Psychologia Społeczna wykłady, Psychologia Społeczna 05


PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA 05.10.2002 prof. Jolanta Miluska

Czym jest psychologia społeczna.

Psyche- dusza, Logos- umysł, nauka o duszy.

Nauka społeczna badająca procesy myślowe, badawcze, emocjonalne oraz procesy motywacyjne jak również zachowania ludzkie.

Psychologia społ. to naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wpływa na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowania.

Dla P.S. ważniejsze jest zrozumienie w jaki sposób ludzie konstruują (spostrzegają, interpretują) rzeczywistość niż obiektywny stan rzeczy.

Z = f ( S x O )

Z-zachowanie ludzkie jest funkcją dwóch czynników :

S- sytuacje ( czynnik zewnętrzny) i

O- osobowość ( czynnik wewnętrzny)

I okres w historii PS (przed naukowy trwał do poł. XIX w. Rozważania filozofów od Arystotelesa i Platona szukanie związków pomiędzy ustrojem a osobowością władcy (redukcjonizm).

II okres od momentu założenia w 1879 przez Wilhelma Wundta w Lipsku Laboratorium psychologicznego. Okres ten charakteryzuje się obserwacji i doświadczeń empirycznych.

1] G. Le Bon -„ Psychologia tłumów” opisuje zachowania się ludzi w tłumie, zwraca uwagę na zjawisko sugestywności, utratę indywidualności. Jednostki w tłumie są b. podatne na zmiany jakby się nawzajem zarażali, wprowadza pojęcia dusza tłumu, (dusza narodu)- jako zespołów cech wspólnych.

2] G. Tarde- potwierdza obserwacje Le Bona wprowadza pojęcie imitacji w zachowaniach się tłumu.

Ten okres w rozwoju psychologii cechuje gromadzenie danych empirycznych, kończy się wraz z pierwszą wojną światową.

III okres od 1903r do dziś - okres naukowy. Psychologia już zorientowana empirycznie na doświadczenie, rozwija się bardzo widocznie w USA i wiąże się z orientacją pragmatyczną - amerykańska wersja psychologii społecznej. W Polsce zintensyfikowany rozwój PS nastąpił po 1998r.

1] W. Mc Dougall- psycholog amerykański -„Wprowadzenie do psychologii”, jest autorem modelu psychologicznego psychologii społecznej. Szczególne znaczenie przypisuje czynnikom O -osobowościowym, podkreśla wpływ instynktów na zachowania ludzkie (darwinizm społeczny) instynkty te to: ucieczki, odrzucenia, ciekawości, walki, samoutwierdzenia, macierzyństwa, seksualny, stadny, tworzenia, zabawy, naśladownictwa, sugestii, sympatii, śmiechu itd.

2] E. Ross-„ Socjal Psychology” jest autorem modelu socjologicznego psychologii społecznej. Szczególne znaczenie w motywacjach zachowań ludzkich przypisuje czynnikom S- sytuacyjnym. W modelu tym PS bada procesy i zjawiska psychologiczne występujące w życiu społecznym, bada i opisuje nastroje społeczne w aspektach psychologicznych jak stereotypy społeczne, moda.

„LUDZIE BYWAJĄ UCZCIWI ”

3] F i M Sherif - bezpośrednie sytuacje społeczne gdy:

  1. -ludzie występują wobec siebie jako indyw. jednostki, z indywidualnymi cechami,

  2. - ludzie występują wobec siebie jako członkowie małej grupy społecznej,

  3. - ludzie występują wobec siebie jako członkowie zbiorowości (kibice, kinomani itp)

  4. - ludzie występują wobec siebie jako członk. instytucji, organizacji społecznej,

  5. - ludzie występują wobec siebie jako członk. społeczności (wiekowej, zawodowej, narodowej.)

Uczestnictwo w pośrednich sytuacjach społecznych to korzystanie z materialnych i niematerialnych elementów kultury. Elementy kultury niematerialnej to obyczaj, prawo, religia.

prof. St. Mika - Psychologia społeczna bada procesy psychologiczne i zachowania się ludzi znajdujących się w sytuacjach społecznych.

Psychologia społ. a mądrość ludowa i filozofia.

