Wykład 15.01.2006 r.
Przyczyny inflacji:
Monetarna teoria inflacji
Tempo wzrostu cen uzależnione od tempa wzrostu podaży pieniądza. Ponieważ podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą Banku Centralnego, to za przyczynę inflacji upatruje się tu błędną politykę Banku Centralnego.
Popytowa teoria inflacji
Wg tej teorii przyczyn inflacji upatruje się w ustaleniu popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości zaspokojenia tego popytu. Jest to typowa nadwyżka popytu nad podażą.
Wzrost cen uruchamia dalszy wzrost cen, a ten wzrost cen uruchamia dalszy wzrost cen. Jest to tzw. spirala inflacyjna lub mechanizm inflacyjny.
Efektem dalszego wzrostu cen jest wzrost dochodów, zwłaszcza producentów lub sprzedawców. Natomiast proces wzrostu cen uruchamia działania roszczeniowe przez tych, których dochody realnie spadły w wyniku wzrostu cen - chodzi o pracowników. To wszystko powoduje tzw. spiralę inflacyjną.
Koszowa teoria inflacji
Wg tej teorii przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji. Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa „przerzucają” ten wzrost na ceny wyrobów gotowych.
Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany różnymi przyczynami i stąd wyróżniamy różne typy inflacji kosztowej:
Inflacja płacowa - gdy następuje wzrost płac.
Inflacja wywołana przez wysokie ceny dóbr importowanych.
Inflacja wywołana przez podatki - gdy wzrost podatków „przerzucany” jest na ceny.
Skutki inflacji:
Powolne procesy inflacyjne - tzw. inflacja pełzająca (to 5% rocznie ogólnego wzrostu cen) uznawana jest za korzystnie wpływającą na procesy gospodarcze w danym kraju. Natomiast inflacja powyżej 5% rocznie uznawana jest za niekorzystną.
Silne procesy inflacyjne zniekształcają informacje rynkowe.
Wysoka inflacja wywołuje ucieczkę od pieniądza polegającą na gwałtownym spadku popytu na pieniądz.
Przy wysokiej inflacji korzystniej jest trzymać swoje środki pieniężne w bankach, ale aby dokonywać różnych transakcji produkcyjno - handlowych potrzebna jest gotówka. Stąd konieczność częstego odwiedzania banków i pobieranie tylko minimalnych, niezbędnych wykładów.
Silne procesy inflacyjne zwiększają niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, co osłabia aktywność gospodarczą (hamuje wzrost gospodarczy).
Trzeba ponosić dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych tj., np.
Wymiana wywieszek z cenami w sklepach
Zmiana liczników na parkingach
Przeróbka automatów telefonicznych
Itp.
Niekorzystne zmiany w wymianie międzynarodowej.
Polskie towary eksportowane na inne rynki stają się droższe, natomiast inne towary importowane do naszego kraju stają się tańsze w stosunku do produktów krajowych. W związku z tym pogarsza się bilans płatniczy.
Polityka antyinflacyjna
Rząd stara się przekonać związki zawodowe, aby ich żądania wzrostu płac nie przekraczały wzrostu cen: w Polsce „Komisja Trójstronna” - rząd - pracodawcy - związki zawodowe.
Rząd może wprowadzić progresywne opodatkowanie płac ponad ustalony pułap (np. prof. Balcerowicz 1990 - 95).
Rząd - zmniejszenie deficytu budżetowego i podwyższanie podatków (ale tylko na krótki czas).
Bank Centralny kreuje (tworzy) ilość pieniądza na rynku poprzez:
Wysokość stopy oprocentowania
Stopy rezerw obowiązkowych
Kupno i sprzedaż papierów wartościowych.
Niskie stopy - skłonność do inwestycji (rozwój), wysokie stopy - skłonność do oszczędzania (stagnacja gospodarcza).
Budżet państwa
Jest to plan finansowy, zawierający dochody i wydatki państwa, związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.
Jest on sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą (parlament: sejm i senat).
Po zatwierdzeniu przez parlament umożliwia rządowi gromadzenie dochodów oraz ich wydatkowanie.
Funkcje budżetu państwa:
Fiskalna
Gromadzenie dochodów budżetowych (z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego i realizację określonych zadań.
Redystrybucyjna
Umożliwia zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów.
Niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych (progresywne opodatkowanie różnych grup ludności, ulgi i zwolnienia podatkowe).
Wydatki budżetowe w formie transferów, tj. renty, emerytury, zasiłki chorobowe.
Stymulacyjna
Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych można regulować życie społeczne i gospodarcze w państwie. Można pobudzać lub hamować różne ludzkie działania, np. wzrost lub spadek konsumpcji, hamować przyrost naturalny, łagodzić skutki bezrobocia, zwiększać aktywność zawodową, itp.
Polityka budżetowa
Polityka budżetowa państwa opiera się na określonych zasadach, umożliwiających:
Władzy wykonawczej (rząd) - prowadzenie polityki finansowej państwa.
Władzy ustawodawczej (parlament) - tworzenie i kontrolowanie polityki finansowej (kontrolę nad działalnością rządu).
Zasady polityki budżetowej
Rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków obejmuje okres 1 roku.
Zupełności - budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa (żadna działalność państwa nie może zostać pominięta).
Jedności - budżet państwa powinien tworzyć jedną zwartą całość.
Jawności - budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości.
Równowagi budżetowej - wpływy i wydatki państwa powinny się równoważyć (bilansować).
W praktyce gospodarczej nie są w pełni przestrzegane te zasady. Powoduje to powstawanie deficytu budżetowego.
Przyczyny powstawania deficytu budżetowego
Sposób uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym.
W Parlamentach reprezentowane są różne siły społeczne, które z jednej strony są zainteresowane minimalizacją wysokości podatków, a z drugiej dążą do maksymalizacji finansowania niezaspokojonych potrzeb społecznych, np. w sferze obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego, bezrobocia, kultury i oświaty, ochrony zdrowia. Stąd w parlamentach przesadny optymizm, co do szacowania dochodów i wydatków budżetowych. Dlatego też budżety bywają nieoszacowane.
Niedobory budżetów lokalnych.
We współczesnej gospodarce obserwuje się wzrost zadań realizowanych przez wadze lokalne, np. utrzymanie szkolnictwa podstawowego i średniego, utrzymanie dróg, ochrona porządku publicznego itp. stąd subwencje (dodatki uzupełniające z budżetu państwa) np. na meliorację, budowę dróg lokalnych, usuwanie skutków lokalnych kataklizmów.
Nadmierna wydatki budżetowe spowodowane np. militaryzacją gospodarki, rozbudowaną administracją państwa, dużymi rozmiarami inwestycji państwowych, wysokimi kosztami długu zagranicznego, itp.
Zbyt niski budżet.
Niskie podatki, mało skuteczny system ściągania podatków, spadający poziom produkcji i Dochodu Narodowego.