychiczne to jedynie by product zewnętrznego zachowania.. Ujmują to w ten sposób: Struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska. Współcześni behawioryści zauważają, że nie tylko środowisko ma wpływ na człowieka, ale też, że z kolei jego działanie wpływa na zmianę środowiska. Jest więc sprawcze, a więc instrumentalne. Istnieje zatem sprzężenie zwrotne. Zachowanie jest więc kształtowane i utrwalane przez własne skutki. Konsekwencje tego zachowania, które sterują działaniem nazywamy wzmocnieniem.

Reakcja sprawcza (operant)

Jest to reakcja, która oddziałuje na otoczenie. Tempo w jakim występuje dana reakcja gdy możliwość jej wykonywania jest nieograniczona, a jej konsekwencje nie są ani pozytywne, ani negatywne nosi nazwę poziomu sprawczego (operant level) .Skinner wprowadził też pojęcie bodźców dyskryminacyjnych (Sd) - informują, dany organizm , kiedy po jakimś zachowaniu nastąpi nagroda.

W obecności bodźca dyskryminacyjnego po reakcji sprawczej następuje bodziec wzmacniający

Sd R → Sr

Uzyskanie pierwszej reakcji

• Zwiększenie motywacji

Pobudzenie organizmu do działania zwiększa prawdopodobieństwo, że jedna z reakcji będzie poprawna.

Minusem jest fakt, że jeżeli jednostka wykonuje jakąś reakcję ze względu na motywację zewnętrzną, to jest mniej prawdopodobne, że nauczy się cenić daną czynność dla jej własnej wartości.

• zmniejszenie zahamowań

Może uwolnić też inne, niepożądane reakcje.

• Strukturalizacja otoczenia

Polega na usuwaniu innych rozpraszających bodźców , a wyróżnianiu tych, służących do manipulowania.

Wadą jest nieprzystosowanie do środowiska naturalnego.

• Stosowanie przymusu

Polega na fizycznej `pomocy' i może spowodować rozwinięcie negatywnych reakcji emocjonalnych, wobec osoby posługującej się przymusem, oraz pogłębić poczucie osobistego niedostosowania.

• Naśladowanie modelu

To uczenie się przez obserwację. Może ono ograniczyć inicjatywę własną i prowadzić do konformizmu.

• Wskazówki słowne

Problem stanowi wieloznaczność w posługiwaniu się językiem

• Próby i błędy

Jest jedną z najmniej skutecznych technik uzyskania pierwszej reakcji, lecz może mieć . najbardziej pożądane następstwa na dalszą metę

Wzmocnienia pozytywne

Do wzmocnień pozytywnych zaliczamy pożądane i korzystne konsekwencje (nagrody), z kolei do negatywnych bodźce awersyjne (kary). Ważny jest dokładny dobór bodźców, bo ten sam bodziec może być nagrodą dla jednych i karą dla innych. Ważny jest też sposób nagradzania. behawioryści wyróżnili kilka takich procedur:

• Interwałowe:

-Procedura stałych odstępów czasowych -regularne nagradzanie po upływie określonego czasu. Np. co miesięczna wypłata. Przynosi ujemne skutki, takie jak niesumienna, nieregularna praca.

-Procedura zmiennych odstępów czasowych- wzmocnienia są nieregularne, ich czas zmienia się losowo. (miłość, przyjaźń) Jest bardziej skuteczna od tych poprzednich.

• rozkłady stosunkowe:

-Procedura zmiennych proporcji - zmienia się liczba reakcji (gry hazardowe) . Ten system jest najbardziej efektywny. Bazuje na nadziei.

-Procedura stałych proporcji -nagroda po wykonaniu określonej pracy, po każdej n-tej reakcji. Pobudza aktywność i zwiększa tempo działania.

Behawioryści znaleźli też metody konstrukcji reakcji człowieka.

• Najbardziej efektywną z nich jest uczenie bez popełniania błędów poprzez łączenie bodźców znanych, z nowymi. (np. nakładanie na kolorowe plamy linii poziomych, lub pionowych).

• metoda kolejnych przybliżeń, polegająca na tym, że początkowo terapeuta nagradza zachowania bardzo odległe od pożądanych, stopniowo zaostrzając kryteria i zwiększając wymagania.

W sterowaniu może pojawić się wiele błędów. Nawet jeżeli ktoś pamięta o tym, że wzmocnienie pozytywne daje dużo lepsze efekty, niż negatywne, to błąd może polegać na opóźnieniu wzmocnienia. Odroczenie nagrody zmniejsza jej znaczenie i obniża poziom ludzkiego wysiłku.

Wzmocnienia negatywne

Niestety w naszym społeczeństwie pokutuje wciąż zasada, aby nie nagradzać zachowań pożądanych, a karać niepożądane. Takie stosowanie wzmocnień ujemnych, nazywamy sterowaniem punitywnym lub awersyjnym. Wprawdzie już nie stosuje się kar fizycznych, ale za to kary stają się coraz bardziej wyrafinowane i subtelne, takie jak grzywny pieniężne, ograniczenie wolności osobistej, czy moralne poniżenie. Wzmocnienie negatywne z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i zahamowuje na jakiś okres . Powoduje ponadto szereg niepożądanych reakcji

• generalizacja hamowania -kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane, ale również wiele zachowań o dużej doniosłości społecznej

• zaburzenia emocjonalne - takie jak reakcje lękowe

• unikanie źródła karania - np. wagary szkolne

• dostarczanie negatywnych wzorców zachowania - proces karania może być jednocześnie procesem uczenia się

Dlatego należy się zastosować do pewnych zasad, przy używaniu kary :

• Danie możliwości reakcji alternatywnej

• Powinno się określić jaka specyficzna reakcja jest karana

• Synchronizacja kary z reakcją

• Nie powinno być żadnych możliwości ucieczki od kary

• Bodziec karzący powinien być na najwyższym rozsądnym poziomie intensywności

• Należy unikać długotrwałej kary

• Nie okazywać współczucia (pozytywne wzmocnienie)

• Należy osłabić motywację

• Należy karać reakcję, a nie osobę

Do sterowania negatywnego obok kar zalicza się też pozbawienie nagrody. Podobnie jak kara wywołuje jedynie skutki doraźne, choć wydaje się być bardziej humanitarne.

Kara może być tylko wtedy skuteczna, gdy włączy się ją wraz z nagrodami w całościowy program modyfikacji zachowania, oraz gdy wskaże się człowiekowi nowe alternatywy działania.

Poza wolnością i godnością

Behawioryści postawili człowieka poza tymi dwoma wartościami, przypisując im właściwości nie stanów wewnętrznych, ale zewnętrznych wzmocnień. Wolność według nich polega na uwolnieniu człowieka od kontroli, która wywołuje zagrożenia, reakcje lękowe, oraz agresję. Oznacza to, że wiąże się ona z brakiem w otoczeniu wzmocnień negatywnych. Godność z kolei jest prawem do czegoś, tj. do wzmocnień pozytywnych. Zatem kontrola ludzkich zachowań za pomocą bodźców moralnych nie tylko nie przeczy godności, ale wręcz dzięki niej życie człowieka staje się bardziej wartościowe. Jedno z praw behawiorystów głosi, że wielkość uznania społecznego, które potwierdza godność jest odwrotnie proporcjonalna do znajomości przyczyn zachowania. Między tak rozumianą godnością i wolnością powstaje często konflikt, w którym wolność z reguły bierze górę.

