ANTROPOLOGIA

1. Co określają wskaźniki wagowo - wzrostowe ?

• Stosunek masy ciała do wysokości ciała

• Oceniają masę relatywną czyli masę odnoszącą się do wysokości ciała, typ budowy ciała(otyła, tęga, smukła)

• Oceniają stopień otyłości na podstawie dodatniej korelacji między zwiększoną masą ciała a zawartością tłuszczu w organizmie

2. Co oznacza tzw. niejednoznaczność wskaźników wagowo - wzrostowych ?

- bierze się ona stąd, że w jednym z nich wysokość ciała występuje jako wymiar liniowy, a w drugim jako sześcienny. Stąd niewielki przyrost wysokości przy jednoczesnym przyroście masy ciała daje efekt niewielkiego powiększenia mianownika we wskaźniku Queteleta i zwiększenie wartości tego wskaźnika. We wskaźniku Rohrera przyrost wysokości jest sześcienny co może wywołać pomniejszenie wartości tego wskaźnika - wysokość ciała ma wymiar liniowy a masa bryłowy(trójwymiarowy) i stąd w niektórych wskaźnikach wysokość podnosi się do potęgi 3-ciej lub wyciąga pierwiastek III stopnia z masy ciała.

3. Wskaźniki antropologiczne, zasady ich konstruowania, interpretacja.

QUETELETA 1 =
zakres zmienności dla przeciętnej populacji osób dorosłych zamyka się w przedziale 350-450 jednostek. im wartość wskaźnika jest większa tym osobnik ma tęgą budowę.

QUETELETA 2(wskaźnik masy ciała BMI) =
im wartość wyższa tym budowa ciała powyżej średniej a im mniejsza tym budowa poniżej średniej.

ROHRERA =

SMUKŁOŚCI =
im wyższa wartość wskaźnika tym budowa szczuplejsza. Niskie wartości określają tęgą budowę. Zakres zmian waha się w przedziale 38-48 jednostek.

Wartość tych wskaźników zależy od tego czy masa umiejscowiona jest w liczniku (im wartość wyższa tym budowa tęga), czy w mianowniku (im wartość wyższa tym budowa szczuplejsza). Należna masa ciała - to masa, którą powinien posiadać osobnik o określonej wysokości i konstrukcji, ustala się ją w zależności od pewnych cech osobniczych budowy ciała najczęściej wysokości, masywności kośćca, lub wynika z masowych badań, gdzie określa się relacje między masą i wysokością z uwzględnieniem wieku. Z normogramu gdzie mamy wysokość ciała w cm, ciężar ciała i %nadwagi, niedowagi lub normy. Do jego określania często używa się:

WZÓR BROCA: masa ciała = wysokość ciała - 100. poprawka BRUGSCHA

Wysokość - 100 dla wysokości 155 - 164,9 cm

Wysokość - 105 dla wysokości 165 - 174,9 cm

Wysokość - 110 dla wysokości 175 - 184,9 cm

WZÓR LORENZA: N.M.C.=

WSKAŹNIKI PROPORCJI POMIARÓW DŁUGOŚCIOWYCH CIAŁA:

MIĘDZYKOŃCZYNOWY
im wskaźnik większy tym osoba ma dłuższe kończyny górne a im mniejszy tym krótsze.

DŁUGOŚĆ KOŃCZYNY DOLNEJ =
im wartość wyższa tym kończyna dolna dłuższa.

DŁUGOŚĆ TUŁOWIA =
im wartość wyższa tym osoba jest długotułowiowa.

MANOUVRIERA
zamiast wysokości ciała w mianowniku ma wysokość ciała w pozycji siedzącej. Im większy tym kończyny są dłuższe.

WSKAŹNIKI DYMORFIZMU PŁCIOWEGO - dobrze rozdzielają budowę męską od kobiecej, opierają się na przeciwstawianiu pomiarów górnej części ciała, które osiągają większe rozmiary u mężczyzn pomiarom dolnej części ciała, które są większe u kobiet.

