Historia administracji - zagadnienia egzaminacyjne

1. Administracja w starożytnym Rzymie okresu republiki

509.r.p.n.r-27.r.n.e

Senat- nie był organem wyłącznie ustawodawczym, łączył wszelkie funkcje władcze, miał kompetencje władzy ustawodawczej(kontrola ustaw ZL), wydawał rozporządzenia w sprawie kultu religijnego, funkcje wykonawcze(swoisty rząd republiki), czuwanie na bezpieczeństwem publicznym, nadzór na finansami państwa(podatki i deponowanie majątkiem państwa), zatwierdzanie urzędników wybranych przez ZL, wybierał wodzów i dyktatora

Skład senatu: byli urzędnicy, nagroda za sprawowanie urzędu, najwyżsi urzędnicy; z czasem rozszerzono od, 300 do 900 bo niżsi tez wchodzili(trybun ludowy, edylowie plebejscy plebejscy kurulni, kwestorzy)

Senat:5letnia kadencja, na kolejna powoływano te same osoby by zapewnić ciągłość polityki państwa, oficjalnie był Rada Starszych, skład Senatu ustalali cenzorzy

Każdy urzędnik miał tzw. Potestas- zakres władzy przyznany każdemu urzędnikowi, tj. wydawanie edyktów, zarządzeń w zakresie spraw urzędowych i karanie za ich nie przestrzeganie, prawo zwoływania ZL.

Imperium- przysługiwało tylko wyższym urzędnikom, wchodziły w to uprawnienia wojskowe. Dowództwo wojskowe, wykonywanie sadownictwa, zwoływanie Senatu, formułowanie własnych projektów ustaw

Warunki bycia urzędnikiem: pełnoletność, obywatelstwo Rzymskie( pełnoprawne,), pochodzenie(wolne, wyzwoleńcy nie mogli), 10 lat służby wojskowej, na konsula 43 lata skończone

Cechy magistratu- kolegialność, wybieralność, bezpłatność, odpowiedzialność przed ZL, kadencyjność

Urzędy republikańskie

1)Konsul(2)- najwyższy urząd, jeden kntrolowal drugiego, co miesiąc jedne kierowal sprawami a porem odwrotnie; imionami konsulow określano poszczególne lata, reelekcja niedopuszczalna. Do kompetencji należała wladza wojskowa, wladza administracyjna(zwoływał Senat i przewodniczyl jego obradom), kompetencje ustawodawcze(zwoływał ZL), kompetencje sadowe prawo wydawania eydyktow i karania za ich nie przestrzeganie, potem ta kompetencje przejmie pretor, po zakończonej kadencji stawali się zarządcami prowincji z tytulem prokonsula

2) Pretor(2)- mieli wladze sadowa, jeden sprawowal sadownictwo cywilne pomiedzy rzymianami(pretor urbanus), pretor do sporow miedzy rzymianami a obcokrajowcami, bądź pomiedzy samymi obcokrajowcami to pretor peregrinus, nie wydawal wyrokow tylko rozstrzygal czy dany spor może być przekazany do rozpatrzenia, stweirdzal zasadność roszczenia, konstruowal pozew(określał przedmiot sporu), wydawal edykty-okreslal zasady swojego urzędowania, edykty nie różniły się od siebie co zapewniala ciągłość prawna(prawo pretorskie), ius honorarium-prawo tworzone przez pretorow w drodze wydawania edyktow, straca to prawo za Hadriana, pretor po skończonej kadencji stawal się zarzadca prowincji z tytulem propretora

3)Cenzor,sporządzał spis ludności w celu stalenia majatku ludności i wyliczenia podatku, IV w.p.n.e-wyznaczal sklad Senatu i rozpoatrywal czy dany obywatel pod względem politycznym i obywatelskim może być w Senacie, układali liste Senatoro, sprawowali piecze nad majtkiem panstwa i robotami publicznymi, do pomocy mieli kwestoro, był od moralności społeczeństwa

4)Edylowie plebejscy plebejscy kurulni- dbali o plebs i jego potrzeby, porządek i bezpieczeństwo w Rzymie, zaopatrzenie w zboze, organizowali igrzyska i uczty, przeciwdziałanie spekulacji, kontrola miar i wag

5)Kwestorzy-pomocnicy konsula i cenzora w zakresie zarządu nad finansami, potem ich rola wzrosla do faktycznych zarządców Skarbem Panstwa- Skarbnicy Republiki Rzymskiej

6)Dyktator-urzad nadzwyczajny, wyznaczal go Senat na max 6 miesiecy miesięcy sytuacji zagrozenia wew i zew panstwa, jego wladza była nieograniczona, orzeczenia były ostateczne, stracil znaczenie po wojnach unickich (schylek III w.p.n.e)

7)Trybun Ludowy- powolany po zrównaniu w prawach plebsu i patrycjuszy, pilnowal interesu plebsu, sam był z tej warstwy społecznej, mogl się sprzeciwaiac aktom godzącym w interes plebsu, możliwość karania wiezieniem i grzywna osob które godizly w interesy plebsu, byli nietykalni

Samorząd terytorialny

1)Kolonie-tereny wazne z punktu widzenia strategiczngo, ustorj identyczny jak w Rzymie, kolonia zarzadzali rzymscy osadnicy którzy pelnili funkcje wojskowe

2)Municypia-gminy posiadające duzy zakres swobody, łatwo się poddawały, gminy sojusznicze, rzymianie nie sprowadzali tam swoich osadnikow, rzymianie tolerowali ich tradycje i religie, duża autonomia gmin

3_Prowincje-poza Italia, na czele stawiano namiestnika z reguly był to konsul(gminy buntownicze) lub pretor(prowincje spokojne) których nadzorowal Senat, kadencja roczna, do pomocy mieli urząd kwestora

2. Administracja rzymska czasów dominatu.

284-476 r.p.n.e.

Dominat- cesarz Dioklecjan, koniec II w.n.e, reforma Cesarstwa Rzymskiego,wzorem dla rzymian było pastwo perskie(dynastia Sassanidów) przyjęli ustrój monarchii absolutnej, cesarz aurelian, przed Dioklecjanem zaczął rządzić; tytułował siebie jak Pana i Boga(dominus-pan); Dioklecjan i Konstanty wielki utrwalali dominant, sprawowali faktyczne rządy absolutne

-Konstanty Wielki uznał siebie za najwyższego wysłannika Boga na ziemi(skutek przyjęcia chrześcijaństwa)cesarz tym samym utracił element boskości, teraz był namiestnikiem Boga na ziemi

Dominat -reformy Dioklecjana wprowadziły ustrój o nazwie- tetrarcha-(rządy czterech), bo to za wielkie państwo, aby cesarz mógł nim zarządzać, podzielono państwo na części wschodnia i zachodnia(początek podziału) dla potrzeb zarządu

-August-cesarz panujący dla części wschodniej i zachodniej, było ich dwóch, dobierali sobie cezarów jako następców, funkcjonował 20 lat przy Auguście a następnie po jego abdykacji cezar stawał się Augustem, w praktyce był to sztuczny podział

-Konstanty Wielki, potrafił poradzić sobie z tym systemem(I pol. IV w), zrezygnował z systemu tetrarchii, przywrócił jednowładztwo

-Teodozjusz Wielki przywraca tetrarchie i dzieli Cesarstwo na zach. i wsch.

Uległy likwidacji urzędy o charakterze honorowym, no. Pretor, konsul

-całość władzy skupiał cesarz, urzędnicy wykonywali funkcje w imieniu cesarza i w ramach przekazanych kompetencji, nie mieli żadnych samodzielnych uprawnień, byli pełnomocnikami cesarza

Aparat adm., oparto na zasadach, które legły u podstaw adm. Nowożytnej

1)zasada centralizmu- urzędy niższego stopnia SA ściśle podporządkowane urzędom stopnia wyższego, na czele hierarchii stal cesarz(przekazywanie woli cesarza z centrum w teren), wyklucza samodzielność urzędów terenowych, cesarz mianował i odwoływał wszystkich urzędników

2)Biurokratyzm- urzędnikami SA fachowcy odpowiednio wynagrodzeni przez państwo, urzędnikiem zasłużonym dla państwa nadawano honorowe tytuły, urzędnicy na szczeblu centralnym byli tylko doradcami Cesarza, mieli charakter doradczy: ministrowie, radcy, urzędy funkcjonujące przy cesarzu na dworze cesarskim, ministrowie i radcy tworzyli tzw. Konsystorz-organ doradczy cesarza, skupiający najwyższych urzędników

Adm. terytorialna- Rzym podzielony terytorialnie za Konstantyna Wielkiego w nowy sposób,(bo było dużo prowincji wcześniej ok. 96). Podzieli kraj na 4 prefektury:

Kierują nimi prefekci pretorianów,(inny urzędnik niż dowódca gwardii pretoriańskiej)posiadali władze absolutna w prefekturach, tak jak cesarz(administracje, sadownictwo, wydawanie rozporządzeń z mocą ustaw) Galia, Afryka, Bałkany, Wschód.

Prefektury dzieliły się na diecezje-wikariusz stal na czele diecezji(system podziału zostanie przejęty przez kościół katolicki); prowincje rządzone przez namiestników; najniższy szczebel to okręgi, tzw. Civitas, czyli gminy

3. Administracja Francji okresu monarchii karolińskiej.

Panstwo Frankow-pierwsza w europie monarchia feudalna, wypadkowa wzorcow rzymskich rzymskich germanskicj, adm pełniła dwie funkcje; zapewniala pokoj (wojskowość) i pokoj wew(sadownictwo), krajem kierowal wiec plemienny

496-Chlodwig przyjmuje chrześcijaństwo, zakładając Panstwo Frankońskie, początkowo o charakterze panstwa szczepowego potem tez iine grupy etniczne, Chlodwih zapoczątkował dynastie Karolingow na terenach Galicji, w skutek rozszerzenia wladz o inne szczepy krol przybiera tytul krola Francji a nie Frankow,

Monarchia wczesnofeudalna, mieszanie pierwiastkow rzymskich z przewaga germańskich, odrzucanie pojecia panstwa jako rzymskie res publica-Germanie uwazali terytorium panstwa za swoja własność,Chlodwig uwazał ziemie zdobyte jako własność prywatna(panstwo ma charakter patrymonialny-majatek prywatny władcy),zakres dzialania adm. znacznie się skurczyl bo tylko do spraw które interesowaly wladce(rozstrzyganie sporow, aparat adm.)nie ingerowal w budowe drog, poczte, transport, adm. szczatkowa i ograniczona do zadan policji i bezpieczeństwa;wosjkowa, skarbowa(pobor podatkow) i sadownictwo jako funkcje adm.

Urzędnicy mieli nadanie ziemskie, własność panstwa jako sposób oplacania(beneficja to nadania ziemskie)prowadzilo to do zawłaszczania urzędów, urzędy tracily charakter państwowy, raz nadany urząd uwazano za swój, skutek tego staje się praktyka dziedziczenia urzędów, urzędy staja się prywata, wykonywanie interesow danej grupy feudałów

Pozycja króla w okresie wczesnofeudalnym

-najpierw wiec arystokratycznych potem wyłanial się krol(VIII-IX wiek), to silna pozycja krola, we Francji caly czas Ci mozni istnieligdy krol był silny to potrafil moznych odsunąć(Karol Wielki, Pepin Krotki)

Okres dynastii Karolingow we Francji do Konca X wieku

Krol jako najwzszy dowódca wojska, realizował obowiązek obrony kraju, jako strażnik pokoju-bezpieczenstwo i porządek we., za zlamanie pokoju grozily kary wojskowe(tzw. Fredus) , najwyższe zwierzchnictwo sadowe- nie oddzielono adm. od sadownictwa, sad królewski mgl rozpatrywac kazda sprawe, jeśli sprawa nie podlegala temu sadowi to w ramach prawa ewokacji albo ewokacji(przejęcie przez sad królewski sprawy innego sadu, krol o tym decydował), kompetencje wykonawcze;wydawal tzw. Bannus-rozkazy do swoich poddanych, za ich zlamanie grozil wyoskie sankcje, kompetencje stanowienia prawa-kapitulane-ustawy wydawane prze królów francuskich

Monarcha patrymonialny skupial w swoich rekach wszystkie funkcji, całość władzy w panstwie, dominowali również nad Kościołem(opiekuni Koscila, decydowali o obsadzie stanowisk kościelnych), Kościół scisle podporządkowany krolom bo to jedyne instytucje które mogly im pomoc w zarzadzaniu państwem, duchowni potrafili pisac, fachowi urzędnicy

Karol Wielki w roku 800 przyjmuje godność Cesarza, okres największej potęgi Karolingow we Francji, panstwo obejmuje spora czesc Cesarstwa Rzymskiego, krolowie byli krolami z łaski bozej( Dei gratia), nawiązanie do dominatu panstwa rzymskiego, krolowie poszukiwali legitymizacji swojej władzy, wystepowanie przeciw panu to lamanie praw boskich, ten element sakralny z niknie w poźnym średniowieczu

Organy centralne

1)Zgromadzenie Ludowe-tzw. Wiec, wojownicy stawiali się w centralnym miejscu w kraji, rozstrzyga o najważniejszych sprawach panstwowoych do czau gdy panstwo się nie rozrosło, potem robili przeglądy wojska

możnowładcy-moznych było duzo, przed Karolingami byli Merowingowie i wtedy nie było duzo wiecow, ważniejsi mozni zostali zaproszeni przez rola, takie zebranie to placita, w IX wieku z organw doradczych zdobyly wpływ na wladze w panstwie za Karolingow bo wczesniej to jedynie charakter doradczy; osoby które łączyły funkcje dworskie z funkcjami państwowymi-urzednicy, skupieni na dworze królów Francji; Major Dom-pierwszy urzędnik królewski za Merownigow,pierwszy zastepca krola, skupial w sobie czesc kompetencji królewskich, dynastia Karolingow likwiduje ten urząd, pepin krotki był majordomem, obali krola i wprowadzil wlasna dynastie; Seneszal-Karolingowie wprowadzili zamiast Majordoma(oficjalnie zarzadca dworu krola); Palatyn-sadzil w imieniu krola, koniuszy-zajmowal się stajnia, czesnik to zaopatrzenie piwnic i spiżarni, komornik był od skarbca ksiecia

Karolingowie wprowadzaja urząd Kanclerza-osoba ducowna, umial pisac, redagowal decyzje i dokumenty, prowadizl kancelarie krolewska

Zarząd lokalny; przejeli dawne rzymskie okręgi i przekształciły w hrabstwa, stac ich było tylko na jednostopniowa adm., hrabia łączył wladze wojskowa i adm., nie udało im się oddzielić adm. wojskowej od adm. cywilnej; Hrabstwa dzielono na wicehrabstwa na czele z wicehrabia)

Marchie-hrabstwa lezace na terenach przygranicznych, na czele był margrabia, miał wieksze kompetencje niż krabia, obrona granic panstwa

Księstwa-podbici książęta szczepowi byli na tyle silni aby się utrzymac, istniały na podbitych terenach,

Hrabowie-poczatkowo mieli być powolani na czas krotki ale krol zaczal kawac ziemie jako uposażenie z tytulu pełnienia danej funkcji i to prowadzilo do przejmowania hrabstwai urzędu przez feudałów

Instytucja kontrolując hrabstwa wymyslona prez Karola Wielkiego, wysłannicy królewscy(hrabia i biskup) jeździli po hrabstwach, podzial na okręgi inspekcyjne, zbierali skargi na hrabiow-Karol wielki odwołał niektórych

4. Administracja francuska w czasach monarchii stanowej.

Konstrukcja monarchii stanowej umożliwiła wykonywanie adm. w interesie publicznym a nie prywatnym, panstwo zmienia charaket z patrymonialnego na publiczno-prawne, zmiana w skutek przyjecia terminu Korony Królewskiej- przyjęte od Anglii a pozniej przez inne panstwa europejskie, krol zmienial charakter z właściciela na sługę(najwyższy urzędnik), zyskano suwerenność zew i wew., zasada iż krol jest cesarzem w swoim panstwie-mogl lamac opor feudałów i jednoczyc ziemie, przestalo istniec pojecie domeny królewskiej a zmiania na domene Korony(nie było już ziem prywatnych krola), terytorium panstwa powiększyło się szybko w oparciu o zasade ze krol jest jawzyszym zwierzchnikiem lennym i ze krol jest cesarzem w panstwie, w wieku XVI krolowie francuscy wprowadza monarchie absolutna, koncepcja suwerenności we. Do tego się przyczynila(krol dzila w interesie panstwa wiec kto jest przeciw krolowi jest przeciw państwu; w okresie monarchii stanowej wpływ na wladze zaczely przyjmowac inne stany, krol zabiegal o poparcie mieszczan jako przeciwnikow arystokracji(dzieki temu powsataj Stany Generalne)

1302-pierwsze zebranie Stanów Generalnych(początek monarchi stanowej),trzy stany to duchowieństwo, mieszczaństwo i szlachta, kompetencje podatkowe-zgoda na nowe podatki wymagaly zgody Stanow Generalnych, 1439 wprowadzenie TAILLE i jednoczesnie rozwiązanie stanow Generalnych-staly podatek na wojsko, krol bardzo wzmocnil swoja wladze bo miał pieniadze, nie musial się ze stanami liczyc

Rozrost 2 funkcji panstwa:Skarbowość-monarchia stanowa opierala się na urzędnikach fachowych(w dużym stopniu)-oplacali ich ze Skarbu Panstwa: Wojskowość-systm wojskowy miał podstawe gdy był to obowiązek wasal, przed XIV, w XIV wieku kawaleria nie była już potrzebna, rozwinie się artyleria, potrzebne było wojsko zaciezne, panstwo potrzebuje pieniędzy na wojsko i dzieki temu rozwinie się adm. wojskowa i skarbowa

Zarząd Skarbowością w XIV wieku przejmuje Izba Obrachunkowa-naczelny organ panstwa w zakresie skarbowości-w tereni będą to prewotowie i baliwowie; pomiedzy Izba a baliwami było 4 Skarbnikow Francji; dopóki Stany Generalne mialy wpływ na ustalenie podatkow to powoływały wlasna adm. podatkowa(brak zaufania do adm, krola) uważały ze byłt tak sprawne ze same mogą ściągać podatki; elektowi-urzednicy skarbowi powoływani przez SG; zajmowali się ściąganiem podatkow w okregu zwanym elekcja, Diecezje Kościelne pokrywaly się z terenm elekcji

Było 4 generalow finansowych-dualizm adm, skarbowej bo była ta krolewska i adm, SG, w XVI wieku monarchia absolutna likwiduje adm, SG

5. Administracja w Polsce okresu Rzeczypospolitej Szlacheckiej

Rzeczypospolita szlachecka- (lata 1454-1795)

Stanowiła odmianę monarchii stanowej, w której obok monarchy w sprawowaniu władzy państwowej uczestniczył wyłącznie stan szlachecki , który podporządkował sobie inne stany (w przypadku duchowieństwa zmonopolizował niemal wszystkie wyższe godności kościelne). Okres Rzeczypospolitej szlacheckiej można podzielić na trzy podokresy:

1. Demokracja szlachecka- (1454-1652) od przywileju cerkiewnicko- nieszawskiego do pierwszego zerwania sejmu na podstawie zasady liberum veto.

