Dr Krzysztof Gałuszka
„FINANSE PUBLICZNE I RYKI FINANSOWE”
(pytania egzaminacyjne rok akademicki 2010/2011)
Finanse publiczne (literatura: S. Owsika: Finanse publiczne. Teoria i praktyka, część pierwsza: Podstawy teorii finansów publicznych oraz Ustawa o finansach publicznych)
Wymień czynniki determinujące wybór zakresu i rodzajów potrzeb indywidualnych finansowanych z funduszy publicznych.
Scharakteryzuj pojęcie dobra publicznego i jego znaczenie dla finansów publicznych.
Dobro publiczne - niżej
Dla nauki o finansach publicznych podstawowe znaczenie ma kategoria dobra publicznego. To właśnie istnienie tego rodzaju dobra jest przyczyną gromadzenia funduszy publicznych, koniecznych do finansowania procesów tworzenia dóbr publicznych (budowa dróg, lotnisk, portów morskich), jak też finansowania w eksploatacji urządzeń publicznych
Wymień i krótko scharakteryzuj różnice pomiędzy dobrem społecznym a dobrem publicznym.
Dobra społeczne są to dobra, które ze względów fizycznych mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce: oświata, opieka zdrowotna).
Mimo że dobra społeczne oferowane są na bazie majątku publicznego i finansowane ze środków budżetowych, nie wyklucza to możliwości finansowania ich z innych źródeł.
Dobra społeczne wytwarzane są dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i zostały sfinansowane z funduszy publicznych, np. budynki i urządzenia szkół publicznych.
Głównym powodem tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie ich konsumpcji osobom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie w przypadku, gdyby były one udostępniane na zasadach rynkowych. Ich istnienie nie wyklucza jednak funkcjonowania alternatywnego, konkurencyjnego sektora prywatnego (np. ochrony zdrowia), który może świadczyć usługi na zasadach komercyjnych.
Dobra publiczne dobra, charakteryzujące się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji
Pierwszy warunek w definicji dobra publicznego oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.
Powyższa definicja nie jest jedyną powszechnie używaną[1]. Ekonomista Paul Samuelson, który jako pierwszy formalnie rozważał dobra publiczne w swoim artykule zatytułowanym The Pure Theory of Public Expenditure z 1954 roku rozważał dobra, które jedynie nie są konkurencyjne w konsumpcji[1]. Ta szersza definicja jest stosowana przez niektórych do tej pory. Co więcej, niekiedy, w jeszcze szerszym znaczeniu, dobra publiczne obejmują również dobra, które spełniają tylko jeden z powyższych dwóch warunków[1]. Wówczas dobra publiczne w węższym znaczeniu podanym powyżej określa się jako czyste dobra publiczne.
Wymień i krótko scharakteryzuj funkcje finansów publicznych.
Funkcja alokacyjna - wynika z tego, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów - dostarczenia społeczeństwu towarów i usług, finansowanych z funduszy publicznych.
Funkcja redystrybucyjna - wynika z tego, że państwo chcąc ponosić wydatki związane za lokacją dóbr musi dysponować środkami finansowymi. Państwo natomiast nie wytwarza bezpośrednio żadnego dochodu. Dlatego też, posługując się władzą, państwo prowadzi redystrybucję dochodów (w postaci pieniężnej) przez transfer, między różnymi podmiotami.
Funkcja stabilizacyjna - służy łagodzeniu skutków, jakie powstają w wyniku realizowania funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej finansów publicznych. Służy do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego za pomocą odpowiednich instrumentów.
Scharakteryzuj pojęcie „teoria wyboru publicznego”.
Teoria wyboru publicznego jest szybko rozwijającym się nurtem współczesnej ekonomii, który budzi także zainteresowanie przedstawicieli innych nauk społecznych: politologii, socjologii i prawa. Nurt ten wykorzystuje osiągnięcia nowej ekonomii instytucjonalnej, będącej udaną syntezą ekonomii neoklasycznej i instytucjonalizmu. Uwzględnianie kategorii instytucji pozwoliło nie tylko wzbogacić nauki ekonomiczne, lecz także zbliżyć ekonomię do socjologii, psychologii, prawa i nauk politycznych. Teoria wyboru publicznego jest nazywana ekonomiczną teorią polityki. Ta stosunkowo nowa dziedzina nauk ekonomicznych wykorzystuje narzędzia i założenia metodologiczne standardowej ekonomii do analizy zachowań ludzi w działalności o charakterze politycznym i w innych dziedzinach sfery publicznej.