Inżynieria behawiorystyczna

Behawioryzm stworzył cały system wpływania na ludzi.

• desensibilizacja - metoda odczulania, lub uniewrażliwiania, opracowana przez Wolpego, składa się z trzech etapów. Na pierwszym z nich należy poznać bodźce, lub sytuacje, które wywołują lęk, zbadać relacje istniejące między bodźcem, a reakcją. Najlepiej jest ułożyć hierarchiczną listę bodźców. Na następnym etapie należy znaleźć sytuacje mające wartość nagradzającą i mogą zneutralizować sytuację lękową (neutralizujące) W wielu sytuacjach stosuje się sytuacje relaksacyjne,. Na trzecim etapie następuje właściwa desensibilizacja, podczas której w sytuacjach neutralizujących podaje się bodźce, w kolejności od najsłabszego.

• terapia awersyjna - potrzebna jest w przypadkach uzależnień, kiedy to alkohol, lub narkotyki są wzmocnieniem pozytywnym. Należy równocześnie z tymi wzmocnieniami stosować wzmocnienia negatywne, np. środki wywołujące reakcję wymiotną.

Aby jednak te operacje móc przeprowadzić, należy najpierw dokonać analizy eksperymentalnej zachowania, która mówi nam jakiego rodzaju bodziec podtrzymuje daną reakcję.

Utopia naukowa

Skinner stworzył utopię - państwo WALDEN TWO rządzone według zasad behawioryzmu. Było to, w efekcie państwo totalitarne, z wieloma drastycznymi zasadami:

• Pozbawienie wpływu rodziny -uznano rodziców za niekompetentnych do wychowywania pociech więc już w pierwszym roku życia były umieszczane w specjalnym akwarium (?) gdzie miały doskonałe warunki rozwoju.

• system wychowania był również instrumentalny. Wyeliminowano ze szkoły wszelkie zasady współzawodnictwo, jako źródło bodźców awersyjnych.

• uczono jedynie sposobów reagowania , nie zwracając uwagi na osobowość i życie wewnętrzne

Te zasady zdawał się dość nieumiejętnie wcielać w życie realny socjalizm. Chodziło im o wychowanie :

• człowieka kolektywnego -przedkładającego interes społeczny nad prywatny

• człowieka produktywnego

• człowieka submisywnego - uległego wobec władzy

• o światopoglądzie ateistycznym (Bóg -konkurencja dla państwa)

Jednak popełniano wiele błędów, przede wszystkim przeciwnie do WALDEN TWO -dominowały kary. Tak więc zamiast oczekiwanych efektów wytworzyły się następujące mentalności:

• mentalność dysydencka - cechowała się odwagą i publicznym krytykowaniem władzy

• mentalność emigracyjna - dotycząca emigracji wewnętrznej, próby prowadzenia normalnego życia obok rzeczywistości socjalistycznej.

Badania Pawłowa

W 1904 roku Pawłow dostał nagrodę Nobla, za swoje badania dotyczące warunkowania zwierząt.

Zależności między zdarzeniami bodźcowymi (związki S - S) informują nas o naturze środowiska, a korelacje między reakcjami (związki R - R) o strukturze zachowania, natomiast związki S → R mówią o oddziaływaniu na nas środowiska.

Bodziec, który wywołuje reakcję nazwał Pawłow bodźcem bezwarunkowym (Sb), natomiast reakcję, która po nim występuje reakcją bezwarunkową (Rb). Reakcja uwarunkowana przez bodziec warunkowy Sw (wyuczony w procesie warunkowania) to reakcja warunkowa Rw .

Odkrył on wiele ważnych zależności pomiędzy bodźcem, a reakcją. Oto niektóre z nich:

• Odstęp czasowy - sygnał i rzecz sygnalizowana muszą być spostrzegane wystarczająco blisko w przestrzeni i czasie (najlepiej ok. 1/2 minuty)

• Ważna jest duża częstość powtarzania zdarzeń, które mogą być skojarzone

• Ogólna pobudliwość - już po jednym zestawieniu bodźców obojętnego z bezwarunkowym, zwierze będzie reagować na sytuację warunkowania zwiększoną pobudliwością.

• Generalizacja bodźca - jeżeli wiele bodźców podobnych do właściwego Sw wywołuje tą reakcję. Jeżeli bodźce te uporządkuje się według ich relacji do bodźca warunkowego, to otrzymamy - gradient generalizacji bodźca.

• Różnicowanie i hamowanie - odróżnianie bodźców od szumu (nieistotnych bodźców występujących w tym samym czasie) i nie reagowanie na szum.

• Warunkowanie wyższego rzędu - po połączeniu bodźca warunkowego z innym bodźcem , ten drugi bodziec zaczyna wywoływać reakcję warunkową, pod nieobecność zarówno Sb, jak i Sw

• Wygaszanie , zachodzi w wyniku prób wygaszających - Sw + brak Sb. Jest ono szczególnym przypadkiem aktywnego hamowania, a nie utratą wyuczonego skojarzenia, ponieważ za pierwszym pojawieniem się bodźca warunkowego następuje spontaniczne odnowienie reakcji. W czasie wygaszania zachodzi też ubytek (dekrement) generalizacji. Aby wygasić warunkową reakcję strachu, trzeba stworzyć taką sytuację, w której osobnik może sam się przekonać, że po bodźcu warunkowym nie następuje niebezpieczeństwo. Nazywamy ten proces przeciwwarunkowaniem.

• Siła warunkowania - Są różne sposoby mierzenia siły warunkowania:

- amplituda reakcji

- latencja - czas utajenia

- częstość - tempo wykonywania reakcji

- odporność na wygaszanie

• Pseudowarunkowanie - w niektórych sytuacjach zachowanie podobne do reakcji warunkowej występuje, pomimo, że warunkowanie nie nastąpiło.

Inni behawioryści

E. L.Thorndike

Zajmował się warunkowaniem instrumentalnym. Ze swoich badaniach na kotach (1898) wywnioskował, że zachowanie (reakcja) jest spowodowane przez stany popędowe (bodźce wewnętrzne), a nie przez zewnętrzny bodziec warunkowy. Sygnały dostarczane przez bodźce zewnętrzne jedynie kierują selekcją i eliminacją.

Uznawał on zmienne pośredniczące (uczucie zadowolenia) za stany wzmacniające

W warunkowaniu instrumentalnym chodzi o nauczenie się tej reakcji, która jest środkiem (`instrumentem') prowadzącym do otrzymania nagrody

prawo efektu:

Każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje zadowolenie, zostaje skojarzony z tą sytuacją tak, że kiedy sytuacja powtarza się, jest bardziej prawdopodobne niż kiedykolwiek, iż dany akt także zostanie powtórzony. I na odwrót, każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje przykrość, zostaje oddzielony od tej sytuacji - gdy powtórzy się ona, ponowne wystąpienie tego aktu jest mniej prawdopodobne niż przedtem.

Prawo to nawiązuje do doktryny hedonistycznej, stworzonej przez filozofa Jeremiego Benthama, głoszącej, że zachowaniem człowieka kieruje możliwość uzyskania przyjemności i uniknięcia przykrości.