MIEDNICZNO-BARKOWY
im większy wynik według Wankego i Kolasy tym budowa kobieca. Zmienia się w okresie wzrastania, gdzie u dziewcząt wzrasta w okresie pokwitania o 4 jednostki a u chłopców maleje o 3 jednostki.

SPŁASZCZENIA KLATKI
im większa wartość tym klatka głębsza a im mniejsza tym płaska.

OBWODÓW TUŁOWIA
przedział zmienności dla mężczyzn 91,8 - 98,4 a dla kobiet 76,6 - 84,6.

Szacowania powierzchni ciała formułą DU BOIS - DU BOIS

Powierzchnia ciała (m²)=0,01672 x
x
im większa wartość tym większa powierzchnia.

4. Ogólna charakterystyka metody wskaźników przyrodniczych Perkala.

• Metoda porównawcza w której potrzeba grupy kontrolnej odniesienia o tej samej płci i wieku oraz z tej samej populacji aby móc porównać

• Określa wew. proporcje budowy ciała każdego osobnika lub grupy osobników

• Służy do określania typu budowy ciała

• Wybór grupy odniesienia zależy od celu jakiemu służą badania np. gdy chcemy sprawdzić jakie są proporcje wzrostowo-wagowe jakiegoś dziecka w stosunku do rówieśników w tym samym wieku to normujemy jego cechy na średnią grupy odniesienia(x_w = 158,7cm, masa x_c =37,9 kg, x wysokość ciała grupy rówieśniczej 197,3cm, x_c= 37,9 kg SD_w = 6,6cm, SDc =6,3kg po zastosowaniu wzoru normujemy) gdy chcemy wiedzieć jakie cechy budowy ciała wyróżniają zawodników pewnej dyscypliny spośród ogółu młodych mężczyzn oraz jak duże są różnice przedstawiamy budowę zawodników kadry na tle grupy odniesienia lub porównawczej

• Badający sam decyduje o wyborze grupy odniesienia oraz o liczbie i rodzaju poddanych analizie. Cechy te są pogrupowane w zespoły pozwalające ocenić np. długość ciała, tęgość, otłuszczenie. Zespoły cech nazywamy czynnikami budowy.

• Wyróżniamy od 3-5 czynników ale najważniejsze są 3:

• Długości (cecha: wysokość ciała, długość kończyny górnej)

• Tęgości (cechy: określające kościec, szerokość barków i dłoni, ok. masywność kośćca, szerokość kolana i łokcia, informując o umięśnieniu, obwód przedramienia i podudzia)

• Otłuszczenia (suma 3 fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu, pod łopatką i na brzuchu)

• Mogą być dodatnie lub ujemne, mieszczą się w przedziale od 1-7

Normowanie cech antropologicznych.

• Polega na wyliczeniu różnicy między własnym pomiarem a średnią arytmetyczną grupy odniesienia podzielone przez odchylenie standardowe grupy odniesienia

• Wzór:
  

• Cechy budowy ciała mają różne miana (kg,cm), różną wartość liczbową, np. różnica 2 cm w wysokości ciała jest różnicą niedużą a różnica 2 cm w szerokości kolana to duża różnica czyli wartości te nie mogą być porównywane, aby umożliwić to porównanie wykonujemy normowanie na x=0 i SD=1i wtedy otrzymujemy wartości cech osobnika w ilości jednostek standardowego odchylenia(w jednostkach niemianowanych i zważonych) i możemy je dopiero porównać

• Wartość unormowana może być dodatnia czyli cecha osobnika ma wartość większą niż x grupy odniesienia lub ujemną czyli cecha osobnika jest niższa od x grupy odniesienia

• Różnica między wielkością cechy osobnika i grupą odniesienia jest unormowana przez podzielenie ich przez SD co nadaje im jednakowa wagę bez względu na rozmiary badanej osoby gdyż SD jest proporcjonalne do wielkości cechy w populacji

• Wartość Z waha się w granicach (-3,3) odchyleń standartowych co oznacza, że osobnicy zostali unormowani na własną grupę gdzie x wartości unormowanych jakiejś cechy osobników będzie 0 a SD równe 1

• Jeżeli chcemy ocenić własną budowę ciała w stosunku do studentów PW to bierzemy x i SD grupy odniesienia zapisujemy własne pomiary danej cechy x i następnie normujemy ze wzoru
  , obliczamy czynnik budowy ze wzoru
  potem wskaźnik przyrodniczy ze wzoru m-M , podajemy wartość punktową z tabeli.

