Wykład 1 05.10.2006

Wszelkie czynności segregacyjne:

• PODZIAŁY-decyzje oparte na podstawach logicznych

• GRUPOWANIA-decyzje oparte na podstawach statystycznych

Podziały:

• KLASYFIKACJE - dot. Podziału desygnatów wewn. zakresu nazwy zbiorowej, uwzględniając jednocześnie nastepujące warunki:

1. podział rozłączny

2. wyczerpujący

3. jednolitość kryteriów

4. brak klas pustych

• TYPOLOGIE - gdy którykolwiek z warunków klasyfikacji nie został spełniony, a korzyść praktyczna uzasadnia dokonanie podziału

• PARCJALIZACJE - (partycje)wyodrębnianie z autonomicznie istniejącego obiektu elementów składowych, które nie egzystują samodzielnie. Zawarta jest w nich wiedza, która umożliwia odtworzenie całości z elementów

• SEGMENTACJE - gdy zostają wymienione elementy składowe konstytuujące obiekt, jednak bez przesądzania ich miejsca w strukturze. Tu nie można odtworzyć całości z części.

• PORZĄDKOWANIE - nadawanie elementom zbioru miejsca w strukturze całości (hierarchizacja) wg przyjętego, jednolitego kryterium

Podziały (szczegółowe typologie) - domena nauki tradycyjnej

Apogeum w XIX w.- w psychologii typologie temperamentu, osobowości, zdolności, charakteru, zainteresowań itp.

Pierwsza połowa XX w.- utrata dominacji przez menatlistyczną koncepcję uprawiania psychologii + zainteresowanie problematyką i metodologia nauk przyrodniczych - dominuje behawioryzm, powoli niekonsekwentne podejście typologiczne wyparte przez KONTINUUM

KONTINUUM - przydatne w podziałach typu typologii

• pomost dla wprowadzenia pomiaru - pogłębił wpływ funkcjonalizmu, krytyczne spojrzenie na koncepcje cechy + tendencje do rozumienia zjawisk psychicznego jako procesu, wraz z dynamiką jako jego integralną własnością

• wymiar dynamiki zjawiska tzn. uwzględniający zmiany tego zjawiska w czasie, nadając mu tym samym charakter procesu. Usiłuje przedstawić co się dzieje między skrajnymi granicami, związanymi biegunami, ze względu na wzajemnie przeciwstawne natężenia. Często jedno zjawisko można scharakteryzować na kilku wymiarach (o charakterze kontinuum)

• przejęte z matematyki, zawiera założenie, że między biegunami jest konsekwentny progres (tak jak określa to oś w układzie współrzędnych). W psychologii nie wszyscy akcentują ten warunek, zadowalając się często tylko kryterium dynamiki. Miało to odbicie w zróżnicowaniu skal pomiarowych (skale słabsze)

Wykład 2 i 3 12.10.2006

19.10.2006

Charakterystyka typów wiedzy

Patrz wykład 1 i 2 z I-go roku

Wykład 4 26.10.2006

FORMUŁA PYTANIA	TREŚĆ WYJAŚNIENIA	NAZWA DOKTRYNY
Dlaczego?	Wskazanie przyczyny	kauzalizm
W jakich okolicznościach?	Wskazanie zbioru czynników sprawczych	kondycjonalizm
Dzięki jakim właściwościom?	Wskazanie stabilnych cech struktury	Strukturalizm
Jaką rolę pełni wyjaśniany element?	Wskazanie roli - funkcji	Funkcjonalizm
Jak do tego doszło?	Rekonstrukcja faz rozwojowych	Genetyzm
W jakim celu?	Podanie następstw wyjaśnianego faktu	Teleologia
Przeciwko czemu?	Podanie zjawisk antagonistycznych	Dialektyka
W jakim stopniu?	Wskaźnik prawdopodobieństwa	probabilistyka

Można określić styl nauki ze względu na styl wyjaśniania.