Ludzie od zarania dziejów obserwowali prawidłowości w zachowaniach ludzi wynikających z życia społecznego i próbowali je zrozumieć i zdefiniować. Jednak próby te bez naukowych metod analizy i eksperymentalnych uogólnień są najczęściej jednostronne i przeczą sobie nawzajem.

Psychologia społ. a inne nauki społeczne. Wszystkie nauki społ. jak socjologia, ekonomia, nauki polit. zajmują się wpływem czynników społecznych na ludzkie zachowanie, różnią się tylko tym, że analizują te same zjawiska na różnych poziomach.

Psychologia społ. jako część psychologii koncentruje swoje zainteresowania na jednostce, jako części składowej społeczności, ze szczególnym naciskiem na psychologiczne procesy zachodzące w jej umyśle.

Socjologia zajmuje się zachowaniami ludzi w skali makro, na poziomie klasy społ., struktura społ., instytucje społ. Ponieważ te grupy społ. tworzą konkretni ludzie więc obszary zainteresowań tych dwóch dyscyplin nakładają się na siebie. Celem P.S jest określenie uniwersalnych, właściwości natury ludzkiej, które powodują, że każdy człowiek jest podatny na wpływ społeczny.

0x08 graphic

Psychologia ogólna (psych. osobowości) bada zachowania i motywy działania jednostki ze szczególnym zainteresowaniem różnicami indywidualnymi czyli składnikami osobowości, które różnią poszczególnych ludzi, opisuje zachowania człowieka jako homo sapiens.

Psych. społeczna modyfikuje prawa z psych. ogólnej wprowadzając czynnik społeczno-kulturowy.

Antropologia bada zachowania i motywy działania w aspekcie warunków kulturowych.

Pedagogika - korzysta z dorobku psychologii społecznej w praktyce.

Podstawowy błąd atrybucji -wg Lee Ross'a to odruchowa tendencja do wyjaśniania własnych zachowań i zachowań innych wyłącznie w terminach cech osobowościowych (wew.) przy niedocenianiu lub całkowitym pominięciu czynników sytuacyjnych (zewn.). (nieuprzejma kelnerka)

Behawioryzm - szkoła w psychologii ameryk. na początku XX w. uwypuklająca znaczenie obiektywnych właściwości sytuacji społ. Badania na zwierzętach pokazały, że proces nauki zachodzi dzięki w z m o c n i e n i u, czyli na skojarzeniu pozytywnych i negatywnych zdarzeń zachodzących w środowisku w związku z określonymi zachowaniami. Koncentrowali swoje badania na obiektywnych cechach systemy „nagradzających” lub „karzących” za konkretne sposoby zachowań. Niedoceniali takich pojęć jak poznanie, myślenie, odczuwanie jako ich zdaniem zbyt słabe, osadzone w umyśle i dające się zobiektywizować.

Psychologia postaci - szkoła psychologiczna wywodząca się ze środowiska niemieckich żydów, którzy w latach 30-ty wyemigrowali do USA. ( K. Koffke, W. Kohler, M. Wertheimer, K. Lewin). Szkoła ta podkreśla konieczność badania subiektywnego sposobu w jaki dany obiekt( Gestalt) pojawia się w umyśle ludzkim zamiast koncentrowania głównej uwagi na jego obiektywnych cechach fizycznych. Dla motywów podejmowanych zachowań ważniejsze jest jak obserwowane zjawisko odbierane jest przez danego człowieka niż to jakie ono jest obiektywnie. K. Lewin jako pierwszy odkrył konieczność przyjęcia perspektywy patrzenia tych, którzy znajdują się w danej sytuacji społecznej, by poznać w jaki sposób konstruują oni ( spostrzegają, interpretują, zniekształcają) swój obraz środowiska społecznego.

Konstrukty - podstawowe motywy ludzkie. Jesteśmy organizmami złożonymi, w każdej chwili niezliczone liczby krzyżujących się motywów wpływają na nasze myślenie i zachowanie.

