Bóle brzucha
Podobnie jak w bólach w obrębie klatki piersiowej, także i bóle brzucha - przede wszystkim kiedy pojawią się nagle - mogą wskazywać na niebezpieczną chorobę zagrażającą życiu. Jednak nie zawsze intensywność odczuwanych bólów świadczy o stopniu zagrożenia, o tym jak poważne jest schorzenie, które bóle wywołało.
Jakie zatem narządy znajdują się w obrębie brzucha (a więc poniżej przepony) i jakie narządy mogą w pierwszym rzędzie być dotknięte chorobą? Należą do nich: wątroba i woreczek żółciowy (po prawej stronie w górnej części brzucha), Żołądek i uchodzący do niego przełyk (w środku górnej części brzucha) trzustka (środkowa część brzucha), dwunastnica, jelito cienkie, jelito grube, nerki (po lewej i po prawej stronie środkowej części brzucha), przewód moczowy i pęcherz moczowy (środkowa część dołu brzucha) i wreszcie u kobiet jajniki, jajowody i macica.
Dwie główne przyczyny powstawania bólów brzucha to: podrażnienie otrzewnej i zatkanie się narządów wewnętrznych (trzewi). Do podrażnienia otrzewnej (peritonitis) może dojść między innymi na skutek krwawienia w jamie brzusznej, pojawienia się w jamie brzusznej soków żołądkowych, żółci, soków z trzustki, kału lub wreszcie infekcji. Powstające w ten sposób stany zapalne prowadzą do podrażnień wielu zakończeń nerwowych znajdujących się w otrzewnej, co daje ból raczej tępy, czasem kłujący o charakterze długotrwałym. Zatkanie na przykład przewodu pęcherzyka żółciowego na skutek obecności w nim kamienia lub jelita w przypadku zadzieżgnięcia, daje zwykle bóle skurczowe, przy czym po fazie skurczu następuje faza rozluźnienia, która przechodzi znowu w skurcz. Bóle mają więc charakter kolki.
Do takiego zatkania lub zadzieżgnięcia może po kilku godzinach lub dniach dołączyć się zapalenie otrzewnej, a więc pacjent zacznie odczuwać kombinację obydwu typów bólów.
Kolki
Mając bóle o charakterze kolki, pacjent nie jest w stanie uleżeć spokojnie w łóżku. Mówi się, że pacjenci z bólu „chodzą po ścianach”. Jak już wspomnieliśmy chodzi o taki rodzaj bólu, w którym po gwałtownych skurczach, następują momenty rozluźnienia, uspokojenia. Miejsce odczuwania bólu uzależnione jest od tego, w którym narządzie dochodzi do zmian chorobowych. Kolki występują szczególnie przy zatkaniu przewodu żółciowego (między pęcherzykiem żółciowym a dwunastnicą), przewodu moczowego (między nerką i pęcherzem moczowym) oraz cienkiego i grubego jelita.
Niedrożność przewodu żółciowego
Objawy: Kolka wątrobowa ujawnia się ostrymi skurczowymi bólami po prawej stronie w górnej części brzucha. Ból może rozprzestrzeniać się na środkową górną część brzucha i w niższe partie lędźwiowe aż do partii krzyżowej. Jeżeli zaatakowany jest także woreczek żółciowy, wtedy ból promieniuje w kierunku prawej części pleców aż po dolną krawędź łopatki lub pacjentowi przynajmniej tak się wydaje. Jest to typowy ból projekcyjny. Ostre bóle powstają zwykle tylko w przypadku nagłego zamknięcia przewodu żółciowego. Powolne zamykanie (jak przy raku przewodu żółciowego lub innych guzach) przebiega zwykle bezboleśnie. Dodatkowo oprócz bólu, niedrożność przewodu żółciowego łączy się zwykle z wystąpieniem żółtaczki, objawiającej się żółtym zabarwieniem oczu i skóry, jak również oddawaniem moczu w kolorze brązowym.
Również zapaleniu pęcherzyka żółciowego mogą towarzyszyć bóle o charakterze kolki, jednak częściej ból ma charakter bardziej tępy i mniej skurczowy. Promieniuje ponadto w kierunku prawej łopatki. Pacjent ma także gorączkę.
Przyczyny: Przyczyną niedrożności przewodu żółciowego są zwykle kamienie. Zaburzenia przemiany materii mogą doprowadzić do tego, że w żółci tworzą się kamienie ze złogów cholesterolowych lub z wapniowych. Kamienie mogą mieć różną wielkość - od ziarnka piasku po rozmiar orzecha. Jeżeli kamienie zatykają przewód żółciowy, wtedy organizm próbuje poprzez skurcze mięśni, przepchnąć je dalej. Taki jest mechanizm powstawania bólów o charakterze kolki. Nadwaga sprzyja tworzeniu się kamieni żółciowych.
Także jednak guzy lub inne struktury uciskające na przewody żółciowe, mogą wywołać niedrożność, względnie zamknięcie przewodów żółciowych i tym samym wywołać czasem bóle opisane wyżej.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? W pierwszym rzędzie lekarz musi postawić właściwą diagnozę. W tym celu wykorzystuje badanie ultradźwiękami, ponieważ kamienie powodują charakterystyczne zmiany fal dźwiękowych. Czasem jednak konieczne jest badanie rentgenowskie z użyciem kontrastu. Jeżeli kamienie nie chcą zejść same, wtedy konieczna jest ingerencja chirurgiczna. Dzisiaj odbywa się ona zwykle poprzez powłoki brzuszne. Jeżeli kamień znajdzie się w miejscu, gdzie przewody żółciowe uchodzą do dwunastnicy, można również w wyniku specjalnego zabiegu chirurgicznego rozdzielić niewielkim cięciem miejsce ujścia i w ten sposób uwolnić kamień.
Niektóre kamienie żółciowe daje się przy pomocy odpowiednich leków zmniejszyć lub wręcz rozpuścić. Coraz częściej rozbija się kamienie przy pomocy fal dźwiękowych (litotrypsja). W celu zwalczania bólu w stanach ostrych używa się, oprócz środków przeciwbólowych, także środki rozkurczowe.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? W pierwszym rzędzie musimy profilaktycznie zwalczyć otyłość. W przypadku wystąpienia kolki ulgę przynosi zastosowanie gorących lub zimnych owijań, względnie przyłożenie butelki z ciepłą wodą w miejscu, gdzie znajduje się woreczek żółciowy. Pomaga również picie wody małymi łykami. Do czasu przybycia lekarza możemy, przynajmniej na jakiś czas, złagodzić ból zakładając czopek rozkurczowy („buscopan”).
Kolka przewodu moczowego (kolka nerkowa)
Objawy: Są to najsilniejsze bóle o charakterze kolki, które rozchodzą się od podbrzusza w stronę lędźwi i promieniują w kierunku pęcherza, jąder i ud. Często w moczu znajduje się krew.
Przyczyny: Niedrożność przewodu moczowego z powodu zalegania kamieni z miedniczek nerkowych lub z powodu wystąpienia guzów lub zbiznowaceń. Kamienie w nerkach tworzą się łatwiej, jeżeli pacjent cierpi na: przewlekłe infekcje dróg moczowych, zaleganie moczu na skutek przeszkód w drogach moczowych w postaci przewężeń, blizn, nieprawidłowego odżywiania - zbyt bogatego w niektóre składniki mineralne mogące się krystalizować i tworzyć kamienie, na gościec względnie niedostateczną ilość płynów wypijanych w ciągu dnia.
Powstawaniu guzów w nerkach i w obrębie pęcherza sprzyja palenie papierosów oraz długotrwałe przyjmowanie nadmiernych ilości leków przeciwbólowych.
Jak pacjetowi może pomóc lekarz? Lekarz może spróbować usunąć kamień przy pomocy założenia specjalnej pętli w ramach odpowiedniego zabiegu. Możliwe jest także rozbicie kamienia przez ultradźwięki. W niektórych przypadkach konieczne jest przeprowadzenie typowej operacji usunięcia kamienia. Po jego chirurgicznym usunięciu należy poddać go badaniom laboratoryjnym w celu ustalenia składu chemicznego. Umożliwia to bowiem zastosowanie w przyszłości takich ograniczeń dietetycznych, które zapobiegną tworzeniu się nowych kamieni.
Zanim jednak kamień zostanie usunięty należy zwalczać bóle stosując silne środki przeciwbólowe i rozkurczowe. Przynoszą one jednak pacjentowi tylko częściową ulgę w cierpieniach.
Jeżeli za wystąpienie kolki odpowiedzialny jest guz, wtedy oczywiście niezbędne jest przeprowadzenie operacji w celu jego usunięcia.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Musimy dużo pić, aby możliwie w naturalny sposób wypłukać kamień z organizmu. Profilaktycznie możemy ograniczyć w spożywanych posiłkach określone składniki mineralne, które sprzyjają tworzeniu się kamieni. W sposób celowy jesteśmy w stanie wprowadzić takie ograniczenia dopiero wtedy, kiedy w wyniku analizy usuniętego kamienia wiadomo, jaki był jego skład chemiczny. Ponieważ w większości przypadków kamienie tworzą się ze szczawianów wapnia, dlatego zwykle wystarczy zmniejszyć spożycie mleka i produktów mlecznych, stosować dietę małosolną, jak również unikać spożywania szpinaku, rabarbaru i pomidorów.
Całkowita niedrożność (zaczopowanie) pęcherza moczowego
Objawy: Zwykle tępy ucisk w okolicach nad spojeniem łonowym.
Przyczyny: Całkowite niedrożność (zamknięcie) pęcherza moczowego powstaje zwykle na skutek przewężeń przewodu moczowego, i to głównie u ludzi starszych, (szczególnie u mężczyzn w wyniku przerostu prostaty). W ten sposób dochodzi do „zalania” pęcherza moczowego, który może zawierać nawet kilka litrów moczu, co wskazywać by mogło na ogromnej wielkości guz.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? W stanach ostrych należy ostrożnie odciążyć pęcherz i używając w tym celu cewnika odprowadzić mocz na zewnątrz. Konieczne jest jednak ustalenie powodów zatrzymania moczu i zastosowanie odpowiedniego leczenia przyczynowego.
Całkowita niedrożność jelit
Objawy: Niedrożności jelit towarzyszy także ból o charakterze kolki, jednak nie o aż takim natężeniu jak przy kolce dróg żółciowych lub kolce przewodu moczowego. Całkowita niedrożność jelita cienkiego powoduje bóle w środkowej części brzucha (wokół pępka), całkowita niedrożność jelita grubego natomiast - w części dolnej brzucha, a czasem pacjent odczuwa bóle głęboko umiejscowione w plecach. Brzuch jest wzdęty, zatrzymane są gazy oraz stolec. Po kilku godzinach pacjent zaczyna wymiotować, a treść wymiotów zawiera żółć. Po wielogodzinnej kolce może wystąpić paraliż jelit.