2. Oligarchii magnackiej- (1652- 1764) do reform sejmu konwokacyjnego.

3. Początków monarchii konstytucyjnej-(1764-1795) do uchwalenia i obalenia Konstytucji 3 Maja.

- najwyższymi organami władzy państwowej był sejm i król( król był członkiem sejmu jako jeden z trzech stanów sejmujących.

Powstanie Sejmu:

- w XV w. król mógł zaciągając opinie szlachty dzięki sejmikom ziemskim(zjazdy szlachty danej ziemi). Przy królu istniała rada królewska składająca się z dostojników (magnatów) Królestwa Polskiego . Szlachta zwiększyła swój wpływ na rządy dzięki przywilejom cerkiewnicko -nieszawskim, wg których król nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia, stanowić nowych praw oraz nakładać nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich.

- 1493r. Sejm Walny (przedstawicielstwo ogólnopolskie sejmików ziemskich) Rada Królewska przekształciła się w senat, którego częścią składową był król.

- do kompetencji sejmu należało:

• Nakładanie podatków

• Zwoływanie pospolitego ruszenia

• Przyjmowanie poselstw dyplomatycznych

• Udzielanie prawa łaski i amnestii

• Zawieranie traktatów pokojowych i sojuszniczych

• Kontrolował króla

• Sprawował kontrolę nad rządem

1. Sejmy zwyczajne(ordynacyjne) zwoływane na niedużej niż 6 tygodni.

2. Sejmy nadzwyczajne(ekstraordynacyjne) zwoływane na nie dłużej niż 2 tygodnie w szczególnych sytuacjach.

Król (elekcyjny):

a)uprawnienia:

- prawo inicjatywy ustawodawczej i sankcji uchwał sejmowych(„moderowania” ich przed ostateczną redakcję przed publikacją),

-naczelny wódz,

-zwierzchnik nad krajami lennymi (Kurlandia, Prusy Książęce),

-wyłączne prawo mianowania urzędników( jedynie na urząd sędziego ziemskiego kandydatów przedstawiały sejmiki),

- prawo do sądownictwa dyscyplinarnego nad urzędnikami,

-kierowanie polityką zagraniczną,

Izba Poselska - była reprezentacją sejmików ziemskich. Liczba posłów była ustalana zwyczajowo. Byli oni wybierani na sejmikach przedsejmowych i nieraz obowiązywała ich przysięga na instrukcje poselskie. Obradom przewodniczył wybrany przez posłów marszałek.

Senat- powstał z dawnej rady królewskiej, w jego skład wchodzili:

• Arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy

• Wojewodowie i kasztelanowie

• Urzędnicy centralni (Marszalek nadworny i wielki, kanclerz i podkanclerzy, podskarbi)

URZĘDY:

1. Centralne:

• Marszałek wielki- (wcześniej marszałek dworu) związany z królem i jego dworem. W swych kompetencjach miał sądownictwo nad dworami, ustalał ceny żywności w miejscu pobytu króla. Pełnił funkcje mistrza ceremonii. Zarządzał dworem pod kątem publiczno-prywatnym (administracja ogólna)

• Marszałek nadworny- zajmował się prywatnymi potrzebami króla.

• Kanclerz i Podkanclerzy- urzędy koronne ogólnopaństwowe, zajmowali się sporządzaniem dokumentów państwowych i korespondencją dyplomatyczną.

• Podskarbi Koronny- zajmował się skarbem państwa oraz kontrolował skarb królewski. Był kontrolą sejmu, co ograniczało jego działanie.

• Podskarbi Nadworny- nadzór nad mennicą i archiwum dworu.

• Hetman Wielki i Hetman Polny -dowódcy wojskowi.

2. Ziemskie:

• Wojewoda- przewodniczył sejmikom ziemskim, powoływał ważne sądy. Sądownictwo nad ludnością żydowską, nadzór nad miastami. Taksy wojewodzińskie- ustalanie maksymalnych cen na towary rzemieślnicze.

• Kasztelan- nie miał żadnych kompetencji, miał tylko prawo zasiadania w Sejmie.

• Podkomorzy- sądził w sądzie podkomorskim.

• Sędzia ziemski- sądził szlachtę w sądach ziemskich.

• Starosta generalny- zarządzał określoną częścią państwa.

• Starosta ziemski- namiestnik w poszczególnych ziemiach, potem na czele powiatu.

Z czasem urzędy zaczną tracić na znaczeniu wraz ze wzrostem kompetencji i monopolu szlachty na władzę. Z czasem urzędy zaczną wchodzić pod panowanie magnaterii i stracą samodzielność oraz uzależnia się od bogatej szlachty.

6. Zasady organizacyjne nowożytnej administracji państwowej

1)Zasada resortowosci-wyksztalcona za Ludwika XIII i XIV, wykonywanie administracji panstwa podzielono pomiedzy niezależne od siebie struktury organizacyjne, zwane resortami. Na czele organy kolegialne, od XIX wieku jednoosobowe urzędy(ministrowie). Najwcześniejsze i najważniejsze to spraw zagranicznych, skarbowości, wojskowości, spraw wew., wymiat sprawiedliwości. Resort spraw wew poddawano postępującej specjalizacji co powodowalo tworzenie nowych organow kiedrujacymi wyodrebnuionymi dzilami, prace resortow koordynuje organ na szczeblu centralnym, aby przeciwdzialas dublowaniu prac, sporow kompetencyjnych, zawisłość i skomplikowanie w aparacie adm.

Utworzenie adm, zespolone(poloczenie kilku agend ministrow w reku jednego organu), niezespolonej, specjalnej)tworzenie odrenych pionow adm. Podporządkowanych poszczególnym ministrom

2)Zasada centralizacja i decentralizacji-chodzi o stosunki łączące irgany centralne Kub wyższe jednostki organizacyjne adm. Panstwoej z organami niższego szczebla

Centralizm to podporadkowanie organow niższego stopnia organom nadrzednym oraz skupianie decyzji w organach centralnych centralnych naczelne, druga- brak zależności i rozklad uprawnien decyzyjnych pomiedzy wladze centralne i lokalne. Centralizm cechuje się zależności osobowa i sluzbowa, brakiem samodzielności jednostek, ich uzależnienie od organow wyższych. Decentralizacja to brak zależności(w zamian domniemanie samodzielności i niezlaeznosci podmiotow), podstawowa forma jest samorząd

3)Zasada koncentracji i dekoncentracji- z pierwsza mamy do czynienia wówczas gdy kompetencje przyznane adm. Państwowej maja być spełniane przez szczeble wyższe,skupienie decyzji w jednych rekach

druga to powierzenie zadan ograno terenowym, rozłożenie prawa decyzji i odpowiedzialności- WSYTEPUJE NIEZALEŻNIE OD NIEZALEŻNOŚCI JEDNOSTEK TERENOWYCH!

4)Zasada hierarchicznego podporządkowania- panujący posiada pelnie władzy nad podległym sobie aparatem terenowym, jest to także zależność urzędników niższego szczebla od swych bezpośrednich przełożonych. Wyróżniamy podległość osobowa i sluzbowa, brak prawnej niezależności organow, zarazem ssytem centralistyczny i koncentracja

5)Zasada kolegialności i jednoosobowego kierownictwa-dwa aspekty, strukturalny i funkcjonalny. Pierwszy ma charakter ilościowy , drugi odnosi się do uzależnienia podejmowania decyzji od aktywności grupy lub jednostki.

Zasada kolegialności-decyzje podejmowane większością glosow członków organ adm. , sadzono ze system zapewnia samokontrole osob, ogranicza skorumpowanie, utrudnia dzialania sprzeczne z prawem. Lepsze rezultaty pod względem przygotowania merytorycznego.

Zasada jednoosobowości- „system ministerialny”początek XIX wieku, ześrodkowanie całego zakresu władzy oraz powierzenie wyłącznego prwa podejmowania decyzji jednej osobie, zaleta była szybkość szybkość sprawność dzialania jak również wyraźne określenie osoby odpowiedzialnej za wydana decyzje, wada to arbitralne rozstrzygniecia

6)Zasada biurokratyzmu- z monarchi absolutnej, na potrzebe specjalizacji i fachowości aparatu urzędniczego, pobieranie przez personel wynagrodzenia, przy obsadzie kierowano się kryterium kwalifikacji, objecie urzędu wiązało się z nabyciem tytulu, wykształcenie się szlachty urzędnicze(noblesse de robe- szlachta w todze)

tworca pojecia to Vincent de Gournay, które wizalo się z systemem biurokratycznym, czyli adm. Oparta na biurach złożonych z urzędników, urzędników znaczeniu funkcjonalnym oznaczala rzady urzędników, urzędników znaczeniu podmiotowym to warstwy zawodowych funkcjonariuszy tzw. Korpus urzędniczy,

Max Webebr sformułował neutralne rozumienie biurokracji:

-zawodowy charakter admi, pelenie funkcji w sposób fachowy za odpowiednie wynagrodznie

-specjalizacja w zalatwianu określonej kategorii spraw i związany z tym pionowy i poziom podzial pracy i scisle precyzowanie zadan co mialo przeciwdzialas powstaniu kolizji i porow kompetencyjnych

-hierarchicznosc struktury władzy, zakladajaca opdleglosc oreganow niższego szczebla organom nadrzednym pod względem osobowym i służbowym

-tworzenie norm generalnych określających działalność aparatu biurokratycznego w soposob jednolity

7. Administracja centralna francuskiej monarchii absolutnej

1)Wladza krolewska,Król- omnipotencja(skupienie wszystkich kompetencji w rekach krola), miał suwerenność władzy państwowej, osoba nie omylna, król określał co jest dobrobytem dla ludzi a adm. go zapewniala(teoria panstwa policyjnego-w imie dobra powszechnego kro mogl wkracac we wszystkie dziedziny zycia), zasada centralizmu, koncentracji i biurokratyzmu, wydawal normy administracyjne wiążące jedynie obywateli(nie mielis zadnych uprawnien wobe organow adm.) hierarchiczny aparat adm. podlegly krolowi a nie państwu

2)Urzędy ministerialne

A)Kanclerz -pozostal z monarchii stanowe,strażnik pieczęci, kontrola wszystkich aktow wychodzących z kancelarii krolweskiej, zwierzchnik sadow, nadzor rad królewskich

B)Generalny kontroler finansow-minister finansow i gospodarki panstwa, zajmowal się finansami panstwa(kierował podległym mu aparatem w terenie), nadzorowal działalność w zakresie robot publicznych, przemyslu, handlu, rolnictwa i komunikacji, Jan Baptysta Colbert- merkantylizm

C) Podzial na 4 resorty z sekretarzami stanu na czele; spraw zagranicznych, wojny, marynarki(także kolonie) i domu królewskiego(w tym sprawy wyznaniowe) brak resortu do spraw wew. ponosili odpowiedzialność przed krolem, byli od zarzdu(przekazywanie woli krola w teren), wszyscy dygnitarze tworzyli ministeriat(organ doradczy) z pierwszym ministrem na czele(Richeliau, Mazarini od regentki ludwika XIVAnny austriaczki)

3)Rady Królewskie

A)Rada Stanu, Tajna Rada-król oraz ministrowie czyli najwazniejsci urzędnicy, kanclerz , generalni kontroler finansow i 4 sekretarzy stanu, zajmowala się polityka zagraniczna i sprawami wew. sczegolnej wagi, organ doradczy

B)Rada Depesz(Rada Sprawozdan)-Rada stanu+radcowie powolani przez krola, zajmowala się sprawami zarządu wew., orzekala w sprawach spornych z zakresu adm. jako I instancja, sad kompetencyjny(odwolania od zarzaden intendentow)

C)Rada Stron Procesowych(Rada Prywatna)-przewodniczyl jej Kanclerz, była najwyższym organem sadowym w panstwie wykonującym w imieniu krola najwyższe sadownictwo(sad kasacyjny, sad kompetencyjny do sporow miedyz najwyższymi instancjami, mogl wywoalc kazda sprawe zwisla w innym sadzie

D)Rada Finansow-generalny kontroler finansow, radcy i kanclerz który jej przewodniczyl, zajmowala się finansami panstwa, ustalanie podatkow i ich rozdali na poszczególne okręgi, uprawnienia kasacyjne w sprwie orzeczen podatkowych

E)na początku XVIII wieku-Rada ds. Handlowych- organ doradczy, sprawy kolonii

Parlament-sad najwyższy, rejestrowal rozporządzenia krola(ordonanse)”funkcja promulgacyjna”, odmowa rejestracji to remonstracja, orzeczenia rad nie wymagaly rejestracji

8. Administracja lokalna monarchii absolutnej we Francji

Działają w oparciu o biurokratyzm, hierarchiczne podporządkowanie podporządkowanie mianowanie urzednkiow, Balliwowie utracili kompetencje i zostal im tytul,

Gubernator-wadza wojskowa, sadowa i skarbowa, zaLudwika XIV przebywal na dworze i utracil kompetencje

Polowa XVII wieku adm. oparto na intendentach,początkowo komisarze nadzwyczajni a pozniej szefowie adm., mianowani przez krola na wniosek GKF, rekrutowani z nowej szlachty, sprawowali wladze w okregach generalnych(intendutarami, wykonywali wole krola, podlegali osobow GKF a służbowo Sekretarzom Stanu oraz Radzie Depesz, kompetencje;skupiał całość adm. lokalnej, sprawy adm wew., kontrola innych urzędów lokalnych, podlegali mu subdelegaaci(urzędował w głównym miescie okregu), nadzor nad miastami i sprawy gospodarki; kompetencje skarbowe(pobor podatkow i rozklad na dane terytoria), sprawy wojskowe, wymiar sprawiedliwości(nadzorowal sady dzialajsce w okregu), orzekal w sprawwach przeciw bezpieczeństwu panstwa

9. Administracja Austrii w okresie absolutyzmu oświeconego

Monarchia Habsburska, panstwo łączyła wspolna osoba władcy, panstwo nie było jednolite

-1713-cesarz Karol Vi-wydaje tzw. Sankcje pragmatyczna-dotyczyla dziedziczenia tronu(kobiety mogly) i primogenitury, uznala monarchie za „nierozerwalna i niepodzielna całość” Wenzel von Kaunitz-naclerz, wywarl wielki wpływ na reformy w duchu absolutyzmu oświeconego

-stara adm. zostala zlikwidowana a nowa oparta na centralizmie centralizmie biurokratyzmie

-rozdielono adm. od sądownictwa

Adm. centralna powołano 5 kolegialnych instytucji resortowych

1)Nadworna Rada Wojenna-była od spraw zarządu wojskiem, sklad czysto wojskowy, zajmowala się rekrutacja i kwaterunkiem, finansami wojska, zarządzała sadownictwem wojskowym

2)Nadworna Izba Skarbowa-finanse państwa, działa początkowo w formach kolegialnych kolegialnych kolegialnych ramach biurokratyzacji, kompetencje decyzyjne przerzucono na referentow

3)Kancelaria Stanu-zarzad dworu monarszego, sprawy zagraniczne, obradowala pod kierunkiem Kanclerza, prowadizla przede wszystkim polityke zagraniczna panstwa