• Pojęcie średniej arytmetycznej i odchylenia standardowego.

Średnia arytmetyczna x - wartość przeciętna zbioru, zsumowanie wartości danej cechy wszystkich osobników grupy i podzielenie otrzymanej sumy przez liczbę osób w grupie.

Odchylenie standardowe SD - miara rozsiewu pomiaru danej cechy u wszystkich osobników badanej grupy w stosunku do średniej arytmetycznej tej cechy w grupie; zwane dyspersją; wzór:

Jest to pierwiastek kwadratowy z sumy ∑ kwadratów odchyleń poszczególnych obserwacji x; od średniej arytmetycznej x podzielonej przez liczbę osób w grupie(N)

7. Prawo trzech dyspersji.

Niezbędne do zrozumienia wielu zagadnień antropologicznych, np. norm rozwoju.

• Jeżeli do średniej arytmetycznej dodamy i odejmiemy wartość 1SD to otrzymany przedział obejmie 68% badanej populacji x ± 1SD = 68%

• Jeżeli do średniej arytmetycznej dodamy i odejmiemy wartość 2SD to otrzymany przedział obejmie 95% osobników x ± 2SD = 95%

• Jeżeli do ś®edniej arytmetycznej dodamy i odejmiemy wartość 3SD to otrzymany przedział obejmie 99,9% osobników x ± 3SD = 99,9%

8. Zakres wartości cech unormowanych.

(-3, +3) odchyleń standartowych dla x wartości cech unormowanych jakiejś cechy wszystkich osobników tej grupy równej 0 i dla SD wartości unormowanych równe 1

9. Metoda oceny typu budowy ciała wg. Szeldona.

• Uważa że są 3 typy budowy ciała zwane komponentami

• Ocena każdego osobnika na podstawie komponentów budowy oszacowanych na zdjęciach

• Nazwy komponentów budowy wiążą się z listkami zarodkowymi, z których te tkanki pochodzą

• Przedstawia 3 ekstremalne typy budowy:

• Endomorfia - miękkość, okrągłość kształtów, dominacja otłuszczenia, zdolność odkładania tłuszczu, przewaga wielkości tułowia nad kończynami, głębokość tułowia duża w stosunku do wymiarów poprzecznych, biodra szerokie, drobne ręce i stopy, twarz o miękkich rysach. Skrajny endomorf to typ trawienny

• Mezomorfia - budowa atletyczna: tęgość szkieletu, silne umięśnienie, mocne stawy, twarz kwadratowa z silnie rozwiniętą żuchwą, skóra gruba przez podkład tkanki tłuszczowej. Skrajny mezomorf to typ atletyczny

• Ektomorfia - przewaga smukłości i delikatna budowa, duża powierzchnia ciała w stosunku do masy, duże mózgowie, rozbudowany centralny układ nerwowy. Skrajny ektomorf to typ mózgowy.

• Somatotyp osobnika oznaczony przez kod biologiczny tożsamości złożonej z 3 cyfr gdzie pierwsza określa wartość endomorfii, druga mezomorfii a trzecie ektomorfii

• Typy skrajne to 711, 171, 117

• Typ harmonijny to 444 z równowagą komponentów

• Endomorf mimo utraty tkanki tłuszczowej nie zmieni się w ektomorfa gdyż jego liczba komórek tłuszczowych pozostaje taka sama tylko zmniejszona

• Każdy komponent określany w skali 7 pkt. a suma ocen ma być w granicach od 9-12 pkt.

• Ocena somatoskopowa wzrokowa

• Somatotyp niezmienny w czasie całej ontogenezy

• Interpretacja somatogramu Szeldona.