Przyczyny: Całkowita niedrożność jelit powstaje na skutek zapętlenia jelita, wcześniejszy stanów zapalnych, lub po operacjach. Innym powodem może być przekręcenie się jelita (cienkiego), zatkanie przez nie strawione pokarmy, wreszcie guzy (prawie wyłącznie w jelicie grubym) lub złogi kału ( w jelicie grubym). Może się także zdarzyć, że na skutek złamanie, pewien odcinek jelita zaklinuje się w ściankach brzucha. Wreszcie nie można wykluczyć , że całkowita niedrożność jelita powstała bez wyraźnej przyczyny o charakterze mechanicznym, lecz bierze swój początek w zapaleniu otrzewnej, które z kolei prowadzi do „paraliżu jelit”.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Przy pomocy badania rentgenowskiego i ewentualnie ultradźwiękowego należy stwierdzić, gdzie znajduje się przewężenie jelita, względnie jego niedrożność. Następnie konieczna jest natychmiastowa operacja.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie ma takiej możliwości.
Stany zapalne / podrażnienie otrzewnej
Zależnie od rozmiarów i tempa, w jakim następuje podrażnienie otrzewnej, ból może zaczynać się niewinnie i z czasem powoli nabierać intensywności lub wybucha nagle z dużą siłą. Mogą to być bóle tępe - aż do kłujących o charakterze bólu długotrwałego. Ból nasila się przy ucisku lub na skutek podniesienia się napięcia w obrębie brzucha (przy kichaniu, kaszlu, poruszaniu się). Przy takich bólach pacjent leży zwykle spokojnie w łóżku, unika wszelkich ruchów, podciąga lekko nogi, aby zmniejszyć nacisk kołdry na brzuch. Przyjmuje więc „oszczędzającą” pozycję ciała. Od czasu do czasu mogą wystąpić także lekkie skurcze mięśni brzucha. Miejsce odczuwania bólu zależy od narządu, który dotknięty jest zmianami chorobowymi.
Zapalenie otrzewnej
Objawy: Jeżeli otrzewna nie jest podrażniona na skutek stanów zapalnych innych narządów! lecz sama uległa stanowi zapalnemu („ostry brzuch”), wtedy pojawiają się silne bóle, powłoki brzuszne są napięte, pacjent wymiotuje, następuje zatrzymanie stolca i gazów. Tętno jest wyraźnie przyspieszone, pojawiają się zaburzenia oddechowe. Stan pacjenta jest poważny, zagrażający życiu!
Przyczyny: Powłoka, która otacza narządy znajdujące się w jamie brzusznej uległa stanowi zapalnemu. Często w jamie brzusznej zachodzą przy tym procesy ropne. Zapalenie otrzewnej może być skutkiem wielu zranień lub schorzeń: pęknięcia wrzodu, pęknięcia i rozlania się wyrostka robaczkowego, zranień w obrębie jelit, infekcji po zranieniach powłok brzusznych itp.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Wykonując możliwie szybko operację i podając antybiotyki.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie jest to możliwe.
Zapalenie wyrostka robaczkowego
Objawy: Wyrostek robaczkowy umiejscowiony jest co prawda w prawej części dołu brzucha, jednak silne bóle występujące w stanie zapalnym wyrostka mogą się przenosić nawet na stronę przeciwną, a więc lewą. Jest to ból projekcyjny, promieniujący w kierunku pęcherza i na organy płciowe. Zapalenie wyrostka robaczkowego może zaczynać się całkiem niewinnie lub wystąpić w postaci ostrej. W ostrym stanie zapalenia wyrostka występują bóle, które się nasilają przy kaszlu, kichaniu i w trakcie chodzenia. Do tego dołączają się także wymioty, zawroty głowy, zaparcia i podwyższona temperatura. Brzuch bywa zwykle twardy.
Jeżeli na skutek zapalenie dojdzie do pęknięcia wyrostka, wtedy jego konsekwencją może być zapalenie otrzewnej.
Przyczyny: Jeżeli otwarty koniec nasady wyrostka robaczkowego przestaje być drożny w wyniku zagięcia, umiejscowienia się tam ciała obcego lub złogów kału, wtedy dochodzi do powstania infekcji.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Skuteczną pomocą może być wyłącznie operacja.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie jest to możliwe.
Uchyłki (diverticulitis)
Częstą zmianą w jelicie grubym są nierówności (zadarcia) w ściankach, tak zwane uchyłki, które mogą być przyczyną powstania stanu zapalnego.
Objawy: Skurczowe bóle brzucha (często po lewej stronie w dolnej jego części), jak również na przemian - rozwolnienia i zaparcia. Czasem w stolcu znajduje się krew.
Przyczyny: W uchyłkach zatrzymują się często resztki kału, w których namnażają się bakterie powodujące stan zapalny. Zapalenia uchyłkowe mogą prowadzić do pęknięcia jelita („perforacja”) z przedostaniem się kału do jamy brzusznej.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? W pierwszym rzędzie należy, poprzez odpowiednie badanie jelita, wykluczyć chorobę nowotworową, która może dawać podobne objawy. Uchyłki, a co za tym idzie również towarzyszące im bóle, można łagodzić stosując antybiotyki. Przy pęknięciu jelita konieczna jest natychmiastowa operacja!
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Doświadczenie uczy, że jeżeli będziemy zażywali wiele ruchu oraz spożywali produkty zawierające wiele błonnika ( na przykład otręby pszenne), wtedy znacznie mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia takich stanów zapalnych.
Stosujmy zatem profilaktykę - prowadźmy zdrowy tryb życia. Zrezygnujmy także z zażywania środków przeczyszczających, ponieważ mogą sprzyjać wystąpieniu choroby. W lekkim stanie zapalnym kładziemy się do łóżka i przechodzimy na dietę „zero”.
Zapobiegawczo i stymulująco na pracę jelit działają ćwiczenia yoga zwane „młynem jelitowym”:
Siadamy na krześle i napinamy, w czasie wydechu i następującej po nim przerwie, prawą dolną ćwiartkę mięśni brzucha. Przy wdechu natomiast - rozluźniamy. Ćwiczenie powtarzamy naprzemiennie napinając i rozluźniając mięśnie w prawej górnej ćwiartce brzucha, potem w lewej dolnej i wreszcie w lewej dolnej części.
Zapalenie jajników i jajowodu
Objawy: Bóle w dolnej części brzucha (zwykle jednostronne), które mogą promieniować w okolice pachwinową, a nawet w kierunku pleców. Bólom często towarzyszy gorączka.
Przyczyny: Poprzez pochwę lub macicę do jajników przedostają się bakterie (często są to chlamidie) i wywołują stany zapalne.
Jak pacjentce może pomóc lekarz? Stan zapalny należy leczyć stosując antybiotyki. Jeżeli chorobie towarzyszy wysoka gorączka, konieczny jest pobyt w szpitalu, gdzie antybiotyk zostanie pacjentce podany dożylnie. W każdym przypadku leczenie powinno być wspomagane zapewnieniem chorej ciepła i leżenia w łóżku.
Jak pacjentka może pomóc sobie sama? Nie jest to możliwe.
Schorzenia żołądka
Zarówno zapaleniu żołądka (gastritis), jak i wrzodom na żołądku (ulcus) i na dwunastnicy towarzyszą bóle w jamie brzusznej.
Objawy: Wrzody na żołądku objawiają się uciskiem i uczuciem pełności po jedzeniu, bólami w górnej części brzucha, zgagą i wymiotami o kwaśnej treści z żołądka.
Natomiast dla wrzodów na dwunastnicy charakterystyczne jest ból związany z uczuciem pustego żołądka, względnie ból głodowy (przede wszystkim występujący także w nocy). Ból jest umiejscowiony zwykle między pępkiem a środkiem prawego łuku żebrowego. Ma charakter wiercący, tnący i kłujący.
Przy dolegliwościach związanych z zapaleniem błony śluzowej żołądka (gastritis) bóle mogą mieć różny charakter: czasami ból w żołądku występuje nagle i towarzyszy mu ból głowy, nudności, gorączka, czasem natomiast jest to gniotący ból występujący po jedzeniu.
Przyczyny: Zarówno wrzody na żołądku, jak i gastritis są często wynikiem działania zarazków chorobotwórczych helicopacter pylori. Dodatkowymi czynnikami wywołującymi schorzenia może być: nadużywanie alkoholu, niezdrowy tryb życia i częsty stres, nadużywanie środków przeciwbólowych (kwas acetylosalicylowy, leki przeciwreumatyczne), ale także sytuacje konfliktowe wywołujące napięcia psychiczne. Do powstawania wrzodów na żołądku może przyczyniać się nowotwór żołądka, który jednak zwykle przebiega bezboleśnie. Na plan pierwszy objawów towarzyszących chorobie nowotworowej żołądka wysuwają się: uczucie pełności, brak apetytu, wstręt do jedzenia - szczególnie mięsa.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Zwykle konieczne jest badanie żołądka (gastroskopia) i pobranie próbek tkanki. Pozwala to dokładnie zlokalizować wrzód (ulcus), stwierdzić, czy w próbce tkanki nie ma ewentualnie komórek złośliwych oraz ocenić obecność zarazków helicopacter pylori.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Szybką poprawę stanu zdrowia przy bólach żołądka możemy osiągnąć stosując chińską akupresurę. Przy bólach towarzyszących stanowi zapalnemu żołądka (gastritis) , którego podłożem jest zwykle nadkwaśność, należy uciskać punkt G34, znajdujący się na zewnętrznej stronie podudzia poniżej zakończenia łydki.
Jeżeli naszym problemem jest niedostatek kwasu żołądkowego, wtedy masujemy punkt M36, znajdujący się w miejscu oddalonym na szerokość dłoni pod kolanem i na szerokość palca na zewnątrz. W bólach żołądka pomaga także szczotkowanie meridianu (południka w ciele człowieka) żołądka, śledziony i trzustki. Należy szczotką przesuwać po przedniej części podudzia od palców u nóg do kolana. Obydwa meridiany masujemy równocześnie.
Ulgę w silnych bólach żołądka o charakterze skurczowym przynosi uciskanie punktów D14 i KS6. Punkt D14 znajduje się na grzbiecie ręki między pierwszą i drugą kością śródręcza na zgrubieniu mięśni, które powstaje wtedy, kiedy ściskamy ze sobą kciuk i palec wskazujący. Punkt KS6 znajduje się w odległości dwóch szerokości palca powyżej wewnętrznej poprzecznej bruzdy (poprzecznego załamania) stawu dłoni.
Dalsze szczegóły dotyczące punktów akupresurowych można znaleźć w książce prof. dr med. Alexandra Menga i Wolfganga Exela „Leczenie chińskie” („Chinesisch heilen”), wydanej przez Kneipp-Verlag.
Bóle żołądka możemy również skutecznie łagodzić pijąc herbatki ziołowe ( miętową, rumiankową, z melissy).
Doświadczenie pokazuje, że warto także stosować owijanie miejsc, w których odczuwamy ból.
Z alkoholu i papierosów powinniśmy zrezygnować. Nie należy również przyjmować leków uszkadzających żołądek. Kawę, czarną herbatę oraz soki z owoców cytrusowych pijemy w rozsądnych ilościach (oszczędnie).
Zapalenie trzustki
Objawy: Silne bóle brzucha, które często mają charakter opasujący brzuch i mogą promieniować w kierunku do okolic lewej łopatki. Czasem dodatkowo występują nudności, wymioty lub rozwolnienie. W zapaleniu przewlekłym bóle nasilają się po jedzeniu, po wypiciu alkoholu i w pozycji leżącej. W ostrym stanie zapalnym objawom tym towarzyszy dodatkowo gorączka. Taki stan zagraża życiu i może wywołać u pacjenta szok.