4)Najwyzsza Izba Sprawiedliwości- łączyła funkcje zarzadzania wymiarem sprawiedliwości i zarazem Sadu Najwyższego, orzekala w sprawach sadowych tzw. Senaty-sklady orzekajce ale jeszcze na zasadzie terytorialnej

5)Zjednoczona Kancelaria Nadworna-właściwy organ adm., zajmowala się adm. w tym zakresue co nie dotyczyla wojska i skarbowości i polityki zagranicznej, miala az 13 depertamentow, każdy odpowiadal określonej dzialce wg. Kryterium rzeczowego, kierowal kanclerz, miał do tego 2 zastepcow, kanclerz Kaunitz postulowal utworzenie Rady Stanu-oficjalny organ doradczy monarchy, opiniowanie działalności organow centralnych, na podstawie tej opinii monarcha wyznaczal jednolity kierunek polityki

Adm lokalna(omnięly wegry), podzial 4 stopniowy

1)Gubernie- na czele stali gubernatorzy; starostwa-mniejsze gubernie, kierowal starosta krajowy; mieli uprawnienia szerokie, wyjatek to sprawy skarbowe które podlegaly Izbom Skarbowym

2)Cyrkuły- starostowie obwodowi, podlegli gubernatorom, do kompetencji należały sprawy zarządu oraz policja bezpieczeństwa, ogniowa, targowa, handlowa, przemysłową, szkolna, sprawy komunikacji i wojska, kontrolował najniższe struktury adm.(miasta i dominia)

3)miasta-szeroki samorząd, Józef II dal, ale była kontrola ze strony starosty obwodowego, wydział miejski(dwa senaty od sadownictwa a trzeci od gospodarki) i magistrat z burmistrzem,

4)Dominia-wsie podlegające władzy jednego pana feudalnego, pewien zakres samorządu z mianowanym przez pana wójtem oraz przysieznikami, funkcje adm. pełnił mandatariusz- urzędnik mianowany i opłacany przez pana wsi, wykonywał zadania zlecone przez cyrkuły, kontrola zajmował się justycjariusz , ponadto był arbitrem w sporach członków gromady oraz chłopem i panem

Listy zachowana Józefa II i z 1796 reforma Franciszka II o pełnej dobrowolności usuwania z urzędu bez podania przyczyny

10. Ustrój administracji pruskiej w XVIII wieku

w XVIII wieku możliwość stworzenia jednolitego zarządu w Prusach-1701- Zjednoczenie terytorium pod władza dynastii Hochenzloernow- Fryderyk Wilhelm I ojciec pruskiej biurokracji i Fryderyk II Wielki, adm. w pełni zawodowa, urzędnicy stali się odrębną grupa społeczna, zaszczyty bycie w specjalnej grupie społecznej, adm. nie opierała się wyłącznie na stanie szlacheckim, miała być fachowa a nie stanowa(elementy mieszczaństwa)

Adm. Centralna (RZADY GABINETOWE- zarząd sprawowany przez króla)

1)Król- sprawował najwyższa władze, koordynował działalność ministrów, nakazy gabinetowe(decyzje króla) albo marginalia(odręczne decyzje władcy).

-Fryderyk II Wielki-był najwyższym biurokrata kraju, w szczegółach określił działania adm., zrównał wszystkie urzędy i mieli oni wykonywać ślepo polecenia monarchy, zniósł Tajna Rade Stanu(organ doradczy)

Trzy ministerstwa zorganizowane na zasadach centralizmu i biurokratyzmu

1)Generalny Dyrektoriat- obradował pod przewodnictwem króla, zajmował się sprawami adm. wew.(policja), wojska i finansów, dzielił się na 5 realnych departamentów z ministrami na czele(podział na kryterium terytorialnym z przewaga rzeczowego)

2)Ministerstwo Gabinetów- zajmowało się sprawami zagranicznymi

3)Ministerstwo Sprawiedliwości-pod przewodnictwem kanclerza, sprawy związane z wymiarem sprawiedliwości oraz sprawami wyznaniowymi.

Adm. lokalna

Tworzy Fryderyk Wilhelm-struktura podporządkowana potrzebom armii

1)Departamenty Kamer- na czele kolegialny organ-Kamery Wojny i Domen, podporządkowane Generalnemu Dyrektorium, sprawy adm., wojska, policji bezpieczeństwa, podatkowe, leśne, sadownictwo w sprawach skarbowych, budowlanych, policyjnych; Kamerami kierował prezydent mianowany przez króla

2)Powiaty- na czele landrat(starosta)mianowany przez króla ze szlachty, organ nadzorujący to radcy skarbowi, którzy kontrolowali całość adm. i gospodarkę miejska, ograniczony samorząd przez zgromadzenia korporacyjne oraz magistraty

11. Nauka policji w Niemczech

W XVIII wieku klasyczny model wskazań dla kształtowania aparatu adm. Państw absolutnych stanowiła nauka policji(Polizeilehre, scence de la Police). Wywodziła się ona z niemieckiej doktryny kameralistycznej(Kammeralwissenschaft), która obejmowała jednak szerszy krąg zagadnień, bowiem obok problemów czysto adm. Zajmowała się także finansami państwa oraz ekonomia polityczną. Na przełomie XVII i XVIII wieku niemiecka nauka policji wyodrębnia się stopniowo jako osobna dziedzina i usamodzielnia. Przyczynili się do tego szczególnie dwaj pisarze: Johann Heinrich von Justi i Joseph von Sonnenfels. Pod pojęciem policji rozumiano wówczas nie tylko sprawy związane z ochroną bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego, czyli to , co utożsamiamy dziś z policją, ale także wiele innych dziedzin administracji wewnętrznej państwa. Można stwierdzić, ze określenie „policja” było wówczas niemal synonimem adm. Kolebką nauki o Policji były Rzesza Niemiecka i Francja. O ile jednak w Niemczech była ona głównie produktem rozważań teoretycznych o tyle we Francji zrodziła się z praktyki zarządu wewnętrznego państwa, przybierając następnie formę modelu polityki adm.

Wspomniani wyżej pisarze i Chrystian Wolf oparli oni swe rozważania na założeniach tzw. Filozofii eudajmonistycznej, głoszącej iż obowiązkiem monarchy jest zapewnić bezpieczeństwa i szczęścia poddanym. Dawało to w rezultacie możliwość wkraczania przez władzę w imię dążenia do państwa dobrobytu(Wohlfahrtsstaat), we wszystkie sfery życia społeczno-gospodarczego , włącznie z prywatnym. Monarcha absolutny jako opiekun wszystkich poddanych oraz podległy mu aparat państwowy upoważnieni zostali do pełnej i wyłącznej aktywności politycznego działania, jako lepiej rozumiejący powszechne dobro kraju niż jednostka. Dla realizacji tych celów policysci formułowali katalog środków, którymi powinien się posługiwać władca dążący do uszczęśliwienia społeczeństwa i zapewnienia mu bepieczenstwa i dobrobytu. Chrystian Wolff, w swym monumentalnym dziele Ius naturae et gentium metodo scientifico pertractatum, do środków takich zaliczał te które zaspokajają wszystkie życiowe potrzeby ludności a wiec: pożywienie, odzież odpowiednie warunki mieszkaniowe. Dowodził dalej, iż państwo powinno dbać o rozwój nauki i sztuki oraz wszelkich rzemiosł, rozbudzać życie religijne społeczeństwa, zapewnić ludności opiekę zdrowotna, rozbudować drogi i komunikacje. Do zadań państwa miałyby należeć także: stworzenie policji ogniowej i wodnej, zwalczanie żebractwa i tworzenie domów opieki oraz szpitali, wreszcie dbanie i bepieczenstwa ludności. Jako pierwszy z policystów wprowadził rozróżnienie na tzw. Policje dobrobytu i policja bezpieczeństwa(połączona z wymiarem sprawiedliwości). Dzięki Justiemu i sonnenfelsowi w II połowie XVIII wieku wypracowano kompleksowy i spójny system nauki policji.

Johann Heinrich von Justi ”zasady nauki policji”, określił on role policji w państwie, miała być pośrednikiem miedzy poddanymi a państwem(pozbawiona charakteru narzędzia władzy absolutnej) ponieważ jak sądził Justi społeczeństwo jest współodpowiedzialne z byt polityczny państwa i dlatego policja ma zapoweniac spokoj i bezpieczeństwo poddanych i dbać o dobrobyt. Miała obejmować trzy sfery: gospodarkę kraju, czuwanie nad środkami. zapewniającymi kwitnący stan wyżywienia ludności oraz dobre obyczaje poddanych. Mialy być one realizowane przez rozwój miast i wsi, zapewnieni wygody ludzi i zwiekszenie populacji od czego miał zalezesc dobrobyt państwa. Środki: wlasiciwa statystyka. Ewidencja ludności, system norm policji agrarnej, lecnej i gops. Terenami. Rząd powinien popierac handel, nie prowadzac wlasnej gospodarki ale stosując nadzor panstwowy na działalnością prywatną. To mialo współgrać z 3 sfera czyli opieka panstwa na społeczeństwem, a mianowicie z policja wychowawcza.

U juisteig brak precyzji w rozgraniczeniu policji i innych sfer dzilalnosci panstwa, utożsamianie policji z aparatem państwowym ale mimo to jako pierwszy rozróżnił prawo policyjne i policje.

Joseph von Sonnenfels- związany z terazjansko-jozeinska Austria, skłaniał się powiazaniu nauki policji z celami oświeconego panstwa absolutnego, wg, niego policja stanowi narzedzie w rekach panstwa będąc wyrazicielem jego interesow., policja nie tylko jako srodek do zapewniania dobrobytu ale przede wszystkim pelni funkcje policji bezpieczeństwa. Ograniczyl policje do instrumentu przymusu państwowego. Powinna ona popierac religie gdyz spaja społeczeństwo, dabc o moralność poprzez rozwoj nauki i wychowanie, likwidowac to co oslabia dobre obyczaje, prowadzenie calej statystyki w kraju i dbanie o poszanowanie ustaw przez ludzi. Jego dzielo „Zasady nauki policji, handlu i finansow” - wyodrębnił 4 glowne zadania panstwa którym przyporządkował nastepoujace nauki: polityke-zew bezpieczeństwo panstwa, nauka policji- bezpieczeństwo wewnętrzne, nauka handlu- metody i srodki do poprawy sytuacji ekonomicznej, nauka finansow- zagadnienia skarbowe i stworzenie właściwego systemu podatkowego. Wsyztskie nauki łączyla eudajmonistyczna koncepcja panstwa dbającego o dobro swych obywateli. Zagadnienia policyjne podzieli na 2 dzialy. Pierwszy obejmujący tzw. Prawa stanow- zagadnienia ewidencji ludności, rzadowego nadzoru nad stowarzyszeniami, bezpieczeństwo panstwa. Drugi zajmowal się zapewnieniem swobody dzialania obywateli. Cecha sonnenfesla calkowiete wlaczenie policji a aparat panstwa absolutnego.

Gunther-Heinrich von Berg-„Podręcznik niemieckiego prawa policyjnego”, odchodzi od idei eudajmonistycznej i postuluje dzilalnosc władzy do funkcji ochronnej. Wyróżnił dwie sfery dzialanosci panstwa: policyjna(zwalczanie naruszen porządku prawnegochroniac tym samym jednostke wobec niebiezpieczenstwa) i zarzadzajaca. „nigdy nie godiz się rzadowi krzywdzic jednostki dla pożytku ogolu”

Niemiecka policystyka stworzyla srodki i metody ksztalcujace nowożytne struktury adm państwowej. Zaczely rozwijac się inne sfery adm: opieka spoleczna, komunikacja, urbanizacja miast, ewidencja ludności,

12.Komisje wielkie w Polsce czasów stanisławowskich

Komisje powolano po postulatach naprawy adm, Stanislawa Leszczyńskiego i Konarskiego (umocnienie władzy centralnej która miala mieć charakter kolegialny i podzielona na wyspecjalizowane departamenty), aby ograniczyc wladze organow jednoosobowych przede wszystkim hetmana i podskarbiego.

1764-po sejmie konwokacyjnym;Komisja Skarbowa i Wojskowa-centralne, resortowe instytucje adm. identyczne w Wielkim Księstwie Litewskim(zgodnie z unia lubelska); organy kolegialne, odpowiedzialność przed Sejmem' przewodniczącymi byli podskarbiowie(koronny i litewski) oraz hetmani; członków ywbieral sejm na 2 letnia kadencje z poczwornej liczby kandydatow przedstawionych przez krola

1)Komisja Skarbowa ;funkcje fiskalne i gospodarki budżetowej(rozbudowa komunikacji i transportu, rozbudowa drog), popieranie inicjatyw dotyczących rozwoju przemyslu i handlu; sadownictwo w sprawach skarbowych i handlowych,

-1768-pierwszy polski budzet, nierealny , sejm nie zgodizl się na podatki nadzwyczajne,

1775-pierwszy polski budzet przyjęty przez Sejm i w praktyce zrealizowany

kompetencje; ujednolicenie miar i wag, ujednolicenie ceł i myta przy jednoczesnym zniesieniu cel wewnetrzynych

1766- reforma monetarna Komisji Skarbowej;krol pruski mieszal srebro z miedzia dlatego wprowadzono polskie zlote(talary) 234 gramy srebra

2)Komisja Wojskowa-sprawy organizacji, zaopatrzenia i szkolenia sil zbrojnych oraz sadownictwo w sprawach osob wojskowych i cywilnych przeciw wojskowym

3)Komisje boni ordinis(dobrego porządku);powolano w celu podniesienia z upadku miast królewskich królewskich uzdrowienia ich gospodarki; zajęły się uporządkowaniem miast, oczyszczeniem ich, odbudowa ulic i ich wybrukowaniem, odnowa domow wg nowego planu regulacyjnego, bezpieczeństwo ppoż

4)Komisja Edukacji Narodowej-na czele stał prymas podlegly wyłącznie Sejmowi, stanowisko autonomiczne, powolana przez niechlubny Sejm rozbiorowy w 1773 roku; funkcje adm. władzy oświatowej, podporządkowała sobie szkoly i wprowadzila jednolitość jednolitość ich zarządzie; podzielila szkoly na parafialne, podwydziałowe, wydziałowe i Szkoly Głowne(Wilno i Kraków);funkcje sądownicze(sprawy majatkowe KEN) oraz gospodarcze(adm. dobrami pojezuickimi)

5)Komisje nad Szpitalami-zakłądanie nowych szpitali i reorganizacja zarządu już istniejacyh, organizacja powiatowej służby zdrowia, powolanie kolegium lekarzy, aptekarzy, organizacja szpitali dla inwalidow wojskowych, zwalczanie żebractwa i działalność prewencyjna(szczepienia przeciw ospie),świadczenia darmowe dla najubozszych

13. Rada Nieustająca

1775-utowrzenie Rady Nieustającej-pierwszy w Polsce kolegialny rzad centralny, jej obradom przewodniczyl krol ale jego funkcje polegaly tylko na kierowaniu Rady, decyzje podejmowane większością glosow; kompetencje:prawo zgłaszania kandydatow na urzędy biskupow, wojewodow i kasztelanow(krol tylko mianowal wych kandydatow), prawo rozdawania wyższych szarż wojskowych(wyższe stopnie wojskowe), prawo rozdawania królewszczyzn, układanie budżetu, tworzenie projektow ustaw, wysylanie ambasadorow, nadzor nad adm. w panstwwie, kontrola urzędników centralnych, od 1176 interpretacja obowiązującego prawa

-36 konsyliarzy-czlonkowie rady na 2 lata, polowa z senatu polowa z sejmu, wyłącznie szlachta

Oprocz zebran plenarnych rada prowadzila prace w 5 departamentach

1)Interesów Cudzoziemskich(4 czlonkow członków krolem jako przewodniczącym)

2)Policji czyli Dobrego Porządku(nadzor adm. nad miastami królewskimi)

3)Wojskowym(przejal funkcje zlikwidowanej w 1776 komisji wojskowej) wprowadzil armie kadrowa

4Sprawiedliwosci(konsyliarz na czele, brak ministra)porządkowanie obowiązującego prawa(uchylanie aktow, interpretacja)

5)Skarbowym

Poszczególne departamentyskladaly się z reguly z 8 czlonkow, decyzje podejmowane większością glosow, każdym departamentem kierowal określony minister(hetman, podskarbi, kanclerz

Kontrola Rady nieustającej-rada składała sejmowi rachunki i zamkniecia budżetowe(sprawozdanie finansowe ze swojej dziłalnosci), sejm mogl w razie stwierdzenia złamania prawa pociągnąć członków do odpowiedzialności karnej przed sadem sejmowym, sadzic na podstawie przepisow o zdradzie kraju i obrazie majestatu

Jeden z pierwszych organow w Polsce o charakterze biurokratycznym-wymagano praktyki w adm, lub innej służbie państwowej; opłacanie ze skarbu panstwa; dbano o kwestie etyczne(zakazano pobierania „opłat” za czynności urzędowe)

Likwidowana w 1789 przez Sejm Wielki uznając „Zdradę” Nieustajaca za ingerencję rosyjska