• Rozkład typów budowy ciała ocenianej populacji utworzony na zasadzie trójkąta równobocznego

• Na wierzchołku są osobnicy o skrajnym nasyceniu danym komponentem budowy

• Max nasycenie endomorfii zmniejsza się w miarę oddalania się od wierzchołka, wzrasta zaś wartość mezomorfii i ektomorfii od 1-7

• W środku somatogramu są osobnicy o takim samym średnim udziale każdego komponentu w kształtowaniu somatotypu

• Metoda oceny budowy ciała wg. Heath - Carter.

• Oparta na koncepcji trzech komponentów budowy ciała Sheldona

• Komponenty te wyrażają otłuszczenie, masywność, tęgość kości budowy, smukłość budowy

• Metoda oceny obiektywna, pomiarowa, ujęcie somatotypu fenotypowe a nie genotypowe jak u Sheldona gdyż możemy oceniać to co zaobserwowaliśmy i możemy zmierzyć, a nie to co jest genetycznie zakodowane

• Oparta na pomiarach bezpośrednich dokonywanych po obu stronach ciała oraz wartościach wyliczonych

• Skala oceny mieści się do 1-9 pkt.

• Wiek kalendarzowy(zapisujemy dwie ostatnie cyfry roku badania i z tabeli odczytujemy ile tysięcznych roku upłynęło od początku roku i odejmujemy zapisane dwie cyfry roku urodzenia odczytane dane z tabeli)

• Sposób określania komponentów: endo-mezo- i ektomorfii.

• Komponent endomorfii to miara otłuszczenia, określamy go na podstawie sumy 3 fałdów na ramieniu, pod łopatką i nad talerzem biodrowym, uzyskaną wartość punktową odczytujemy z tabeli

• Komponent mezomorfii miara masywności budowy lub tęgości, podstawa oceny to pomiar wysokości ciała, szerokości łokcia, kolana oraz skorygowane obwody przedramienia i podudzia; na schemacie zaznaczamy wartości zbliżone do naszych a podstawą jest wysokość ciała na której podstawie liczymy odchylenia od tej linii, potem dokonujemy podsumowania czyli dodajemy i podstawiamy do wzoru
  , gdzie 4 to wartość średnia odniesiona do wzrostu, wynik punktowy wyliczamy

• Komponent ektomorfii miara smukłości, którą wyliczamy ze wskaźnika smukłości a wartość odczytujemy z tabeli

13. Sposób określania typu budowy ciała wg. Wankego.

• Koncepcja typologiczna

• Wyróżnił 4 typy budowy do których określenia podstawą jest 5 wskaźników z których 4 opisują różne elementy przestrzenne budowy szkieletu a 5 określa proporcje masy do wysokości ciała

• Typ krótko-tułowiowy (szerokie barki, wąska miednica, płaska klatka piersiowa, duża waga w stosunku do wzrostu)

• Typ długo-tułowiowy (wąskie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, średnia waga)

• Typ trzeci (krótki tułów, szerokie barki, szeroka miednica, beczkowata klatka piersiowa, średnia waga ciała)

• Typ czwarty (długi tułów, wąskie barki, średnia miednica, płaska klatka, mała waga)

• Sylwetki tych typów podobne są do litery Y lub V

• Wskaźnik, który uwzględnia wykształcenie tkanki miękkiej jest to wskaźnik Rohrera, który nic nie mówi o wewnętrznych proporcjach tkankowych ani o sylwetce budowy

• U kobiet dominuje typ I u mężczyzn V

• Składniki tkankowe ciała, sposób określania proporcji tkankowych.