Przyczyny: Zwykle zapalenie trzustki jest konsekwencją zalegania soków produkowanych przez trzustkę (na przykład przy kamicy żółciowej) lub przewlekłego alkoholizmu. W rzadkich przypadkach odpowiedzialne za wystąpienie zapalenia trzustki są zaburzenia w przemianie materii.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Ostre zapalenie trzustki często musi być leczone na oddziale intensywnej terapii. W niektórych przypadkach bowiem konieczne jest operacyjne usunięcie trzustki. Przy przewlekłych stanach zapalnych podaje się pacjentowi w formie leków brakujące enzymy produkowane przez trzustkę. Leki przeciwbólowe przy długotrwałym występowaniu silnego bólu, mają działanie dość ograniczone.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Absolutny zakaz spożywania alkoholu! Ponadto w diecie należy drastycznie ograniczyć spożywanie tłuszczów roślinnych i zwierzęcych, ponieważ chora trzustka nie jest w stanie wspomagać ich przetrawienia.
Zapalenie miedniczek nerkowych / zapalenie pęcherza
Objawy: Przy zapaleniu miedniczek nerkowych pojawia się ból po bokach brzucha z promieniowaniem do podbrzusza w kierunku pęcherza moczowego. Bóle przy zapaleniu pęcherza, w przeciwieństwie do bólów przy zapaleniu miedniczek nerkowych, charakteryzują się umiejscowieniem nad kością łonową. Pacjent odczuwa także ból w trakcie oddawania moczu. W obydwu przypadkach mocz jest zwykle mętny. Przy zapaleniu pęcherza moczowego pacjent odczuwa parcie na pęcherz, jednak nie może oddać moczu.
Przyczyny: W obu przypadkach przyczyną jest zakażenie bakteryjne. Często zapalenie pęcherza moczowego „przesuwa się w górę” powodując rozwinięcie się stanu zapalnego w obrębie miedniczek nerkowych.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Podanie antybiotyków poprawia stan chorego w ciągu kilku dni.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Miejsca bolesne powinniśmy trzymać w cieple. Należy się także oszczędzać (przy zapaleniu miedniczek nerkowych leżeć w łóżku), dużo pić. Niestety w stanach zapalnych ziołowe herbatki skuteczne w leczeniu nerek i pęcherza praktycznie wcale nie pomagają.
Schorzenia wątroby i śledziony
Rzadko się zdarza, żeby pacjent odczuwał ból pochodzący od wątroby lub śledziony. Bóle występują wtedy, kiedy podrażnione są torebki tych narządów, a więc przy zapaleniu wątroby. Bóle mogą wystąpić przy naderwaniu śledziony, w wyniku często banalnych wypadków. Jest to sytuacja, zdarzająca się na szczęście rzadko. Ze względu jednak na niebezpieczeństwo wystąpienia krwotoku, zagraża życiu.
Leczenie: przy pęknięciu śledziony konieczna jest natychmiastowa operacja.
Bóle uwarunkowane schorzeniami naczyń krwionośnych
Podobnie jak w sercu lub płucach także w naczyniach krwionośnych narządów znajdujących się w jamie brzusznej występują trombozy i embolie, to znaczy zwężenia lub zaczopowania naczynia krwionośnego przez złogi. Trombozy występują w żyłach lub tętnicach organów jamy brzusznej, embolie natomiast wyłącznie w tętnicach. Embolie pochodzą zwykle ze skrzepów krwi w sercu i przenoszone są z krwioobiegiem. Oprócz tego typu złogów mogą występować także złogi arteriosklerotyczne (miażdżycowe) oderwane z większych tętnic i wypchnięte do naczyń obwodowych. Skutkiem takiego zamknięcia naczyń jest niedostateczne odżywienie i obumarcie tych organów, które zaopatrywane są w krew przez zamknięte naczynia krwionośne (podobnie jak w przypadku zawału serca niedostateczne zaopatrzenie serca). Dlatego zwykło się mówić o zawale lub „anginie” (jak „angina pectoris w przypadku serca) nie tylko w kontekście serca, lecz także innych organów.
Angina jelit / zawał jelit
Angina jelit, a więc stan tuż przed ostatecznym zamknięciem tętnicy, charakteryzuje się następującymi objawami: Skurczowe bóle od środkowej części brzucha aż do podbrzusza, występujące w trakcie jedzenia lub po jedzeniu. Po jedzeniu są zwykle silniejsze, ponieważ zaopatrzenie narządu w krew musi zostać zwiększone.
Bóle przy takich zwężeniach naczyń krwionośnych mogą wystąpić nagle z dużą siłą lub - szczególnie w przypadku zawału jelit - rozwijać się powoli przez wiele dni. Dopiero po kilku dniach bóle bardzo się nasilają, co wskazuje na zapalenie otrzewnej, które wystąpiło na skutek zawału jelit.
Na to schorzenie zapadają głównie ludzie starsi cierpiący na choroby naczyń krwionośnych innego rodzaju, na określone choroby serca lub mają problemy związane z zaburzeniami krzepliwości krwi.
Leczenie polega zwykle na przeprowadzeniu koniecznego zabiegu chirurgicznego. We wczesnym stadium choroby wystarczy usunąć „złóg” z zaczopowanego naczynia krwionośnego. Przy zawale jelit musi zostać usunięta także ta część jelita, która obumarła w wyniku zawału. Uzupełniająco stosuje się zwykle leki hamujące krzepliwość krwi.
Naderwanie aorty brzusznej
Także, na szczęście rzadkie przypadki, naderwania aorty (aorta = tętnica główna), a szczególnie wtedy, kiedy dotyczą także innych naczyń, powodują silne bóle w obrębie brzucha. Ból promieniuje w kierunku krzyża i narządów płciowych. Dolegliwości utrzymuja się czasem przez wiele dni, zanim aorta nie rozerwie się ostatecznie i nie dojdzie do ostrego krwotoku. Jeżeli w wyniku badań ultradźwiękowych lub angiografii naderwanie aorty brzusznej będzie zdiagnozowane odpowiednio wcześnie, wtedy życie pacjenta może zostać uratowane w wyniku przeprowadzonej operacji.
Bóle brzucha pochodzące z klatki piersiowej
Podobnie jak schorzenia zlokalizowane w górnej części brzucha często promieniują lub wywołują bóle w obrębie klatki piersiowej i pleców, tak samo mechanizm ten może działać odwrotnie - zmiany w narządach umiejscowionych w obrębie klatki piersiowej wywołują czasem bóle między innymi w obrębie brzucha. Dlatego przy wszystkich dolegliwościach w górnej części brzucha, nie można wykluczyć takiej ewentualności. I tak zawały serca ( przede wszystkim zawał tylnej ścianki serca), ale także zapalenie osierdzia może przebiegać z silnymi bólami brzucha, nudnościami, wymiotami a nawet z biegunką. Zawały płuc i zapalenia płuc (jeżeli umiejscowione są w pobliżu przepony) mogą dawać bóle w górnej części brzucha. Przy zapaleniu przełyku mamy czasem do czynienia z bólami projekcyjnymi w górnej części brzucha. Dowodem pośrednim - ale niestety nie zawsze do końca wiarygodnym - na to, że bóle brzucha nie pochodzą z narządów brzusznych jest reakcja na ucisk. Jeżeli uciska się bolące miejsce, a ból się nie nasila, wtedy dolegliwości nie dotyczą narządów znajdujących się w obrębie jamy brzusznej.
Inne rodzaje bólów brzucha
Bóle menstruacyjne
Objawy: Skurczowe, często ciągnące bóle w podbrzuszu, które promieniują w kierunku górnej części brzucha i pleców. Bóle występują na krótko przed, lub w pierwszych dniach okresu. Nie stanowią żadnego zagrożenia dla zdrowia - występują w dużym nasileniu przez jeden do dwóch dni, a następnie przechodzą same. Podobnie rzecz się ma z tak zwanymi bólami środka cyklu. U niektórych kobiet pojawiają się w czasie, kiedy dochodzi do jajeczkowania.
Przyczyny: Ból środka cyklu spowodowany jest podrażnieniem otrzewnej w czasie jajeczkowania. Jeśli chodzi natomiast o to, co wywołuje bóle na krótko przed, lub w czasie okresu („syndrom przedmenstruacyjny”), to trudno znaleźć jakąś przyczynę natury organicznej. W każdym razie na skutek zmian hormonalnych cyklu zmieniają się także w tym czasie istotnie gruczoły piersiowe i macica i to głównie z ich strony pochodzą wyżej wspomniane dolegliwości. U kobiet zbliżających się do okresu menopauzy, bóle mogą nasilać pojawiające się stopniowe niedostatki gestagenów (hormonów ciałka żółtego).
Jak pacjentce może pomóc lekarz? Jeżeli u podłoża dolegliwości nie leżą żadne przyczyny natury organicznej, wtedy wystarczy łagodzić ból środkami rozkurczowymi. W przypadku występowania silnych dolegliwości należy poradzić się lekarza ginekologa.
Jak pacjentka może pomóc sobie sama? Tak ja we wszystkich dolegliwościach o charakterze skurczowym, ulgę przynosi ciepło. Bóle łagodzą więc: butelki z ciepłą wodą, gorące kompresy na plecy i na dolną część kręgosłupa, ciepłe okłady na brzuch i ciepłe nasiadówki. Skutecznie przy bólach menstruacyjnych działa chińska akupresura: Naciskamy przez co najmniej dwie minuty punkt znajdujący się na kości piszczelowej w odległości czterech szerokości palca nad kostką wewnętrzną stopy. Kolejny punkt leży w odległości czterech szerokości palca poniżej rzepki i w odległości jednej szerokości palca na zewnątrz obok kości piszczelowej ( informacje na temat dalszych szczegółów dotyczących akupresury znajdują się w książce prof. dr med. Alexandra Menga i Wolfganga Exela „Leczenie chińskie” - „Chinesisch heilen” - Kneipp- Verlag).
Ciąża pozamaciczna
Jeżeli wszystko wskazuje na to, że kobieta jest w ciąży (brak menstruacji, test ciążowy wypadł pozytywnie), a po kilku tygodniach wystąpia u niej dolegliwości, o których piszemy poniżej, wtedy można liczyć się z podejrzeniem o ciążę pozamaciczną
Objawy: Jednostronne bóle w podbrzuszu wędrujące w kierunku górnej części brzucha lub w kierunku barków.
Przyczyny: Z powodu zwężeń lub przerostów jajowodów utrudniony jest dalszy transport zapłodnionego jajeczka w kierunku macicy. Wskutek tego jajeczko zagnieżdża się po drodze w jajowodzie i tam dziecko zaczyna rosnąć. Wzrastające napięcie lub nawet rozerwanie jajowodu powoduje przedostanie się krwi do jamy brzusznej i do powstania bólów, o których wspomnieliśmy wcześniej. Sytuacja taka stwarza zagrożenie dla życia mogąc wywołać u pacjentki szok.
Jak pacjentce może pomóc lekarz? Jeżeli tkanka krwawi, wtedy jajowody natychmiast muszą zostać usunięte operacyjnie. Jeżeli jednak nie doszło jeszcze do przerwania tkanki, lekarz może podjąć próbę operacyjnego rozwiązania ciąży zachowując przy tym jajowód.