14. Administracja centralna i lokalna w konstytucji 3 maja

Krola(szef i przewodniczący rzadu) postawiono jako glowe panstwa ale nie miał samodzielnych uprawnien, jego wszystkie akty wymagaly kontrasygnaty odpowiednich ministrow; centralnym organem wykonawczym była Straz Praw- stala na czele adm. publicznej, podleagly jej komisje rzadowe „Obojga Narodów”, minister Straz praw powoływał krol; koordynowal polityke wew. i zagraniczna panstwa, kontrolowal cala adm. panstwowa ale wykonywanie poszczególnych zadan adm. leżało w gestii poszczegolych ministrow; Sklad;krol jako przewodnicząc, prymas-glowa duchowieństwa, nie miał uprawnien ministra, nie kierowal bierzaca działalnością KEN lecz honorow jej przewodniczyl; 5 ministrow(nie należeli do Strazy praw) kierujący poszczególnymi resortami

Minister Policji i Pieczeci(dzisiejacze MSW), Interesow zagranicznych, wojny, skarbu

Ministrowie byli powoływani przez krola, kandydatow było 14, hetmani, podskarbi, marszałek jako policji i dwóch kanclerzy), ponosi odpowiedzialność polityczna (2/3 wotum nieufności Izby poselskiej i Senatu) i konstytucyjna

Komisje Wielkie-kolegialne ministerstwa złożone z członków wybieranych przez Sejm

Komisja Policji-nadzor nad miastami królewskimi,plenipotenci weszli w sklad(mieszczanie wybierani przez Zgromadzenie Wydziałowe miast królewskich)-miala kompetencje spraw porządkowych i bezpieczeństwa, szerokie kompetencje w zakresie spraw wewnętrznych, działalność dobroczynna, pilnowala praw autorskich, zapewniala wolność prasy i druku, kontrola miar i wag, zarząd budowlami i miejscami pubicznymi, podzielia kraj na 26 okregow, kierowali nimi intendenci, komisja składała co 2 lata sprawozdania z działalności i rachunku z powierzonych jej funduszy(sejm udzielal absolutorium i mogl skasowac zarzadzenia Komisji

Adm . lokalna-podzial na województwa i powaity, oraz wyodrębniono pewne ziemie ze względów tradycji historycznej, powolano komisje porządkowo cywilno-wojskowe- charakter kolegialny, skadaly się z komisarzy wybieranych przez sejmiki szlachecki, działały w zależności od stopnia podzialu kraju, 19 czlonkow, sklad szlachecki po konstytucji dojdzie 2 mieszczan; sprawy wojskowe(pobor do wojska, kwaterunek zolenizy, magazyny i transport dla wojska), kontrola ruchu ludności(rejestr ludności, pierwsze w Polsce akata stanu cywilnego), zadania o charakterze ekonomicznym-te kompetencje przeważały, prowadzenie wykazow statystycznych; udzielanie porad rolniczch, pomoc dla rzemiosła, handlu, rozowj komunikacji, pobor podatkow, organizacja porządku ogniowego, szkoly parafialne, opieka spoleczna, wykonywaly zalecenia Komisji Wielkich, był to organ adm, samorządowej, mialy kompetencje sadownicze- spory miedzy żołnierzami a osobami cywilnymi podlegaly tym komisjom

15. Reformy administracji we Francji okresu rewolucji

Rewolucja francuska była antyfeudalna, zniosła monarchie absolutna,

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela sierpnia 1789 roku wywarla duze znaczenie dla rozwoju adm., zawierała idee praw i wolności obywatelskich, oznaczala sfere wolna od ingerencji adm., nalzezalo oprzec dziłalnosc adm. na powszechnie obowiązującym normach prawnych(mialy wyznaczac zakres działalności adm.)

-Doprowadzilo to do powstania Konstytucji panstwa prawnego w XIX wieku(panstwo opiera swoje dzialanie na powszechnie obowiązujących aktach prawnych, inaczej praworządnego)

Adm centralna w dobie rewolucji

-1791-wladza wykonawca w rekach nietykalnego nietykalnego nieodpowiedzialnego króla Francuzow, mianowal on ministorow którzy byli odpowiedzialni przed Najwyższym Trybunalem Narodowym,kontrasygnata,

-rewolucja jakobinska 1973- na czele egzekutywy 24osobowa Rada wykonawcza powolana na 2 lata i odpowiedzialna przed Cialem Prawodawczm, konstytucja nie weszla w zycie i w realu rządził Komitet Ocalenia Publicznego kierowany prze Maksymiliana de Robespierre'a

-zamach termidorianski 1794, konstytucja z 1795 na czele stawiala Dyrektoriat, kolegialna instytucja, rządziło 5 dyrektorow na 5 letnia kadencje przy pomocy mnistrow(byli od resortow)

Adm. lokalna

Wg DPCZiO Francja miala być jednym i niepodzielnym państwem, adm, miala być prosta, oparta na przeslankach racjonalnych, zamiast hierarchiczności i centalizmie, adm. lokalna oparto na decentralizmie i sadmoradnosci, był tez kolegializm wladz adm, wszystkich szczebli; charakter samorządowy czyli urzędnicy byli wybierani przez ludzi Anie mianowanie, taka adm. wykonywala zadania wlasne i zlecone przez organy centralne; nie było czynnika biurokratycznego(zawodowy charakter adm.) bo ludzie pochodzili z wyborow (suwerenność ludzi i demokracja bezposrdnia)każdy mogl by wybrany, brak kontroli organow centralnych, to nie służyło jednolitej polityce adm., był tylko ograniczony nadzor w zakresie podatkow i sprawach policyjnych; policyjnych pozostałych kwestiach org. Lokalne mialy swobode

1)Departamenty—oparto na przeslankach gospodarczych gospodarczych geograficznych, organem uchwałodawczym była rada departamentalna(generalna);kompetencje ogólne dotyczacespraw o zasiegu departamentalnym(adm. i sadownictwo),zdrowie, bezpieczeństwo, porządek publiczny roboty publiczne, komunikacja; organem wykonawczym był osmioosobwy Dyrektoriat-wydawal zarzadzenia w celu wykonania ustaw, istniał także syndyk generalny wprowadzal w zycie nowe akty, propozycje nowych zarządzeń, , podlegly posczegolnym ministrom

2)Dystrykty-organ uchwałodawczy-rada dystryktu-podzial podatkow pomiedzy gminy, pomoc spoleczna, wojsko, roboty publiczne; organ wykonawczy Dyrektoriat i syndyk

3)Gminy-rady municypalne z kompetencjami wlasnymi(zarzadzanie dobrami i dochodami publicznymi, organizowanie robto publicznych, zapewnianie porządku i bezpieczeństwa) i poruczonymi(niektóre sprawy podatkowe,konserwacja budynkow publicznych; istniały także rady generalne gminne,członkowie rady municypalnej +2liczniejsz grupa obywateli z zaufaniem publicznym(tzw.notabli)-decydowala o sprawach szczególnie istotnych tj. obrot nieruchomościami, podatki nadzwyczajne, procesy sadowe w imieniu gminy;

Mer jako egzekutywa ze skarbnikiem, sekretarzem oraz syndykiem gminnym,

4)Kantony jako okreki sadowe i wyborcze

16. Administracja centralna i lokalna we Francji okresu napoleońskiego

9 listopad 1799(18 Brumaire'a) objecie rządów przez generała Napoleona Bonapartego Bonapartego charakterze I konsula, sprawował rządy osobiście, w 1804 uzyskuje tytuł cesarza Francuzow, w jego rekach pełnia władzy wykonawczej, radził przy pomocy

Rada Stanu-organ pomocniczy Napoleona; zajmowal się przygotowaniem projektow ustaw, kontrolowal adm w terenie, była tez sadem adm.(sproy adm, miedzy organem a obywatelem),

Dyktator zarządzał państwem za pomoca powolanych przez siebie ministorw, którzy odpowiadali wyłącznie przed Napoleonem, w każdej chwili mogl być odwolany, nie było odpowiedzialności politycznej przed wladza ustawodawcza, byli de facto urzędnikami cesarza, za zlamanie prawa odpowiadali przed specjalnym trybunałem(odpowiedzialność konstytucyjna), tworzyli urzędy monokratyczne, minister stał na czele resortu i miał wyłączność podejmowania decyzji w sprawach swojego ministerstwawyposazenie wyposażenie kompetencje konkretne osoby

Adm centralistyczna

Podzial kraju na 1)departamenty, 2)okręgi,3)kantony(okręgi adm. skarbowej i sadownictwa) i 4)gminy(wyłącznie jednostki adm. rzadowej)

1)Prefekt- na czele departamentu, mianowal go sam cesarz, urzędnik cesarza, przedstawiciel rzadu w terenie, podleagala mu niemal cala adm.(z wyjątkiem poczty, wojska, sadownictwa, szkoly)zespolenie adm., mianowany na czas nieoznaczony, kryterium kwalifikacji a nie polityczne, doświadczeni w adm, doby rewolucji, osobow podlegli MSW w zakresie ogolnoadm. A w odniesieniu do innych działów- odpowiednim resortowo ministrom

Rada prefekturalna-dziala przy prefekcie,2-5 czlonkow, sadownictwo adm. I instancji,

Rada departamentalna(generalna)-organ doradczy i uchwalający, 16,20,24 czlonkow członków nominacji, zajmowala się rozkładem podatkow na okręgi i ich ściąganiem, sprawami lokalnymi(budowa drog, mostow,)

2)Podprefekt-na czele gminy minowany przez konsula, podlegly prefektowiograniczone kompetencje, pośrednik prefekta i obywateli

Rada okregowa-11 mianowanych członków przez konsula, rozklad podatkow na gminy, opiniowanie prosb gmin o zmniejszenie podatkow,

4)Mer-mianowany przez prefekta bądź konsula w zależności od wielkości gminy, na czas nieoznaczony, pozniej na 5 lat, załatwiał bieżące sprawy adm. gminnej(zarząd dobrami, dochodami i wydatkamigminy,) urzędnik stanu cywilnego.

Rada gminna(municypalna)-10-36 czlonkow, uchwaly w sprawie dochodow i wyadtkow gminy i sprawach lokalnych

Gminy miejskie(1808-dostaly samorząd);organem stanowiącym prawo i kontrolujaca wladze wykonawcza bylarada miejska; organ wykonawczy to magistrat na czele z burmistrzem, i wiejskie;organ stanowiący-Zgromadzenie Gminne, organ wykonawczy- naczelnik Gminy wraz z lawnikami

17. Administracja Księstwa Warszawskiego

Konstytucja z 22 lipca 1807 roku podpisana przez Napoleona, adm. Księstwa Warszawskiego skopiowano co do zasad organizacyjnych organizacyjnych modelu francuskiego łączącego pierwiastki absolutyzm policyjnego i reformy zrodzone w dobie Wielkiej Rewolucji: prymat ustawy, rozdizal wladz, publicznoprawna ochrona praw jednostek, przyjęto rozwiązania także z systemu zarządu pruskiego czy austriackiego, a zatem do rezimu adm. Policyjnego panstwa „oświeconego absolutyzmu”. System Księstwa opieral się na 1)resortowosci, 2)skrajnym centralizmie, 3)hierarchiczności struktur wladz 4)jednoosobowych5)zawodowym a jednoczesnej narodowym stanie urzędniczym. Był powolany rezydent Francji w Warszawie(faktycznie protektorat francuski na Księstwem)

Adm. Centralna

1)Król(Książe warszawski)-najwyższa władza wykonawcza,silna pozycja krola(przewaga na parlamentem) pierwotnie mialby być rzady konstytucyjne lecz była monarchia ograniczona(suwerenosc monarchy), sukcesje okresalo prawo saskie

Kompetencje:ustawowe regulowanie wszystkich spraw nieprzekazanych do kompetencji sejmu za pomocą dekretow, obsadzal wszystkie stanowiska w aparacie państwowym, miał prawo zwalniania wszystkich urzędników urzędników wyjątkiem mianowanych dożywotnio sędziów i senatorów, urzędnicy odpowiadali przed krolem, prowadzil polityke zagr., mianował prezesa rady ministrów

2)Rada Ministrów-kompetencje stopniowo poszerzane, w skład wchodzili wszyscy ministrowie z prezesem mianowanym przez krola, „interesy rozmaitych ministeriów będą roztrząsane w tej radzie”, pozbawiona funkcji kierowniczych miala służyć porozumiewaniu się mnistrow w sprawach przedstawionych do decyzji krolowi, kontrola poszczególnych ministrow i calej adm., przed wojna w 1812 stala się obok krola centralna wladza rzadowa

3)Rada Stanu-pomocniczy organ władzy królewskiej, składała się z ministorw + 6 radcow mianowanych przez krola i nie przewidzianych w Konstytucji,(po przyłączeniu Galicji 12), urząd ministra stanu, instytucja referendarzy (4 pozniej 6)-funkcjonariusze rady, podzial rady na sekcje, prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawie ustaw sejmowych sejmowych dekretow królewskich, rola sadu kasacyjnego(zgodność orzeczenia pod względem materialnym i procesowym), rozstrzyganie sporow kompetencyjnych miedzy organami oraz miedzy adm i sadem, początkowo jak rzad krajowy lecz utracila ta kompetencje na rzecz Rady ministorw.

4)Ministrowie-stali na czele głównych działow adm., sprawiedliwości, spraw wew. i religijnych, wojny, przychodow i skarbu, policji, minister sekretarz stanu(szef kancelarii królewskiej dla spraw Księstwa), jako organy krolawykonywali ustawy sejmowe i dekrety królewskie(wymagal kontrasygnaty), prawo decyzji niezaskarżalnych do Rady Stanu, odpowiedzialni za swój resort

Lokalna adm. Rzadowa i samorzadowa -na wzor francuskim

1)departamenty na czele z prefektem, podlegającemu służbowo MSW, ale zobowiązany do wypelniania zadan zleconych przez każdego ministra, kompetencje to wszelkie sprawy z zakresu administracji, jemu podlegaly organy adm. w departamencie np. komisarz policji z intendentem i adiunktem,

2)Powiaty na czele z podprefektami, analogiczne funkcje jak u prefekta, do pomocy kilkuosobowy personel kancelaryjny.

3)w departamentach i powiatach były tez rady o charakterze samorządowym, rady depertamentow(rozklad na powiaty ciężarów publicznych, narady nad potrzebami departamentu, opinie o ulepszeniach adm oraz zazalenia od urzędników, rady powiatowe(rozklad ciężarów na miasta wsie i dwory, skladanie zażaleń na podprefekta oraz skladanie opini o potrzebach powiatu

4)Municypalności i gminy- zarządzane przez burmistrza lub prezydenta, obejmowaly kilka miejscowości, prezydent mianowany przez krola i podlegly prefektowi. Organami samorządowymi były rady municypalne powolane przez krola, sprawy majatku i urządzeń miejsckij, wyrazanie opini o adm. miejscowej i skladanie zażaleń do prefekta. Wbrew francuskim wzorcom rozroznion miasta do wsi i nadano status gminy . W miescie adm. sprawowal burmistrz mianowany przez krola, do pomocy miał ławników(umieli pisac i czytac) mianowanych przez podprefekta a zatwierdzanych przez MSW, ponadto była rada miejska z kompetencjami taki samymi jak rady municypalne.

Gminy wiejski-analogicznie jak w gimnie miejskiej, na czele wojt(najczescie pan wsi), w gimnie której było kilka wsi ustanawial sołtysa dla każdej, zatwierdzonego przez podprefekta. WOjt nie miał wynagrodzenia wiec wykonywal adm. na wlasny interes

18. Administracja w Królestwie Polskim doby konstytucyjnej

Początek monarchii konstytucyjnej to czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Koniec XVI w . - powstanie urzędu hetmana.

Podskarbi zostają poddani kontroli sejmu.

W wieku XVII nastąpiło ścisłe powiązanie starostów z ziemią.

Wiek XIII przyniósł pierwsze realne programy naprawy administracji. Programy takie zgłaszali m.in.
S. Leszczyński i S. Konarski , którzy postulowali wzmocnienie pozycji administracji centralnej, składającej się z wyspecjalizowanych agend(departamentów).

FAMILIA - obóz książąt Czartoryskich.

Pierwsze reformy w administracji to początki panowania Stanisława Augusta 1764r. na sejmach konwokacyjnym i koronacyjnym: podporządkowanie władzy wykonawczej sejmowi. Nowe organy miały być ściśle kontrolowane przez sejm. Powoływanie organów kolegialnych na ściśle określoną kadencję. Ograniczenie wpływu króla na skład komisji, ministre z mocy prawa stawał się przewodniczącym komisji.

1764r.- organy powołane na sejmie konwokacyjnym: Komisja Skarbowa Koronna, Komisja Skarbowa Litewska, Komisja Wojskowa Koronna , Komisja Wojskowa Litewska, działały w Koronie i na Litwie, na ich czele stali podskarbiowie i hetmani ( koronni i litewscy) - kadencja 2 lata.

Komisja wojskowa nie sprawdziła się i została zlikwidowana w roku 1775, zaś Komisja Skarbowa przetrwała do końca panowania Stanisława Augusta.