• Pomiar tkanki mięśniowej podskórnej to metoda oceny otłuszczenia, którą dokonujemy przez pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych (na ramieniu, pod łopatką, na brzuchu), pomiary te charakteryzują się niesymetrycznym rozkładem statystycznym więc stosowanie średniej arytmetycznej i SD było by mało obiektywne i dlatego w celu wyrównania skośności rozkładów dokonuje się transformacji pomiarów fałdów w mm na wartości zlogarytmowane, które dokonujemy z tabeli lub obliczamy sami ze wzoru: wartość zlogarytmowana = 100 x log₁₀ (pomiar w dziesiętnych częściach mm-18)

• Pomiar procentowego udziału tkanki tłuszczowej podskórnej i tłuszczu wewnętrznego w całkowitej masie ciała określony metodą densytometryczną, istotą jest pomiar gęstości ciała, który wyraża proporcje tłuszczu do masy beztłuszczowej ciała i możemy za jej pomocą określić masę całkowitego tłuszczu ciał i masę ciała uwolnioną od tłuszczu tzw. tkankę aktywną biorącą udział w procesie przemiany materii i energji, punktem wyjścia dla tej metody jest d + t = 0`0007 g/cm³, i d + A = 1,1000 g/ cm³, gęstość ciała zawiera się między d + t a d + A. D=
  , gdzie V=
  i stąd D=
  . Gęstość ciała wyznaczamy z równania przewidującego gdzie w miejsce x wstawiamy wartość zlogarytmowaną fałdów skórno tłuszczowych. Mamy gęstość więc możemy na jej podstawie oszacować składniki tkankowe: procent całkowitego tłuszczu ciała według wzoru F% = 100(
  ), całkowitego tłuszczu w kg

Fkg =
, tkanki aktywnej w odsetkach masy T.A.% = masa ciała-Fkg, tkanki aktywnej w kg T.A.kg = masa ciała - Fkg.

Tkankę aktywną można oszacować z pomiarów cech somatycznych gdzie wykorzystuje się między masą tkanki aktywnej a wybranymi cechami antropologicznymi aby opracować równania przewidujące gdzie w miejsce x u mężczyzn wstawiamy wysokość ciała, obwód bioder w cm, obwód średni klatki, obwód podudzia a u kobiet wysokość ciała, obwód podudzia, klatki piersiowej, przedramienia po wyliczeniu T.A.kg możemy wyliczyć pozostałe składowe F%,Fkg,T.A.%

• Metoda kreatyninowa szacowania ilości tkanki mięśniowej. 1 g kreatyniny wydalany w ciągu doby odpowiada średnio masa 18,85 kg mięśni

15. Pojęcie wieku biologicznego a metrykalnego.

• Wiek biologiczny - stopień zaawansowania w rozwoju czyli osiągnięty przez osobnika % ostatecznych wymiarów ciała, odsetek całkowitej liczby zębów właściwych dorosłemu człowiekowi(2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe, 3 trzonowe), stopień skostnienia układu szkieletowego, stopień rozwoju wtórnych cech płciowych

• Nie zawsze jest zgodny z metrykalnym, gdzie osoby w tym samym wieku metrykalnym są szybko czyli wcześnie dojrzewające 25% lub powoli, późno dojrzewające 25%

• Biologicznie młodzi starcy mają zachowaną prostą postawę ciała, prężny chód, uzębienie, dobrą pamięć w stosunku do ich metrykalnych rówieśników

• Metody oceny wieku biologicznego.

• Wieku szkieletowego - ocena stopnia skostnienia szkieletu na podstawie zdjęć rentgenowskich, stosuje się ocenę nasad kości przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców, posługujemy się metodą:

• atlasową (porównanie radiogramów osoby ocenianej ze wzorem (atlasem), znalazłszy zbliżony wzór oceniamy wiek szkieletowy)

• punktowa (radiolog, przyznaje punkty za pojawienie się jądra kostnego kości, za aktualną ich wielkość kształt, zlicza je z radiogramu a następnie odczytuje pozycje centylową a następnie wiek szkieletowy na podstawie siatki

• najlepsza ocena tempa rozwoju i może być stosowana od urodzenia do zakończenia rozwoju kośćca

• Wieku morfologicznego - bierzemy tu pod uwagę wysokość i masę ciała w stosunku do wieku

• wysokość ciała zależy od predyspozycji genetycznych tempa rozwoju i środowiska, możemy obliczyć na podstawie siatki centylowej, która ma wysokość, wiek i mówi nam jaki jest wiek morfologiczny oceniony według wzrostu, linia środkowa to mediana(wartość średnia zbioru), która jest punktem odniesienia do określenia wieku

• masa ciała cecha labilna tutaj określamy wiek za pomocą siatki centylowej, proporcji masy do wysokości, możemy określi ć nadwagę lub niedowagę.