Funkcja eksplanacyjna (1) kauzalizm [ cause (łac.) - przyczyna]

Właściwości przyczyny:

• wyprzedza skutek w czasie

• swoją funkcję sprawczą realizuje dzięki przekazywaniu skutkowi energii albo (zgodnie z koncepcją cybernetyczną) informacji

Zawsze energia lub informacja posiadają materialny nośnik czasem mylony z samą przyczyną

• jest bezwyjątkowa (występuje zawsze)

• jest powszechna (występuje wszędzie)

• każdy skutek jest jednocześnie przyczyną, tworząc w ten sposób ogniwo spajające dwa zdarzenia. W ten sposób kauzalistyczna rekonstrukcja świata otrzymuje postać „łańcucha”

„Pierwsza przyczyna” nie stanowi zagadnienia naukowego.

Imannuel Kant - przyczynowość nie istnieje, to tylko urojenie umysłu, sposób na uporządkowanie otaczającego nas świata.

Przyczynowość stosowana tam, gdzie są największe zaniedbania, czyli w humanistyce

Funkcja eksplanacyjna (2) kondycjonalizm

Powszechność i bezwyjątkowość związku przyczynowo-skutkowego wymagają stabilnych okoliczności. Stąd wywodzi się ranga warunków towarzyszących istnieniu konkretnego związku. Warunki tworzą indywidualny zespół determinant, który jako całość posiada funkcję sprawczą. Ale poszczególne warunki spełniają swą rolę w różnym stopniu i w różny sposób. Stąd wywodzą się różne podziały warunków: na konieczne, dostateczne, główne, towarzyszące, uboczne...itp.

Rekonstrukcja obrazu świata w kondycjonalizmie ma postać niezbyt regularnej sieci, w której poszczególne węzły symbolizują poszczególne obiekty (rzeczy lub zdarzenia) a powiązania między nimi - oddziaływania sprawcze.

Bezwyjątkowość okazała się najbardziej nieszczelnym elementem. Skutek zawsze wystąpi po określonej przyczynie, ale o ile warunki się nie zmienią! Godzi to w koncepcję kauzalistyczną - na jej szczątkach zbudowano kondycjonalizm.

Zmienił się obraz nauki: nie łańcuch przyczynowo-skutkowy ale sieć.

Funkcja eksplanacyjna (3) strukturalizm

Struktura to zbiór z reguły zróżnicowanych elementów oraz relacji między nimi. Jest to obiekt autonomiczny, choć czasem z trudem daje się wyodrębnić z otoczenia. Istnienie struktury i jej specyfika zależna jest od właściwości elementów składowych, ale nie jest ich prostą sumą. Ich współwystępowanie w komplecie dodaje strukturze nowych właściwości (zasada holizmu)

Ale: ten sam element przeniesiony do innej struktury okazuje się inny, nabiera odmiennych właściwości. To właśnie sama struktura, czyli pozostałe elementy, poprzez wzajemne powiązania, kształtują właściwości każdego z elementów składowych, zróżnicowane ich lokalizacją w całości.

Zatem wyjaśnianie strukturalistyczne elementu powinno być poprzedzone opisem struktury (zewn. I ew. wewn. ) i na tej podstawie ukazać jakie właściwości posiada dany element, aby dzięki nim dopuszczony był do całej struktury w ogólności, a dla sąsiadujących elementów w szczegółach. Bez tego elementu struktura by nie istniała, a przynajmniej byłaby inna strukturą.

Przykład: dowolny narząd, którego właściwości (i sens istnienia) stają się dostrzegane na tle organizmu, którego element stanowi............

Rubinstein - wyjaśnianie różnic między osobami - w odniesieniu do różnych ludzi- ten sam bodziec, różne reakcje, krytykował behawioryzm.