Jak pacjentka może pomóc sobie sama? Nie jest to możliwe.
Nerwica jelit
Objawy: Charakter bólów brzucha trudno jest określić i zlokalizować. Brzuch jest wzdęty i twardy, od czasu do czasu pacjentowi burczy w brzuchu. Wiatry odchodzą bez przeszkód. Bólom towarzyszy zwykle uczucie pełności oraz biegunka lub zaparcie, względnie obydwie dolegliwości naprzemiennie.
Przyczyny: Narządy znajdujące się w jamie brzusznej, przede wszystkim zaś jelita, są powszechnie znanymi głównymi adresatami wszelkich zaburzeń psychosomatycznych. Stres, sytuacje obciążające, problemy niezałatwione - wszystko to może wywoływać wspomniane objawy, chociaż organicznie pacjentowi nic nie dolega.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Leczenie farmakologiczne nie jest ani sensowne, ani potrzebne. O wiele skuteczniejsza mogłaby być rozmowa z psychologiem lub psychoterapeutą.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? W pierwszym rzędzie powinniśmy zainteresować się technikami relaksacyjnymi, które pomagają wyzwolić się od wewnętrznego stresu, uspokoić, wyciszyć w taki sposób, żeby łatwiej radzić sobie z problemami, aby wyzbyć się strachu przed uciążliwymi sytuacjami. ( szczsegółowe informacje na ten temat znajdują się w rozdziale o technikach relaksacyjnych).
Skuteczne jest także opisane wcześniej w rozdziale o uchyłkach jelit (diverticulitis) ćwiczenie yoga stabilizujące pracę jelit („młyn jelitowy”).
Łagodząco działają także herbatki ziołowe z kminkiem. Koperkiem, anyżkiem lub rumiankiem.
Oprócz zaburzeń, wymienionych już wcześniej, bóle brzucha mogą mieć cały szereg innych przyczyn. A oto krótki ich przegląd:
W jamie brzusznej mogą ulegać projekcji bóle odpowiadające dolegliwościom towarzyszącym zapaleniu jąder. Jednak przy bardziej szczegółowym badaniu jąder okazuje się, że występujący ból wcale nie nasila się w wyniku naciskania brzucha.
Bardziej skomplikowane jest prawidłowe zdiagnozowanie bólów brzucha, które biorą swój początek w obrębie kręgosłupa. Silne bóle brzucha pojawiają się bowiem przykładowo przy infekcjach lub w stanach ropnych występujących wokół piersiowego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa, przy zmianach w obrębie tarczek międzykręgowych, którym często towarzyszy ból brzucha, jak również w ogniskach nowotworowych (metastazach) umiejscowionych w kręgosłupie.
Jeżeli bóle brzucha są pochodną schorzeń nerwowych, wtedy często można je rozpoznać po ich charakterze - są mianowicie silnie piekące. Jeżeli do tego schorzenie dotyczy także skóry, wtedy ból nasila się przy dotyku, ale nie nasila się przy silnym ucisku.
W postaci bólów brzucha mogą ujawniać się schorzenia przemiany materii. Silne bóle brzucha o charakterze kolki mogą występować na przykład w źle ustawionym leczeniu cukrzycy, zatruciu moczu lub przy rzadkich chorobach dziedzicznych.
W końcu jest także wiele błahych, banalnych przyczyn, które mogą wywoływać bóle brzucha, a mianowicie są to zwykłe błędy dietetyczne. Wzdęty brzuch, wzmożone gazy są zwykle skutkiem spożycia potraw wzdymających, do których należą między innymi: cebula, owoce roślin strączkowych (na przykład fasola), kalafior, kapusta. Wymienione wcześniej dolegliwości pojawiają się także po spożyciu zbyt obfitego posiłku. Wiele ludzi reaguje podobnymi bólami i wzdęciami po wypiciu kawy i napojów gazowanych.
Bóle reumatyczne
Dolegliwości reumatyczne dotyczą głównie aparatu ruchu i aparatu podtrzymującego ciało. Ich wachlarz jest bardzo bogaty - od lekkiej formy zwyrodnienia (zwyrodnieniowa choroba reumatyczna), która daje o sobie znać od czasu do czasu - do form zapalnych, które powodują bóle przewlekłe i które muszą być pod ciągłą opieką lekarską (poliarthritis). W dużym uproszczeniu zwykło się dzielić choroby reumatyczne na zapalne i zwyrodnieniowe. W pierwszej grupie schorzeń dla obrazu choroby charakterystyczne są objawy stanów zapalnych. W drugiej grupie schorzeń natomiast - objawy zużycia się organów.
Bóle mogą dotyczyć kości, stawów, mięśni, ścięgien, pochewek ścięgnistych, wiązadeł, kaletek maziowych i nerwów. Właśnie w przypadku chorób reumatycznych dokładne wypełnienie protokołu bólu (patrz: ankieta bólu) ma ogromne znaczenie dla właściwie postawionej diagnozy i właściwego leczenia. Zdefiniowanie typu bólu może często udzielić lekarzowi informacji na temat tego, czy ma do czynienia z bólem o charakterze zapalnym, czy też zwyrodnieniowym, jakie części ciała dotknięte są bólem itd. Tak zwany „ból spoczynkowy” jest charakterystyczny raczej dla stanów zapalnych, „ból ruchowy” natomiast dla schorzeń zwyrodnieniowych. Dlatego przy stanach zapalnych kręgosłupa bóle często występują w nocy. Są to takie dolegliwości, które formalnie wypędzają pacjenta z łóżka. W czasie chodzenia w tę i z powrotem bóle łagodnieją. W przypadku przewlekłego polyarthritis pojawia się tak zwane poranne usztywnienie: stawy potrzebują czasem kilku godzin, aby po dłuższym nocnym wypoczynku, nabrać znów sprawności ruchowej. Ból związany z poruszaniem się występuje często tylko w początkowej fazie wykonywania ruchu. Po kilku krokach pacjenci określają, że stawy „się rozchodziły”. Ten ból, kiedy pacjenci muszą się „rozchodzić” jest typowy dla artrozy (arthrosis - zniekształcające zmiany przystawowe), dla zwyrodnień spowodowanych zanikiem tkanki chrzęstnej. Często bólowi reumatycznemu towarzyszą inne zmiany. Przy zjawiskach zwyrodnieniowych (artrozach) dochodzi często do powstawania bardzo twardych obrzmień w obrębie stawów. Przy schorzeniach o charakterze zapalnym dochodzi do obrzmień wewnętrznych i ewentualnie do pojawienia się wydzieliny zapalnej ( rozlanie się stawów). Ponadto proces zapalny przebiega przy podwyższonej temperaturze wokół miejsca zapalnego. Skóra w obrębie miejsca dotkniętego stanem zapalnym jest wyraźnie cieplejsza, niż skóra obok. W ostrych stanach zapalnych pojawia się dodatkowo zaczerwienienie.
Kręgosłup
Układ kostny naszego ciała jest w stanie, z jednaj strony znieść ogromne obciążenia (przez całe życia dźwiga przecież ciężar naszego ciała, a jest on czasem niemały), z drugiej zaś strony reaguje nad wyraz wrażliwie na wszelkie - najmniejsze nawet - „uchybienia” z naszej strony. Do tych uchybień należy zaliczyć nie tylko urazy mechaniczne, ale również złą postawę ciała, jednostronne obciążanie ciała, nadwagę itd. Następstwem tego są bóle „krzyża” lub pleców. Rodzaj i miejsce występowania bólu zależy zawsze od tego, która część kręgosłupa i na skutek czego doznała tego typu „uchybień”.
Kręgosłup składa się z kości, tak zwanych kręgów (7 kręgów szyjnych, 12 piersiowych i 5 kręgów lędźwiowych oraz ze zrośniętych ze sobą kręgów tworzących kość krzyżową), jak również z kręgów i żeber oraz dużej ilości małych stawów między kręgami i żebrami oraz między poszczególnymi kręgami, które zapewniają kręgosłupowi niezbędną ruchomość. Leżące między kręgami chrząstki międzykręgowe funkcjonują jako swego rodzaju strefy buforowe między kręgami i dopasowują się do ruchów kręgosłupa. Składają się z mocnego pierścienia wiązadeł, a jama stawu wypełniona jest galaretowatą masą. Jeżeli w tym miejscu w wyniku procesów zwyrodnieniowych lub stanów zapalnych dojdzie do zmian, wtedy pacjent odczuwa ból. Przede wszystkim tarczki międzykręgowe zużywają się na skutek nacisków i tarć.
Kręgosłup poddawany jest szczególnie dużym przeciążeniom w trakcie wykonywania różnych ruchów - na przykład przy schylaniu się, podnoszeniu różnych przedmiotów, przy odwracaniu się bez zmiany miejsca, a szczególnie w czasie biegu. Przeciążenia te wynoszą często wielokrotność wagi ciała. Proporcjonalnie do przeciążeń następuje zużycie kręgosłupa. Większość problemów pochodzących od kręgosłupa uwarunkowana jest zmianami zwyrodnieniowymi samych kręgów (wyrostki, uwypuklenia), albo stawów międzykręgowych (przemieszczanie się tarczek). W kanale kręgosłupa znajduje się rdzeń kręgowy, w który zbiegają się wszystkie korzonki nerwowe. Łatwo zatem może dojść, na przykład na skutek przemieszczenia się tarczki, do ucisku jakiegoś korzonka nerwowego, co wywołuje szczególnie silne bóle, może prowadzić nawet do paraliżu.
Syndromy kręgosłupowe mogą mieć zatem swoje źródło bezpośrednio w samym kręgosłupie, w drażnieniu korzonków nerwowych, w naprężeniach mięśni lub bywają też projekcją bólu powstającego w innych częściach ciała.
Bezpośrednie przyczyny miejscowe to załamania kręgosłupa, które mogą powstawać na przykład przy osteoporozie, względnie na skutek umiejscowienia się w kręgosłupie guzów złośliwych (metastaz), które również mogą go niszczyć.
Inne miejscowe schorzenia to stany zapalne, którymi może być dotknięty kręgosłup na całej swej długości (choroba Brechterewa, kręgosłup bambusowaty). W związku z wystąpieniem różnych form biegunki - na przykład przy salmonelli - lub na skutek zapalenia dróg moczowych - na przykład wywołanych chlamidiami - dochodzi czasem do zapalenia w obrębie stawu krzyżowo-biodrowego. Schorzenie to ujawnia się bólami krzyża. W tym przypadku bóle są szczególnie przykre rano, w miarę poruszania się bóle ulegają osłabieniu, stan pacjenta się poprawia. Możliwe jest także bezpośrednie zainfekowanie szpiku kręgowego przez bakterie. Wtedy dochodzi do zapalenia szpiku kręgowego (osteomyelitis)
Korzonki nerwowe mogą być przyczyną cierpień pacjentów w wyniku przemieszczania się tarczek, ale także na skutek zużywania się kręgów lub na skutek występujących guzów. Zmianami dotknięty jest cały obszar, którym zawiaduje dany nerw. Obok bólów, których źródło tkwi w korzonkach nerwowych, pacjent może mieć określone zaburzenia w odczuwaniu ( mrowienie, uczucie głuchoty, zmiany w odbiorze bodźców dotykowych), jak również osłabienie pracy ścięgien, a w przypadkach krańcowych - osłabienie mięśni do paraliżu określonych obszarów włącznie.