• Wieku zębowego - oceniany na podstawie uzębienia mlecznego lub stałego; jeżeli wiemy, że człowiek ma 20 zębów mlecznych, które wyżynają się ok.6 miesiąca-2 - 2,5 roku, a zęby stałe w wieku 5-6 lat do 14-16 lat i mamy ich 28 bez mądrości, to musimy policzyć ich liczbę i porównać z normą na siatce centylowej, jeżeli liczba zmieści się między 25 a 75 centylem to wiek zgadza się z metrykalnym, gdy będzie poniżej 25 to wyżynanie opóźnione, a jak powyżej 75 to przyspieszone - wtedy znajdujemy na osi pionowej siatki liczbę zębów wyrzniętych, prowadzimy z tego punktu linię prostą do mediany i z tego punktu poprzez oś wieku odczytujemy wiek zębowy

• Wiek II- rzędnych cech płciowych - podlegają jej u chłopców rozwój genitalii a u dziewcząt piersi i u obojga owłosienia łonowego, każda cecha ma 5 stadiów, gdzie 1 to brak objawów zewnętrznych dojrzewania a 5 to stadium dorosłe, u dziewcząt 2 stadium występuje ok. 14 roku życia wiek menarche 12,8 przy odchyleniu 1 rok skok pokwitaniowy wysokości ciała u dziewcząt 12 rok życia o ok. 8 cm a u chłopców 14 rok o ok. 10 miesięcy. Czas między II a V stadium u dziewczynek 3 lata, u chłopców 4 lata. Chłopcy wyżsi od dziewczynek o ok. 13 cm.

17. Siatka centylowa.

Mediana - średnia wartość zbioru

18. Pojęcie normy rozwoju.

• Pojęcie umowne

• Obszar zmienności cech populacji obejmujący swoim zasięgiem co najmniej 50% zmienności tej cechy

• Obszar między 25 a 75 centylem danej cechy

• X ± 1SD = 68%

• Normowanie np. wysokości ciała polega na odjęciu od średniej wysokości swojej średnią wzrostu grupy odniesienia i podzielić przez odchylenie standardowe

• Żeby porównać wysokość z masą, które mają różne jednostki, trzeba je unormować czyli uwolnić od miana i wyrazić w jednostkach SD dzięki temu wartości unormowane cech możemy do siebie dodawać

• Skok pokwitaniowy wysokości i masy ciała.

Są to największe przyrosty wysokości i masy ciała w okresie dojrzewania płciowego.

• Dziewczęta 2-9,5 lat a chłopcy 2-11,5 lat wielkość rocznych przyrostów maleje

• Szczyt skoku pokwitaniowego wzrostu u dziewcząt przypada w wieku 12 lat i wynosi 8 cm\rok, a u chłopców w wieku 14 lat i wynosi 9 cm\rok.

• Dziewczęta z powodu wcześniejszego dojrzewania przez 2 lata są wyższe od chłopców o ok. 2 cm

• Skok pokwitaniowy chłopców jest wyższy i trwa dłużej (11,5 - 15,6 lat) a u dziewcząt (9,5 - 13,1 lat)

• Szczyt skoku pokwitaniowego masy ciała u dziewcząt przypada na wiek 13 lat a u chłopców 15 lat

20. Od czego zależy wysokość ciała dziecka ?

• Predyspozycji genetycznych, gdzie geny na wzrost dziedziczymy po rodzicach, jeżeli oni są wysocy to dziecko będzie wysokie, a jak są niscy to dziecko będzie niskie

• Tempa rozwoju - dzieci o szybkim (wczesnym) rozwoju mają większą wielkość przyrostu wysokości niż dzieci o średnim i późnym okresie rozwoju, którzy mają mniej czasu na powolne podwyższanie wysokości ciała przed skokiem

• Czynników środowiskowych - urbanizacja, wykształcenie matki, ojca, liczba dzieci w rodzinie.