W psychologii społecznej dwie grupy motywów są szczególnie ważne:

1] - Motywy związane z samooceną - potrzeba takiego usprawiedliwienia swoich myśli i działań, by mieć o sobie dobre mniemanie. Mając wybór pomiędzy zniekształceniem obrazu świata w celu podtrzymania dobrego samopoczucia (samooceny) a odzwierciedleniem świata adekwatnie, ludzie często wybierają tę pierwszą opcję. Bardzo często, w celu przestawienia się w jak najlepszym świetle, ludzie skłonni są interpretować fakty w sposób usprawiedliwiający swoje wcześniejsze postępowanie nawet jeśli obiektywnie nie są one dla nich korzystne.

Rytuały inicjacyjne - Cierpienie a samousprawiedliwienie.

2] - Motywy związane z poznawaniem społecznym - potrzeba bycia adekwatnym.

Zgodnie z podejściem poznawczym w psychologii społ. ludzie aby osiągnąć swoje cele, podejmując działania, usiłują widzieć świat, tak adekwatnie jak to jest tylko możliwe ponieważ pozwala to im lepiej zrozumieć, przewidzieć i wykorzystać swoje społeczne otoczenie. Oczekiwania dotyczące świata społ. wpływają również na to, jak go spostrzegamy.- samospełniające się proroctwo.

Metodologia Badań

Konieczność zastosowania naukowych metod badawczych w PS wynika z tego, że obserwacje filozofów, pisarzy, wszelkich krytyków życia społecznego obarczone są oceną indywidualną twórcy, odzwierciedlają jego własne doświadczenia życiowe i cele które chciał osiągnąć formułując daną hipotezę. Powstających w ten sposób teorii nie dają się przełożyć na doświadczenia innego człowieka.

Mądrość ludowa mogłaby być bardziej godnym zaufania źródłem teorii społecznych, ponieważ jest oparta na gromadzonych przez lata obserwacjach wielu ludzi. Ale prawdy niesione przez mądrość ludową nie mają wartości naukowej ponieważ bardzo często są sprzeczne ze sobą .

PS jest nauką empiryczną, celem jej jest naukowe wyjaśnienie motywów i zachowań ludzi pod wpływem sytuacji społecznych. W tym celu wykorzystuje 3 typy metod badawczych, które pomagają odpowiedzieć na pytania dotyczące zachowań społecznych.

1] - Obserwacja- celem jej jest opisanie zachowań :

2] - Korelacja- Celem metody korelacyjnej jest, bez ustalania związków przyczynowo-skutkowych, oszacowanie relacji pomiędzy zmiennym. Polega na badaniu (pomiarach) dwóch, lub więcej zmiennych i określeniu czy i w jakim sensie są one ze sobą związane. Przede wszystkim należy określić w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej zmiennej na podstawie znajomości wartości drugiej zmiennej. Np. analiza relacji między nasileniem zachowań agresywnych u dzieci a ilością przemocy oglądanej w TV, analiza relacji wagi ciała do wzrostu w danej grupie społecznej lub analiza wpływy stresu na wyniki nauczania.

Korelacja dodatnia (pozytywna) -to taka relacja pomiędzy dwoma zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej. (X= wzrost, Y= waga)

Wartość korelacji = +1 oznacza całkowicie wprost proporcjonalność zależności zmiennych.

Korelacja ujemna (negatywna)-to taka relacja między dwoma zmiennymi, w której wzrostowi wartości jednej zmiennej towarzyszy zmniejszanie się wartości drugiej zmiennej.(X= stres, Y= wyniki nauki)

Wartość korelacji = -1 oznacza całkowicie odwrotną proporcjonalność zależności zmiennych.

Wartość korelacji = 0 oznacza że dwie zmienne nie są ze sobą skorelowane, czyli nie zależą od siebie nawzajem.

Warunki skuteczności metod pomiarowych:

- reprezentatywność grupy badanej ( próby),

Korelacyjne metody badawcze pozwalają określić czy i ewentualnie w jakim zakresie występowanie zjawiska X jest powiązane z występującym jednocześnie zjawiskiem Y, jednak nie upoważniają nas do wyciągania wniosków, co tego, które zjawisko jest przyczyną a które skutkiem.

Korelacja nie implikuje przyczynowości, (Jak rozpętałem II wojnę światową.)

3] -Eksperyment- celem metod eksperymentalnych jest odpowiedź na pytanie o przyczyny. Poprzez badanie związków przyczynowo-skutkowych ustala się czy zmienna X (niezależna) ma wpływ (jest przyczyną) zmiany drugiej zmiennej Y (zależnej).