Naprężenia mięśni powstają zwykle w wyniku nieprawidłowej postawy ciała lub zmian zwyrodnieniowych w obrębie kręgosłupa. Te naprężenia mięśni są dobrze wyczuwalne i często reagują bóle na uciskanie. Czasem jednak ucisk może wywoływać doznania wręcz przyjemne. Bóle mogą mieć charakter skurczowy, tępy lub palący.
Bóle projekcyjne mogą mieć co prawda swoje źródło w kręgosłupie, ale zwykle ich przyczyną są inne schorzenia narządów wewnętrznych.
W zasadzie mówiąc o bólach w obrębie kręgosłupa mamy na myśli:
syndrom szyjnego odcinka kręgosłupa lub syndrom bólu karkowego (kark, obszar, ręka);
syndrom piersiowego odcinka kręgosłupa (to, co zwykło się nazywać „bólami pleców”);
syndrom lędźwiowego odcinka kręgosłupa (zwykle nazywany „bólami krzyża”, „lumbago” względnie „Hexenschuss” (postrzał), przy czym bóle mogą promieniować w kierunku nogi).
Syndrom bólów szyjnych / karku
Objawy: Bóle, które mają swoje źródło w obrębie szyjnego odcinka kręgosłupa mogą ujawniać się w postaci bólów karku, tyłu głowy, ale także w obrębie ramion i rąk, aż po dłonie. Bóle nasilają się na skutek określonych ruchów albo pozycji głowy lub karku. Ból jest bardzo silny, chwilami palący i zwykle towarzyszą mu znaczne ograniczenia w wykonywaniu ruchów.
Przyczyny: Najczęściej odpowiedzialne za bóle karku są naprężenia mięśni. Ich przyczyna może leżeć także - obok nieprawidłowej postawy ciała, zaburzeń wegetatywnych i napięć wewnętrznych - w złym ustawieniu miednicy.
Nierzadko mamy też do czynienia z artrozą (zwyrodnienie) lub spondylozą, przy której dochodzi do powstania kostnych wyrostków na kręgach, które następnie powodują podrażnienia.
Rzadszą, choć znacznie niebezpieczniejszą przyczyną dolegliwości jest przesuwanie się tarczek w szyjnym odcinku kręgosłupa. W zależności od tego, które segmenty kręgosłupa są zaatakowane, bóle albo objawy paraliżu dotykają różne obszary ciała. Problemy pojawiające się między 5. i 6. kręgiem szyjnym dają bóle w obrębie karku, w obrębie ramion, w przedniej części ramienia oraz po stronie kciuka w przedramieniu, aż po sam kciuk. Jeżeli przyczyna dolegliwości leży głębiej, a mianowicie w przestrzeni międzykręgowej, wtedy bóle promieniują do łopatki w górnej części klatki piersiowej i w kierunku zagłębienia pachy, jak również wzdłuż ramienia i przedramienia do palca wskazującego i środkowego. Przy wszystkich tych dolegliwościach ból nasila się w czasie kaszlu, kichania i w trakcie wykonywania określonych ruchów głową (przede wszystkim przy skinieniach głowy).
W rzadkich przypadkach bóle karku mogą być wywoływane stanami zapalnymi lub występującymi guzami złośliwymi (metastazami), względnie wreszcie urazami (syndrom smagnięcia batem).
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Często lekarz przepisuje niesteroidowe leki przeciwreumatyczne oraz leki rozluźniające napięcia mięśniowe. Dobre efekty daje także zastosowanie zabiegów fizykoterapeutycznych z użyciem ciepła i zimna, jak również elektroterapii i ultradźwięków. Wspomagająco działają masaże. W ostrym stanie choroby szybką pomoc zapewnia się pacjentowi stosując zastrzyki z środków znieczulających miejscowo (infiltracje, terapia neuralna).
Tego typu bóle reagują także dobrze na nacierania maściami: działającymi drażniąco na skórę, zawierającymi substancję czynną dimethylsulfoxid i maściami z zawartością niesterydowych leków przeciwreumatycznych. Blokady leczy się zwykle przy pomocy terapii manualnej, to znaczy poprzez naciągania mięśni karku.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Główny nacisk kładziemy na rozluźnianie się i ciepło. I tak austriacki terapeuta prof. Willi Dungl zaleca swoim pacjentom gimnastykę pod prysznicem. Najpierw przez 5 minut pozwalamy, żeby gorąca woda rozpryskiwała się na naszym karku. Następnie pod prysznic wkładamy głowę opuszczając ją swobodnie ku przodowi, aż wreszcie znowu woda powinna spadać na kark. Po tym ćwiczeniu przekręcamy głowę lekko na bok i robimy lekki skłon. Na koniec ostrożnie odwracamy głowę: delikatnie dwa razy kręcimy nią w lewo, a następnie dwa razy w prawo. Ćwiczenie kończymy automasażem karku, co również powoduje jego rozluźnienie - a więc: obydwiema rękami obejmujemy kark od tyłu i powierzchnie dłoni przesuwamy delikatnie do przodu w kierunku ramion.
Ból łagodzi również masaż receptorów znajdujących się na stopach. Masujemy zatem wewnętrzne krawędzie podeszwy stóp w kierunku od dużego palca do pięty.
Wspomagające działanie ma regularne pływanie na plecach, jak również codzienne stosowanie różnych technik relaksacyjnych.
Jeżeli przyczyną powstawania naprężeń jest oddychanie piersiowe (a nie przeponowe), należy świadomie trenować prawidłowe oddychanie (patrz rozdział o ćwiczeniach yoga).
Szczególnie ważna jest jednak zmiana nieprawidłowych, obciążających sposobów zachowań:
Unikamy spania na brzuchu!
Poduszka pod głową nie powinna być ani zbyt płaska, ani szczególnie wypchana. Nie podkładamy również jej dolnych rogów pod ramiona.
Nie czytamy leżąc w łóżku.
Unikamy w czasie pracy takiej pozycji ciała, która obciąża jednostronnie - prowadzi to bowiem do powstawania naprężeń.
Nie siedzimy przy biurko schyleni, nie zapadamy się też w miękkie fotele. Uważamy na to, aby zawsze przyjmować prawidłową postawę ciała. Wybieramy zawsze fotel twardy.
W czasie rozmowy przez telefon nie przytrzymujemy słuchawki przy uchu ramieniem.
Unikamy przeciągów powietrza.
Syndrom piersiowego odcinka kręgosłupa (bóle pleców)
Objawy: Objawy są podobne, jak te, opisane wcześniej, a więc bóle o charakterze skurczowym, tępym lub palącym - z tym, że w obrębie kręgosłupa piersiowego. Bóle mogą promieniować do klatki piersiowej, a nawet mylnie wskazywać na to, że pochodzą od serca.
Przyczyny: Najczęstszą przyczyną są stany zwyrodnieniowe kręgosłupa, jak również przestrzeni międzykręgowych. Podrażniają one nerwy i otaczające je tkanki miękkie, co skutkuje bolesnymi skurczami mięśni pleców. Te skurcze z kolei prowokują pacjenta do przyjmowania nieprawidłowej pozycji ciała, czyli nieprawidłowego ustawienia kręgosłupa (takiego, przy którym ból jest najmniej odczuwalny). To z kolei powoduje jednostronne obciążenie i co za tym idzie skurcze, a jak wiadomo pogarszają one stan pacjenta - bóle się nasilają i w ten sposób kółko się zamyka, spirala nieprawidłowości została uruchomiona. Ból może się tylko wzmagać.
Przyczyną naprężeń mięśni mogą być też napięcia wewnętrzne.
Następną przyczyną bólu bywają kręgi uszkodzone na przykład na skutek osteoporozy. Wtedy szczególne silny, łatwy do precyzyjnego zlokalizowania, ból pojawia się całkiem nagle.
Wspomnieliśmy już wcześniej, że czasami ból pleców wywołują schorzenia różnych narządów wewnętrznych.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Jak już pisaliśmy w rozdziale o syndromie bólów karku, dobre efekty daje terapia infiltracyjna. Skuteczne jest także stosowanie akupunktury. Uzupełniająco, w celu złagodzenia bólu, zaleca lekarz zwykle stosowanie leków działających na mięśnie rozkurczowo, analgetyków i niesterydowych leków przeciwreumatycznych. Ulgę przynosi także nacieranie maściami zawierającymi niesterydowe leki przeciwreumatyczne, z substancją czynną dimethylsulfoxid, jak również maści o pobudzającym działaniu na skórę. Do najczęściej stosowanych metod z zakresu fizykoterapii należą: masaże, leczenie ciepłem, elektroterapia i gimnastyka lecznicza.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Jeżeli bóle się pojawią, powinniśmy zapewnić sobie spokój, zadbać o utrzymanie ciała w cieple i oddać się ćwiczeniom relaksacyjnym, takim na przykład, o jakich pisaliśmy w rozdziale o syndromie bólów karku. Zacznijmy od masażu receptorów na stopach: masujemy stopy wzdłuż wewnętrznej krawędzi podeszwy w kierunku od dużego palca do pięty. Na odcinku miedzy dużym palcem a piętą znajdują się bowiem receptory odpowiadające kolejnym odcinkom kręgosłupa, a więc odcinkowi szyjnemu, piersiowemu i wreszcie lędźwiowemu. Nawiasem mówiąc kręgosłup, jak również wszystkie inne narządy ciała, mają swoje receptory nie tylko w podeszwach stóp, ale również w obrębie małżowin usznych. Dlatego lecząc się samemu, możemy również uwzględnić w tej terapii małżowiny uszne: obmacujemy małżowinę uszną energicznie uciskając mocno palcem wskazującym i kciukiem. W wyniku tego uciskania znajdujemy punkt, który jest najbardziej bolesny. Następnie naciskamy go przytrzymując ucisk przez 30 sekund.
Oczywiście także w przypadku bólów pleców musimy - jak przy wszystkich problemach związanych z całym kręgosłupem - zreflektować i zmienić nasze życie codzienne w taki sposób, aby uwzględniało potrzeby naszych pleców:
Zachowujemy prawidłową postawę ciała w czasie stania i siedzenia.
W czasie siedzenia nasze kolana, biodra i łokcie powinny w stosunku do siebie tworzyć kąty proste.
Śpimy na twardych materacach i na niezbyt miękkiej poduszce.
Możliwie dużo chodzimy po miękkim podłożu lub w butach z miękkimi podeszwami.
Unikamy noszenia dużych ciężarów.
Wszelkie ciężary rozkładamy na dwie ręce.
Przy podnoszenie ciężarów uginamy kolana, a nie schylamy się.
Profilaktycznie, w celu wzmocnienia mięśni grzbietu, pływamy na plecach, uprawiamy biegi długie, oszczędzające ćwiczenia siłowe, które oprócz mięśni grzbietu, wzmacniają także mięśnie brzucha. Mocne mięśnie brzucha zmniejszają bowiem obciążenia grzbietu.