Komisja Skarbowa zajęła się poborem podatków oraz budżetem państwa. Popierała przemysł i handel przez rozwój infrastruktury, ujednoliciła miary i wagi. W 1764 r. jednostki miar i wag z Krakowa i Warszawy zaczęły powszechnie obowiązywać. KS ujednoliciła również cła(zniesienie ceł wewnętrznych i myt), przeprowadziła reformę monetarną.

1773r. - Sejm Rozbiorowy zwołany przez ambasadora Rosji potwierdzający pierwszy rozbiór Polski. Sejm rozbiorowy ograniczał kompetencje króla, był skonfederowany.

Powołano Komisję Edukacji Narodowej, na której czele stał prymas. KEN dzieliła się na 2 okręgi generalne na czele administracji ze szkołami głównymi: Uniwersytetem Jagiellońskim i Uniwersytetem Wileńskim (Stefana Batorego).. W każdym powiecie działały szkoły wydziałowe. Istniały też szkoły parafialne. KEN podlegała wyłącznie Sejmowi.

!775r. - powstała Rada Nieustająca . Była pierwszym polskim kolegialnym rządem centralnym. Jej obradom przewodniczył król, decyzje podejmowane były większością głosów. Przejęła pozostałe królowi kompetencje wykonawcze. RN posiadała prawo: rozdawania wyższych szarż wojskowych, królewszczyzn, układania budżetu, tworzenia projektów ustaw,. Miała wyłączność kompetencji wykonawczych, prawo do wydawania pieniędzy budżetowych, wysyłała za granicę ambasadorów, realizowała inicjatywę ustawodawczą króla. Liczyła 36 konsyliarzy(wybieranych na 2 lata na sejmie), skład RN był wyłącznie szlachecki, ½ składu to senatorowie i ½ posłowie. RN dzieliła się na 5 departamentów: interesów cudzoziemskich (4członków), policji(8 członków), wojskowy(8), sprawiedliwości(8), skarbowy(8). Decyzje zapadały absolutną większością głosów(5). Na czele każdego departamentu stał minister. RN składała sejmowi rachunki i zamknięcia budżetowe oraz sprawozdania finansowe ze swojej działalności. Zakaz pobierania opłat za wykonywanie czynności urzędowych, ponieważ konsyliarze byli opłacani przez państwo. Sejm Wielki uznał RN za element ingerencji rosyjskiej i w 1789r. uległa ona likwidacji.

Sejm Czteroletni (Wielki) przeprowadził reformę administracji. Ponownie powołano Komisje Wojskową ustawą rządową. Postanowienia: król głową państwa, jednak bez samodzielnych uprawnień, wszystkie akty króla wymagały kontrasygnaty właściwych ministrów, centralnym organem władzy wykonawczej stała się Straż Praw(osoby wchodzące w jej skład nie kierowali komisjami wielkimi - resortowymi) . Straż Praw koordynowała politykę zagraniczną i wewnętrzną państwa, kontrolowała administrację państwową, nie wykonywała zadań administracji. Skład: król (przewodniczący), prymas, 5ministrów.

Konstytucja 3-go maja utrzymała komisje wielkie. Powstała Komisja Policji, pełniąca nadzór nad miastami królewskimi, w jej skład wchodzili plenipotenci wybierani przez zgromadzenia wydziałowe; 6plenipotentów, 3przedstawicieli senatu, 6 posłów, 2marszałków. Komisja Policji dbała o : zdrowie i opiekę społeczną, bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, prowadziła działalność dobroczynną, dbała o porządek publiczny, zajmowała się sprawami praw autorskich, zapewniała wolność prasy i druku, kontrolowała miary, wagi, ceny, pełniła zarząd budowlami i miejscami publicznymi. Podzieliła kraj na 26 okręgów.

ADMINISTRACJA LOKALNA: W okresie Sejmu Wielkiego zlikwidowano urząd starosty. W 1789r. powołano Komisje Porządkowe Cywilno- Wojskowe o charakterze kolegialnym, które były organem administracji samorządowej. W ich skład wchodzili komisarze wybierani przez sejmiki szlacheckie. Na początku liczyły 19 członków. Działały w ziemi, województwie i powiecie. Do ich kompetencji zaliczano: większość kompetencji administracyjnych w terenie, pobór do wojska, kwaterunek żołnierzy, magazyny i transport dla wojska, kontrolę ruchu ludności, rejestry ludności, prowadzenie wykazów statystycznych, udzielanie porad rolniczych, pomoc dla rzemiosła i handlu, rozwój komunikacji(budowa dróg), pobór podatków, organizacja porządku ogniowego, prowadzenie szkół parafialnych, opiekę społeczną nad biednymi i chorymi. Posiadały również kompetencje sądownicze(rozstrzygały spory między żołnierzami a osobami cywilnymi).

Komisje porządkowe wykonywały zalecenia komisji Wielkich.

19. Administracja a konstrukcja państwa prawnego

Kleska Napoleona i kongres wiedenski przywracaj rzady autokratyczne, panstwa które pokonaly Napoleona przejely w roznym stopniu model adm francuskiej(Austria, Rosja, np. urząd prefekta, resorty), po kongresie wiedeńskim reformy adm. mialy na celu przekształcenie panstw policyjnych policyjnych nowoczesna. Adm. panstwa burżuazyjnego przy zachowaniu silnej władzy monarszej, bardziej przemiany racjonalne, reformy wzorowane na Francji najpierw wprowadzone w Prusach(wzorzec idei zasad funkcjonowania tej adm., panstwo prawne, samorząd terytorialny, sadownictwo adm.te reformy spowodowaly ze Prusy nie upadly w dobie Wiosny Ludów, Prusacy dokonali reform by zauważyli ze panswo policyjne nie ma wielkiej wartości, wzorowali się na Francji z która przegrali dwie bitwy, liberalizm jako przeciwieństwo absolutyzmu

Pruska Droga do kapitalizmu-przemiany przez reformy Prus z panstwa policyjnego policyjnego monarchie konstytucyjne(panstwo burżuazyjne)

Nazwa panstwo prawne(praworządne) związane z dzielem Roberta von Mo hla, w panstwie prawnym mamy do czynienia z zasadami konstytucyjnymi oraz hierarchia aktow prawnych, adm. dziala w ramach prawa i na ich podstawie, przepisy tworzone przez parlament a nie wladce, normy adm dwustronie wiążące, nie można ingerowac w sfere praw obywateli, kontrola adm. ze strony legislatywy-odpowiedzialnosc ministrow parlamentarna i konstytucyjna, rozwoj samorządu terytorialnego i sadownictwa adm.

20. Nauka administracji w Niemczech XIX wieku

Robert von Mohl-wprowadzil termin „panstwa prawnego”, Lorenz von Stein-ojciec niemieckiej nauki adm. , wg niego adm, to zarząd sowar wew, zarząd finansami finansami sadownictwo;, czyli cala działalność adm, poza prawodawstwem,-zapoczatkowal metode systematycznego opisu(przedstawianie co jest wspolne wszystkim dzialom adm, jak i opis rzeczywistej adm.)

Ignaz Jastrow- dowodzil ze nauka p.a. nie ostarca pelnego zasobu wiadomości do administrowania, potstulowal nowy kierunek czyli nauke-wiedza administrowania,

Fritz Ster SOmlo- przeprowadzil rozgraniczenie nauki adm.(opis urządzeń adm, ich historiw) od nauki p.a.(badanie zasad prawnych) i polityki adm.(aspekt celowości)

Rudolf Gneist-worca kontynantelnego modelu sadownictwa adm. a także samorządu terytorialnego, , uważał je za zasadnicze elementy panstwa prawnego, chciał nizsze sadownictwo adm. powierzyc samorządowi tery.(na tej zasadzie skonstruowano sadownictwo w prusach

21. Administracja lokalna i samorząd terytorialny w Prusach w XIX wieku

SAMORZĄD TERYTORIALNY: udział jednostek w zarządzaniu instytucjami publicznymi, ściśle związany z ideą liberalną, w 1808 r. wprowadzono samorząd gmin miejskich.

ADMINISTRACJA LOKALNA:

Administracja lokalna oparta na fachowych , współdziałających z organami samorządowymi, urzędnikach.

Organy samorządowe pełniły funkcje kontrolne.

Organy lokalne stanowiły lokalne przepisy prawno-porządkowe.

Organy władzy wykonawczej łączone(urzędnicy fachowi i samorządowi).

1815r. - wprowadzono 4 stopniowy podział terytorialny:

10 prowincji , na czele z nadprezydentem. W prowincjach działały Rady Prowincjonalne, wydające rozporządzenia policyjne.

II poł. XIX w. - wprowadzenie Sejmów prowincjonalnych na czele z marszałkiem prowincji.

Sądy Prowincjonalne zajmowały się sprawami lokalnymi, stanowieniem lokalnego prawa, opiniowaniem spraw przekazanych przez urząd nadprezydentowi do realizacji. Uchwały sejmu wykonywał wydział prowincjonalny, którym kierował dyrektor krajowy.

Prowincje dzieliły się na rejencje, na czele rejencji stali prezydenci rejencji, mianowanymi przez króla. Rejencje nie posiadały samorządu terytorialnego, były jednostkami podziału kraju dla potrzeb administracji rządowej.

Powiaty na czele z landratami. Obok landrata istniał samorząd terytorialny. Organem stanowiącym w powiecie był sejmik powiatowy, zaś jego organem wykonawczym był wydział powiatowy, kierowany przez landrata. Wydział powiatowy nadzorował samorząd gminny, był sądem administracyjnym I instancji.

Gminy miejskie i wiejskie.

Wyłącznie samorząd, brak urzędników państwowych.

Gmina miejska: organem stanowiącym prawo i kontrolującym władzę wykonawczą była Rada Miejska, zaś organem wykonawczym Magistrat, z burmistrzem na czele.

Gmina wiejska: samorząd po Wiośnie Ludów. Organ stanowiący to Zgromadzenie gminne, organ wykonawczy - Naczelnik gminy z ławnikami.

22. Organy samorządowe i autonomiczne Austro - Węgier

Organy autonomii krajowej : Sejmy Krajowe i Wydziały Krajowe. Posiadał je każdy kraj koronny.

Sejmem krajowym kierował marszałek krajowy mianowany przez cesarza na 6lat. Sejm Krajowy zajmował się : zmianą przepisów statutu krajowego, sprawami kultury krajowej, ustawodawstwem w sprawie publicznych budowli na koszt kraju, ustawodawstwem w przedmiocie zakładów dobroczynnych utrzymywanych z funduszy krajowych, preliminarzem budżetowym kraju.

Namiestnik (adm. Rządowa) kierował sprawami ważnymi z punktu widzenia państwa(wojsko, podatki, sądownictwo)

Organem wykonawczym sejmu, a zarazem komisją sejmową był wydział krajowy. Przygotowywał m.in. projekty ustaw, pełnił też funkcje w zakresie bieżącej administracji(majątkiem krajowym)

Organami samorządu powiatowego były : rada powiatowa(organ uchwałodawczo- kontrolujący) i wydział powiatowy zatwierdzany przez cesarza(zajmował się sprawami komunikacji, zdrowia, bankowości itp.)

Samorząd miejski : Rada miejska( organ uchwalający i i nadzorujący) i magistrat(organ wykonawczo- zarządzający, na czele z burmistrzem, a w większych miastach z prezydentem)

Samorząd gmin wiejskich: rada gminna( organ uchwalający i nadzorujący, wybierana na 3 lata na podstawie cenzusu majątkowego, bądź wykształcenia), zwierzchność gminna (organ wykonawczo - zarządzający), naczelnik gminy- wójt(jednoosobowy kierownik zarządu).

Gminy posiadały zadania własne (komunikacja, szkolnictwo, policja, budżet gminy, zarząd majątkiem gminnym).

23. Idea sądownictwa administracyjnego w Europie XIX wieku (Francja, Prusy, Austria)

FRANCJA

Rewolucja Francuska zgodnie z zasadą trójpodziału władzyzabroniła

1799r- powstanie Rady Stanu , pełniąca m.in. funkcję sądu administracyjnego.

Piąta i szósta sekcja Rady Stanu tworzyły sąd administracyjny.

Rok 1872 - nadanie sekcjom charakteru niezawisłego sądu, gdyż członkowie tych sekcji byli nieusuwalni.

Na czele RS minister sprawiedliwości.

RS byłą sądem administracyjnym II instancji. Rady Prefekturalne sprawowały sądownictwo administracyjne I instancji.

1926r. - I instancję uniezależniono od administracji. Powstają Rady Międzydepartamentalne , które po II w. ś. staną się Trybunałami Administracyjnymi (I instancja)

Od 1989r. działają sądy II instancji czyli Administracyjne Sądy Apelacyjne. Rada Stanu staje się sądem kasacyjnym(III instancja).

W XIX w. sądy zajmowały się sporami administracyjnymi (spory majątkowe między obywatelem a państwem), spory o prawa własności podlegały wyłącznie sądom powszechnym.

Możliwość składania skargi na nadużywanie władzy przez administrację.

PRUSY

Powstanie sądownictwa administracyjnego zajmującego się wszystkimi sprawami.

Lata 60- te XIX w. - na gruncie poglądów liberalnych przyjęto, że do orzekania w sprawach o spory administracyjne powołano niezależne sądy administracyjne.

Podział kompetencji między sądy powszechne a sądy administracyjne.

Sąd chroni jedynie publiczne prawa podmiotowe obywateli, jedynie obywatel, którego prawo narusza administracja może skarżyć do sądu administracyjnego.

Model R. Gueista zakładał istnienie kilkuinstancyjnego sądownictwa chroniącego przedmiotowy porządek prawny w państwie(wystarczy , że decyzja jest nielegalna , nie musi ona naruszać praw konkretnego obywatela).

Wg systemu Gueista łączono I i II instancję sądownictwa administracyjnego z samorządem terytorialnym, dopiero III instancja była niezależna i nie miała żadnych powiązań z administracją.

Wyższy Trybunał Administracyjny orzekał w sposób kasacyjny.

AUSTRIA

Sądownictwo administracyjne opierające się na ochronie praw podmiotowych. Do sądu takiego skarżyć mógł obywatel, którego prawo naruszono.

Sądownictwo jednoinstancyjne sprawowane przez Trybunał Administracyjny w Wiedniu.

Właściwość Trybunału określała klauzula generalna.

Skarżący musiał wykazać, że decyzja administracyjna jest nielegalna i narusza jego prawa.

Klauzula generalna łączyła się z wyłączeniem niektórych spraw spod Trybunału, sprawy te były enumeratywne, wyliczone. Np.: sprawy pozostawione swobodnemu uznaniu administracji(ustala , pozostawia organowi administracyjnemu możliwość wyboru rozstrzygnięcia sprawy)

Trybunał Administracyjny orzekał w sposób kasacyjny, nie wydawał nowego orzeczenia w sprawie, uchylał decyzję i przekazywał do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji , udzielał wskazówek żeby decyzja była zgodna z prawem.

24. System rządów parlamentarno - gabinetowych w Wielkiej Brytanii

Wiek XVII-podczas rewolucji burzuayjnej odrzucenie monarchii absolutnej i wzmocnienie roli parlamentu, wykształcenie się w XVIII wieku odpowiedzialności prawnej i politycznej ministrow, adm poddana kontroli parlamentu, sporne sprawy adm. rozpatruja sady powszechne, scisle współdziałanie władzy ustawodawczej i wykonawczej,

1)Gabinet Minstrów- wywodzi się z Tajnej Rady Królewskiej-XVII wieczne spotkania władców w swym gabinecie z najwyższymi dygnitarzami, dynastia hanowerska obowiązek przewodniczenia obradom przekazala ministrowi(Kanclerz Skarbu lub I Lord Admiralicji), z czasem nazwano go prime minister, zyskal zwierzchnictwo nad pozostałymi członkami, w mysl zasady”krol panuje, lecz nie rzadzi” gabinet działał samoistnie bez udzialu krola. Członkowie powoływani większej partii w Izbie Gmin-tym samym gabinet miał poparcie władzy ustawodawczej, Izba Gmin może uchwalic wotum neufnosci wobez rzadu co wiaze się z dymisja, istnieje również odpowiedzialność solidarna, ministrow gabinetuprzewaga parlamentu nad rzadem

XIX wiek-rozroznienie gabinetu(,kolegialny organ rzadowy,najważniejsi ministrowie) i rzadu(wszyscy powolani przez krola i premiera)

Samorząd Terytorialny-brak biurokratycznego centralizmu, Self-governement miał szeroki zakres dziania(wydawanie aktow normatywnych). W średniowieczu bezpłatne organy, organywybierane przez wyborcow i przed nimi była odpowiedzialność, odpowiedzialność konstytucyjna przed sadami powszechnymidecentralizacja

Do XIX wieku podzial na parafie(wsie z proboszczami i właścicielami ziemskimi), hrabstwa z sedziami pokoju w liczbie 8, mianowani przez monarche, musieli pochodzic z danego hrabstwa i mieć duzy majatek,

Pierwsza faza reform(1835)-w miastach wprowadzono rady miejskie i burmistrza i lawnikowe wybieranych przez rady.