Np. X= inteligencja (wyniki testów IQ), Y= wynik w nauce (oceny).

X= liczba świadków, obserwatorów, Y= prawdopodobieństwo udzielenia pomocy.

Zmienna niezależna -ta którą badacz zmienia lub różnicuje, aby stwierdzić czy ma ona, zgodnie z jego wcześniejszym założeniem, wpływ na inną zmienną.

Zmienna zależna - ta którą badacz mierzy po to, by potwierdzić lub zaprzeczyć postawionej wcześnie hipotezie o wpływie na nią zmiennej niezależnej.

Trafność wewnętrzna eksperymentu- polega na tym, że badacz ma pewność, iż tylko zmienna niezależna ma wpływ na zmienną zależną. Uzyskuje to przez kontrolowanie zmiennych ubocznych, eliminowanie ich wpływu oraz losowy przydział wszystkim badanym różnych warunków eksperymentu).

1- Losowe przydzielanie do sytuacji- powoduje, że wszyscy badani mają taką samą szansę na przydzielenie do danej sytuacji w eksperymencie. Różnice w osobowości uczestników albo ich wcześniejsze doświadczenia są w miarę równomiernie rozłożone na wszystkie sytuacje.

2- Poziom ufności (liczba p)- określająca statystycznie prawdopodobieństwo, że wyniki eksperymentu są dziełem przypadku a nie efektem działania zmiennej(ch) niezależnej(nych).

Wynik eksperymentu uznajemy za istotny gdy p< 0,05.

Eksperymenty laboratoryjne cechuje większa trafność wewnętrzna, ponieważ w sztucznych warunkach łatwiej kontrolować zmienne uboczne, zmniejsza to jednak trafność zewnętrzną.

Eksperymenty w warunkach naturalnych urealniają sytuację ale mogą powodować


trudność z kontrolą nad zmiennymi ubocznymi.

Trafność zewnętrzna eksperymentu - to stopień w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na:

a)-inne sytuacje i b)- innych ludzi.

  1. -realizm sytuacyjny to stopień w jakim sytuacje wykorzystane w eksperymencie spotykane są w życiu codziennym,

-realizm psychologiczny to stopień w jakim badane w eksperymencie procesy psychologiczne podobne są do procesów pojawiających się w życiu codziennym.

  1. -generalizacja na innych ludzi. Wyniki eksperymentu powinno odnosić się do grupy, populacji reprezentowanej w eksperymencie. Niektóre zachowania społeczne badane w eksperymentach psychologicznych badacze uznają za fundamentalne, wspólne dla ludzi niezależne od warunków, geograficznych, kulturowych, itp. Jednak by udowodnić prawdziwość takich twierdzeń należałoby potwierdzić je empirycznie na wszystkich możliwych populacjach ludzi uzyskując zadowalającą powtarzalność.

Warunki generalizacji wyników :

Powtarzalność - jest ostatecznym sprawdzeniem trafności zewnętrznej. Polega na wielokrotnym powtarzaniu eksperymentu z udziałem innych osób lub z wykorzystaniem innych sytuacji.

Badania podstawowe - prowadzone dla samego poznania i zrozumienia zachowań społecznych.

Badania stosowane - prowadzone w celu rozwiązania konkretnych zagadnień mających duże znaczenie dla życia społecznego np. złagodzenie rasizmu, przyczyny agresywnych zachowań itp.

Artefakty- błędy badawcze,

Maskowanie - wprowadzanie w błąd uczestników eksperymentu lub zatajenie prawdziwego celu badań

Sesja wyjaśniająca - wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu i dokładne wyjaśnienie wszystkich pozostałych elementów maskowanych.

Eksperyment Lippita i Whitte nad stylami sprawowania władzy.


Jako zmienne niezależne:

  1. styl autokratyczny,

  2. styl demokratyczny,

  3. styl liberalny,

Jako zmienne zależne:.

  1. produktywność,

  2. stosunki interpersonalne,


Eksperyment na klasach szkolnych nie spełnia warunków losowego doboru członków grup badanych jako próby.