Głównym jej celem jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów, - czyli eliminowanie lub ograniczanie dowolności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych.
Przedmiotem teorii wyboru publicznego jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów publicznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych, oraz ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych.
Skutki niewłaściwych decyzji władz publicznych mogą być nieobliczalne dla społeczeństwa i gospodarki. Zasadnicze znaczenie ma sposób powoływania władz publicznych a także wpływ obywatela na ich działalność. Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe i czynniki polityczne.
Scharakteryzuj pojęcie „sektor publiczny”.
1. państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
2. państwowe i samorządowe fundusze celowe (nie zalicza się do sektora publicznego państwowych szkół wyższych, państwowych i komunalnych instytucji kultury oraz państwowych przedsiębiorstw)
jest częścią gospodarki, która zajmuje się dostarczaniem dóbr i usług dla państwa i obywateli[1]. Jego działalność ma zastosowanie na poziomie państwowym, regionalnym oraz lokalnym. Aktywność sektora publicznego opiera się przede wszystkim na zapewnieniu obywatelom pomocy społecznej, gwarantowaniu bezpieczeństwa narodowego i planowaniu zagospodarowania przestrzeni. Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu ma udział większy niż 50%.
Do najważniejszych form organizacji sektora publicznego należą:
Instytucje państwowe, finansowane z podatków. Ich działalność jest bezpośrednio koordynowana przez rząd. Zadaniem ich nie jest natomiast przynoszenie dochodu, lecz dostarczanie niezbędnych usług na rzecz rządu i obywateli. Należą do nich wszystkie jednostki państwowe i samorządowe posiadające osobowość prawną.
Przedsiębiorstwa państwowe - różnią się od instytucji państwowych tym, że mają większą samodzielność finansową, i wymaga się od nich działalności zgodnej z kryterium rentowności. Decyzje produkcyjne w tych przedsiębiorstwach nie są bezpośrednio podejmowane przez rząd, lecz przez zarząd przedsiębiorstwa (który działa jednakże wedle generalnych wytycznych nakreślonych przez władze). Należą do nich przede wszystkim przedsiębiorstwa, które są w całości własnością państwa lub spółki prawa handlowego z większościowym udziałem podmiotu publicznego.
częściowe podzlecenie - wykonanie danej czynności prywatne przedsiębiorstwo, na zlecenie państwa. Jest ono również zaliczane do aktywności sektora publicznego.
całkowite zakontraktowanie - wynajęcie przez państwo prywatnego przedsiębiorstwa do wykonania określonego zadania. Jest ono traktowane jako współdziałanie sektora publicznego z sektorem prywatnym.
Zdefiniuj pojęcie „budżet państwa” według ustawy o finansach publicznych.
1. budżet to instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych państwa i jednostek samorządu terytorialnego
2. budżet o plan finansowy państwa i jednostek samorządu terytorialnego ujmujący jego dochody i wydatki w pewnym odcinku czasowym. Łączy w sobie dochody z różnych źródeł i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na różne cele. Istotną cechą gospodarowania środkami pieniężnymi metodą budżetową jest, że zasoby zgromadzone w budżecie mają charakter jednorodny a ich wydatkowanie na określony cel następuje bez związku z faktem osiągania dochodów budżetowych z określonego źródła.
3. budżet to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa
Cechy budżetu państwa:
1. budżet jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizowaniem zadań
2. gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy
3. szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa
4. procesy gromadzenia i dzielenia dochodu za pomocą budżetu wyznaczają zasady ustawowo-konstytucyjne narzucające uregulowania prawne w postaci aktów prawnych najwyższej rangi czyli ustaw
5. procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodu w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny ale także społeczny
6. dochody budżetowe mają charakter bezzwrotny (definitywny)
7. budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości (jest planem dochodów i wydatków na z góry ustalony czas)
8. budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
9. strumieniowy charakter budżetu oznacza z reguły konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego
10. budżet państwa nie jest jedynym "narzędziem" w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalności państwa co oznacza, że nie może być on wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa
Funkcje budżetu państwa:
1. redystrybucyjna albo rozdzielcza
2. stabilizacyjna zwana wyrównawczą lub kompensacyjną
3. alokacyjna
4. fiskalna albo skarbowa
5. ustrojowa
6. demokratyczna
7. kontrolna albo ewidencyjno-kontrolna
8. bodźcowa
9. planowania
10. prawna
11. kredytowa
12. administracyjna
13. koordynacyjna
Zdefiniuj pojęcie „budżet jednostki samorządu terytorialnego” według ustawy o finansach publicznych.
