Rozdział V - Tekst: "De iure familiari"
De iure familiari - o prawie rodzinnym
Pater familias apellatur, qui in domo dominium habet. - Ojcem rodziny nazywamy tego, kto posiada władztwo w domu
(uwaga: apellatur to strona bierna, tłumaczymy jak czynną; dosł. Ojciec rodziny jest określany, jako ten...)
Ius potestatis, quod in liberos habemus, proprium ets civium Romanorum. - Prawo władcze, które mamy względem dzieci, wyłączne jest obywatelom rzymskim. (w znaczeniu: przysługuje tylko obywatelom rzymskim)
Patria potestas in pietate, non in atrocitate esse debet. - Władza ojcowska powinna byc (domyślnie: wykonywana) z miłością/dobrocią, nie z surowością/okrucieństwem.
Maxima debetur puero reverentia. - Największy szacunek należy się dziecku.
(uwaga: debetur to strona bierna, lepiej tłumaczyc jak czynną; dosł. szacunek jest powinny... )
Sponsalia sunt mentio et repromissio nuptiarum futurarum. - Zaręczyny są zapowiedzią i przyrzeczeniem (domyślnie: zawarcia) przyszłego małżeństwa.
Ibi dos esse debet, ubi onera matrimonii sunt. - Tam powinien byc (domyślnie: ustanowiony) posag, gdzie są ciężary małżeństwa (tj. obowiązek utrzymania rodziny).
Nuptias non concubitus sed consensus facit. - Małżeństwo tworzy porozumienie, a nie faktyczne współżycie.
Nuptiae sunt coniunctio maris et feminae et consortium omnis vitae. - Małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyny, wspólnotą na całe życie.
Vir et uxor censentur in iure una persona. - Uważa się w prawie, że mąż i żona (domyślnie: są) jedną osobą.
Mater semper certa est, pater quem nuptiae demonstrant. - Matka jest zawsze pewna, ojcem (domyślnie: jest ten) kogo wskazuje małżeństwo.
Affinitas iure nulla successio promittitur. - Powinowactwo w prawie nie obiecuje żadnego dziedziczenia.
(uwaga: znów strona bierna tłumaczona jak czynna: promittitur)
Adfines sunt viri et uxoris cognati - Powinowatymi są krewni (kognatyczni) męża i żony.
Inter servos et liberos matrimonium contrahi non potest, contubernium potest. - Małżeństwo między niewolnikami i wolnymi nie może by zawierane, "contubernium" może byc (domyślnie: zawierane)
(uwagi: nie ma polskiego odpowiednika dla słowa "contubernium")
Libera esse debent matrimonia. - Małżeństwa powinny byc wolne. (tu: możliwe do rozwiązania)
Sentencje:
Adoptio naturam imitatur. - Adopcja naśladuje naturę.
(uwaga: deponens - forma bierna, tłumaczenie czynne)
Alimenta cum vitae finiuntur - Świadczenia alimentacyjne kończą się z życiem. --> obowiązek alimentacyjny ustaje wraz ze śmiercią zobowiązanego
Ius vitae ac necis - prawo życia i śmierci
Ius trium liberorum - prawo trojga dzieci
Ius conubii - prawo zawierania małżeństw (z obywatelami rzymskim; prawo-przywilej dla cudzoziemców)
Usurpatio trinoctii - dosł. przerwa w okresie trzech następujących po sobie nocy --> po spędzeniu trinoctium w domu męża, żona wchodziła pod jego władzę
De iure personarum - o prawie osobowym
Summa divisio de iure personarum haec est, quod omnes homines aut liberi sunt aut servi. - Najważniejszy podział w prawie osobowym jest taki (dosł. ten), że wszyscy ludzie są albo wolni albo niewolni.
In liberis multae differentiae sunt. - Wśród ludzi wolnych wiele jest różnic. (różny status prawny)
Liberi enim aut ingenui sunt aut libertini. - Ludzie wolni bowiem albo są wolno urodzeni albo wyzwoleni.
In servorum condicione nulla differentia est. - W położeniu (prawnym) niewolników nie ma różnicy.
Servitus autem est constitutio iuris gentium - Niewola jest zatem instytucją prawa narodów.
Servi autem aut nascuntur aut fiunt. - Niewolnicy zatem albo rodzą się nimi albo się nimi stają.
Nascuntur ex ancillis nostris, fiunt aut iure gentium aut iure civili. - Rodzą się nimi z naszych niewolnic, stają się nimi albo poprzez prawo narodów albo poprzez praco cywilne.
Servi vero a dominis semper manumitti solent. - (dosł. Niewolnicy zaś przez panów zawsze mają zwyczaj byc wyzwalani) Panowie/własciciele mają zwyczaj zawsze obdarzac niewolników wolnością.
Manumissio autem est datio libertatis. - Wyzwolenie zatem jest daniem/podarowaniem wolności.
Multis autem modis manumissio procedit: aut vindicta, aut inter amicos, aut per epistulam, aut per testamentum. - Wyzwolenie odbywa się zatem na wiele sposobów: albo poprzez windykacje (specjalny sposób uwolnienia), albo między przyjaciółmi (właściciela; wyzwolenie nieformalne) albo poprzez list albo poprzez testament.
Sequitur de iure personarum alia divisio. - Wynika z prawa osobowego inny podział.
Nam quaedam personae sui iuris sunt, quaedam alieni iuris sunt. - Bowiem niektóre osoby są sui iuris (dosł. swojego prawa; niezależne od zwierzchnika rodziny) niektóre są alieni iuris (dosł. cudzego prawa; zależne od zwierzchnika rodzimy).
In potestate dominorum sunt servi, quae quidem potestas iuris gentium est. - Pod władzą panów/właścicieli są niewolnicy, która to władza mianowicie jest (wywodzi się) z prawa narodów.
In nostra potestate sunt liberi nostri. - Pod naszą władzą są nasze dzieci.
Sentencje
In potestate sunt liberi parentum ex iusto matrimonio nati. - Pod władzą są dzieci rodziców narodzone ze słusznego małżeństwa.
Libertas inaestimabilis res est. - Wolnośc jest rzeczą bezcenną.
Cum servo nulla actio est. - Niewolnikowi nie przysługuje żadna skarga.
Servile caput nullum ius habet. - Niewolnicza głowa nie ma żadnego prawa.
Servi pro nullis habentur. - Niewolnicy uważani są za nic.
Servilis cognatio nulla est. - Niewolnicze pokrewieństwo naturalne jest żadne (jest nieistotne prawnie).