Clark Hull

Sformułował ogólną teorię uczenia się. Oto jej główne założenia:

• Przedmiotem uczenia się jest związek między bodźcem, a reakcją, jednostka uczenia się nosi nazwę siły nawyku

• Wzmocnienie jest niezbędnym warunkiem uczenia się. Aby siła nawyku wzrastała musi po niej zostać uzyskana „substancja” stanowiąca cel (goal substance), czyli czynnik wzmacniający (reinforce). Czynniki te redukują siłę popędu (teorie redukcji popędu)

• Siła wyuczonego związku pomiędzy bodźcem, a reakcją wzrasta stopniowo , w sposób ciągły, wraz z każdą wzmocnioną próbą. Uczenie stanowi względnie trwałą zmianę w zachowaniu.

E. C. Tolman

Wg. niego uczenie się to molarne (nie molekularne) zmiany w elementach poznawczych (cognitions), zachodzące w wyniku interakcji z otoczeniem. Elementy poznawcze składają się z przekonań, spostrzeżeń , czy wiadomości dotyczących otoczenia. W zachowaniu wyuczonym wchodzą w grę cele, a także wytwarzanie hipotez i oczekiwań. Uczenie się jest celowe i racjonalnie ukierunkowane. Nagrody prowadza do wytworzenia kateksji przedmiotu, która jest tendencją do poszukiwania pewnych celów, a unikania innych.

Stanowisko Tolmana to podejście poznawcze, według którego przedmiotem uczenia się są związki S - S, mapy poznawcze otoczenia

Warunkowanie reaktywne, a warunkowanie sprawcze

Bodziec warunkowy (Sb) w warunkowaniu reaktywnym to to samo, co czynnik wzmacniający (Sr) w warunkowaniu sprawczym. Oto jedyne różnice:

	TYP REAKCJI
	Odruchowa	Sprawcza
ZALEŻNOŚCI	Nie dowolna , związana z przetrwaniem biologicznym, powoduje zmiany w organizmie, wywołana przez bodziec	Dowolna, oddziałuje na środowisko, wytwarzana przez organizm
Poprzedzający bodziec	Wywołuje reakcję	Sygnalizuje, że wzmocnienie jest dostępne
Relacja czasowa między reakcją a bodźcem (w okresie nabywania)	Reakcja następuje po czynniku wzmacniającym	Reakcja poprzedza czynnik wzmacniający
Relacja funkcjonalna między reakcją a czynnikiem wzmacniającym	Obecność czynnika wzmacniającego nie zależy od reakcji	obecność bodźca zależy od reakcji i zmienia jej prawdopodobieństwo
Odstęp czasu między parą bodźców	Krótki, ustalony	zmienny , może być długi

Warunkowanie reaktywne zachowań sprawczych

Samokształtowanie się reakcji polega na kształtowaniu zachowania nie przez następujące po nim konsekwencje, lecz wytwarzane we własnym zakresie czynniki wzmacniające, wywodzące się z ewolucji danego organizmu. I chociaż reakcje warunkowa jest tu reakcją sprawczą, to jednak zachodzący proces jest warunkowaniem pawłowskim, a zwierzęta reagują na bodziec warunkowy tak jak gdyby to był bodziec bezwarunkowy.

Ograniczenia warunkowania

Zdolność danego zwierzęcia do uczenia się wiąże się ściśle z wymaganiami dotyczącymi uczenia się, wynikającymi z warunków jego środowiska naturalnego i cech specyficznych dla gatunku.

• Tendencja instynktowna - występowanie reakcji niekorzystnych , lecz przypominających reakcje naturalne

• Ostrożność wobec przynęty - Po jednej próbie szczury uczyły się unikać zatrutego pokarmu (mimo, że reakcja występowała kilka godzin później), nie zaobserwowano generalizacji bodźca.

• Predyspozycje do uczenia się tych a nie innych rzeczy

• Wdrukowanie - podążanie za matką i wybieranie partnera tego samego gatunku (np. kaczątko wychowane przez kurę znajduje partnera seksualnego - kurę) . Utrwalanie reakcji jest bardzo szybkie (np. 1 min.), a przeciwności tylko wzmagają reakcję. Najsilniejsze wdrukowanie u psów w wieku 13 tygodni.

Samowzmacnianie (Albert Bandura)

Teoria uczenia się społecznego twierdzi, że zachowanie, czynniki osobowe oraz czynniki środowiskowe determinują się nawzajem. Uznaje też ona aspekty uczenia się obserwacyjnego, symbolicznego (pozwalające wyobrażać sobie alternatywne konsekwencje i abstrakcyjne pojęcia), oraz procesy samoregulacji. Ludzie potrafią sami wytwarzać czynniki środowiskowe pobudzające ich do działania . Na tym właśnie polega samowzmacnianie. Za sygnały do przyznania sobie wzmocnienia jednostka uznaje pewne standardy wykonania

• bezwzględny poziom wykonania - wynik testu w punktach lub procentach

• poprzedni standard osobisty

• standard społeczny - porównanie wyników z wynikami innych osób

Standardy behawioralne powstają w wyniku procesów modelowania, oraz oceniania konsekwencji.

Niebezpieczeństwa wynikające z uczenia

Schizokineza - rozdwojenie, w którym komponenty złożonej reakcji warunkowej rozdzielają się, a następnie przez cały czas idą własnymi, oddzielnymi drogami. Często kiedy jednostki nie reagują już zewnętrznie na bodziec, wywiera on na nie wpływ na poziomie fizjologicznym. Została opisana przez Gantta.

Nerwica eksperymentalna - została opisana przez Lidella

• jest wynikiem długotrwałego stresu, nieuniknionego konfliktu i niezdolności dokonania wyboru między konkurencyjnymi możliwościami

• wiąże się z zachowaniem świadczącym, o zgeneralizowanym stanie lękowym

• charakteryzuje się występowaniem symptomów - reakcji niezwykłych i nietypowych dla danego organizmu

• może występować bez wygaszania przez całe życie.

Krytyka behawioryzmu

Stworzyli oni mechanistyczny zewnątrz sterowny obraz jednostki. Krytyka behawioryzmu zauważa, że nie tylko rzeczywiste czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływają na ludzkie zachowanie, ale również to, jak człowiek je spostrzega. Siergiej Rubinstejn powiedział, że świat zewnętrzny działa na człowieka przez warunki wewnętrzne. Jego zachowanie zależy od osobistego nastawienia, poziomu aspiracji itd. Udowodniono, iż jednostki o poczuciu wewnętrznej kontroli są bardzo aktywne i samodzielne, natomiast poczucie kontroli zewnętrznej blokuje ludzką aktywność.

• PSYCHOANALIZA

Zajmuje się podświadomością - stąd nazwa „psychologia głębi”. Za jej ojca uznaje się Freuda (1856 - 1939), ale on sam wskazuje jako takiego JOSEPHA BRAUERA.

Psychoanaliza - koncepcja psychodynamiczna powstała w gabinetach psychoterapeutycznych, klinikach psychiatrycznych itp. na podstawie spontanicznych obserwacji pacjentów. Celem psychologa nie jest badanie zewnętrznego zachowania, ale poznanie osobowości człowieka. Wiedza o osobowości - systemie sił dynamicznych zwanych potrzebami, lub popędami - pozwala wyjaśniać, przewidywać i korygować ludzkie działanie. Jedynym powodem zainteresowania zachowaniem jest jego głębszy sens - stanowi ono symptom wewnętrznych procesów.