Syndrom lędźwiowego odcinka kręgosłupa (bóle krzyża)
Klasyczny ból krzyża należy do podobnej kategorii co Hexenschuss, ischias (rwa kulszowa), względnie problemy z tarczkami międzykręgowymi. Problemy te najczęściej występują w odcinku lędźwiowym, ponieważ tu kręgosłup podlega największym przeciążeniom.
Objawy: Problemy, które mają swoje źródło w dolnej części lędźwiowego odcinka kręgosłupa i w kości krzyżowej powodują promieniowanie bólu do podudzia i do stopy. Jeżeli bóle mają swoje źródło w górnej części lędźwiowego odcinka kręgosłupa, wtedy manifestują się w udzie i kolanie.
Hexenschuss (postrzał) ujawnia się w postaci całkiem nagle pojawiających się gwałtownych bólów krzyża, które zwykle mają związek z wykonanym ruchem ( schylenie się, podnoszenie itd.). Typowe dla tego rodzaju bólu jest ich nasilanie się przy kichnięciu lub kaszlu.
Ischias (rwa kulszowa) objawia się silnymi bólami, które promieniują od dolnej części kręgosłupa lędźwiowego poprzez pośladki, wzdłuż wewnętrznej lub tylnej strony uda, często aż do stopy. Bóle nasilają się przy podnoszeniu wyprostowanej nogi, jak również przy kaszlu, kichaniu lub nawet przy oddawaniu stolca.
Przyczyny: Zwykle przyczyną dolegliwości bywa przemieszczenie, przesunięcie tarczki. Takie przemieszczenie powoduje ucisk na jeden z nerwów wychodzących z rdzenia kręgowego, co skutkuje nie tylko bólem, ale także często zaburzeniami czucia i zjawiskami typowymi dla paraliżu.
Przy postrzale (Hexenschuss) silnie naprężone są przede wszystkim mięśnie wokół lędźwiowego odcinka kręgosłupa.
Podnoszenie dużych ciężarów, gwałtowny ruch lub upadek mogą być czynnikiem wywołującym atak bólu.
Jednak tak, jak pisaliśmy wcześniej o innych dolegliwościach, „bóle krzyża” mogą być czasem wywołane przez schorzenia różnych narządów wewnętrznych, przede wszystkim przez schorzenia jelita grubego, jajowodów, macicy, zapalenie prostaty. Bóle w lędźwiach mogą być spowodowane także przez schorzenia nerek, jednak w tym przypadku zwykle występuje dodatkowy ból z boku, po tej stronie, po której znajduje się chora nerka. Ból nasila się w czasie badania polegającego na opukiwaniu.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Także w tym przypadku znajdują dobre zastosowanie wszystkie te metody, o których pisaliśmy przy okazji leczenia dolegliwości pochodzących ze strony odcinka szyjnego i piersiowego kręgosłupa: ciepło. Elektroterapia, masaż, infiltracje, akupunktura, maści i leki hamujące procesy zapalne względnie przeciwreumatyczne lub rozluźniające napięcia mięśniowe. W rzadkich przypadkach należy przeprowadzić operację usunięcia tarczki.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Leżenie w łóżku, ciepło (owijania), kąpiele i ćwiczenia relaksacyjne do czasu, aż minie najbardziej uciążliwy ból. Cierpiący na ischias (rwę kulszową) znajdą ukojenie przyjmując następującą pozycję: Kładziemy się z płaską poduszką pod głową. Nogi układamy pod kątem na wysokiej stercie poduszek lub stołku tak, że stawy bioder i kolan tworzą kąt prosty. Takiej pozycji nie można jednak przyjmować regularnie, ponieważ może doprowadzić do „zamarznięcia” stawu kolanowego w pozycji nachylonej i wywołać później poważne problemy przy chodzeniu (przykurcz).
A oto przykład ćwiczenia, które pomoże rozluźnić napięte mięśnie wokół nerwu kulszowego: Przytrzymujemy się obydwiema rękami między dwoma stołami i pozwalamy nogom swobodnie zwisać (dyndać).
Ulgę przynosi również uciskanie następujących punktów akupresurowych:
B60 - znajdujący się między zewnętrzną kostką stopy a ścięgnem Achillesa;
B50 - znajdujący się w środku poprzecznej fałdy pośladka.
O dalszych szczegółach dotyczących punktów akupresurowych możemy przeczytać w książce prof. dr Alexandra Menga i Wolfganga Exela „Leczenie chińskie” („Chinesisch heilen”), Kneipp-Verlag.
Ponadto można zastosować przy dolegliwościach pochodzących z lędźwiowego odcinka kręgosłupa wszystkie wcześniej opisane metody profilaktyczne, które mają za zadanie ochraniać plecy.
Stawy
Bóle stawów mają dwie główne przyczyny: zużycie / zwyrodnienie stawów (arthrose) lub zapalenie stawów (arthritis). W obydwu przypadkach bóle umiejscowione są w miejscu ich powstania, jednak różnią się znacznie charakterem. Przy zwyrodnieniu stawów ból pojawia się przede wszystkim w czasie ruchu lub obciążenia (w pierwszym rzędzie na początku jako rodzaj „rozchodzenia się”), podczas gdy zapalenie stawów powoduje silne bóle w czasie spoczynku. Przy zwyrodnieniu stawy mogą być co prawda opuchnięte, ale rzadko aż tak, jak przy arthritis, a więc na skutek stanu zapalnego chrząstki stawowej, czy kaletki maziowej.
Zwyrodnienie stawu biodrowego (arthrose)
Objawy: Często zwyrodnienie stawu biodrowego objawia się w swej fazie początkowej porannym usztywnieniem i dolegliwościami związanymi z „rozchodzeniem się”. Następny etap to bóle przy poruszaniu się, które jednak występują przede wszystkim zanim pacjent się „rozchodzi”, potem ustępują, aby powrócić po dłuższym obciążaniu stawów. Szczególnie bolesne jest poruszanie się w terenie nierównym lub przy pokonywaniu schodów.
Przyczyny: Arthrose jest skutkiem procesu zużywania się stawów, któremu nie zawsze koniecznie musi towarzyszyć ból. U niektórych pacjentów do powstania schorzenia przyczynia się wrodzona dysplazja stawu biodrowego(słabo wykształcona panewka stawowa), zranienia / kontuzje w obrębie stawu biodrowego jak również skrzywienie w obrębie miednicy. Szczególnie podatni na zwyrodnienie stawu biodrowego są gospodynie domowe, rolnicy i górnicy.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Kiedy pacjent cierpi ból lekarz podaje środki przeciwbólowe jak: paracetamol i tramadol lub leki przeciwreumatyczne. Odbudowanie chrząstki nie jest wtedy możliwe, jednak łagodząco na ból mogą zadziałać substancje wchodzące w skład chrząstki ( na przykład chrondroitinsulfat). Mechanizm działania tej substancji powodujący uśmierzanie bólu nie jest jednak znany. Kolejnymi metodami, które lekarz może zalecić pacjentowi, to: fizykoterapia - a w szczególności gimnastyka lecznicza, wzmocnienie mięśni i unikanie ruchów obciążających poprzez ergoterapię (naukę prawidłowego siedzenia, chodzenia, noszenia ciężarów itd.). Wreszcie niewykluczona jest operacja, w wyniku której zwyrodniały staw biodrowy zostanie zastąpiony sztucznym.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? „ Ruch - tak, obciążenia - nie”. Tak dla wszystkich cierpiących powinna brzmieć ich dewiza. Godnymi polecenia dyscyplinami sportowymi są: jazda na rowerze i pływanie. Unikać natomiast należy długiego stania lub biegania, szczególnie na twardym i nierównym podłożu.
Walczymy z nadwagą, aby nie obciążać stawu ponad miarę. Ulgę przynosi także używanie w trakcie chodzenia laski podpierając się nią od strony, gdzie ból nie występuje (po przeciwnej stronie niż ból).
Bóle kolana
Objawy / przyczyny: Jeżeli bóle wystąpią po wykonaniu określonego ruchu, jeżeli pacjent ma wrażenie, że coś się w stawie zacięło lub że coś się przemieszcza, wtedy możliwe jest uszkodzenie łękotki. Do uszkodzenia łękotki dochodzi przede wszystkim na skutek długotrwałych przeciążeń stawów spowodowanych wykonywaniem pracy zawodowej lub uprawianiem sportu. Bóle występują przy wyprostowywaniu kolana, przy ucisku na kolano i przy kręceniu podudziem wtedy, kiedy kolano jest zgięte.
Jeżeli pacjent odczuwa ból przede wszystkim przy robieniu przysiadów lub poniżej i poza stawem kolanowym, wtedy mamy prawdopodobnie do czynienia z zablokowaniem.
Jeżeli ból umiejscowił się po wewnętrznej stronie uda ponad stawem kolanowym i towarzyszą mu bóle w obrębie bioder, wtedy źródło bólu jest zwykle w stawie biodrowym, a bóle kolana mają charakter promieniujący od bioder.
Jeżeli oprócz bólu, wystąpi także obrzmienie stawu kolanowego, wtedy problem może leżeć w kaletce maziowej.
Jeżeli ból występuje także przy spoczynku, wtedy możliwe jest podrażnienie torebki stawowej stawu kolanowego.
Jeżeli rytm występowania bólu pokrywa się z rytmem aktywności (ból w czasie „rozchodzenia się” stopniowo malejący przy chodzeniu), wtedy należy brać pod uwagę zwyrodnienie stawu kolanowego. Często jednak bóle stawu kolanowego połączone z opuchlizną mają swoją przyczynę w zapaleniu stawów (przewlekłym lub reaktywnym).
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Uwięźnięta lub naderwana łękotka musi zostać zoperowana.
Jeżeli w grę wchodzi zablokowanie stawu (ból przy przysiadach), wtedy terapeuta - stosując chiropraktykę - może tę blokadę zwolnić.
Przy wylewie do stawu kolanowego rozsądne jest podanie pacjentowi niesterydowych leków przeciwreumatycznych, które z jednej strony hamują rozwój procesów zapalnych, zmniejszają obrzmienia, a z drugiej strony zwalczają ból. Można je stosować w formie tabletek, czopków, zastrzyków lub maści. Sam wylew można ponadto poddać nakłuciu i wprowadzić bezpośrednio do stawu kolanowego substancje hamujące proces zapalny.
Stany zapalne w stadium ostrym leczy się przy pomocy zimna. Farmakologicznie można leczyć zmiany artretyczne oraz bóle przy pomocy niesterydowych leków przeciwreumatycznych lub stosując miejscowo kortizon. Obrzęk stawu kolanowego wywołany stanem zapalnym może mieć cały szereg przyczyn i dlatego - w zależności od charakteru przyczyny - zwalcza się go odpowiednimi lekami. Zaczerwienienie kolana wskazuje na problem, który należy szybko zdiagnozować. Możemy mieć bowiem do czynienia z gośćcem lub infekcją.