Wykład 5 09.11.2006

Funkcja eksplanacyjna (4) funkcjonalizm

Konstrukcja świata jest oszczędna i konkretna. Każdy istniejący element jest konieczny, ponieważ ma na tle całości odrębne zadanie do spełnienia. To właśnie jest jego funkcją i aby wyjaśnić ten element, wskazać jego sens-należy:

• dokonać pojęciowo-werbalnej rekonstrukcji tej funkcji

• wskazać jak wspomniany element jest zaadoptowany, czyli przygotowany do ich optymalnego spełnienia oraz

• ustalić jak wykonuje czynności osiągając przeznaczone mu cele, a także

• podać jak przebiegają operacje (akty, ruchy) składające się na te czynności

Funkcja eksplanacyjna (5) genetyzm

Wiele istniejących obiektów posiada jakieś wcześniejsze stany, które wprawdzie je poprzedzają oraz są konieczne dla zaistnienia stanów późniejszych, ale przecież nie są ich przyczynami ( nie spełniają kryteriów kauzalizmu)

Genetyzm uzasadnia, iż przemiany zachodzące pomiędzy kolejnymi stanami obiektu (a przecież na tym polega rozwój) są uwarunkowane samą konstrukcją poszczególnych stanów (np. przechowanie informacji genetycznej) oraz ich kolejnością. Czynnik sprawczy warunkuje tu zarówno kierunek przemiany jak i ich nieuchronność.

Przechodzenie z jednej fazy rozwojowej do następnej.

Funkcja eksplanacyjna (6) teleologia

Wszystkie pozostałe-poza teleologią- koncepcje wyjaśniania opierają ten proces na odwołaniu się do stanu przeszłego bądź równoczesnego. Jedynie ta doktryna za czynnik sprawczy uznaje przyszłość, a konkretnie zamierzenie, cel działania, który te przyszłość określa.

Cel działania - faktycznie teraźniejsza wizja przyszłości. To znaczy, że w chwili obecnej, w czasie rzeczywistym istnieje substancja, która jest zdolna skonstruować wizję przyszłości. Wspomniana substancja jest wprawdzie czynnikiem koniecznym, ale rzeczywistą funkcję sprawczą posiada sama wizja, której treścia jest określony stan przyszłości. Wizja staje się celem dzisiejszym działania. Jego bieżąca realizacja jest wpływem przyszłości na stan aktualny.

Za podmioty zdolne do tworzenia takich wizji uznaje się najczęściej Boga ( w sensie filozoficznym) przyrodę ( w sensie panteistycznym) społeczeństwo, psychikę.

Posiadamy zdolność antycypacji.

Przyszłość oddziałuje na teraźniejszość.

(7) dialektyka

Świat jest zbilansowany, istnieje dzięki równowadze i dążeniu do stabilności. Odchylenie od równowagi wyzwala niejako automatycznie siły o przeciwnym charakterze, wpływające redukcyjnie na samo odchylenie. W związku z tym zrozumienie, a także wyjaśnienie faktu (tj. epizodu odchylenia) polega na trafnej rekonstrukcji opozycyjnych determinant.

Wyjaśnienie dialektyczne „natury ludzkiej” ma starą tradycję, polegającą na uzasadnianiu zmian jako następstwa „ścierających się przeciwieństw”.

Hegel - teza-antyteza-synteza; pewne procesy społeczne można wyjaśnić tą konstrukcją dialektyczną

Marks

(8) probabilistyka

Poprzednie koncepcje miały charakter jakościowy, to jest partycypujące w nich czynniki miały charakter niepodzielny.

Podejście probabilistyczne znamionuje oparcie się na dominantach, tendencjach, sumach bądź ilorazach ułamkowych czynników wpływających globalnie na zajście danego zjawiska.

Skoro wchodzą w grę wielkości (ułamki)to samo wyjaśnianie musi być poprzedzone pomiarem. Skoro udział mają dominanty i tendencje to konstrukcja wyjaśniania uwzględnia oszacowanie prawdopodobieństwa. Można powiedzieć, że w wyjaśnianiu probabilistycznym ma pewien udział i kondycjonalizm (bo czynników sprawczych zawsze jest więcej niż jeden, choć czasem tylko jeden może być zidentyfikowany) i dialektyka (bo ich kooperacje mogą być pozytywne lub negatywne) ale najbardziej specyficzne jest operowanie wielkościami i prawdopodobieństwem.