Freud był zwolennikiem psychicznego determinizmu - w zachowaniu człowieka nie ma przypadków. Wszystkie zaburzenia funkcjonalne nie mające określonych podstaw anatomiczno - fizjologicznych są przejawem działania popędów biologicznych, które dążą do zaspokojenia i natrafiają na trudności w realizacji. Mają one charakter psychogenny (podstawy psychologiczne) i są nieświadome. „człowiek jest aktorem nie rozumiejącym swego dramatu”

Źródłem aktywności człowieka są dwa podstawowe popędy :

• Jednym z głównych popędów jest według niego Eros kojarzony z popędem seksualnym, ale identyfikowany też z ogólną energią życiową i z wszelkimi zachowaniami twórczymi. Energia tego popędu, to libido .

• Innym ważnym popędem wyróżnianym przez Freuda jest Tanatos popęd śmierci , popychający ludzi do sadyzmu, agresji i destrukcji.

Na początku życia górę bierze Eros, a pod koniec Tanatos.

Freud wydzielił tylko te dwa popędy, ale jego następcy widzieli ich już więcej.

struktura osobowości:

• ID - pierwotna, podświadoma część osobowości - źródło popędów. Głowym zadaniem Id jest zaspokajanie popędów, a zasadą działania „zasada przyjemności”

• EGO - posiadany przez jednostkę obraz rzeczywistości. Jest pierwiastkiem racjonalnym, rozjemcą Id i superego. Zaspokaja Id nie naruszając superego. Kieruje się zasadą realizmu.

• SUPEREGO (nadjaźń) - zespół wartości jednostki, wraz z podstawami wpojonymi jej przez społeczeństwo. Odpowiada za ja idealne i zasady moralne. Powstaje dzięki interializacji zasad wpajanych przez rodziców. Kształtuje się w ten sposób sumienie. Kieruje się zasadą moralności.
  Ja idealne - to czym chcielibyśmy być. Jest to też zinteralizowana postawa ludzi z bliskiego otoczenia, postawa ludzi którym się ufa, których się podziwia.

Obok tych podziałów istnieje podział na świadomość, nieświadomość i przedświadomość (czasowo dostępny odcinek nieświadomości).

mechanizmy obronne:

Gdy Id i superego są w konflikcie Ego stara się znaleźć kompromis. W tym celu może się posłużyć nieświadomymi mechanizmami obronnymi. Są to:

• fantazjowanie

• identyfikacja

• introjekcja (włączenie zewnętrznych standardów w strukturę Ego)

• izolowanie (szufladkowanie)

• kompensacja

• odizolowanie emocjonalne (wycofanie w bierność)

• odkupienie

• projekcja (rzutowanie) - rzutowanie treści nieświadomości na obraz świata zewnętrznego (interpretacja obrazków)

• przemieszczenie

• racjonalizacja

• reakcja upozorowana

• regresja

• sublimacja - zastępcze społecznie akceptowane formy zaspokajania popędów (np. taniec)

• wyparcie - pamięć wybiórcza

• zaprzeczenie rzeczywistości

Nadużywanie mechanizmów obronnych prowadzi do NERWICY

Stadia rozwoju psychoseksualnego:

• ORALNE - do końca pierwszego roku życia, region ust jest zasadniczym źródłem stymulacji i kontaktu z otoczeniem.

• ANALNE - do końca 2- go roku życia - źródłem gratyfikacji jest najpierw wydalanie, a później zatrzymywanie odchodów

• FALLICZNE - do 4 - go roku życia - satysfakcji erotycznej dostarcza eksploracja i stymulacja własnego ciała , zwłaszcza okolic płciowych

• kilkuletni okres LATENCJI

• GENITALNE - osiągane w okresie dojrzewania . Satysfakcja przez kontakty heteroseksualne z innymi osobami.

Na każdym z tych etapów mogą wystąpić pewne zaburzenia:

• fiksacja - zatrzymanie się osobowości pod jakimś względem na jakiejś fazie rozwoju

• regresja - polega na cofaniu się do faz wcześniejszych

Wg. Freuda podwaliny osobowości kształtują się we wczesnym dzieciństwie. W traumatycznych wydarzeniach tego okresu można też wykryć źródła późniejszych lęków i nerwic. Wtedy kształtują się też:

• KOMPLEKS EDYPA - u niemowlęcia (płci męskiej) występuje silny pociąg do matki. Ona zaspokaja wszystkie jego potrzeby. Stąd pojawia się zazdrość w stosunku do ojca, jest on postrzegany jako rywal. Dziecko ma więc ambiwalentne uczucia względem niego, z jednej strony go kocha, z drugiej szczerze nienawidzi. Pojawia się też lęk kastracyjny. Jeżeli ten kompleks nie zostanie rozwiązany w dzieciństwie następuje przeniesienie (kateksja) przerażenia i zazdrości na związki w dorosłym życiu.

KOMPLEKS ELEKTRY - żeńska odmiana kompleksu Edypa.

Główną przyczyną zaburzeń jest wg. Freuda sprzeczność pomiędzy biologiczną naturą człowieka, a uwarunkowaniami społeczno - kulturowymi

Wiedeński psychiatra Freud posługiwał się specyficznymi metodami badań. Hipnozą, metodą wolnych skojarzeń, metodą katartyczną (pobudzającą do ponownego przeżywania , przy znacznym emocjonalnym zaangażowaniu emocjonalnym, przedtem nie przetworzonych doznań)

C. G. Jung:

Szwajcarski psychoanalityk, początkowo uczeń Freuda, później stworzył własny system - psychologię analityczną. Przyjął Freudowski termin Libido, ale nadał mu szersze znaczenie. Siła ta obejmuje swoim działaniem nie tylko jednostki, ale i społeczności o wspólnym pochodzeniu. Obok nieświadomości indywidualnej istnieje nieświadomość kolektywna, rodowa, przekazywana genetycznie. Jej treść wyraża się w mitach i legendach. Te dziedziczne treści świadomości to archetypy . Główną przyczyną zaburzeń jest zrywanie łączności między nieświadomością kolektywną i indywidualną.

Opracował system osobowości składającej się z archetypów . Pierwiastkiem męskim jest Animus (duch), żeńskim Anima (dusza), obraz własnej osoby w oczach własnych to Ego, natomiast w oczach cudzych - Persona.

Jungowi zawdzięczamy też podział na ekstrawertyków i introwertyków.

Alfred Adler

Stworzył koncepcję zwaną psychologią indywidualną. Głównym tematem jej zainteresowania uczynił stosunki jednostki z otoczeniem społecznym. Uznał, że źródłem nerwic są nierówności sił między ludźmi. Ludzie mają wrodzony instynkt mocy, który sprawia, że dążą do zdobycia przewagi nad innymi. Jeżeli instynkt jest niezaspokojony może to prowadzić do kompleksu niższości , lub mechanizmów kompensacji

Zwraca też uwagę na potrzeby przynależności do innych ludzi , oraz autonomii

Otto Rank

Wiązał potrzebę przynależności z pierwotnym związkiem organizmu dziecka z matką. Uważał, że jego podstawą jest uraz narodzin. Ale ta potrzeba jest ciągle w konflikcie z potrzebą rodzenia się na nowo - uzyskiwania autonomii.