• im większy stopień urbanizacji tym wysokość ciała wyższa tzn. w miastach wysokość ciała wyższa od średniej wysokości w miasteczkach czy na wsi, a ci z miasteczek są wyżsi od osób ze wsi.

• im wyższy poziom wykształcenia rodziców tym wyższa wysokość ciała.

• Im mniejsza ilość dzieci w rodzinie tym dziecko jest wyższe

• W rodzinach z miast, miasteczek i ze wsi, gdzie obydwoje rodziców ma wykształceni średnie i dwoje dzieci, występują różnice w średniej wysokości ciała potomstwa.

• Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania wzrastania i dojrzewania.

Oddziaływanie genów na wysokość jest takie, że średnie arytmetyczne wzrostu dzieci rodziców wysokorosłych są wyższe niż ich rówieśnicy mający rodziców o niskim wzroście, różnice te przekraczają 1 cm. Pojedynczy osobnicy mogą odbiegać od tej reguły gdyż cechy nie tylko rodziców a także dziadków, pradziadków lub ciężkie warunki życia uniemożliwiają wykorzystanie w pełni potencjału genetycznego wysokości.

Oddziaływanie uwarunkowań genetycznych na menarche między 10-17 rokiem jest silne co dowodzą różnice między wiekiem menarche między bliźniakami monozygotycznymi (2 miesiące), a między dizygotycznymi (12 miesięcy).

Oddziaływanie warunków środowiskowych wpływa na ekosensytywność tzn. różnice w rozpoczęciu miesiączkowania spowodowane wielkością zamieszkiwanej aglomeracji, w obrębie której wiek menarchy zależy od dzietności rodziny, wykształcenia rodziców, zamożności rodziny czyli wiek menarche dziewcząt wiejskich, których rodzice mieli wykształcenie podstawowe był późniejszy wraz ze wzrostem liczebności rodziny od 1 (wiek 14 lat) do 9 dzieci (15 lat) a w Warszawie wynosił 12,8 z odchyleniem do 7 roku.

22. , 23. Czynniki środowiskowe - podział, mechanizm działania.

• Bezpośrednie

• Żywieniowe (higiena żywienia, proporcje składników pokarmowych białek, tłuszczy, węglowodanów, odpowiednia jakość żywienia)

• Choroby (profilaktyka zdrowotna w młodym wieku)

• Aktywność fizyczna (trening opóźnia dojrzewanie, czy praca fizyczna)

• Psychonerwowy (oddziaływanie długotrwałego stresu opóźnia okres dojrzewania)

• Pośrednie

• Wykształcenie (podstawowe, zawodowe, średnie, wyższe) im wyższe tym dzieci takich rodziców są wyższe co wiąże się z większą wiedzą na temat czynników bezpośrednich

• Urbanizacja (duże, średnie, małe miasta, wsie), wielkość miejsca zamieszkania mówi o tym, że dzieci ze wsi są niższe od tych z miasta, gdyż wolniej dojrzewają, mają mało urozmaicone pożywienie, są przeciążone pracą

• Dzietność (1 lub więcej dzieci) liczba rodzeństwa wpływa na opóźnienie menarchy, na wzrost

• Materialny (dochody na jedną osobę w rodzinie)

24. Adaptacja, adaptabilność, adjustacja.

Są to 3 rodzaje przystosowania.

Adaptacja - dotyczy populacji a nie pojedynczych osobników, ma odbicie w puli genowej, jest zmienną nieodwracalną i w wyniku jej następuje naturalna selekcja (wymarcie), np. zmiana klimatu i selekcja osobników nie przystosowanych.

Adjustacja - przystosowanie do środowiska zewnętrznego, dotyczy jednostki, nie ma odbicia w puli genowej, czyli nie jest uwarunkowana genetycznie i jest odwracalna, np. opalenizna, tycie i chudnięcie, wytrenowanie, trening wysokogórski (zwiększanie liczby erytrocytów, które przenoszą tlen).