Funkcja prognostyczna

Jeżeli zna się już powiązania lub zależności między elementami rzeczywistości, można na podstawie stanu bieżącego przewidywać (tzn.oczekiwać z prawdopodobieństwem wyraźnie wyższym niż oszacowanie zależności przypadkowej) następstwa i konsekwencje nieraz nawet znacznie oddalone w czasie.

Dzięki temu konieczne, ale zidentyfikowane stany przyszłe przestają zaskakiwać, a często też obezwładniać emocjonalnie. Ponadto dają czas na oswojenie się z nieuchronnością zdarzeń oraz przygotowanie do ich wystąpienia.

Przewidując następstwa i konsekwencje stanów bieżących można równocześnie ocenić ich przydatność dla własnych celów bądź zagrożenia dla własnych dążeń. Ponadto można wydedukować z istniejącej teorii, jakie są determinanty tych stanów bieżących. Zatem istniejąca wiedza podpowiada, które właściwości stanów bieżących wzmocnić, a które zablokować, aby sprzyjało to oczekiwanej teraźniejszości bądź zamierzonej przyszłości. Podpowiada także, jak zrobić to skutecznie.

Savoir pour prevoir, prevoir pour prevenir.

Wiedzieć aby przewidywać, przewidywać by zapobiegać . A Comte - tu są zintegrowane 3 funkcje wiedzy. Comte był prekursorem pozytywizmu, połączenie tych funkcji jest charakterystyczne dla tego prądu.

Scjentyzm

• natura ruchu i jego ramy przestrzenno-czasowe - połowa XIX w., ten pra umysłowy charakteryzuje się tym, że nic podobnego go nie poprzedzało; powstał, bo ktoś wpadł na pomysł, aby wiedzę naukową wykorzystywać w rozwiązywaniu problemów praktycznych

• stosunek do poszczególnych typów wiedzy

• rozpowszechnianie naukowego światopoglądu

• zmiana nastawienia z teorii na praktykę

1. reinterpretacja istniejącej wiedzy

2. znaczące osiągnięcia techniczne

3. powstawanie dyscyplin praktycznych

4. normalizacja miar i procesu technologicznego

5. istotne zmiany w organizacji pracy

• wpływ na rozpowszechnianie kształcenia i samokształcenia

• przyczyny i konsekwencje klęski scjentyzmu

Wykład 6 16.11.2006

Specyfika nauk humanistycznych

Wiedza naukowa








Nauki formalne nauki empiryczne

Nauki fizyczne nauki biologiczne nauki humanistyczne (społeczne)

Nauki humanistyczne - geneza tożsamości

Wpływ scjentystycznego wzorca tworzenia nauki

• podwyższona ścisłość, precyzja, i jednoznaczność

klasyczne stanowisko Francuskiej Akademii Nauk w sprawie humanistyki

• fascynująca możliwość eksperymentów

• naturalizm i antynaturalizm metodologiczny

• wpływowe stanowisko A. Comte'a (1798 - 1857)

• powstawanie dyscyplin praktycznych (stosowanych)

• rozwój szkolnictwa zawodowego na poziomie wyższym

Kryteria odrębności humanistyki

• pomysł W. Windelbanda (1848 - 1915) i H. Ricketa (1863 - 1936)

• koncepcje W. Dilthey'a (1833 - 1911)

• propozycja E. Sprangera (1882 - 1963)

• wysoki stopień złożoności przedmiotu badań

• pokrewieństwo tematyczne z innymi typami wiedzy

Naturalizm i antynaturalizm:

naturalizm metodologiczny:

• istniejący świat jest jeden, jednorodny i niepodzielny (podzielny jest obraz świata wg różnych intelektualnych kryteriów)