Melania Klein

Szczególne znaczenie dla psychiki dziecka przypisywała oralnemu okresowi jego rozwoju.

Daniel Lagache

Podkreśla on stopniowe przezwyciężanie przez dziecko pierwotnego synkretyzmu, czyli stanu jedności ze światem i dopiero stopniowo wyodrębnia się z otoczenia, co przejawia się już około trzeciego roku życia jako świadomość możliwości wpływania na świat.

Harry S. Sullivan

Nie był freudystą i nie posługiwał się terminologią psychoanalityczną, ale szedł w tym samym kierunku.

Wyróżniał dwie główne potrzeby człowieka - przyjemności i bezpieczeństwa i przypisywał duże znaczenie stosunkom międzyludzkim. Źródłem nerwicy są konflikty z innymi ludźmi, a więc człowiek stara się ich unikać utrzymując za wszelką cenę dobre stosunki z innymi ludźmi, co prowadzi do zafałszowania obrazu własnej osoby w trojakiej formie:

• w postaci ja dobrego, a więc społecznie akceptowanego i bezpiecznego

• ja złego społecznie potępionego i zagrożonego

• nie-ja, a więc samoodrzucenia i samopotępienia, prowadzącego do nerwic

Karen Horney

Zwróciła uwagę na szczególną rolę zagrożeń społecznych w zaburzeniach nerwicowych. Wywołany tymi zagrożeniami lęk podstawowy jest źródłem potrzeby bezpieczeństwa. Ukierunkowuje ona człowieka na ciągłą walkę o rzeczy to bezpieczeństwo zapewniające np. pieniądze i może prowadzić do tzw. lęku wtórnego (lęku przed własnym lękiem)

Lęk podstawowy staje się podstawą trzech strategii w regulowaniu stosunków z innymi ludźmi :

• „ku ludziom”- dążenie do zdobycia ich miłości , akceptacji, uznania

• „przeciw ludziom” - dążenie do uzyskania nad nimi przewagi i do wykorzystywania ich

• „obok ludzi”- ucieczka od ludzi, separowanie się, izolowanie

Te potrzeby są często ze sobą sprzeczne, co prowadzi do konfliktu, a także do sprzeczności pomiędzy ja idealnym i ja realnym. Rola terapeuty polega na pomocy w odkryciu ja realnego, co pozwala na samorealizację

Erich Fromm

Zajmował się problemem zależności człowieka od społeczeństwa. Uważał, że zachowanie człowieka nie jest determinowane przez jego biologiczną naturę, ale przez przynależność do określonego społeczeństwa. Kiedyś społeczeństwo dokładnie określało miejsce każdego z obywateli. Dziś mamy większą swobodę, ale przez to zostało zachwiane nasze poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Wolność indywidualna została opłacona osamotnieniem. Powstaje więc tendencja uciekania od wolności Wytwarzają się trzy tendencje wyjścia z tej sytuacji:

• sadomasochizm - stosowanie i poddawanie się przemocy

• agresywność - skłonność do niszczenia

• konformizm -rezygnacja z własnej osobowości

Jedynym jednak wyjściem jest przebudowa stosunków z innymi ludźmi na zasadzie miłości.

Fromm wyróżniał jej dwa rodzaje:

• męska -aktywna, wyrażająca się w kierowaniu tym co się dzieje, podejmowaniu ryzyka

• żeńska - bierna, wyrażana w aktach przyjmowania, opiekowania się

• PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

Powstała na początku dwudziestego wieku. Stworzyli ją psychologowie postaci, tacy jak: Max Wertheimer , Wolfgang Kohler i Kurt Koffka.

Uważali oni, że człowiek jest istotą aktywną, która informacje przetwarza, porządkuje i kształtuje, to znaczy nadaje im sens, przypisuje znaczenie. Reprezentują pogląd interakcjonistyczny. Podkreślają wzajemne oddziaływanie pomiędzy warunkami wewnętrznymi, a środowiskiem. twierdzą na przykład, że procesy poznawcze zmieniają się w zależności od procesów wewnętrznych. przypisują również dziecku aktywną rolę w swoim rozwoju.

Sprzeciwiali się atomistycznemu sposobowi myślenia, klasycznej teorii, jak i teorii asocjacyjnej, jako wyjaśniającej strukturę świadomości. Każda postać podlega zasadzie prymatu nad częściami. Części składowe nie mają własnej tożsamości niezależnej od całego układu energetycznego , jakim jest postać.

Osiągnięcia psychologów postaci:

• Badania Blumy W. Zeigernik nad dynamiką procesów pamięci :kiedy człowiek przerwie wykonywanie zadania, utrzymuje się silna tendencja do jego zakończenia (łatwiej pamięta się potrzebne dane)

• Badania W. Kohlera nad myśleniem, przeprowadzone na małpach człekokształtnych. Wgląd - nagłe przeorganizowanie obrazu sytuacji, które prowadzi do rozwiązania .

Pomiędzy rozumieniem pojęcia świadomości przez psychologów postaci i psychologów introspekcyjnych istnieje istotna różnica, będąca wyrazem odchodzenia od pozytywizmu (dzielenie na części) w kierunku fenomenologii (koncentracja na bytach). Świadomość w rozumieniu psychologów klasycznych jest strumieniem przeżyć bezprzedmiotowych, zaś w rozumieniu psychologów postaci, świadomość jest zawsze funkcją czegoś, świadomością figur, rzeczy, osób, sytuacji..

Według psychologów postaci zjawiska świadomości i zjawiska fizyczne podlegają tym samym prawom postaci, czyli, że są pod tym względem izomorficzne (mają te same właściwości) - w przeciwieństwie do paralelizmu psychofizycznego, gdzie nie było żadnej zależności prócz przyporządkowania.

GESTALT -całość wewnętrznie spoista, posiadająca określony kształt i kontur, wyodrębniający się w polu widzenia. POSTAĆ.

Stan równowagi chwiejnej i dążenie do jej odzyskania jest podstawą wyjaśniania wszelkiej dynamiki procesów psychicznych. Ta tendencja zapewnia postaci trwałość i dążenie do swojej doskonałej formy. Całość nadaje swoim częściom składowym sens.

Metody badania: introspekcja, obserwacja zachowania, organizacja kontrolowanych eksperymentów. Model -elektromagnetyczne pole sił.

Jest to kolejny nurt akademicki. Wysuwano wnioski całościowe dotyczące natury człowieka. Tworzono modele funkcjonowania umysłu, metodą badań była symulacja. Motorem powstania tego nurtu był rozwój cybernetyki i komputerów . Uważano, że w mózgu człowieka zachodzą procesy przetwarzania informacji, identyczne z tymi jakie zachodzą w komputerze.

Prawo psychofizyczne Webera - Fechnera

Określa zależność pomiędzy siłą bodźca , a siłą wrażeń

Ldr -Ledwo dostrzegalna różnica - minimalna siła bodźca fizycznego, niezbędna do spostrzeżenia, że bodziec uległ zmianie. Przyrost wielkości bodźca , który powoduje Ldr stanowi stałą część pierwotnej jego wielkości - człowiek łatwo rozpoznaje niewielkie zmiany słabego bodźca, podczas, gdy intensywny bodziec musi zmienić się dużo silniej.

• PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Głębokie zainteresowanie procesem samorealizacji, nacisk na integralność i specyficzność jednostki, troska o jej zrozumienie i o polepszenie losu ludzkiego

Abraham Maslow, Rollo May, Carl Rogers -przedstawiciele tego kierunku

• FENOMENOLOGIA

Podstawą rzeczywistości jest subiektywny świat doznań indywidualnych.

Za twórcę fenomenologii - `tego co się przejawia' -jest Hussler

• BIOLOGICZNY SPOSÓB WIDZENIA

Polegał na badaniu mózgu. Przyczynił się do wielu odkryć dotyczących różnych ośrodków nerwowych.

Jego przedstawiciele to: Paul Broka, Fritsch, Richard Thompson

Psychologia jako nauka teoretyczna i praktyczna

• Co to jest deprywacja emocjonalna?

Niewłaściwy rozwój dziecka spowodowany niewłaściwymi warunkami emocjonalnymi.

Np. Karłowatość spowodowana brakiem uczuć rodzicielskich.

W takich przypadkach podwzgórze nie pobudza przysadki mózgowej, która wydziela serotoninę.

• Jakie warunki mogą uformować Eichmanna?

62% badanych pod wpływem autorytetu, zaaplikowało najwyższą karę -450 woltów!

Gdy autorytet był silniejszy liczba sadystów wzrosła do 85%

Założenia i podstawowe problemy:

• DETERMINIZM

Wszystkie zdarzenia mają swoje przyczyny- warunki, które poprzedzają je i determinują to , co się stanie.

Związki pomiędzy nimi są stałe (invariant), więc gdybyśmy znali wszystkie zmienne(variables) zachowanie ludzkie byłoby przewidywalne. Nie ma jednak możliwości poznania wszystkich danych.

• EPIFENOMEN

Jest to uboczny produkt procesów rzeczywistych. Jako takie wielu psychologów uznaje procesy psychiczne.

Twierdzą oni ,że zjawiska zachodzące w świadomości są ubocznymi produktami procesów neurologicznych

i nie mają żadnego znaczenia w związku przyczynowo-skutkowym

• ENWIRONMENTALIZM

Pogląd zapoczątkowany przez Johna Locke (Tabula Rasa), kładący nacisk na wychowanie, jako czynnik decydujący o naszej indywidualności

• NATYWIZM

O tym jacy jesteśmy decydują cechy wrodzone, takie jak: geny , układ nerwowy, budowa ciała, itp.

• IDIOGRAFICZNE podejście

Twierdzenie, że każdy przypadek jest jedyny w swoim rodzaju i należy poznać indywidualne doświadczenia, poglądy i inne okoliczności, aby móc go zrozumieć.

• NOMOTETYCZNE podejście

Istnieją zależności ogólne, dotyczące nas wszystkich

• ATRYBUCJA DYSPOZYCYJNA

Przyczyny zachowania przypisuje się czynnikom wewnętrznym.

• ATRYBUCJA SYTUACYJNA

Przyczyny zachowania przypisuje się czynnikom zewnętrznym.

Cele psychologii

Sposoby opisywania

• DANE

Są opisami lub pomiarami obserwowanych zdarzeń.

Mogą być nimi sprawozdania ze snów, ale nie sny.

• OBSERWACJE

Należy je dokładnie oddzielać od wniosków

• OPERACJONIZM

Definiowanie pojęcia za pomocą operacji stosowanych przy pomiarze.

Np. głód opisany jako pewna ilość godzin bez jedzenia

• PROCES TRIANGULACJI

Opisywanie pojęcia za pomocą kombinacji sprawozdań ( ↑ )

• DEFINICJA POGLĄDOWA

Zamiana abstrakcyjnego pojęcia w coś co można zobaczyć i zmierzyć

Typy wyjaśnień

• PODEJŚCIE MENTALISTYCZNE

Wnioskowanie o przyczynach natury psychicznej, takich jak uczucia, czy pragnienia.

Może prowadzić do antropomorfizmu.

• PODEJŚCIE FIZJOLOGICZNE

Wyjaśnienia w zakresie zjawisk fizjologicznych

• ANALOGIA

Wyjaśnienie poprzez porównanie.

• FUNKCJONALNE wyjaśnienie

Wyjaśnienie poprzez określenie bodźców, których zachowanie jest funkcją

• SYMULACJA

Komputerowa demonstracja procesów myślowych

• WARUNKI GRANICZNE

Wyliczanie warunków granicznych pomaga nam ustalić, co musi być spełnione, a co nie, aby dane zjawisko występowało

• TEORETYCZNE wyjaśnienie

Wyjaśniać za pomocą teorii, to dedukować szczególny przypadek z ogólniejszych zasad.

Teoria przedstawia w sformalizowanej, usystematyzowanej postaci związki pomiędzy różnymi założeniami, pewnymi regułami zachowania, rozmaitymi wnioskami oraz zbiorem zaobserwowanych istotnych faktów.

Sposoby przewidywania

• SZACUNKOWE przewidywanie

Są to wartości przeciętne otrzymane na drodze obserwacji przeszłych zależności

Dotyczą one grup, a nie jednostek.

• PRZEWIDYWANIE W WYNIKU ZROZUMIENIA

Dokładne zrozumienie związków przyczynowo- skutkowych pozwala na dokładne warunki, w których dane zjawisko wystąpi, lub nawet przewidzieć zjawisko, które nie było poprzednio obserwowane.

• HIPOTEZA

Jest to stwierdzenie określające, w jaki sposób mogą być ze sobą związane dwa zjawiska, lub dwie zmienne.

• KORELACJE

Stwierdzenia dotyczące istnienia związku między jednym, a drugim zjawiskiem, nie mówi --> [Author:G] nic jednak o rodzaju tego związku

Sposoby sterowania

• CYBERNETYCZNE

Sterowanie za pomocą sprzężenia zwrotnego.

Nadawanie informacji, które skutecznie zmieniają zachowanie odbiorcy

Eksperyment naukowy w psychologii

Psychologowie naukowi, zajmują się wiedzą empiryczną musi ona być obiektywna i weryfikowana w sposób niezależny. Oznacza to, że naukowiec musi być obiektywny, nie może dostrzegać tylko korzystnych dla siebie faktów, ignorując pozostałe. Ważne jest też , aby badanie było replikowalne, to znaczy, aby inny naukowiec mógł je dokładnie powtórzyć, na podstawie opisanych szczegółowo warunków.

Idee formułowane w postaci sprawdzalnych hipotez pochodzą z wielu źródeł:

a) wnioski wyprowadzane z teorii

b)niezgodne ze sobą obserwacje i wnioski

c)zagadkowe zjawisko, które podważa tradycyjny sposób myślenia

d)potrzeba zmiany pewnych warunków życia

e) przypadkowe zdarzenia lub obserwacje, zwane szczęśliwym trafem

f)intensywna analiza doświadczeń i zachowania

Podstawowe zasady zbierania danych

Należy wyszukiwać sygnały wśród szumu, czyli wszystkich innych rzeczy, jakie zdarzają się w tym samym czasie.

• HIPOTEZA ZEROWA

Jest to podstawowe założenie formułowane w postaci negatywnej (przeciwne do tego co chcemy udowodnić).

• ZMIENNA ZALEŻNA

Reakcja podlegająca wpływowi bodźca

• ZMIENNA NIEZALEŻNA

Warunek bodźcowy wpływający na reakcję.

