PODZIAŁ SKAŁ I ICH ZASTOSOWANIE

KLASA I ZS

Cel ogólny lekcji: Uczniowie klasyfikują skały, uwzględniając sposób ich powstawania.

Cele operacyjne lekcji: Uczeń po zrealizowaniu tematu potrafi:

- zdefiniować pojęcie skała i minerał,

- dokonać podziału skał na typy i rodzaje, ze względu na ich genezę,

- podać przykłady do każdego rodzaju skał,
- rozpoznać i scharakteryzować poszczególne przykłady skał posługując się okazami
- podać przykłady zastosowania wybranych skał.

Metody pracy : elementy pogadanki, pokaz z zastosowaniem okazów skał,

praca indywidualna - karta pracy.

Formy pracy: praca zbiorowa i indywidualna

Środki dydaktyczne: okazy skał, prezentacja multimedialna, tablica, karta pracy, rysunek schematyczny podziału skał, mapa Polski, układanka

Przebieg lekcji:

Część wstępna :

- sprawdzenie listy obecności,
- powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji - podział map geograficznych

- podanie tematu lekcji, wprowadzenie do nowego materiału.

Część właściwa:
- pogadanka wprowadzająca do tematu lekcji

- podanie definicji minerału jako podstawowego składnika skały oraz definicji skały,
- podział minerałów, omówienie głównych cech minerałów najczęściej występujących
w przyrodzie
- prezentacja multimedialna dotycząca podziału skał na typy i rodzaje ze względu na
ich genezę
- wykorzystanie okazów - rozpoznawanie podstawowych minerałów i skał, charakterystyka
poszczególnych przykładów i możliwości ich wykorzystania przez człowieka
- schemat klasyfikacji skał - rysunek

- praca z mapą Polski -lokalizacja ważniejszych surowców mineralnych w Polsce

- układanka

Część końcowa:

- rekapitulacja w formie karty pracy
- ocena aktywności ucznia i karty pracy na lekcji

- zadanie domowe - Jakie skały spotyka się najczęściej w naszej okolicy okolicy?

Skorupę ziemską budują pierwiastki i związki chemiczne, zwane minerałami. Skupiska tych minerałów, powstałe w wyniku naturalnych procesów geologicznych, tworzą skały. Najważniejszą rolę w tworzeniu litosfery odgrywają tzw. minerały skałotwórcze, takie jak: kwarc, dolomit, skalenie czy kalcyt. Stosowany w petrografii podział skał opiera się na ich powstaniu i obejmuje trzy główne grupy:

• skały magmowe - powstałe z magmy lub lawy w wyniku jej zastygnięcia. Charakteryzują się strukturą krystaliczną, czyli zbudowane są z kryształów. Skład mineralny tych skał jest zależny od składu chemicznego i warunków zastygania. Dzieli się je na:

• skały głębinowe (plutoniczne) - powstały pod powierzchnią Ziemi ze stygnącej magmy. Skały magmowe głębinowe mają największy udział wśród skał budujących kontynenty na kuli ziemskiej. Do tego typu skał należą: granity (najpospolitsze skały magmowe, a zarazem najpospolitsze skały skorupy ziemskiej), sjenity, dioryty i gabra.

• skały wylewne (wulkaniczne) - powstają z lawy na powierzchni Ziemi. W wyniku gwałtownego ochłodzenia po wydostaniu się na powierzchnię lawa szybko zastyga. Do tego typu skał należą: bazalty, andezyty, pumeksy, porfiry.

• skały osadowe - powstałe w wyniku nagromadzenia się okruchów innych skał, szczątków obumarłych roślin lub zwierząt bądź osadów wytrąconych z roztworów wodnych. Tworzą się w płytkich zbiornikach wodnych i układają warstwowo (im warstwa wyżej położona tym jest młodsza). Dzieli się je na:

• skały okruchowe - powstają przez nagromadzenie się okruchów innych skał (zwietrzeliny). Do ich powstania przyczynia się proces wietrzenia. Mogą mieć postać luźną lub litą. Do skał okruchowych luźnych należą: piaski, żwiry, muły i iły, a do skał litych: piaskowce, zlepieńce, mułowce i iłowce. Skały lite powstają w wyniku procesu diagenezy, czyli zespolenia się skał luźnych ze sobą. Ziarna w skałach litych połączone są tzw. lepiszczem (spoiwem).

• skały organiczne - powstają z nagromadzenia szczątków obumarłych organizmów, zarówno zwierzęcych jak i roślinnych. Zalicza się do nich: wapienie, kredę, dolomit, torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropę naftową, gaz ziemny, wosk ziemny (ozokeryt), asfalt, fosforyt i syderyt.

• skały chemiczne - powstają wskutek nagromadzenia się związków chemicznych wytrąconych z wody. Należą do nich: sól kamienna, sole potasowe, gips, anhydryt i siarka.

• skały metamorficzne (przeobrażone) - powstałe w głębi skorupy ziemskiej ze skał magmowych lub osadowych pod wpływem wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury, a czasem także w wyniku działania czynników chemicznych. Przeobrażenie tych skał odbywa się zazwyczaj w stanie stałym, lub przy częściowym ich upłynnieniu. Do skał metamorficznych zalicza się: marmury (powstałe z wapieni), kwarcyty (powstałe z piaskowców), gnejsy (ich pochodzenie nie jest jasne, możliwe, że powstały z granitu), łupki krystaliczne.

Innym rodzajem podziału skał jest podział ze względu na stan skupienia minerałów gdzie wyróżnia się:

• skały lite, np. granit, bazalt, gnejs, piaskowiec, zlepieniec.

• skały zwięzłe, np. glina.

• skały luźne, np. piasek i żwir.

Ze względu na skład chemiczny dzieli się je na:

• skały kwaśne, zawierające dużo krzemionki, np. granit.

• skały zasadowe, zawierające mniej krzemionki, a więcej pierwiastków metalicznych, np. bazalt.

• skały obojętne, np. sjenit.

Notatka do zeszytu:

Minerał- najmniejszy naturalny składnik skorupy ziemskiej.

Skała-naturalny zespół kilku lub więcej minerałów.

Petrografia -nauka o skałach.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STAN SKUPIENIA

Skały lite	Skały zwiezłe	Skały sypkie
granit, wapien, piaskowiec, bazalt, gnejs, marmur, węgiel kamienny	glina, ił, less	piasek, żwir

PRZYKŁADY SKAŁ

Skały magmowe	Skały osadowe	Skały metamorficzne
granit, bazalt	piaskowce, piaski, żwiry, iły, gipsy, gliny, wapienie, węgle, ropa naftowa, sól kamienna i potasowa,	gnejsy, marmury, łupki

- zadanie domowe - Jakie skały spotyka się najczęściej w naszej okolicy okolicy? Jeżeli potrafisz zrób mapkę.

ZWIĘZŁE

LUŹNE

WYLEWNE

GŁĘBINOWE

ORGANICZNE

CHEMICZNE

OKRUCHOWE

METAMORFICZNE

MAGMOWE

OSADOWE

SKAŁY

GŁÓWNY PODZIAŁ SKAŁ

---