Druga faza(1888)-w hrabstwach utworzono demokratycznie wybierane rady hrabstw a sędziom opkoju pozostaly uprawnienia sadowe

Trzeci faza(1894)-podzial hrabstw na dystrykty miejskie i wiejskie, powolano rady dystryktowe, a w parafiach rady parafialne,

1871-w celu ujednolicenia, usprawnienia kontroli samorządu powolano Urząd Administracji Lokalnej działający do 1919

25. Administracja centralna II Rzeczypospolitej

Organy centralne nazywano ministerstwami. Na czele ministerstw stali kierownicy resortów, czyli ministrowie, którzy tworzyli kolegialną Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów.

Rada Ministrów : stanowiła centralny organ administracji publicznej. Uzgadniała działalność administracyjną poszczególnych ministrów , rozpatrywała sprawozdania poszczególnych ministrów, zatwierdzała statuty organizacyjne poszczególnych ministerstw. Funkcje administracyjne realizowała przez wydawanie zarządzeń, podejmowanie uchwał, wydawanie aktów administracyjnych. Organem pomocniczym premiera i RM było Prezydium Rady Ministrów. Ministrowie, stojący n czele resortów gospodarczych , tworzyli wewnątrz Rady Ministrów Komitet Ekonomiczny, opracowujący program gospodarczej działalności rządu.

Ministrowie: byli kierownikami wyodrębnionych, według kryterium przedmiotowego, resortów administracji państwowej(ministerstw), z drugiej strony członkami ciała kolegialnego , Rady Ministrów.

W 1928r. administracja centralna podzielona została między 13 ministerstw, w następnych latach ich liczbę zmniejszono. 1932r: istniały ministerstwa: spraw zagranicznych, spraw wojskowych, spraw wewnętrznych, , wyznań religijnych i oświecenia publicznego, skarbu, sprawiedliwości, rolnictwa i reform rolnych, przemysłu i handlu, pracy i opieki społecznej, komunikacji, poczt i telegrafów.

Jednolite zasady organizacji ministerstw ustalono w 1926r..

Ministerstwa dzieliły się na departamenty( z dyrektorami na czele; departamenty na wydziały(z naczelnikami na czele). Liczbę i kompetencje departamentów oraz wydziałów określały statuty organizacyjne ministerstw , zatwierdzane przez Radę Ministrów. Ministra zastępowali w urzędzie podsekretarze stanu(1 lub 2) , będący tylko urzędnikami w rozumieniu ustawy o państwowej służbie cywilnej.

Aparat pomocniczy ministra stanowiło ministerstwo.

Wejście w życie konstytucji marcowej spowodowało podporządkowanie ministrom urzędów centralnych.

26. Kompetencje wykonawcze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w konstytucji marcowej i kwietniowej

Konstytucja marcowa(17 marca 1921)-poprzedona uchwala Sejmu ustawodawczego ustawodawczego 20 lutego 1919 powierzaja Piłsudskiemu urząd Naczelnika Panstwa, w nostytucji marcowej prezydent był kontrolowany przez Sejm(pociagniecie prezydenta przed trybunal stanu), nie posiadal inicjatywy ustawodawczej, nowela sierpniowa z 2 sierpnia 1926-wzmocnieni pozycji władzy wykonawczej, wydawanie rozporządzeń rozporządzeń z moca ustawy(miedzy kadencjami obu izb lub w trakcie kadencji na podstawie upoważnienia z ustawy sejmowej), prawo rozwiązywania parlamentu przed upływem kadencji

Konstytucja kwietniowa(23 kwietnia 1935)-autorytarny model rządów, jednolita i niepodzielna wladza prezydenta,art.11 ”Prezydent RP, jako czynnik nadrzedny w Panstwie, harmonizuje dzialania naczelnych organow państwowych:-zwierzchnia pozycja prezydenta; odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy panstwa, odpowiedizalnosc ministrow przed glowa panstwa, prawo wydawani dekretow z moca ustawy,

27. Wojewoda w II Rzeczypospolitej (po unifikacji)

Stał na czele adm. województwa, mianowany przez prezydenta na wniosek Rady Ministrow, przedstawiony przez MSW. Podległość MSW sobowo i służbowo właściwym ministrom; działał w charakterze przedstawiciela rzadu, szefa adm. ogolnej i dzialo adm. specjalnej zespolonych z adm. ogólną, koordynacja dziala adm. rzadowej pod wzgeldem polityki panstwa, nadzor obsady stanowisk kierowniczych kierowniczych adm. województwa, nadzor adm. specjalnej, w razie mobilizacji wojewoda był naczelnym całej adm.(z wyjatiem, wojska, wymiaru spra. Komunikacji, poczty i telerafow), jego obowiązkiem było przy pomocy policji zapewnianie bezpieczeństwa i porządku publicznego,uprawniony do określenia szczegółowej organizacji starostwa, nadzor na prasa, stowarzyszeniami i samoradem, , miał prawo wydawani rozporządzeń wykonawczych( upoważnieni ustawowe lub ministra) oraz porządkowych, stał na czele Urzędu Wojewódzkiego, udzial czynnika obywatelskiego pry wojewodzie rezaliwoany poprze Rade wojewodzka(organ opiniodawczy pod przewodnictwem wojewody) oraz Wydzial Wojewódzki(uprawnienia doradcze i stanowcze, wojewoda +2 czlonkow wybranych przez rade)-(wobe niepowlania samorządu woje.)

28. Starosta w II Rzeczypospolitej (po unifikacji)

na czele powiatu, mianowanie przez MSW, podlegali służbowo i osobowo wojewodom,

przedstawiciel rzadu i szef adm ogolnej oraz działów adm. specjalnej zespolonych zespolonych nia, prawo wydawania decyzji w zastępstwie wojewody, zapewnial bezpieczeństwo i porządek publiczny, wydawal polecenia i kontrolowal dzialania policji, sprawowal orzecznictwo karno-administracyjne(w sprawach wykroczen), współdziałały z nim organy samorządu powiatowego(sejmiki powiatowe oraz wydzialy powiatowe), funkcje wykonywal za pomoca starostwa i urzędów mu podległych

Wyroznia się także starostow grodzkich, sprawowali adm. w miastach powyżej 75 tys, mieszkańców

29. Zadania administracji ogólnej w II Rzeczypospolitej

1)Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego- realizowane poprzez organy policji państwowej, podleglej MSW, wojewodom i starostom. W zakresie dochodznie i ścigania popełnionych przestępstw policja podlegala organo wymiaru sprawiedliwości. Utworzon ja w 1919, organizacja wzorowana na wojskowej, na czele stal minowany przez naczelnika panstwa(pozniej prezydenta) komendant glowny, od 1925 po ujednoliceniu organizacji terenowej, na czele w województwach komendanci wojewody, podlegali funkcjonalnie i dyspozycyjnie wojewodom i organizacyjnie Komendantowi głównemu, głównemu powiatach komendanci powiatowi a w miastach komendanci posterunkow, dla wykrywania przestępstw i prowadzenia dochodzen utworzono służby śledcze, od 1934 na mocy rozporządzenia prezydenta w Berezie Kartuskiej w obozie odosobnienia umieszczano osoby zagrażające bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu

2)Nadzor nad zgromadzeniami i stowarzyszeniami-prawo o stowarzyszeniach z 1932 wyroznia stowarzyszenia zwykle(potrzebuja zgłoszenia w odpowiednim organie adm. ogolnej dla jego legalizacji), rejestrowane(wymagające wpisu do rejestru), wyższej użyteczności(powstające na mocy rozporządzenia Rady Ministrow) organy adm. ogolnej mogly odmowic wpisu do rejestru w przypadku kiedy stowarzyszenia były sprzeczne z prawem lub mogly spowodowac zagrozenie bezpieczenstw lub porządku publicznemu, nie podlegaly partie polityczne ani zwizki wyznaniowe uznanych wiar;

Prawo o zgromadzeniach(1932)-rozronialo publiczne(nieograniczona liczba osob) i niepubliczne(osoby osobiście znane zwołującemu lub członkom zgromadzenia), dzilily się na zgromadzenia pod golym niebem( odbycie uzależnione od organu adm. ogolnej I instancji), oraz w lokalu(zalezne od zgłoszenia), zgromadzenia niepubliczne nie wymagaja rejestracji ani zgłoszenia, Irany adm. mogą delegowac swojego przedstawiciela w celu kontrolowania przebiegu, z prawem jego rozwiania.

3)Kontrola prasy-prawo prasowe reguluje kwestie trybu powstawania i prowadzenia czasopism, wydawania książek i druków ulotnych, działalność zakładów drukarskicj i składw druku oraz system kontroli nad nimi; zalozenie czasopism wymagalo zgłoszenia w organie adm. odolnej I instancji, który mogl odmowic przyjecia; system kontroli prasy opieral się na kontroli represyjnej, każdy egzemplarz druku drukarnia musial przesłać organom adm. ogolnej I instancji i prokuratowi właściwego terytorialne sadu okregowego, trudno było ukarac autora bo była zasada anonimu i tajemnicy redakcyjnej, w takim razie odpowiadal wydawca albo redaktor , konfiskaty dokonywano na zarzadzenie organw adm. ogolnej Iinstacji zatwierdzone przez sad okregowy

30. Administracja specjalna w II Rzeczypospolitej (administracja wojskowa, administracja szkolnictwa, administracja wyznaniowa)

1)Adm. wojskowa- adm. niezespolona, zwierzchnictwo prezydenta-sprawowane przez Ministra Spraw Wojskowych(dowodzil silami w czasie pokoju, iedorwal adm. wojskowa, szkoleniem, zgłaszał wnioski( co do stanowisk zastrzezonych dla prezydenta), lub sam obsadzal stanowiska) i Generalnego Inspektora(w czasie wojny był naczelnym wodzem, po 1935 podlegal mu MSWojskowych oraz generalny Inspektor Sil Zbrojnych oraz Szatb Główny; kraj podzielony na 10 okregow korpusow kierowane przez dowódców okręgów przy pomocy sztabow oraz okregowych szefow służb, podlegali mu tez komendanci garnizonow oraz powiatow(pozniej rejonowe) komendy uzupełnień

2)Adm. szkolnictwa-kierowana przez Ministra Wyznan religijnych i oświecenia publicznego, kraj podzielony na 10 okregow szkolnych z kuratorami(II instancja, adm. instytucji wychowawczych, oświatowych, szkol, przedszkoli, sprawy personalne pracownikow oswiaty) na czele, które to dzielily się na obwody szkolne z inspektorami szkolnymi( I instancja) na czele którzy to kierowali i nadzorowal szkolnictwo powszechne publiczne i prywatne, 1932- reforma „jędrzejewiczowska”-podzial szkol na powszechne(podstawowe)(7 lat), srednie(4 lat gimnazjum i 2 liceum) i wyższe, oraz ze względu na sposób finansowania czyli prywatne i publiczne; do gim można było pojsc po 6 lat podstawowski, do liceum po małej maturze i egzaminie wstępnym; szkoly zawodowe analogicznie; wyższe dzielily się na akademickie(prawo nadawania stopni naukowych) i nieakademickie, szkoly akademickie dla powstania wymagaly ustawy, duza autonomia

3)Adm. wyznaniowa-sprawowal Minister wyznan religijnych i oświecenia publicznego, na tereni województwa wojewoda, prawo dzielio związki na uznane)osobowsoc prawna, uregulowany stosunek do panstwa w ustawie) i nieznane (wolne wyznawanie wiary o ile nie narusalo porzodku publicznego), organy mialo obowizaek uznac religie jeżeli ich nauka i obrzedy nie naruszaly prawa; katolicyzm miał „naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznan”, 1925-zawarcie konkordatu , gwarantowal swobode w wykonywaniu władzy duchownej i jurysdykcji, zarządu majatkiem i adm. wew.; podzial na prowincje i diecezje w porozumieniu z rzadem; obsada biskupow, arcybiskupow i biskupa polowego po zasięgnięciu opinii prezydenta, kościół mogl mieć dobra ruchome i nieruchome, fundacje , zakłady naukowe i charytatywne, otrzymaywal dotacje z panstwa

31. Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej

1)Ogolne zasady działania- 1933-ustawa scaleniowa(czesciowa zmiana ustroju samorządu tery.); ustawa dzielia organy samorządu na wykonawcze i zarządzające, oraz stanowiące i kontrolujące; ustawa przewidywla zespolenie organow adm. ogolnej i organow wykonawczych samorządu na szczeblu powiatu i owjewodztwa pod wladza starosty o wojewody; samorzadojewódzki nie wprowadzony!;umeratywnie wyliczone, w razie wątpliwości co do wlasciwego organu-zasada domniemania kompetencji na rzecz organow wykonawczych; uprawnienia samorządu to dzialania wlasne i poruczone; związki celowe(miedzykomunalne)-tworzone dla realizacji celow przekraczających możliwości finansowe samorządu, posiadaly osobowość prawna oraz wlasne organy

2)Samorząd gminny-obok gmin jednostkowych istniały pozostale z Królestwa Polskiego gminy zbiorowe składające się z gromad, organ uchwalajcy to rada gromadzka lub zebranie gromadzkie(zalezy od wielkości); kryterium określania gim zbiorowych(zasieg wspolnych interesow, zdolność wykonania zadan), do gmin wlaczono obszary dworskie; organ uchwalający to rada gminna(wybory jawen i pośrednie), organ wykonawczy-zarzad gminny(wojt i ławnicy wybierani przez rade), wojta zatwierdzal starosta, czynnik fachowobiurokratyczny to sekretarz; w gminach miejskich organ uchwalający to rada miejska(wybory powszechne), funkcje wykonawcze to zarząd miejskie wybierany przez rade(burmistrz, prezydent i ławnicy)

Związek Miast Polskich-inicjowal wspolne dzialania gospo miast i reprezentowal je przed panswtem

3)Samorząd powiatowy-rada powiatu(wybory pośrednie i jawne dokonane przez rady gminne i wiejskie), rada powiatu wybierala wydzial powiatowy jako organ wykonawczy(6 czlonkow +starosta); istniał dobrowolny Związek Powiatow

4)Funkcje samorządu terytorialnego- sprawy gospodarcze, kulturalne, oświatowe i zdrowia publicznego, zaspokojania lokalnych potrzeb mieszkańców; sprawy poruczone(należące do właściwości adm. rzadowej ale zlecone samorządowi) określały ustawy lub rozporządzenia Rady ministrow)

5)Nadzor na samorządem terytorialnym-Sprawowaly go organy adm. ogolnej:MSW, wojewodowie, starostowie a także oragnay wykonawcze samorządu wyższego stopnia; wstrzymanie sprzecznej z prawem uchwaly rady, rozwiązanie organu uchwalającego lub wykonawczego,

32. Sądownictwo administracyjne w II Rzeczypospolitej

1)Najwyższy Trybunał Administracyjny-„do orzekania o legalności aktów administracyjnych administracyjnych zakresie administracji tak rządowej, jak i samorządowej , oparte w swej organizacji na współdziałaniu czynnika obywatelskiego obywatelskiego sędziowskiego, NTA na czele”, mialo być dwuinstancyjne w duchu wzorow pruskich lub francuskich jednak przeważyły pogada Jana Rawickiego i na wzo austriackiego TA powsatl NTA(sklad wyłącznie facowy, uprawnienia kasacyjne co kreslala klauzula GENERALNA)

-wlasciwosi określała klauzula generalna-kontrolo podlegala legalność aktow adm. wydawanych przez adm. rzadowa i samorzadowa; ponadto były enumeratywnie wylaczone sprawy; kontrola postepowania adm. organow; skarge mogla wniesz kazda osbos fizyczna i prawna(legitymizacja do skargi) po wycepraniu toku instancji adm. w przeciągu 2 miesiecy od doręczenia stornie zaskarzenia, po 1926 musial być podpis adwokata; kontrola miala charakter następczy(następowała po wydaniu decyzji adm.), wyroki były ostateczne, oparte na stanie faktycznym, mogl utrzymac w mocy albo uchylic decyzje; rozpoznawal skargi, orzekal w skladzie zwykłym, wzmocnionym albo pelnym(Zgromadzenie Ogolne); orzeczenia 2 ostatnich wpisywano do księgi zasad prawnych

-Pierwszy prezes, prezesi izb i sedziowie mianowani przez Prezydenta na wniosek premiera; polowa wykształcenie prawnicze za polowa kwalifikacje sędziowskie, 10 letni staz; kryterium rzeczowe niższych podziale izb; niższych 1980 przywrocono jako NSA

2)Problem niższych instancji-ze względów finansowych i malego wykształcenia kadrynie zbudowano niższego szczebla z udzialem czynnika obywatelskiego, w związku z tym utrzymanodwa typy sadownictwa: na ziemiach zaborow rosyjskiego i austriackiego jednoinstancyjny model austriacki oraz na ziemiach pruskich 3stopniowy; organizacyjne połączone na szczeblu NTA;

3)Sadownictwo adm. na ziemiach pruskich-wojewodztwo pomorskie, poznańskie i slaskie; Wydzialy Powiatowe, Wojewódzkie Sad adm., NTA(instancja rewizyjna); klauzula enumeracyjna uzupelniona klauzula generalna w sprawach policyjnych

4)Inwalidzki Sad Administracyjny-utworzony obok NTA, organizacyjnie z nim powiazany, orzecznictwo w sprawach skarg o decyzje o zaopatrzeniu emerytalnym i rentowym inwalidow wojennych wojennych wojskowych oraz osob po nich pozostałych(miał odciazyc NTA); składał się z przewodniczącego przewodniczącego sędziów delegowanych przez I preseza NTA sposord jego składu i ławników(powolani przez premiera na rok; nie były przymusu adwokackiego, sad posiadal uprawnienia rewizyjne

5)Sady Ubezpiecen społecznych-1939-prawo o sadach ubezpieczen społecznych, dwuinstancyjne system stworzony przez okregowe sady ubezpieczen społecznych oraz Trybunal Ubezpieczen Społecznych

6)Trybunal Kompetencyjny-rozstrzygal spory kompetencyjne miedzy organami adm. a sadami adm. lub innymi sadami, utworzony w 1925 w warsaw, 2 prezesow i 14 czlonkow mianowanych na 5 lat przez prezydenta na wniosek premiera

33. Administracja III Rzeszy

Podobnie jak we Włoszech, również w Niemczech po I wojnie światowej pojawiały się nacjonalistyczne, a zarazem antyliberalne i antydemokratyczne ruchy polityczne, które zamierzały przejąć władzę. Jednakże sam proces całkowitego przejęcia władzy w państwie przez nazistów był szybszy, niż we Włoszech i o wiele bardziej brutalny. Cesarstwo Niemieckie istniejące od 1871 roku, przestało istnieć, a Rzesza przekształcona w wyniku postanowień traktatu wersalskiego w tzw. Republikę Weimarską, straciła swoją dotychczasową mocarstwową pozycję. Strach przed rewolucją bolszewicką w Berlinie nasilał dodatkowo nastroje antysocjalistyczne i antysemickie. Na bazie istniejącej od 1919 roku Niemieckiej Partii Pracy - utworzono w Monachium 24 lutego 1920 roku - Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), na czele której stanął Adolf Hitler. W swoim nacjonalistycznym i antysemickim od początku programie NSDAP domagała się i zapowiadała, wprowadzenia radykalnych zmian politycznych, społecznych i gospodarczych w państwie. Punkt 25 programu mówił, że aby zrealizować swoje zamierzenia trzeba „stworzenia silnej władzy centralnej dla Rzeszy, bezwarunkowej autorytarności Parlamentu ponad całą Rzeszą i jej strukturami oraz utworzenia Korporacji opartych na majątkach ziemskich w celu wypracowania powszechnej legislacji w różnych państwach niemieckich”.