• METODA EKSPERYMENTALNA

Manipulowanie zmienną niezależną

• GRUPA EKSPERYMENTALNA

Grupa której daje się polecenia istotne dla eksperymentu.

• GRUPA KONTROLNA

Nie dostaje żadnych poleceń i najczęściej nie wie, że znajduje się w jednej z grup.

Potrzebna jest ona w celu wykluczenia alternatywnej hipotezy.

• RÓŻNICA ISTOTNA

Ustalana poprzez ocenę prawdopodobieństwa, że różnica jest wynikiem przypadku

Musi ono być mniejsze niż 5% (p<0,05)

• PRZECIĘTNA

Inaczej miara tendencji centralnej. Można ją wyznaczać na różne sposoby: _Średnia arytmetyczna -suma wyników, podzielona przez liczbę wyników, oznaczona symbolem M, lub X

Mediana -środkowy wynik, gdy wszystkie wyniki uporządkowane są według ich wartości liczbowej

Modalna -wynik najczęściej występujący

• ZMIENNOŚĆ

Informują nas o skupieniu wyników, lub też ich rozrzucie. Miary zmienności:

Obszar zmienności -od najniższego do najwyższego

Odchylenie standardowe -miara przeciętnego oddalenia wszystkich wyników od średniej w danej grupie

• WSPÓŁCZYNNIK KORELACJI ®

Służy do opisania zależności między dwoma zbiorami wyników dla tych samych osób. Informuje on nas o tym, czy związek ten jest pozytywny, czy negatywny i czy w ogóle występuje.

Całkowita Ujemna korelacja -1,0

Całkowita dodatnia korelacja +1,0

Brak korelacji 0

• ZASADA NIEOZNACZONOŚCI

Gdy ludzie zdają sobie sprawę z tego , że są obserwowani, to zmieniają swoje zachowanie.

Badacz nie uzyskuje więc rzetelnych wyników.

Sposoby podejścia

• POZIOM MIKROSKOPOWY

Zainteresowanie skupia się na możliwie najdrobniejszych częściach, zdarzeniach i subjednostkach organizmu.

• POZIOM MOLEKULARNY

Również duże zainteresowanie szczegółami, ale studiuje się tu większe jednostki, same składające się z subjednostek.

• POZIOM MOLARNY

Przedmiotem badania jest cały organizm, albo system zachowań, w które zaangażowana jest znaczna część całego organizmu.

• REDUKCJONIZM

Twierdzenie , że wszystkie zjawiska psychiczne da się sprowadzić do procesów neurologicznych, lub biochemicznych

• SENSUALIZM

Badanie wrażeń zmysłowych.

Procesy sensoryczne

Na organizm stale oddziałowuje sytuacja bodźcowa, która nigdy nie jest taka sama, ciągle ulega zmianom. Przez to organizm nie mógłby się nauczyć reagować odpowiednio do sytuacji, gdyby percepcja sprowadzała się do biernego odbioru i rejestrowania sytuacji bodźcowych. Tak jednak nie jest, bo odbywają się podczas niej procesy abstrakcji i uogólnienia. Organizm uczy się reagować na konkretne bodźce, nie zwracając uwagi na pozostałe, to jest abstrahując od nich. Uogólnienie polega na tym, że całe klasy bodźców różniących się fizycznie stanowią dla człowieka bodźce jednakowe.

Bodziec jest to takie zdarzenie w środowisku fizycznym receptorycznej powierzchni organizmu, na które organizm potrafi zareagować w sposób specyficzny.

To samo zdarzenie może być lub nie być bodźcem, zależnie od układu, ze względu na jaki je rozpatrujemy (organizm jako całość, receptor, lub analizator). Receptory mogą odbierać bodźce nie tylko ze świata zewnętrznego, ale i z wnętrza organizmu. (stąd w definicji receptoryczna powierzchnia)

Bodziec jest zawsze związany ze zmianą dopływu energii -może nim być nie tylko dopływ energii, ale także przerwanie jej dopływu. Organizm natomiast tylko w tym sensie jest zdolny do zareagowania, że jest zarazem zdolny do niezareagowania, czyli do zachowania się w różny sposób.

Można wydzielić kilka klas czynności percepcyjnych :

1. Rozróżnianie różnych (fizycznie) wartości poszczególnych wymiarów sensorycznych, na przykład rozróżnienie dwu bardzo do siebie podobnych odcieni barwy szarej, pokazywanych jednocześnie.

2. Rozpoznanie różnych (fizycznie ) wartości poszczególnych wymiarów sensorycznych oraz kombinacji różnych wymiarów, na przykład nazywanie różnych odcieni barwy szarej pokazywanych oddzielnie, bez porównywania pokazywanego odcienia z wzorcem. Szczególnie złożonym wypadkiem tej kategorii czynności percepcyjnych jest spostrzeganie przedmiotów.

3. Wykrywanie bodźców różniących się od siebie tylko w jednym wymiarze podawanych wielokrotnie przez dłuższy okres czasu, na przykład wykrywanie wśród ukazujących się rytmicznie linii świetlnych o stale jednakowej długości- ukazujących się z rzadka linii nieco krótszych niż inne. (vigilance)

Wymiar sensoryczny może zmieniać się , tj. przybierać różne wartości , niezależnie od innych właściwości bodźca. np. Osobę identyfikujemy jako osobę niezależnie od ilości i koloru światła, czy oddalenia.

Kryterium wyodrębnienia określonej własności bodźca jako wymiaru sensorycznego jest możliwość zmienienia jego wartości bez zmiany wartości innych wymiarów. Na ogół poszczególnym wymiarom sensorycznym odpowiadają określone fizyczne własności bodźca. Różne wymiary fizyczne są odbierane przez różne receptory człowieka.

Receptor jest to układ o jednym wejściu informacyjnym (pod wpływem bodźców zmienia swój stan) i jednym wyjściu informacyjnym (jego stan zmienia się pod wpływem bodźca działającego na wejście receptora, a elementem tym jest w każdym receptorze włókno nerwowe łączące receptor z neuronem obwodowym)

Bodźcami dla danego receptora są dlań swoiste, specyficzne wymiary sensoryczne. Różne wymiary sensoryczne są przez receptory przekodowane na jeden kod wspólny całemu układowi nerwowemu.

Analizator -całość złożona z receptora, dośrodkowych dróg nerwowych łączących (aferentnych), oraz odpowiedniego ośrodka sensorycznego w korze mózgowej.

Czasowi działania bodźca odpowiada czas (długość 0wysyłanej przez receptor serii impulsów nerwowych, zaś intensywności, (mocy) bodźca, częstotliwość impulsów. Pojemność informacyjna receptora zależy od liczby różnych serii impulsów, za pomocą których receptor reaguje na różne co do intensywności bodźce. Jednak jest to prawdą tylko w pewnych granicach intensywności bodźca, wyznaczanych przez progi absolutne :

Próg dolny wrażliwości - jest to najmniejsza ilość energii bodźca , zdolna do wywołania reakcji w postaci impulsu nerwowego. Jest on dla niektórych receptorów zbliżony do absolutnego progu fizycznego, tj. do najmniejszej możliwej fizycznie porcji energii - jednego kwantu energii.