Adaptabilność - przystosowanie dotyczące populacji i poszczególnych osobników, indywidualne, nie ma odbicia w puli genowej, czyli nie jest uwarunkowana genetycznie i jest nieodwracalne, np. bliźnięta monozygotyczne, różnie się przystosowują i na przykład mają różną wysokość ciała. Ostateczna wysokość ciała, ostateczna ilość komórek tłuszczowych.

25. Homeoreza - koncepcja kanalizacji i rozwoju wg. Waddingtona.

Organizmy żywe są zdolne do samoregulacji zjawisk rozwojowych. Homeoreza - to homeostaza ontogetyczna, która polega na utrzymaniu względnej równowagi rozwojowej w ramach normy reakcji osobnika. Uwarunkowana genetycznie - każdy organizm rozwija się względem wyznaczonego genetycznie toru rozwojowego, na który wpływa środowisko z jednej strony korzystne a z drugiej niekorzystne wywołujące choroby. Mężczyźni są podatni na wpływy środowiska tzn. że gdy się polepszy łatwo wracają na prawidłowy tor rozwoju. Kobiety są stałe i bardzo trudno wracają na prawidłowy tor, gdy warunki środowiskowe, w których żyją się polepszą.

26. Trend sekularny - definicja, przykłady, wielkości.

• Kierunek stuletni, wielkość obserwowana

• Różne zmiany w fenotypie zachodzące z pokolenia na pokolenie, mające określony kierunek w dłuższym okresie chociaż mogą zdarzać się krótkotrwałe fluktuacje (zmiany)

• Przykłady - wysokoroślenie populacji w kolejnych pokoleniach, zwiększenie masy ciała, smuklenie, akceleracja rozwoju (przyspieszenie), vetardacja (opóźnienie) procesów starzenia.

• Podlega w pewnych okresach fluktuacjom, np. obniżenie wysokości ciała dzieci i opóźnienie ich rozwoju w czasie II i I wojny światowej w porównaniu ze wzrostem przed i po wojnie

• Czynnik sprawczy wywołujący trend to środowisko

• Wiek pierwszej menarchy u dziewcząt warszawskich w latach 1965-75 uległ obniżeniu o 0,75 roku a akceleracje jej u dziewcząt wiejskich wynosiła 0,64 roku

• W wyniku akceleracji różnica między dziewczętami z W-wy i ze wsi wynosząca 1 rok zmniejszyła się do 0,67 roku w tych latach

• Trend wysokoroślenia, np. średnia wysokość mężczyzn obecnie 175,5 cm a w 1965r. 164 cm ograniczony możliwościami genetycznymi.

• Akceleracja rozwoju.

• Przyspieszenie rozwoju

• Przykład trendu

• Większa u chłopców co związane jest z ich większą ekosensytywnością na pozytywne i negatywne oddziaływanie środowiska

• Wcześniejsze rozpoczęcie miesiączkowania u dziewcząt w różnych krajach w ciągu 100 lat

• Wysokość ciała populacji dorosłych ulega podwyższeniu o ok. 1 cm na 10 lat

• Wysokość ciała dzieci w dużych miastach w 1988 r. ulega akceleracji w stosunku do wysokości ciała dzieci z 1978 r. o 1 cm.

• Ekosensytywność i rezystencja.

Ekosensytywność - wrażliwość cechy lub zespołu na czynniki środowiska, przystosowywanie się do każdych warunków; wyższa u płci męskiej, która jest podatna na wpływy środowiska, co wyraża się w wyższej śmiertelności okołoporodowej noworodków męskich, łatwe odchylenie się od szlaku rozwojowego na skutek złych warunków środowiska i łatwy powrót na prawidłowy tor; podczas rozwoju osobniczego chłopców silnie oddziaływuje wielkość zamieszkanego miejsca, wykształcenie matki, ojca, liczba dzieci w rodzinie, a u dziewcząt największy wpływ ma wykształcenie ojca, wielkość miejsca zamieszkania, liczba dzieci w rodzinie, wykształcenie matki.

7

---