MOTYWY SPOŁECZNE

Motywy- to stany wewnętrzne które pobudzają, warunkują i ukierunkowują działania społeczne.

Motywy biologiczne- są wspólne wszystkim istotom, są wrodzone. Głód, potrzeba uczucia, itp.

Stymulacja neurofizjologiczna polega na tym, że wskaźniki fizjologiczne związane z niezaspokojeniem jakiejś potrzeby sygnalizowane są do mózgu i powodują reakcje w postaci zachowań.

Zespół motywów społecznych - to motywy wzbudzane i zaspokajane społecznie przez czynniki psychiczne i społeczne, są wynikiem uczenia się:

MOTYWACJA SPRAWSTWA.- wywieranie wpływów, podmiotowość.

R. White.- Motywacja kompetencji to dążenie do posiadania kompetencji czyli możliwości wpływu na otoczenie. Zdobyte kompetencje są źródłem gratyfikacji:

-gratyfikacja wewnętrzna- zadowolenie, satysfakcja, duma,

-gratyfikacja zewnętrzna - zapłata materialna, nagroda np. finansowa, pozycja w grupie.

A. Bandura (1977) - Oczekiwanie skuteczności własnego działania jest przekonaniem jednostki, że potrafi ona wykonać czynności niezbędne do uzyskania pożądanego wyniku.

R. de Charmes (1968)- Koncepcja „Pana” i „Pionka”

Pan” jest przeświadczony, że zachowanie jego jest zdeterminowane przez jego osobiste decyzje. Człowiek taki pragnie być sprawcą i optymistycznie wierzy, że wpływa na otoczenie i decyduje o swojej przeszłości.

Pionek” sądzi, że jego zachowania zdeterminowane są przez siły zewnętrzne takie jak los, przypadek, inni ludzie, Bóg lub interakcje tych czynników. Charakteryzuje się brakiem poczucia kontroli, niską motywacją osiągnięć, brakiem optymizmu i zaufania do własnych możliwości.

Wg tej koncepcji:

Julian Rotter - Człowiek zaspokaja swoje potrzeby poprzez zachowania o charakterze instrumentalnym. Wzmocnienia występujące po określonym zachowaniu zwiększają oczekiwania, że w przyszłości sytuacja się powtórzy, to znaczy, że ta sama reakcja spowoduje otrzymanie tego samego wzmocnienia.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
Potrzeba

Osiągnięć

Zachowanie instrumentalne (nauka)

Wzmocnienie

(dobre oceny)

Oczekiwania nagrody

W przypadku

Dalszych zachowań

Poczucie wewnętrznej lokalizacji kontroli wzmocnień - jeżeli człowiek sądzi, że uzyskanie wzmocnień jest spowodowane jego działaniami.

Poczucie zewnętrznej lokalizacji kontroli wzmocnień - jeżeli człowiek sądzi, że uzyskiwane wzmocnienia są spowodowane czynnikami nie zależnymi od niego.

Wg Rottera poczucie wewnętrznej kontroli wzmocnień jest cechą osobowości wyuczoną.

Czynniki kształtujące poczucie kontroli wzmocnień:

Czynniki wpływające na zmianę poczucia lokalizacji wzmocnień:

Związek poczucia lokalizacji kontroli wzmocnień a zachowania polityczne:

-Osoby o wewn. poczuciu kontroli wzmocnień są bardziej odporne na presję grupy, manipulację, trudniej zmieniają postawę społeczną, a jeżeli już to pod wpływem merytorycznych argumentów.

-Osoby o zewn. poczuciu kontroli wzmocnień odwrotnie, często zmieniają zdanie pod wpływem konkretnych osób.

MOTYWACJA NIE WYWIERANIA WPŁYWU.

Awersyjne reakcje emocjonalne w warunkach obligacji podmiotu do wywierania wpływu:

1.] Burgen, Brown, Allen- eksperyment ze studentami- ankieta z kwestionariuszami do dokończenia, uczestnicy objawiają awersję do tworzenia pytań ankietowych. Niechęć do wywierania wpływu (sprawstwa) w wyniku obawy przed odpowiedzialnością.