Próg górny - jest to największa ilość energii bodźca, przy której receptor jeszcze reaguje specyficznie do ilości energii bodźca. Od pewnej intensywności reaguje on już na wszystkie wyższe intensywności tak samo (tj. niespecyficznie dla intensywności), istnieje bowiem pewna górna granica częstotliwości impulsów nerwowych, jaką receptor może wysłać. Przy odpowiednio wysokiej intensywności receptor ulega odwracalnemu, fizjologicznemu uszkodzeniu, a gdy intensywność dalej wzrasta bodziec nieodwracalnie niszczy receptor.

Wrażliwość -jest to właściwość receptora, którą mierzy się dolnym progiem absolutnym. Receptor jest tym wrażliwszy, im niższy ma próg wrażliwości.

Czułość receptora - minimalna wielkość różnicy pomiędzy dwiema intensywnościami bodźca, niezbędna do wywołania dwu różnych reakcji. Ta minimalna wielkość różnicy intensywności, nazywa się progiem czułości, lub progiem względnym.

Próg świadomości -dotyczy najsłabszej intensywności bodźca, , które może być jakościowo odczuwalna jako różniąca się od innych

Pole świadomości - ogół zjawisk świadomości występujących u człowieka w określonym momencie (pole widzenia, słyszenia)

Struktura pola świadomości

Czasowa lub logiczna przestrzenna- figura + tło

(elementy kojarzone na (figura wyraźniejsza niż tło

zasadzie czasowej, lub logicznej) z wyróżnionym konturem)

INTROSPEKCJA

Klasyfikacja receptorów na podstawie lokalizacji :

• Eksteroreceptory- występują na powierzchni organizmu i odbierają bodźce z otoczenia.

- telereceptory - bodźce oddalone od organizmu

- kontaktoreceptory - bodźce w zetknięciu z receptoryczną powierzchnią organizmu

• Interoreceptory - wewnątrz organizmu.

-proprioreceptory - w narządach ruchu

-wisceroreceptory - w narządach wewnętrznych

telereceptory;

• WZROK

Receptorami są pręciki (różne odcienie jasności) i czopki (wrażliwe na barwy, zarówno chromatyczne, jak i achromatyczne)

Bodźcem jest światło, tj. fale elektromagnetyczne długości 350 - 750 μ , a pręciki, jak i wszystkie (3) rodzaje czopków różnią się od siebie wrażliwością oraz zakresem odbieranego światła Pręciki są znacznie wrażliwsze niż czopki, ale próg górny dla pręcików jest tysiąc razy niższy niż dla czopków - pręciki są aparatem widzenia nocnego, a czopki dziennego. Są trzy lub cztery rodzaje czopków o różnych, przesuniętych krzywych wrażliwości, których maksima przypadają na różne długości fal, odpowiadające tzw. barwom podstawowym - czerwonej, zielonej, błękitnej i żółtej.

• SŁUCH

Receptorami są rzęski komórek rzęskowych rozmieszczonych w uchu wewnętrznym, w ślimaku, na tzw. błonie podstawowej. Zakres reagowania zależy od intensywności dźwięku, energii fali dźwiękowej i tzw. amplitudy fali oraz od nastrojenia błony podstawowej. Jest ona w różnych miejscach nastrojona (zasada rezonansu) na różne częstotliwości, a w drganie mogą ją wprawić dźwięki z zakresu od 20 Hz do 20 kHz. Spełnia więc ona dodatkową rolę filtru.

• WĘCH

Receptorami są rzęski komórek dwubiegunowych znajdujących się w nabłonku węchowym, umieszczonym u samego szczytu obu przewodów nosowych. Bodźcami dla receptorów są substancje spełniające dwa warunki:

- są bardzo lotne

- wchodzą w określone reakcje chemiczne z powierzchnią błony receptora

Wrażliwość węchowa jest największa na mekraptan etylowy i wanilianę

kontaktoreceptory:

• SMAK

Zalicza się go do zmysłów chemicznych (wraz z węchem). Receptorami są rzęski komórek rzęskowych rozmieszczone na krawędziach i bocznej powierzchni języka. Warunki jakie muszą spełniać bodźce:

- rozpuszczalne w wodzie

- wchodzą w określone reakcje chemiczne z powierzchnią błony receptorów smakowych

Poszczególne receptory różnią się od siebie wrażliwością na różne substancje. Najniższym progiem najwrażliwszych receptorów jest próg siarczanu chininy.

• RECEPTORY SKÓRNE

Istnieje kilka rodzajów receptorów, odbierających różne bodźce:

• ciałka Meissnera - dotyk

• ciałka Krausego - zimno

• ciałka Paciniego - ciepło

• nagie zakończenia włókien nerwowych - ból

proprioreceptory:

• RECEPTORY RÓWNOWAGI - rzęski komórek rzęskowych znajdujące się w błędniku w uchu środkowym, składającym się z kanałów półkolistych wypełnionych endolimfą, oraz przedsionka z otolitem (grudka wapnia)

• RECEPTORY STAWOWE - zakończenia czuciowych włókien nerwowych w postaci ciałek Vatera i Paciniego umieszczone w torebce stawowej.

• RECEPTORY MIĘŚNIOWE - receptory mięśniowe wrażliwe na rozciąganie

• RECEPTORY ŚCIĘGNOWE - receptory ŚCIĘGNOWE wrażliwe na rozciąganie

wisceroreceptory:

Bardzo zróżnicowane i funkcjonalnie wyspecjalizowane zakończenia nerwowe znajdujące się w wewnętrznych narządach ciała, w ściankach naczyń krwionośnych, w jelitach, w narządach płciowych itp.

Sytuacja jako wyznacznik zachowania - WYKŁAD

Sytuacja - aktualny wyznacznik zachowania. Dotyczy to krótkiego przedziału czasowego. Przykład : ludzie często zachowują się w sposób agresywny i nieprzyjemny pod wpływem sytuacji w jakiej się znaleźli.

• eksperyment Zimbardo i Miligrama - sztuczne więzienie, studenci `strażnicy' dręczący `więźniów' i nadużywający władzy. Obserwujemy tu wpływ przyjętej roli i anonimowości na zachowanie się podmiotu. (Czy osobowość istotnie determinuje zachowanie się podmiotu, czy ważniejsza jest sytuacja?)

• eksperyment Rosenhana -zdrowi ochotnicy (lekarze) na oddziale psychiatrycznym. - Zachowanie względem innych ludzi zależy od etykietek , jakie im przypisujemy. Często nasza wcześniejsza klasyfikacja nie pozwala nam przyjąć faktów

Sytuacja obejmuje wszystkie oddziaływania , a także stany otoczenia i podmiotu.

ZACHOWANIE W SYTUACJI (Lewicki)

R = f (S,A,W,O)

R = reakcja S = bodźce zewnętrzne

W = bodźce wisceralne, wewnętrzne O = osobowość, skłonności, predyspozycje

A = atencedenty - poprzedniki, podźwięki - stany wywołane przez poprzednie sytuacje

Sytuację można rozpatrywać także jako system : chwilowy aktualny układ elementów otoczenia człowieka, z nim samym jako podmiotem, oraz relacje między nimi.

• postulat uwzględnienia w sytuacji struktury (całości) relacji podmiotu z otoczeniem.

Relacje te zależą od biologicznego i psychologicznego stanu podmiotu.

2

2

0. nic jednak o rodzaju tego związku

Internetowa Baza Pomocy Studentów Psychologii - psychol

www.psychobaza.prv.pl

Odwiedź nas!

---