Partia narodowo-socjalistyczna nie cieszyła się poparciem społecznym, co potwierdził nieudany pucz w Monachium z 8 listopada 1923 roku, po którym Hitlera skazano na więzienie. Dopiero światowy kryzys gospodarczy, który na początku lat 30 dotknął, także Niemcy dał szansę niemieckim nazistom. Populistyczne dotąd hasła: przestrzeni życiowej i ekspansji militarnej, walki z komunizmem i rasami niższymi, zwłaszcza Żydami, których obwiniano za wszelkie niepowodzenia Niemców, w tym nadal za klęskę w przegranej w 1918 roku wojnę. W hierarchicznie zorganizowanej strukturze partyjnej na szczycie, której znajdował się (Der Führer) - istniało ok. 30 stopni służbowych od kandydata do nadkomisarza (Reichsleiter). Tych ostatnich, podlegających bezpośrednio wodzowi było 18 w całej Rzeszy. Przy partii działały liczne organizacje paramilitarne. Były to utworzone na wzór włoskich „czarnych koszul” - bojówki zwane w Nimczech „brunatnymi koszulami”, bądź też Sztafetami Szturmowymi - SA (Sturmabteilung), liczącymi pod koniec 1932 roku około pół miliona członków oraz Sztafety Ochronne - SS (Schutzstaffel), tworzące z czasem elitarne oddziały hitlerowskich sił zbrojnych (Waffen-SS).

Zgodnie z planami Hitlera określonymi w Mein Kampf z 1925 roku, państwo było środkiem do celu, który polegać miał „na utrzymaniu i popieraniu wspólnot istot, jednakich fizycznie oraz duchowo”. W przeciwieństwie do faszystowskich Włoch w narodowo-socjalistycznych Niemczech celem najwyższym był naród czysty rasowo a nie państwo, które miało stać m. in. na straży czystości rasy nordyckiej, gwarantując jej dominację. Państwo stanowiło formę organizacyjną narodu niemieckiego, którego przeznaczeniem miało być panowanie nad światem.

Stosując politykę zastraszania i terroru wobec przeciwników politycznych narodowi socjaliści i tak mieli trudności z uzyskaniem większości parlamentarnej. Dopiero 30 stycznia 1933 roku Hitler został kanclerzem, nie mając nadal przewagi w Reichstagu. Nazistowska prowokacja związana z podpaleniem Reichstagu 27 lutego 1933 roku stała się pretekstem do rozprawienia z lewicową opozycją i przyśpieszonych wyborów. Przeprowadzone 5 marca 1933 roku wybory dały wprawdzie zwycięstwo nazistom, ale tylko 44% głosów. Mimo to jeszcze w marcu 1933 roku udało się im przegłosować ustawę o nadzwyczajnych pełnomocnictwach dla rządu, który przestał podlegać jakiejkolwiek kontroli parlamentu, mogąc wydawać własne ustawy i zmieniać dowolnie konstytucję.

Nasilający się wciąż terror polityczny sprawił, że przeprowadzone 12 listopada 1933 roku dały już NSDAP ponad 90% ważnych głosów. Dopiero wybory do Reichstagu z 29 marca 1936 roku, przeprowadzone w państwie totalnie zdominowanym przez nazistów, a więc po dokonaniu czystek w partii i tzw. „nocy długich noży” 30 czerwca 1934 roku, dającej prym SS nad SA oraz po wprowadzeniu „Ustaw Norymberskich” 15 września 1935 roku - dyskryminujących ludność pochodzenia żydowskiego - partia Hitlera uzyskała 99% głosów. Dotychczasowe organizacje nazistowskie, które miały jednoczyć cały naród, nabierały charakteru ogólnopaństwowego. Były finansowane ze środków państwowych, a przynależność do nich stawała się w zasadzie obowiązkowa. Oprócz członkowstwa w partii, które zarezerwowane było wyłącznie mężczyznom, przynależność do jakiejkolwiek nazistowskiej organizacji dawała znaczne przywileje. Oprócz SA i SS funkcjonowały liczne organizacje młodzieżowe, wśród których najprężniej działały: dla chłopców od 10 do 14 roku życia Deutsches Jungvolk, a następnie do 18 roku życia Hitler-Jugend. Odrębnie dla dziewczyn od 17 do 21 lat działał oraz Związek Dziewcząt Niemieckich (Bund Deutscher Mädel).

W nazistowskim państwie totalitarnym jako państwie policyjnym, szczególnie ważną rolę pełniły organy policji, zwłaszcza politycznej i bezpieczeństwa wewnętrznego. Według Franciszka Ryszki - III Rzesza to państwo stanu wyjątkowego, a zarazem państwo SS. Jeszcze przed rozpoczęciem wojny, na mocy rozkazu Heinricha Himmlera (Reichsfűhrung SS) z 27 września 1939 roku, utworzono Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssicherheitshauptamt). RSHA podlegało formalnie zarówno dowództwu SS oraz Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. W jego skład wchodziło najpierw 6, a następnie 7 departamentów: I - personalny, II - administracyjno-prawny, III - służby bezpieczeństwa, IV - tajnej policja państwowej (Gestapo), V - policji kryminalnej (Kripo), VI - wywiadu zagranicznego (SD), w tym kontrwywiadu, oraz VII - ideologiczny. Na czele RSHA od 1 września 1939 roku stał Reinhard Heydrich (Chef der Sicherheitspolizei ud des SD), po jego śmierci w 1942 roku - Bruno Streckenbach, a od styczniu 1943 roku, do końca wojny - Ernst Kaltenbrunner. W hitlerowskiej machinie zbrodniczej związane z RSHA służby pełniły pierwszoplanową rolę podczas wojny, jak chociażby tzw. szwadrony śmierci (Einsatzgruppen). Po II wojnie światowej Międzynarodowy Trybunał w Norymberdze za zbrodnicze uznał wszystkie formacje SS, SD i Gestapo, które razem tworzyły Policję Bezpieczeństwa, czyli tzw. Sipo (Sicherheitspolizei).

Wydana 1 grudnia 1933 roku „Ustawa o zabezpieczeniu jedności partii i państwa” przyznawała nadrzędną pozycję organom partii w stosunku do organów państwa. Następnie 31 marca i 7 kwietnia 1933 roku, przyjęto tzw. ustawy „o zglajszaltowaniu” krajów z Rzeszą, na mocy, których zlikwidowano federalizm państwa niemieckiego, a zatem wszystkie organy samorządowe od sejmików krajowych po rady gmin. Przy rządach krajowych kanclerz mianował wywodzących się z NSDAP namiestników Rzeszy, jako właściwych szefów tych rządów (Reichsstatthalter). W ten sposób naczelnik okręgu partyjnego (Gauleiter) był jednocześnie najważniejszym funkcjonariuszem państwowym w danym okręgu. Dodatkowo namiestnik w swoim okręgu pełnił funkcje komisarza do spraw obrony i pełnomocnika komisarza Rzeszy dla umocnienia niemczyzny. Namiestnik podlegał personalnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, natomiast rzeczowo właściwym ministrom. Kierował administracją państwową w okręgu, w tym finansową, wymiaru sprawiedliwości, robót publicznych, policji i propagandy. W stosunku do administracji niezespolonej w okręgu miał uprawnienia instrukcyjno-nadzorcze. Mógł także wydawać rozporządzenia do ustaw oraz instrukcji centralnych władz administracyjnych Rzeszy.

III Rzesza była zatem podzielona na okręgi partyjne (Gauen), w których miejscowi przywódcy partyjni kierowali i nadzorowali w praktyce, prace lokalnych władz administracyjnych. Początkowo było ich 33, a po zagarnięciu nowych obszarów ich liczba wzrosła do 43. Okręgi partyjne pokrywały się z terenową strukturą państwową (Reichsgau). Te ostatnie dzieliły się na rejencje z prezesami rejencji na czele (Regierungspärsident), powiaty (Kreis) - wiejskie ze starostami (Landrat) i miejskie z burmistrzami (Bürgermeister), gminy (Ortsgruppe), komórki (Zelle) i bloki (Block), obejmujące po kilkadziesiąt gospodarstw.

Zaledwie pół roku od objęcia urzędu kanclerskiego - Adolf Hitler 6 lipca 1933 roku ogłosił zakończenie „narodowo-socjalistycznej rewolucji”. Po śmierci Prezydenta Paula von Hindenburga - 2 sierpnia 1934 roku - Adolf Hitler jako lider partii rządzącej i dotychczasowy kanclerz stał się oficjalnie wodzem narodu, nosząc odtąd tytuł: Führer und Reichskanzler. Jego władza była niczym nieograniczona, decyzje niepodważalne i wiążące, zarówno dla wszystkich organów państwowych, jak i instancji partyjnych, z czasem także armii walczącej na froncie. Zastępcami Führera był do maja 1941 roku Rudolf Hess, jako osobisty sekretarz A. Hitlera i minister bez teki w rządzie oraz Herman Göring - Premier Prus, Minister Lotnictwa, a od 1940 roku - Marszałek Rzeszy (Reichsmarshall). Całością prac urzędowych zajmowała się Kancelaria Rzeszy (Kanzlei des Führers) na czele, której stał jej szef Otto Meissner. Dnia 12 stycznia 1939 roku zmieniono jej siedzibę w Berlinie na nową i bardziej okazałą, którą dla wodza i jego najbliższych współpracowników służyła do końca wojny, a zaprojektował ją architekt Albert Speer, który pełnił funkcję Ministra Zbrojeń odpowiedzialnego za funkcjonowanie hitlerowskiej machiny wojennej. Wśród nowych ministerstw III Rzeszy, należy wymienić: Ministerstwo do Spraw Propagandy - Josepha Goebbelsa oraz utworzone w czasie wojny Ministerstwo do Spraw Wschodnich Terenów Okupowanych - Alfreda Rosenberga. W rezultacie oddania pełni władzy Führerowi ostatnie wspólne posiedzenie rządu Rzeszy odbyło się 5 lutego 1938 roku. Od tego czasu najważniejsze decyzje w państwie podejmował A. Hitler, a ministrowie byli pierwszymi, którzy odpowiadali za ich realizację. Mimo to większość członków hitlerowskiego rządu Rzeszy pociągnięto po wojnie do odpowiedzialności przed Międzynarodowym Trybunałem w Norymberdze, gdzie osądzono ich i skazano na kary śmierci, dożywocia bądź długoletniego więzienia, a jedynie trzech oskarżonych uniewinniono.

34. Administracja ZSRR w okresie stalinowskim

Na podstawie dekretu Rady Komisarzy Ludowych o sądach z 21 listopada 1917 roku, powołano sądy ludowe rozstrzygające sprawy nie według obowiązującego prawa, ale „sumienia rewolucyjnego”. Odnośnie obowiązywania ustaw carskich postanowiono, że zachowują moc „o tyle, o ile nie zostały uchylone przez rewolucję i nie przeczą rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjne świadomości prawnej”. Następny dekret z 7 marca 1918 roku wprowadził nową strukturę sądownictwa radzieckiego, dzieląc sądy na miejscowe, okręgowe i obwodowe sądy ludowe. Od maja 1918 roku działał, także Najwyższy Trybunał Rewolucyjny. W 1922 roku struktura sądownictwa dzieliła się na sądy: ludowe, gubernialne i Sąd Najwyższy, a od 1934 roku ujednolicono ustrój sądowy ZSRR i republik związkowych tworząc Sąd Najwyższy ZSRR i sądy najwyższe w republikach radzieckich.

Bardzo ważną rolę w procesie kontroli nad społeczeństwem i represji wobec tzw. „wrogich elementów” odegrał Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (Narodnyj Komissariat Wnutriennich Dieł) oraz zorganizowany systemu obozów pracy przymusowej pod nazwą Głównego Zarządu Poprawczych Obozów Pracy (Gułag). Stanowiły one fundamenty państwa totalitarnego, zwłaszcza podczas wewnętrznej walki politycznej o władzę po śmierci Lenina w 1924 roku, oraz w czasie tzw. „wielkiej czystki” 1934-1939 jako apogeum stalinizmu w Związku Radzieckim.

Uwieńczeniem, a zarazem ostatecznym zwycięstwem rewolucji było właśnie utworzenie wspólnego państwa republik socjalistycznych jako tzw. Kraju Rad - dnia 30 grudnia 1922 roku, pod oficjalną nazwą - Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W ten sposób zakończył się pierwszy etap przebudowy imperium carskiego w imperium radzieckie. ZSRR był państwem ponad 100 narodów i narodowości, posługujących się około 130 językami. W momencie powstania liczył 4 republiki związkowe (rosyjską, ukraińską, białoruską i zakaukaską). Z czasem liczba ich wzrosła do 11 w 1936 roku, w 1940 roku do 16 z nowymi: trzema podbitymi republikami nadbałtyckimi, Mołdawską SRR i Karelofińską SRR utworzoną po wojnie z Finlandią. Od 1956 roku aż do rozpadu w 1991 roku, Związek Radziecki miał stały skład 15 republik związkowych: Aremńską SRR, Azerbejdźańską SRR, Białoruską SRR, Estońską SRR, Gruzińską SRR, Kazachską SRR, Kirgiską SRR, Litewską SRR, Łotewską SRR, Mołdawską SRR, Rosyjską SRR, Tadżycką SRR, Turkmeńską SRR, Ukraińską SRR i Uzbecką SRR, w tym 20 republik autonomicznych, 8 autonomicznych obwodów i 10 autonomicznych okręgów. Dawne carskie gubernie i powiaty (ujezdy) zastąpiono obwodami (obłasti), okręgami i rejonami. W ten sposób chciano przybliżyć nowe władze lokalne do pracujących mas. W 1930 roku zniesiono jednak okręgi. W republikach większych zostały obwody i rejony, a w mniejszych tylko rejony.

ZSRR jako państwo było nadrzędne w stosunku do republik poprzez pierwszeństwo konstytucji wszechzwiązkowej i ustaw wobec wewnętrznego prawa republik związkowych w razie rozbieżności zachodzących między nimi. Władze centralne Związku Radzieckiego ze stolica w Moskwie prowadziły wspólną politykę zagraniczną, mimo iż republiki mogły zawierać umowy między państwami i mieć swoich przedstawicieli dyplomatycznych. Następnie Moskwa zapewniała militarną obronę całego kraju i bezpieczeństwo publiczne, a także w takich dziedzinach o znaczeniu ogólnokrajowym, jak: budżet państwowy, plany gospodarcze, zarząd bankowy, transport, łączność, oświata, nauka i kultura.