• metody poznawania świata są także jednolite i uniwersalne, niezależne od poznawanej dziedziny

• kryteria poznania (i kryteria oceny rezultatów) są wspólne dla całej wiedzy naukowej, a jej podział na dyscypliny ma uzasadnienie dydaktyczne

• metodologicznie najbardziej zaawansowana jest fizyka ze swym eksperymentalnym pomiarem i matematyczną interpretacją wynikow, ona przeciera szlaki prawomocnego poznania i powinna być wzorem dla tworzenia całej wiedzy

antynaturalizm metodologiczny:

• dogłębne poznanie musi uwzględniać specyfikę badanego obiektu

• uwzględnianie specyfiki badanego obiektu uświadamia ograniczenie metod uniwersalnych i jest punktem wyjścia dla poszukiwania specyficznych...........

• brak metod specyficznych spłyca obraz świata i wiedzie do artefaktów

• w gruncie rzeczy metodologia fizyki niewiele ma do zaproponowania dyscyplinom skoncentrowanym na zjawisku życia a jeszcze mniej - na właściwościach człowieka

August Comte:

- nominalny prekursor pozytywizmu

Nauka (także filozofia) powinna zdystansować się od zagadnień metafizycznych, przejść konsekwentnie na pozycje empiryzmu i zająć się problemami pozytywnymi - realnymi, konkretnymi i zarazem takimi, dla których może zaproponować użyteczne i korzystne rozwiązania

- zaproponował typologię przodującą nauk:

matematyka ← astronomia ← fizyka ← chemia ← biologia ← socjologia (socjologia właściwie wówczas nie istniała, Comte poprzez ten podział postulował jej powstanie)

- podkreślał, że każda poszczególna dyscyplina z powyższego uporządkowania daje się wyjaśnić dzięki rozstrzygnięciom wypracowanym poprzez dyscyplinę bezpośrednio ją poprzedzającą (miało to wpływ na późniejszy redukcjonizm)

- twierdził, że psychologia nie może być uznana za dyscyplinę naukową ponieważ przedmiot jej zainteresowania - procesy psychiczne - ze swej natury nigdy nie będą mogły spełnić elementarnego wymagania nauki - obiektywizacji ( ani nawet intersubiektywnej komunikowalności)

Pomysł Windelbanda i Ricketa ( Niemcy)

Wymyślili i rozpowszechnili podział nauk na:

• NAUKI NOMOTETYCZNE - (nomen z łac. - imię, nazwa) to dyscypliny korzystające ze strategii klasyfikowania i uogólniania interesujących je powtarzalnych faktów, tak powstałe uogólnienia stanowią prawa naukowe, a ich struktury - zwarty obraz świata

• NAUKI IDIOGRAFICZNE - (idioma z gr. - cecha specyficzna, odrębna właściwość) w badaniu świata preferują podejście zindywidualizowane, koncentrują się na konkretnych faktach jednostkowych, rezygnują z uogólnień w przekonaniu, iż ich cechą jest ignorowanie specyficznych szczegółów i w ten sposób nadmierne upraszczanie powstającego obrazu świata, zatem pozbawiają się możliwości tworzenia praw - w zamian deklarują stosowanie perfekcyjnego opisu ( czyli są w stanie pełnić funkcję deskryptywną)

Koncepcja nauk idiograficznych została stworzona dla naukowej nobilitacji historii traktowanej jako zbiór anegdotycznych opisów niepowtarzalnych faktów. Prace Rickerta uogólniły ja jako podstawę wszelkich nauk humanistycznych.