Art. 236. 1. W planie wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyszczególnia się, w układzie działów i rozdziałów klasyfikacji budżetowej, planowane kwoty wydatków bieżących i wydatków majątkowych.
2. Przez wydatki bieżące budżetu jednostki samorządu terytorialnego rozumie się wydatki budżetowe niebędące wydatkami majątkowymi.
3. W planie wydatków bieżących wyodrębnia się w układzie działów i rozdziałów planowane kwoty wydatków bieżących, w szczególności na:
1) wydatki jednostek budżetowych, w tym na:
a) wynagrodzenia i składki od nich naliczane,
b) wydatki związane z realizacją ich statutowych zadań;
2) dotacje na zadania bieżące;
3) świadczenia na rzecz osób fizycznych;
4) wydatki na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego;
5) wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, przypadające do spłaty w danym roku budżetowym;
6) obsługę długu jednostki samorządu terytorialnego.
4. W planie wydatków majątkowych wyodrębnia się w układzie działów i rozdziałów planowane kwoty wydatków majątkowych, do których zalicza się wydatki na:
1) inwestycje i zakupy inwestycyjne, w tym na programy finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3, w części związanej z realizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego;
2) zakup i objęcie akcji i udziałów;
3) wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego.
5. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może ustalić większą szczegółowość planu wydatków.
Art. 237. 1. W planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego określa się także dochody i wydatki finansowane z tych dochodów, związane ze szczególnymi zasadami wykonywania budżetu jednostki wynikającymi z odrębnych ustaw.
2. W planie dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego wyodrębnia się dochody i wydatki związane z realizacją:
1) zadań z zakresu administracji rządowej i innych zleconych jednostce samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami;
2) zadań wykonywanych na mocy porozumień z organami administracji rządowej;
3) zadań realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego.
Scharakteryzuj funkcję alokacyjną budżetu państwa
Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu.
punktu widzenia treści ekonomicznej w pełni pokrywa się ona z funkcją redystrybucyjną. Wyodrębnia się ją aby wyeksponować rolę budżetu w alokacji (wytwarzaniu przez sektor publiczny) dóbr publicznych i społecznych.
Scharakteryzuj funkcję redystrybucyjną budżetu państwa.
- budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego, realizowane jest to przez regulowanie dochodów podstawowych podmiotów a zewnętrznym wyrazem redystybucji jest gromadzenie dochodów głównie w formie podatków. Dokonuje się tutaj korekta wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa.
Występuje wewnętrzna redystybucja w ramach systemu finansów publicznych i wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych
Scharakteryzuj funkcję stabilizacyjną budżetu państwa.
polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zróżnicowanego wzrostu gospodarki kapitalistycznej.
Scharakteryzuj zasadę jedności formalnej budżetu.
oznacza, że istnieje tylko jeden dokument na całość dochodów i wydatków państwa (jedno zestawienie zwane budżetem). W ramach tej zasady rozróżnia się jedność formalną i materialną. Jedność formalna osiągana jest poprzez budowę zbiorczego budżetu państwa, obejmującego budżet władz centralnych i terenowych, co powinno zapewnić lepszą kontrolę i większą przejrzystość wydatków budżetowych. Jedność materialna natomiast głosi, że dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie są z góry związane z określonymi celami finansowanymi z budżetu.
Scharakteryzuj zasadę jedności materialnej budżetu.
postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego.
Scharakteryzuj zasadę przejrzystości budżetu.
budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
Scharakteryzuj zasadę równowagi budżetowej.
- jest to dążenie do tego, aby dochody były równe wydatkom, co w praktyce nie jest jednak nigdy osiągane (zawsze występuje nadwyżka lub deficyt budżetowy), a w każdym wypadku idealne zrównoważenie dochodów i wydatków jest stanem wyjątkowym; poprzestaje się tu więc na postulacie, że nadwyżka budżetowa wypracowana podczas okresu wysokiej koniunktury powinna służyć pokryciu deficytu podczas recesji; ta zasada jest nazywana Złotą Zasadą Budżetową.