2.] Brady eksperyment z małpami zamkniętymi w klatce z podłogą pod napięciem. Zamontowano drążek umożliwiający wyłączenie prądu na niewielkiej powierzchni, ale korzystać z niego mogła tylko jedna małpa kosztem drugiej. Małpa (sprawcza) przy drążku zmarła wcześniej pod wpływem stresu wywołanego poczuciem odpowiedzialności za cierpienie drugiej małpy.

Choroby psychosomatyczne (nadciśnienie, owrzodzenia wewn, wiencówka, to choroby kierowników, ludzi podejmujących decyzje) „Bycie panem skraca życie.”

Unikanie osobistego zaangażowania w zdarzenia losowe.

E. Lange - Iluzja wpływu (kontroli) - mylne przekonanie co do możliwości wpływu na zdarzenia na, które nie można mieć wpływu. Osobiście wyciągający los mają przekonanie, że zwiększa to ich szanse na wygraną w loterii.

Gromski i Doliński na egzaminie studenci wchodzą parami, jeden z nich ma wylosować pytania dla siebie i dla kolegi. ¾ studentów odmówiło mając iluzję kontroli, chociaż nie mieli wpływu na to jakie pytania przygotowano ani nie wiedzieli jak kolega jest przygotowany.

Decyzja o rezygnacji z kontroli osobistej i zachowania zmierzające do ograniczenia swojego wpływu na zdarzenia.

Berger eksperyment polegał na tym, ze pacjent mógł sam sobie pobrać krew. 75% wolało by zrobił to ktoś inny (pielęgniarka)- rezygnacja z własnej podmiotowości.

(wybór pomiędzy samodzielnym nakłuwaniu własnego palca lub zlecenie tego fachowcowi)

S. Folkman -Czy upodmiotowienie pacjenta przyspiesza proces leczenia ? Nie, ponieważ zaangażowanie pacjenta w procesie terapii nie zawsze jest korzystne, leczenie wymaga wiary w skuteczność podjętych metod i zaufania do fachowości personelu medycznego.

RACJONALIZACJA E. Fromm- „Ucieczka od wolności” - usprawiedliwienie uczestnictwa, mimo braku całkowitej akceptacji dla sytuacji.(faszyzm w Niemczech).

KONFORMIZM- Grupowy i społeczny.

Konformizm to zachowanie spowodowane rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innej osoby lub grupy.

Konformizm to dostosowanie swojego zachowania i sposobu myślenia człowieka do grupy, nie zależnie czy to dopasowanie ma charakter negatywny czy pozytywny.

Konformizm to uległość i podporządkowanie dla uzyskania osobistych korzyści, przy rezygnacji z wartości osobistych.

S. Asch. - 33% osób dostosowało swoją odpowiedź do odpowiedzi grupy prowokatorów, mimo oczywistego nieakceptowania poprawności tej odpowiedzi. ( X=B)

0x08 graphic

X A B C

Trzy rodzaje konformizmów.

  1. K. informacyjny -informacyjny wpływ społeczny ( jeżeli nie wiem jak się zachować to dostosowuje się do zachowań obserwowanych ludzi. Np: uczestnictwo w spotkaniu grupy nieznanej, lub skutek negatywny dostosowanie się do bierności świadków wypadku),

  2. K. normatywny - potrzeba aprobaty społecznej (afiliacji, dobrej opinii w grupie) zachowania innych stanowią normę do której się należy dostosować,

  3. K. bez refleksyjny (automatyczny)- w wyniku internalizacji, głębokie przyswojenie i zaakceptowanie norm, uniformizm. Odruchowe przejście przez ulicę po wyświetleniu zielnego sygnalizatora.

Czynniki wpływające na wielkość konformizmu (podporządkowania się):

CECHY GRUP:

        1. wielkość grupy (3-4osobowe gr. mają największy wpływ),

        2. stopień jednomyślności grupy,

        3. skład grupy (kompetencje członków, pozycja społ.),

        4. spójność, spoistość grupy ( pochodna atrakcyjności grupy dla członków).

CECHY SYTUACJI:

              1. sytuacje niejasne sprzyjają konformizmom,

              2. przy realizacji nowych, nieznanych zadań konformizm wzrasta,

              3. podobnie przy zadaniach trudnych.

CECHY OSÓB na które presja jest wywierana:

        1. płeć biologiczna,