Przy zwyrodnieniu stawu kolanowego stosuje się metody fizykoterapeutyczne: gimnastykę leczniczą, wzmocnienie mięśni, ciepło, elektroterapię, promienie podczerwone, ultradźwięki, jontoforezę. Niesterydowe leki przeciwreumatyczne - podawane w formie tabletek lub maści - łagodzą bóle. Jeżeli zaproponowane metody zawiodą, nie pomogą, wtedy istnieje jeszcze możliwość przeprowadzenia zabiegu operacyjnego: staw kolanowy może zostać wymieniony na sztuczny.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Ruszajmy się regularnie, jednak nie przeciążajmy stawów. Pływanie i jazda na rowerze to korzystne dyscypliny sportu. Nośmy buty na miękkiej podeszwie. Starajmy się w miarę możliwości unikać długiego chodzenia po twardym podłożu. Ogromne znaczenie ma redukcja wagi ciała, ponieważ przy nadwadze stawy kolanowe są szczególnie przeciążone.
Bóle barków (ramion)
Bóle w obrębie barków mogą mieć bardzo różne pochodzenie. Mogą również świadczyć o bardzo wielu różnorodnych dolegliwościach - od napięć mięśniowych, poprzez stany zwyrodnieniowe, aż po zawał serca.
Objawy / przyczyny: Jako podstawowe zaburzenie występujące istotnie w samym stawie barkowym należy uznać zesztywnienie barków. Bóle mają nieprzewidywalny przebieg: w fazie początkowej nasilają się (bardzo mocno!), czemu towarzyszy szybko postępujące zmniejszanie możliwości ruchowych. Następnie bóle stabilizują się, ale ruchomość stawów ulega zmniejszeniu („frozen shoulder”). Wreszcie ból może ustąpić sam z siebie. Przyczyną „sztywnych barków” jest niespecyficze podrażnienie o charakterze zapalnym w torebce stawu barkowego lub w otaczających ją ścięgnach (zwykle na skutek odkładania się kryształków wapna).
Jeżeli bóle barków utrzymują się przez dłuższy czas (często towarzyszy im ból głowy) i promieniują w kierunku ręki lub w kierunku pleców, wtedy należy podejrzewać, że przyczyną dolegliwości są napięcia psychiczne lub napięcia mięśni.
Bóle barków, którym towarzyszą bóle i obrzmienia w obrębie innych stawów, świadczą o tym, że u podstaw dolegliwości leży schorzenie reumatyczne o charakterze zapalnym. Silne bóle w lewym barku i lewej ręce, które promieniują od strony klatki piersiowej i którym towarzyszy uczucie ucisku, niepokoju i strachu, mogą być zapowiedzią zbliżającego się zawału serca.
Także ciąża pozamaciczna może objawiać się nie tylko bólami brzucha i innymi objawami, o których była mowa wcześniej, ale także dodatkowo bólami barków.
Bóle barków powstają też na skutek blokowania stawów łuków kręgowych w obrębie kręgosłupa szyjnego. Wreszcie bóle barku po prawej stronie są odległym objawem wskazującym na zaburzenia pęcherzyka żółciowego, po lewej zaś stronie - zaburzenia trzuski.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Jeżeli bóle barków są odległym objawem innego schorzenia, to oczywiście w pierwszym rzędzie należy leczyć właśnie to schorzenie.
Jeżeli przyczyną bólu są napięcia, względnie mamy do czynienia z „sztywnymi barkami”, wtedy należy zastosować głównie metody fizjoterapeutyczne: usunięcie blokowania stawów przy pomocy terapii manualnej, zastosowanie w ostrych stanach choroby terapii z użyciem zimna, a następnie ciepła i zastosowanie elektroterapii, także w formie ultradźwięków lub fal krótkich. Wszystkie te metody są zwykle - przede wszystkim na początku leczenia - wspomagane przez akupunkturę i farmakologiczne środki przeciwbólowe.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? W pierwszym rzędzie należy ochraniac bolący staw. Do najbardziej skutecznych metod, które możemy stosować sami w domu, należy - obok wypoczynku - wspomniane wcześniej leczenie z użyciem zimna, względnie ciepła. Proces zdrowienia wspomagają ćwiczenia relaksacyjne. Szczególnie istotna jest także gimnastyka lecznicza.
A oto punkty akupresurowe, których masowanie złagodzi ból w obrębie barków:
* D14: Po zewnętrznej stronie ręki, na skraju mięśnia naramiennego (delta);
* D15: W miejscu, gdzie bark przechodzi w górną część ręki, po stronie zewnętrznej;
* LU1: Na dwie szerokości palca poniżej bocznego końca obojczyka.
O dalszych szczegółach dotyczących punktów akupresurowych można przeczytać w książce prof. dr med. Alexandra Menga i Wolfganga Exela „Leczenie chińskie” („Chinesisch heilen”), Kneipp-Verlag.
Gościec
Objawy: Atak choroby gośćcowej zaczyna się zwykle bólami trudnymi wręcz do zniesienia w obrębie dużego palca u nogi lub w kolanie. Staw ponadto nabrzmiewa i zaczerwienia się. Czasem bólom towarzyszy gorączka.
Przyczyny: Nerki wydalają w niedostatecznym stopniu powstały w organizmie kwas moczowy, względnie pacjent spożywa wraz z pokarmem zbyt wiele puryn, z których później powstaje kwas moczowy, jako produkt rozkładu.. poziom kwasu moczowego we krwi wzrasta, kryształki kwasu moczowego odkładają się w stawach, jak również w tkankach miękkich i niektórych narządach. W ten sposób dochodzi do ataku gośćcowego. Powstają tak zwane zgrubienia gośćcowe, kiedy organizm próbuje połączyć ze sobą kryształki kwasu moczowego.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Lekarz może przepisać leki, które zahamują tworzenie się kwasu moczowego ( allopurinol ) lub pobudzą wydalanie kwasu moczowego z organizmu ( benzbromaron ).
Jak pacjent może pomóc sobie sam? W ostrym ataku choroby zmniejszają bóle zimne okłady lub zawijania. Na dalszą metę pacjenci cierpiący na gościec powinni zmienić swoje przyzwyczajenia żywieniowe: zmniejszenie wagi ciała, a więc zwyczajne schudnięcie, zdecydowanie zmniejsza poziom kwasu moczowego. Zrezygnujmy zatem z produktów bogatych w puryny, a więc: z podrobów, tłustego mięsa i wędlin, z mięsnych produktów gotowych (zupki), z owoców roślin strączkowych, ze szpinaku i szparagów. Do picia powinniśmy wybierać głównie wodę mineralną z małą zawartością substancji mineralnych.
Zapalenia (arthritis), przewlekłe reumatyczne stany zapalne (polyarthritis)
Przy arthritis zaatakowany zmianami reumatycznymi o charakterze zapalnym jest jeden staw, przy polyarthritis - wiele stawów, przede wszystkim stawy palców i dłoni.
Objawy: przy przewlekłym polyarthritis zaatakowane stawy bolą, często obustronnie równocześnie, to znaczy te same stawy znajdujące się w lewej i prawej połowie ciała. Stawy są opuchnięte. Pod skórą w okolicy łokci i stawów palców można czasem wymacać zgrubienia (węzły). Bóle występują przede wszystkim rano, po wstaniu z łóżka. Także rano - i stan ten utrzymuje się często przez dłuższy czas (przez kilka godzin) palce u rąk są zesztywniałe. Dolegliwościom może towarzyszyć także gorączka i stan ogólnego rozbicia.
Przyczyny: Przyczyną bólów są zmiany zapalne stawów, w których układ obronny organizmu zwalcza własne (swoiste)struktury w stawach (autoagresja). Zmieniona zapalnie tkanka stawu staje się grubsza i wydziela zbyt dużo płynu stawowego. Przez to samo staw puchnie i boli. Na skutek tego tkanka stawowa „pożera” chrząstkę i tym samym niszczy zarówno samą chrząstkę, jak i leżącą pod nią kość. Dodatkowo zaatakowane są także ścięgna. W końcowym stadium choroby stawy są nie tylko zdeformowane, ale również w poważnym stopniu upośledzone są ich funkcje.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Najistotniejszą zasadą jest zastosowanie leczenia tak zwanymi lekami bazowymi, które działają tak na układ odpornościowy (system immunologiczny), że hamują postęp choroby. Nieodzowne jest zastosowanie długotrwałego leczenia farmakologicznego. Dodatkowo zaleca się przyjmowanie niesterydowych leków przeciwreumatycznych, kortizonu i środków uśmierzających ból. Wspomagająco stosuje się zabiegi fizjoterapeutyczne: zimno, w przypadkach ostrych stanów zapalnych, elektroterapię, ńergoterapię i gimnastykę leczniczą. W wyniku operacji można, ciężko zmienione stawy, zastąpić protezami, usunąć zapalnie zmienioną tkankę stawową lub zeszyć naderwane ścięgna.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? W celu zachowania siły w mięśniach należy - pomimo dolegliwości - próbować regularnie uprawiać jakieś formy ruchu / poruszać się. Trzeba także unikać stresu, i to zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Techniki relaksacyjne pomogą nauczyć się żyć z chorobą i z bólem. Należy również zadbać o racjonalne odżywianie się i spokojny, wyważony sposób życia.
Tkanki miękkie
Bardzo często bóle aparatu ruchu pochodzą nie z kości, mięśni, czy stawów, lecz z tak zwanych tkanek miękkich, a więc takiej tkanki, która znajduje się poza obrębem szkieletu. Mówi się wtedy o reumatyzmie tkanek miękkich. Do tej kategorii schorzeń należą między innymi: łokieć tenisisty, syndrom tunelu Karpala, dolegliwości związane ze ścięgnem Achillesa lub reumatyzm mięśni o charakterze zapalnym.
Łokieć tenisisty
Objawy: Ból po zewnętrznej stronie obszaru łokciowego promieniujący do przedramienia. Dolegliwość może wystąpić nagle lub rozwijać się powoli. Pacjent odczuwa także ból wtedy, kiedy ściska dłoń w pięść.
Przyczyny: przeciążenie, nadmierne jednostronne obciążanie ręki. Na schorzenie to cierpią na przykład kasjerki w supermarketach, osoby robiące dużo na drutach, tenisiści, jeżeli mają zły uchwyt rakiety albo złą technikę uderzeń w piłeczkę.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Zabiegi z zastosowaniem zimna w ostrym stadium choroby, później zabiegi z zastosowaniem ciepła, masaże, infiltracje ( wstrzyknięcie w bolące miejsce leku przeciwbólowego o działaniu miejscowym). W ostrym stadium dolegliwości pomagają również leki rozluźniające napięcia mięśni oraz zwykłe leki przeciwbólowe. Sprawdzoną skuteczność w leczeniu łokcia tenisisty wykazuje jednak przede wszystkim akupunktura.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Bolący łokieć musi koniecznie wypocząć, a więc nie należy go niczym obciążać. Leczenie warto wspomóc ćwiczeniami rozluźniającymi i relaksacyjnymi. Możemy odciążyć ścięgna zakładając bandaż od nadgarstka aż do łokcia.
Syndrom tunelu Karpala
Objawy: Pacjent odczuwa, szczególnie w nocy, bóle wewnętrznej powierzchni dłoni oraz bóle w obrębie nadgarstka. Te dolegliwości oraz dodatkowo uczucie mrowienia i braku czucia dotyczą kciuka, palca wskazującego, środkowego i po części palca serdecznego. Czasem bóle mogą promieniować w kierunku przedramienia.