Scharakteryzuj pojęcie funduszu celowego.
jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych tworzoną na podstawie odrębnej ustawy, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych. Państwowe fundusze celowe nie posiadają osobowości prawnej. Są to rachunki bankowe, którymi dysponują odpowiedni ministrowie wskazani w ustawie tworzącej fundusz.. Do państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.
Podstawą gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Ze środków funduszu mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu terytorialnego, jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi. Koszty państwowego funduszu celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich. W planie finansowym funduszu mogą być dokonywane zmiany polegające na zwiększeniu prognozowanych przychodów i odpowiednio kosztów jednak nie mogą one powodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa. W sytuacji gdy państwowy fundusz celowy posiada zobowiązania wymagalne, w tym kredyty i pożyczki, zwiększenie przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę. Zmiany kwot przychodów i kosztów państwowego funduszu celowego dokonuje minister lub organ dysponujący tym funduszem po uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.
Scharakteryzuj różnice pomiędzy systemem kapitalizacji składek a systemem repartycyjnym finansowania świadczeń emerytalno-rentowych.
Scharakteryzuj pojęcie podatku i jego cechy.
Wymień rodzaje podatków.
Wymień elementy techniki podatkowej.
Wymień i scharakteryzuj fiskalne zasady podatkowe.
Wymień i scharakteryzuj techniczne zasady podatkowe.
Wymień i scharakteryzuj zasady podatkowe sprawiedliwości.
Scharakteryzuj krzywą Laffera.
Wymień i krótko scharakteryzuj rodzaje przyczyn ucieczki przec podatkami.
Ca to jest przerzucalność podatków ?
Scharakteryzuj prawo Wagnera.
Scharakteryzuj pojęcie deficytu budżetowego.
Deficyt budżetowy a deficyt jednostek sektora finansów publicznych według ustawy o finansach publicznych.
Scharakteryzuj pojęcie długu publicznego.
Dług skarbu państwa a dług publiczny według ustawy o finansach publicznych.
Rynki finansowe (literatura: Rynki, instrumenty i instytucje finansowe, praca pod redakcją Jana Czekaja)
Co to jest rynek finansowy?
Co to jest instrument finansowy?
Wymień i scharakteryzuj funkcje rynków finansowych?
Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych.
Scharakteryzuj sposoby transferu oszczędności od podmiotów nadwyżkowych do podmiotów deficytowych.
Jaką rolę pełni państwo na współczesnych rynkach finansowych?
Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze wzglądu na kryterium rodzaju instrumentów finansowych?
Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze względu na kryterium dostępności oferowanych instrumentów finansowych.
Scharakteryzuj podział rynków finansowych ze względu na kryterium terminu rozliczenia transakcji .
Jaką rolę pełni rynek pierwotny?
Scharakteryzuj rolę rynku wtórnego.
Jaka jest różnica pomiędzy papierami wartościowymi a instrumentami finansowymi?
Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na rodzaj praw w nich zawartych.
Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na sposób przenoszenia tytułu ich własności.
Scharakteryzuj podział papierów wartościowych ze względu na funkcje, jakie pełnią w gospodarce.
Podstawowym zadaniem giełdy papierów wartościowych jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Giełda zapewnia:
-koncentracje podaży i popytu na inst. finansowe w jednym miejscu i czasie
-bezpieczny i sprawny przebieg transakcji
-upowszechnienie jednolitych informacji o kursach i obrotach inst. finansowymi
Co to jest prawo poboru?
Co to są kwity depozytowe?
Na czym polega proces emisji papierów wartościowych?
Co to są kontrakty forwart?
Scharakteryzuj cechy kontraktów terminowych.
Czym charakteryzują się opcje?
Co to jest swap?
Wymień i scharakteryzuj podstawowe grupy uczestników rynków finansowych.
Wymień i scharakteryzuj podstawowe rodzaje banków.
Wymień i scharakteryzuj podstawowe rodzaje firm ubezpieczeniowych.
Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium formy prawnej.
Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium ich struktury i konstrukcji.
Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium typu inwestora.
Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium substancji majątkowej.
Omów podział funduszy inwestycyjnych w oparciu o kryterium formy uczestnictwa inwestorów w dochodach.
Wymień scharakteryzuj rodzaje giełd.
Istota i funkcje depozytu papierów wartościowych.