Państwo radzieckie od wybuchu rewolucji miało cztery konstytucje. Pierwszą z 10 lipca 1918 roku, była Konstytucja Rosji Radzieckiej określająca zasady funkcjonowania państwa w pierwszej fazie budowy socjalizmu i wojny domowej z kontrrewolucją. Druga, z 31 stycznia 1924 roku, a więc już po utworzeniu ZSRR była konstytucją okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu. Trzecia, z 5 grudnia 1936 roku, zwana konstytucją stalinowską była wyrazem „zaostrzenia walki klasowej” w okresie budowania rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego. Czwarta, i ostatnia Konstytucja ZSRR z 7 października 1977 roku, była już konstytucją w pełni rozwiniętego państwa socjalistycznego.

Na podstawie pierwszej konstytucji ZSRR z 1924 roku, najwyższa władza należała do Zjazdu Rad ZSRR, a między jej sesjami do Komitetu Centralnego Wykonawczego składającego się z Rady Związkowej i Rady Narodowości. Komitet Centralny miał własne Prezydium, które było faktycznie najważniejszym organem państwowym. Swoje funkcje wykonawcze realizował ono poprzez Radę Komisarzy Ludowych z prezesem naczelne, jego zastępcami i ministrami, którymi byli partyjni komisarze ludowi. Zgodnie z następną konstytucją radziecką z 1936 roku, zachowano ustrój federacyjny państwa. Najwyżej stojącym w hierarchii organem państwa została Rada Najwyższa ZSRR pełniąca funkcje ustawodawcze. Tworzyły ją Rada Związku i Rada Narodowości. Funkcje wykonawcze sprawowała Rada Ministrów ZSRR, z przewodniczącym jako premierem i ministrami powoływanymi i odpowiedzialnymi przed Radą Najwyższą, zaś między jej sesjami przed Prezydium Rady Najwyższej. Kadencja Rady Najwyższej wynosiła zgodnie z konstytucją z 1936 roku - 4 lata, a jej skład wybierano w wyborach równych, powszechnych, bezpośrednich i tajnych. W republikach związkowych działały na podobnej zasadzie rady najwyższe poszczególnych republik, które były jednoizbowe, gdyż nie posiadały odpowiednika Rady Narodowości. Nad prawidłowością polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa stała zawsze partia komunistyczna, która sprawowała konstytucyjnie określoną - kierowniczą rolę w systemie zarządzania społeczeństwem socjalistycznym; rozwijała i umacniała sojusz robotniczo-chłopski; kierowała aparatem państwowym i wszystkimi organizacjami społecznymi; organizował masy pracujące w budownictwie socjalistycznym; była głównym, politycznym wychowawcą narodu; walczyła o interesy i ideały klasy robotniczej, rozwijała marksistowsko-leninowską teorię, którą wprowadzała w życie oraz dbała o rozwój proletariackiego internacjonalizmu. Jej przewodniczący - I Sekretarz - był pierwszą i najważniejszą osobą w państwie. W czasach rządów Józefa Wissarionowicza Dżugaszwiliego Stalina (1924-1953) rola przywódcy partyjnego osiągnęła tak wielkie znaczenie, że nazwano ją „kultem jednostki”, oficjalnie skrytykowanym dopiero na XX Zjeździe KPZR w 1956 roku. Jednakże trudno określić ZSRR przez cały okres swojego istnienia - państwem totalitarnym od rewolucji i jego powstania, aż po rozpad w 1991 roku. Z pewnością Związek Radziecki był państwem totalitarnym w okresie stalinowskim. Faktem jest, że reformy ostatniego przywódcy ZSRR - Michaiła Gorbaczowa (1985-1991), zwane pierestrojką, doprowadziły do zaskakującego upadku imperium radzieckiego, w którym władzę komuniści zdobyli przecież siłą, a oddali stosunkowo pokojowo, co przez lata wydawało się niemożliwe.

35. Administracja centralna w Polsce Ludowej (1944 - 1989)

Lata 1944-1947 : PKWN w imieniu Krajowej Rady Narodowej objął władzę na wyzwolonych terenach.

Na czele PKWN stał przewodniczący E. Osóbka- Morawski i dwóch wiceprzewodniczących.

Poszczególne działy administracji nazywano resortami zarządzanymi przez kierowników resortów. Sprawy należące przed wojną do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych rozdzielono między dwa resorty : Bezpieczeństwa Publicznego oraz Administracji Publicznej. W sumie utworzono 14 resortów: spraw zagranicznych, obrony narodowej, rolnictwa i reform rolnych, administracji publicznej, gospodarki narodowej i finansów, sprawiedliwości, bezpieczeństwa publicznego, pracy, opieki społecznej i zdrowia, komunikacji, poczt i telegrafów, odszkodowań wojennych, oświaty, kultury i sztuki oraz informacji i propagandy.

1 XII 1944r. - zlikwidowanie (dekretem PKWN) resortów gospodarki narodowej i finansów oraz komunikacji , poczt i telegrafów, utworzono zaś resorty skarbu, przemysłu, aprowizacji i handlu , komunikacji poczt i telegrafów.

31 XII 1944r. - utworzenie Rządu Tymczasowego; dotychczasową nazwę „resort” zastąpiono terminem ministerstwo; struktura administracji centralnej nie uległa większym zmianom.

Lata 1947-1952: Mała Konstytucja do organów państwowych działających w zakresie władzy wykonawczej zaliczała: prezydenta, Radę Państwa oraz rząd.

Prezes Rady Ministrów przewodniczył Radzie Ministrów oraz stał na jej czele.

W praktyce podstawową rolę odgrywał organ pozakonstytucyjny - Prezydium Rządu , w którego skład wchodzili : prezes i wiceprezesi Rady Ministrów, podsekretarz stanu oraz fakultatywnie inni członkowie rządu.

Zadania Prezydium : kierowanie pracami rządu we wszystkich dziedzinach oraz zastąpienie go w sprawach ważnych. Prezydium obradowało regularnie pod przewodnictwem prezydenta RP, łączącego w swych rękach także funkcję przewodniczącego Rady Państwa oraz I sekretarza Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Czas trwania kadencji Sejmu Ustawodawczego to stały wzrost liczby ministerstw.

Istotne zmiany w administracji centralnej wprowadziła ustawa z 10 II 1949r. o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej. Rozbudowano system ministerstw branżowych zarządzających gospodarką narodową. Zasady te miały służyć realizacji tzw. planu sześcioletniego, stworzeniu scentralizowanego systemu planowania i zarządzania gospodarką narodową , przy pomocy rozbudowanych struktur administracji.

W miejsce Ministerstwa Przemysłu i Handlu utworzono: Ministerstwo Górnictwa i Energetyki, Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego i Spożywczego, Handlu Wewnętrznego oraz Handlu Zagranicznego.

Utworzono organ pomocniczy i doradczy w sprawach gospodarczych przy Radzie Ministrów - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów.

W miejsce Centralnego Urzędu Planowania powstała Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego, która centralizowała i przejęła kompetencje w sprawach gospodarczych, jako naczelny organ państwowego planowania. Komisja była organem jednoosobowym.

1950r. - w miejsce Ministerstwa Odbudowy utworzono Ministerstwo Budownictwa, Ministerstwo Finansów zastąpiło Ministerstwo Skarbu, po likwidacji Ministerstwa Administracji Publicznej utworzono Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, powstało też Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki.

Lata 1952-1989: Konstytucja PRL odrzuciła tradycyjny trójpodział władzy, wprowadziła nowy system organizacji aparatu państwowego.

Organy państwowe podzielono na: organy władzy państwowej, administracji państwowej oraz sądowej.

Wprowadzono pojęcie naczelnych organów administracji(rozumianych jako szczególny rodzaj organów centralnych), zajmujących nadrzędna pozycję nad innymi organami i jednostkami organizacyjnymi i organami centralnymi.

Rada Ministrów - naczelny wykonawczy i zarządzający organ administracji państwowej., funkcje kierowniczo-koordynacyjne w stosunku do pozostałych organów naczelnych administracji, określała kierunek działania całego aparatu administracyjnego.

Nowela z 1976r . traktowała prezesa Rady Ministrów jako naczelny organ administracji.

Prezes, wiceprezesi Rady Ministrów, inne powołane przez Radę osoby wchodziły w skład Prezydium Rządu. Prezydium Rządu uległo przejściowej likwidacji (1957r.) , w 1969r. zostało ponownie przywrócone.

W latach osiemdziesiątych naczelnym organem administracji wchodzącym w skład Rady Ministrów stał się Szef Urzędu Rady Ministrów(funkcja usługowa wobec innych naczelnych organów administracji).

Ministrowie- resortowe naczelne organy administracji, kierujące określonymi działami. Powoływani i odwoływani przez sejm, podlegały im ministerstwa, tworzone i likwidowane w drodze ustawy.

Zasada kolegialności w pracy ministerstw - utworzenie w 1950 r. kolegiów ministerstw jako organów opiniodawczo-doradczych w stosunku do ministrów( poza Ministerstwem Bezpieczeństwa i Obrony Narodowej)

Wzrost liczby resortów gospodarczych.

Obok ministerstw działały centralne zarządy poszczególnych branż, o charakterze organów administracyjnych.

Później ich miejsce zajęły zjednoczenia przedsiębiorstw państwowych( uległy likwidacji w 1982r. w ramach reformy gospodarczej 1981-1983) .

Obok ministrów , zgodnie z ustawą, charakter naczelny mogły mieć także różne komisje i komitety, będące organami kolegialnymi przy Radzie Ministrów.

1956r- w miejsce zlikwidowanej Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego utworzono Komisję Planowania przy Radzie Ministrów, formalnie pozbawioną szerszych uprawnień władczych, które w praktyce szybko uzyskała.

Przejściowo działał komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego, w latach 1958-1963 utworzono m.in. komitety: Drobnej Wytwórczości, Pracy i Płac, Nauki i Techniki( zlikwidowane w 1972r.)

Lata osiemdziesiąte to koniec istatnienia praktycznie wszystkich komisji i komitetów.

Tendencja biurokratycznego przerostu.

Istnienie dużej liczby wicepremierów.

Stworzenie aparatu koordynującego nadmiernie rozbudowany system administracji centralnej.

Administracja centralna podlegała w całości kierownictwu PZPR, co prowadziło do bezpośredniej zależności organów administracji do organów partyjnych.

36. Administracja terenowa w Polsce Ludowej (1944 - 1989)

Sierpień 1944r. - przystąpienie do odbudowy organów administracji rządowej opierających się na przedwojennej strukturze oraz częściowe przywracanie mocy obowiązującej dotyczących ich przepisów ustrojowych.

Przywrócono , dekretem PKWN z 23 Xi 1944r. , instytucję samorządu terytorialnego(teraz powiązanego z radami narodowymi, którym przyznano zadania organów uchwałodawczych samorządu terytorialnego.

Wprowadzono samorząd terytorialny na szczeblu województwa.

1944-1950 to lata dualizmu władzy i administracji(istnienie obok siebie pionu adm. Rządowej oraz pionu adm. Samorządowej i rad narodowych).

Terenowe organy administracji rządowej zespolonej to (zgodnie z dekretem PKWN) : wojewodowie i starostowie, podlegający służbowo i organizacyjnie ministrowi administracji publicznej, a rzeczowo poszczególnym ministrom resortowym.

Zmiana zakresu kompetencji wojewodów i starostów: utrata charakteru politycznego tych urzędów, wyłączenie Milicji Obywatelskiej, spraw kontroli publikacji wydawnictw, przeprowadzenia reformy rolnej, . z zakresu działania administracji ogólnej.

Powiązanie wojewodów i starostów z radami narodowymi.

Powierzenie społecznej kontroli nad organami administracji rządowej prezydiom odpowiednich rad narodowych.

Rozbudowanie struktury administracji niezespolonej. Szczególna pozycja wojewódzkich i powiatowych organów Bezpieczeństwa Publicznego i Milicji Obywatelskiej.

Przywrócenie instytucji samorządu terytorialnego przy jednoczesnym nadaniu radom narodowym charakteru jego reprezentacji. Miało to na celu upowszechnienie w świadomości społecznej obcej ustrojowo instytucji rad.

Do 1954r. członkowie rad nie pochodzili z wyboru, powoływani byli przez określone organizacje polityczne i społeczne.

Organy wykonawcze samorządu terytorialnego(poszczególnych szczebli) : wydział wojewódzki ( kierowany przez wojewodę lub jego zastępcę) , wydział powiatowy( pod kierownictwem starosty), zarząd miejski(prezydent lub burmistrz), zarząd gminny (przewodnictwo wójta). Członków tych organów , z wyjątkiem starosty i wojewody, wybierały rady narodowe.

Organy jednoosobowe to : prezydent, burmistrz, wójt.

Nadzór nad organami wykonawczymi powierzono organom administracji rządowej , organom wykonawczym samorządu wyższego stopnia oraz radom narodowym.

W przypadku wydziałów wojewódzkich w Warszawie i Łodzi nadzór sprawował minister administracji publicznej.

Funkcje organów uchwałodawczych samorządu terytorialnego powierzono radom narodowym odpowiedniego szczebla. Nowela z 1946r. uznała rady narodowe za terenowe organy przedstawicielskie, będące organami planowania działalności publicznej i kontroli, wykonującymi zadania organów uchwałodawczych samorządu.

Nadzór nad radami narodowymi sprawowały rady wyższego stopnia podległe KRN.

1944r.- zmiany w administracji większych miast: przejęcie funkcji należących w okresie przedwojennym do starostów grodzkich przez prezydentów.

Wyłączenie terenów zachodnich i północnych z zakresu działania ministerstwa administracji publicznej i przekazanie ich utworzonemu w listopadzie 1945r. Ministerstwu Ziem Odzyskanych.

Na terytorium tym organami administracji rządowej zespolonej byli okręgowi i obwodowi pełnomocnicy rządu, których zaczęto nazywać wojewodami i starostami. Podporządkowano im organy administracji niezespolonej.

Podziały terytorialne.

Zasadnicza reforma przeprowadzona ustawą z dnia 20 III 1950r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Ustawa znosiła dotychczasowy dualizm administracji terenowej.

Likwidacja samorządu terytorialnego.

Zniesienie istniejących dotąd organów administracji rządowej zespolonej, likwidacja stanowisk wojewodów, wicewojewodów, starostów i wójtów oraz wydziały wojewódzkie i powiatowe urzędów wojewódzkich i starostw.

Zniesienie niektórych organów administracji niezespolonej , podległych resortowi finansów , oświaty oraz terenowe jednostki Komisji Planowania Gospodarczego.

Przejęcie tych kompetencji przez wewnętrznie zreorganizowane rady narodowe.

Rady terenowymi jednolitymi organami władzy państwowej w gminach , miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach.

Na szczycie rad stała Rada Państwa.

Działalność rad zgodna z zasadą podwójnego podporządkowania : poziomego- prezydia podporządkowano ich radom, organy wykonawcze podległe organom uchwałodawczym ; i pionowego - organy niższego stopnia podległe organom hierarchicznie wyższym.

Szerokie zadania rad: kierowanie działalnością gospodarczą, społeczną, kulturalną, ochrona porządku publicznego, własności społecznej i praw obywateli, uchwalenie terenowych budżetów i planów gospodarczych oraz nadzorowanie ich wykonania, współdziałanie w obronności państwa.

Obrady rad na sesjach zwyczajnych.

Organy wykonawcze i zarządzające rad to prezydia.

Ustawa z 25 IX 1954r. wprowadziła nowe gromady w miejsce dotychczasowych gmin i gromad, w których miały działać gromadzkie rady narodowe(gł. zadanie to aktywizowanie produkcji rolnej) .

Korekta systemu rad narodowych - 25 I 1958r.

Przywrócenie urzędu sołtysa.

Zwiększenie i rozbudowa nadzoru nad radami i ich organami,

Grudzień 1954r. - pierwsze wybory do rad narodowych.

1975r. - wprowadzenie zasadniczego dwustopniowego podziału terytorialnego. Zasadniczą jednostką podziału terytorialnego stały się gminy. Stworzenie nowego systemu organów administracji państwowej, uzyskanie przez prezydia rad narodowych wszystkich szczebli odmiennego statusu. Pewne nawiązanie do wzorów przedwojennych w nazewnictwie urzędów.

1972r. - przekształcenie gromad w gminy., likwidacja osiedli(przez nadanie im statusu miasta lub włączenie do odpowiedniej gminy). Rady narodowe dalej terenowymi organami władzy państwowej, o charakterze podstawowej organizacji samorządu społecznego.

Nowe , jednoosobowe terenowe organy administracji państwowej w osobie naczelników gmin.

Prezydium gminnej rady narodowej - kolegialny organ wewnętrzny rady gminy , organizujący jej pracę i reprezentujący ją na zewnątrz.

Przekazanie gminą wielu kompetencji należących dotychczas do powiatów.

Utrata charakteru organów administracji państwowej przez prezydia.

28 V 1975r. - nowelizacja konstytucji, utworzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.

NOWY PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY:

Jednostki stopnia podstawowego: gminy, miasta , dzielnice większych miast

Jednostki stopnia wojewódzkiego: województwa, miasto stołeczne Warszawa , Kraków, Łódź , Wrocław.

Likwidacja powiatów.

Utworzenie 49 nowych województw ( wcześniej istniało 17 województw i 5 miast wydzielonych z województw)

1989r . - zakończenie działalności rad.

2

---