Przyczyny: Do opisanych bólów dochodzi wtedy, kiedy na skutek przewlekłego zapalenia w tkankach miękkich wokół nadgarstka, nerw środkowy ulega zwężeniu.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Często pomaga już jednorazowe wstrzyknięcie kortizonu. Dodatkowo lekarz zaleca stosowanie metod fizjoterapeutycznych. Jeżeli to zawiedzie, wtedy może pomóc operacja. W czasie operacji rozdziela się wiązadła przebiegające w poprzek przez nadgarstek i usuwa poniżej leżącą tkankę. Dzięki temu tkanka już nie może uciskać na nerw.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie jest to możliwe.
Zapalny reumatyzm mięśni
Bóle tkanki miękkiej mogą mieć swoje źródło w schorzeniach mięśni o charakterze zapalnym. Częstą przyczyną takich bólów jest u starszych pacjentów zapalny reumatyzm mięśni (polymyalgia rheumatica).
Objawy: W pierwszym rzędzie pacjenci cierpią na bóle w okolicy pasa barkowego, ramion, okolic miednicy i ud. Bóle są czasem tak silne, że pacjent nie jest w stanie podnieść rąk. Dodatkowo występują także czasem zapalenia stawów lub naczyń ( przede wszystkim w obrębie skroni). Osłabienie, zmęczenie i lekka gorączka to kolejne typowe oznaki choroby. Wynik badań laboratoryjnych krwi wykazuje zawsze szczególnie wysoki opad.
Przyczyny: Przyczyny tego schorzenia nie są znane.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Prawie zawsze stosuje się leczenie polegające na podawaniu kortizonu.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie jest to możliwe.
Bóle ścięgien
Objawy: Bóle występują w określonych, zaatakowanych przez chorobę częściach ciała ( na przykład w stawie dłoni, przedramieniu, ścięgnie Achillesa) w czasie wykonywania ruchu lub przy obciążeniach. Jeżeli stanowi zapalnemu uległo ścięgno Achillesa, to chodzenie staje się prawdziwą torturą. Przy zapaleniu ścięgien przedramienia zdarza się, że pacjent nie jest w stanie utrzymać w ręce żadnych przedmiotów.
Przyczyny: Podstawową przyczyną jest zbyt duże przeciążanie ścięgien. Wnętrze pochewki ścięgna zmienia swoje położenie, a niedostateczne „smarowanie” powoduje ból przy każdym ruchu. Wreszcie może dojść do zapalenia pochewki ścięgna, co tylko zwiększa bóle. Zdarza się, że przyczyną dolegliwości jest odkładanie się małych kryształków wapna i to one powodują podrażnienia, które z kolei skutkują powstawaniem bólu (patrz „Bóle w obrębie barków”). Bóle ścięgna Achillesa mogą być wynikiem jego skrócenia (na przykład w wyniku częstego noszenia wysokich butów).
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? W pierwszym rzędzie trzeba unieruchomić bolące miejsce przy pomocy odpowiedniego opatrunku . Kojąco na ból działają zabiegi fisjoterapeutyczne jak: ultradźwięki, galwanizacja itd. Stosuje się także z dobrym skutkiem zastrzyk z lidocainy. Czasem - choć znacznie rzadziej - konieczne jest podanie kortizonu. Dobre efrkty daje też akupunktura.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Leczenie zimnem łagodzi bóle. Najważniejsze jest jednak zapewnienie bolącej części ciała wypoczynku. W przypadku bólu pochodzącego od ścięgna Achillesa możemy lekko podnieść podeszwę buta w okolicach pięty (na przykład poprzez zapiętki). Niekorzystne, zbyt obciążające są zarówno buty całkiem płaskie, jak i buty na wysokich obcasach.
Psychosomatyczne stany bólowe
Bardzo często przyczyną bólów tkani miękkiej jest nie tyle dolegliwość organiczna, co problemy psychiczne. W tkankach miękkich w pierwszym rzędzie odbijają się zmiany psychiczne. Nie bez powodu mówi się o tym, że człowiek „jest napięty”. To sformułowanie najdobitniej ilustruje tę sytuację. Napięcia psychiczne bowiem powodują powstawanie napięć fizycznych ( w obrębie naszego ciała), a te z kolei wywołują ból. Dlatego wiele dolegliwości tkanek miękkich zalicza się do schorzeń psychosomatycznych. Jednak, aby nic nie wzbudzało jakichkolwiek wątpliwości, że choroba ma charakter psychosomatyczny, należy poprzez badania lekarskie wykluczyć wszelkie inne przyczyny o charakterze organicznym. Zgodnie z dzisiejszym stanem wiedzy do schorzeń o charakterze psychosomatycznym możemy zaliczyć wyłącznie niezapalne schorzenia reumatyczne. W przypadku schorzeń reumatycznych o charakterze zapalnym, jak na przykład przewlekłym polyarthritis, mają one co prawda wpływ na psychikę pacjenta - czasem nawet skokowy rozwój choroby może być wywoływany problemami natury psychicznej - jednak nie można w tym przypadku powiedzieć, że jest to schorzenie psychosomatyczne.
Kości
Porowatość kości (osteoporoza)
Objawy: Pierwszym objawem osteoporozy może być złamanie kości promieniowej na skutek upadku. Często jednak osteoporoza rozpoczyna się od stosunkowo niewielkich bólów pleców, które wraz z upływem lat nasilają się do tego stopnia, że stają się wręcz nie do zniesienia. Zmienia się postawa ciała. Plecy pochylają się coraz bardziej, tworzy się charakterystyczne zgarbienie. Przy najmniejszym nawet urazie dochodzi do złamań kości. Objawem późnego, zaawansowanego stadium choroby jest złamanie szyjki kości udowej na skutek upadku na biodra.
Przyczyny: Około 40-go roku życia rozpoczyna się u każdego człowieka zmniejszanie masy kości. Kości zbudowane są z różnych minerałów, w pierwszym rzędzie zaś wapnia. Zmniejszanie masy kości jest procesem naturalnym, uwarunkowanym wiekiem. Jeżeli w którymś momencie kości nie są już na tyle mocne, aby udźwignąć ciężar ciała oraz wszelkie inne obciążenia, wtedy dochodzi do powstania opisanych wcześniej dolegliwości. Proces zmniejszania się masy kości ulega nasileniu u kobiet w okresie menopauzy. W tym czasie zanika produkcja estrogenów, a właśnie ten hormon płciowy odpowiedzialny jest, przynajmniej częściowo, za mineralizację kości.
Osteoporozie sprzyja także długotrwałe przyjmowanie kortizonu w dużych dawkach, nadmierne spożycie alkoholu i niedostateczne ilości wapnia dostarczanego organizmowi wraz z pożywieniem.
Skutki zaniku masy kości zależą ponadto, od swego rodzaju „kapitału”, który każdy człowiek zgromadził w ciągu życia w swoich kościach. Jeżeli już w młodości bogato zaopatrzono kości w wapń oraz poprzez uprawianie sportu regularnie wzmacniano mięśnie, a tym samym i kości, wtedy zanik ich masy będzie z pewnością mniej odczuwalny.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Skutecznie zapobiegać i leczyć osteoporozę można z medycznego punktu widzenia poprzez zastępczą terapię hormonalną w okresie przekwitania. Ważne jest także podawanie pacjentom wapnia i witaminy D. Osteoporoza daje się dzisiaj leczyć przy pomocy medykamentów hamujących zanikanie kości (bisphonate i calcitonin). Zastrzyki z calcitoninu moją jednak ograniczone działanie. Szczególnie ważne jest natomiast zapobieganie oraz od 40-go roku życia - regularna kontrola gęstości kości.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Musimy zadbać o dostarczenie organizmowi odpowiednich dawek wapnia ( od 40-go roku życia 1000 mg dziennie) oraz stosować dodatkowo inne sposoby zapobiegające osteoporozie. Pamiętajmy również o witaminie D.
Poprzez specjalny trening siłowy polegający na pokonywaniu oporu (przy użyciu przyrządów lub hantli) można nie tylko zapobiegać zmniejszaniu się masy kości, lecz także wyraźnie hamować te procesy. Świadczą o tym badania przeprowadzone w Wiedniu na grupie pacjentek między 60. a 70. rokiem życia cierpiących na osteoporozę. Jednak jeżeli dolegliwości związane z osteoporozą są już faktem, wtedy trening musi odbywać się pod kontrolą lekarza lub fizjoterapeuty, aby nie dopuścić do powstania niebezpiecznych kontuzji.
Zapalenie szpiku kostnego (osteomyelitis)
Objawy: na początku ból uciskowy i zaczerwieniene w miejscu wystąpienia stanu zapalnego. Dolegliwościom towarzyszą wysoka temperatura i dreszcze.
Przyczyny: Na skutek czyraków, anginy, ropnego zapalenia migdałków, zapalenia płuc lub jelit poprzez krew do kości mogą przedostać się zarazki bakteryjne i wywołać tam stan zapalny.
Jak pacjentowi może pomóc lekarz? Stan zapalny leczy się antybiotykami oraz unieruchomieniem tej części ciała, która dotknięta jest chorobą.
Jak pacjent może pomóc sobie sam? Nie jest to możliwe.
Reumatyzm a odżywianie
Ciągle na nowo pojawia się wśród chorych na reumatyzm pytanie, czy możliwe jest stosowanie jakiejś skutecznej „diety przeciwreumatycznej”. Odpowiedź brzmi - „tak”. Jak już wspomnieliśmy wcześniej można na przykład praktycznie nie dopuścić do powstania choroby gośćcowej, jeżeli zadba się o taki sposób odżywianie, który będzie ubogi w puryny. . W innych przypadkach prawidłowa dieta ma działanie jedynie wspomagające. W pierwszym jednak rzędzie należy walczyć z nadwagą, co jest szczególnie istotne przy wszystkich schorzeniach reumatycznych. Nadwaga bowiem powoduje nieustanne przeciążenia, które prowadzą do szybkiego niszczenia chrząstki, czyli do zwyrodnień.
Ponadto musimy zadbać o dostarczenie organizmowi witaminy D ( na przykład spożywając śledzie, łososia, halibuta, grzyby prawdziwki) oraz wapnia ( w mleku i przetworach mlecznych, szczególnie w serach twardych). Ma to ogromne znaczenie dla stabilizacji kości. Z drugiej jednak strony nasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się w tłuszczach zwierzęcych sprzyjają procesom zapalnym, podczas gdy kwasy nienasycone, znajdujące się na przykład w oleju ostowym lub rybnym, te procesy hamują. Kto zatem ma skłonności do schorzeń reumatycznych o charakterze zapalnym, powinien przyjmować wapń raczej w formie tabletek lub odpowiednich preparatów, a nie w postaci produktów mlecznych.
Nie ma jednolitej, dobrej na wszyskto diety przeciwreumatycznej, jednak powinniśmy przestrzegać pewnych zasad:
Nie jadamy podrobów.
Jadamy raczej ryby i drób zamiast mięsa.
Staramy się zastąpić produkty zawierające nasycone kwasy tłuszczowe produktami zawierającymi kwasy nienasycone.
Dbamy o prawidłową wagę ciała - zrzucamy zbędne kilogramy.
Jadamy dużo błonnika i węglowodanów.
Przy skłonności do choroby gośćcowej warzywa bogate w puryny ( owoce roślin strączkowych, szpinak, szparagi) zastępujemy innymi gatunkami.