Brentano - w naukach idiograficznych widział szanse dla psychologii jako nauki

Koncepcja Dilthey'a:

Miała na celu wskazać, iż nauki humanistyczne są w stanie spełnić także funkcję eksplancyjną, aczkolwiek w zmodyfikowanej postaci

W przyrodoznawstwie wyjaśnić to erklaren:

1. wskazać na zależności o charakterze przyczynowo- skutkowym, zaproponować przyczyny fizyczne determinujące wyjaśniane zjawiska

2. dokonać analizy intelektualnej o charakterze logicznym

3. ograniczyć się do faktów o charakterze zewn. W stosunku do wyjaśnianego podmiotu

W humanistyce wyjaśnić to verstehen:

1. wskazać uwarunkowania o charakterze zależności znaczeniowych, powiązanych z symboliką, dające się zidentyfikowac dzięki analizie sensu

2. włączyć do interpretacji czynniki akceptacji emocjonalnej i intuicji

3. porównać i ocenić przez pryzmat własnego- typowego dla swego kręgu kulturowego - systemu wartości

Do niego nawiązywał później Wundt - człowiek to pewnego rodzaju narzędzie psychologiczne, filtruje przez swój system wartości.

Propozycja Sprangera (Niemcy po klęsce I wojny światowej, kryzys)

Nauka klasyczna deklaruje jako wartości prawdę i użyteczność. Natomiast humanistyka jeszcze dodatkowo dobro i piękno. Niezależnie od tego humanistyka powinna interesować się istotą i funkcjonowaniem wartości zarówno w świecie człowieka jak i społeczeństwa. Przecież wartości konstytuują człowieczeństwo, wyznaczają ludziom cele zachowań długodystansowych, łącznie z sensem życia. Spranger zaproponował (jeszcze w latach 20 - tych XX w.) następującą typologię wartości:

1. 
   intelektualne Ta typologia przypomina dosyć ogólnikowy podział dyscyplin

2. estetyczne humanistycznych. Ponadto warto zauważyć, że dominują wartości

3. ekonomiczne wpływające efektywnie na styl życia człowieka.

4. społeczne

5. polityczne

6. religijne

Spranger był filozofem, jego propozycją miała charakter spekulatywny. Natomiast koncepcja wartości w naukach humanistycznych konstatowała odwieczne fakty (np. etyka, estetyka), ale także oddziaływała inspirująco. Np. w latach 40-tych w psychologii powstał Kwestionariusz AVL (Alport, Vernon, Lindsey) przeznaczony do diagnozy wartości i oparty na typologii Sprangera.

Wysoki stopień złożoności przedmiotu badań

Jeżeli nawet złożoność obiektów badawczych poza naukami humanistycznymi bywa także wysoka, to istotna różnica polega na istniejącej tam możliwości upraszczania obiektów badań poprzez ich rozczłonkowanie, izolowanie, modelowanie.

Tymczasem w humanistyce sposoby takie się nie sprawdzają, a przynajmniej mają bardzo ograniczone możliwości wykorzystania ich. Ich stosowanie wiąże się z reguły z:

• badaniem zjawisk nieautonomicznych, często nie mających szansy zaistnienia w życiu realnym

• pozbawianiem się możliwości badania interakcji

• utratą możliwości kontroli nad artefaktycznym charakterem uzyskiwanych wyników

• oparciem na tych wynikach dyspozycji do działań praktycznych, posiadających status fałszywości (nietrafności) już w trakcie powstawania

Przykładem akceptowania wysokiego stopnia złożoności przedmiotu badań we współczesnej psychologii jest tendencja ograniczania stosowania eksperymentów laboratoryjnych na rzecz eksperymentu naturalnego.

Pokrewieństwo tematyczne z innymi typami wiedzy

Humanistyka stara się, aby jej niewątpliwe pokrewieństwo miało charakter pozorny, a przynajmniej - przypadkowy. Od tego zależy jej naukowa reputacja.

Pokrewieństwo takie faktycznie istnieje, ponieważ poszczególne dziedziny często „ wchodzą sobie w drogę”:

• wiedza irracjonalna specjalizuje się w problematyce wartości

• gdy przekracza się granice empirii, o co w humanistyce nietrudno, często niepostrzeżenie wchodzi się w świat spekulacji

• „potoczność sytuacji codziennych” jest także istotnym elementem humanistyki.

---