Barbara Zagóra

I/DMU

Gr. czwartek g. 11.14

Na podst. P. Sztompka, r. 26. Globalizacja [w:] Socjologia

GLOBALIZACJA

Globalizacja to proces zagęszczania i intensyfikowania się powiązań i zależności ekonomicznych, finansowych, militarnych, kulturowych, ideologicznych między społecznościami ludzkimi, co prowadzi do uniformizacji świata w tych wszystkich zakresach, i odzwierciedla się w pojawianiu się więzi społecznych, solidarności i tożsamości w skali ponadlokalnej i ponadnarodowej.

Roland Robertson - socjolog który jako jeden z pierwszych podjął problematykę globalizacji - definiuje globalizację jako „zbiór procesów, które czynią świat społeczny jednym”.

Jednym? Wyraża się to na kilka sposobów:

1. nowoczesne technologie oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, czego najlepszym przykładem jest „sieć ogólnoświatowa” - Internet; świat zamienia się z w globalna wioskę (zgodnie z przepowiednią kanadyjskiego teoretyka mass mediów Marshalla McLuhana)

2. społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych, strategicznych, kulturalnych (zdarzenia w jednej części świata wywierają natychmiastowy wpływ na to co dzieje się w krajach najbardziej odległych)

3. pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o charakterze ponadnarodowym (np. wielkie korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe); typowo ponadnarodowy charakter mają tzw. nowe ruchy społeczne i wyłaniające się z nich trwalsze organizacje czy stowarzyszenia (np. Greenpeace, Amnesty International)

4. pojawiają się całe kategorie społeczne, których życie i praca odrywają się zupełnie od konkretnego miejsca (kiedyś tylko dyplomaci, teraz także biznesmeni, menadżerowie, finansiści, personel lotniczy, zawodowi sportowcy, artyści, naukowcy)

Efekt?? Uniformizacja/ homogenizacja świata

Kapitalistyczny rynek ekonomiczny, z charakterystycznymi dla siebie formami transakcji, organizacjami, instytucjami, etosem konkurencji, mentalnością konsumpcyjną, opanował świat najwcześniej. Wg Immanuela Wallersteina, już od XV wieku kapitalizm stał się systemem światowym.

Homogenizacja obejmuje też dziedzinę kultury. Coraz bardziej intensywne i powszechne kontakty ponadnarodowe wymagają wspólnego języka - idea esperanto nie przyjęła się, natomiast największą karierę międzynarodową zdobył język angielski. Znajomość tego języka jest jedną z podstawowych wymaganych praktycznie w każdej sferze życia umiejętności. Niektóre kraje (jak Skandynawia czy Holandia) są praktycznie krajami dwujęzycznymi. W sklepach na całym świecie możemy znaleźć te same produkty, czytamy podobne książki, oglądamy te same mecze piłkarskie, słuchamy podobnej muzyki.

REFLEKS PSYCHOLOGICZNY

1. ludzie zaczynają myśleć w kategoriach wspólnego losu, wspólnych zagrożeń, nadziei; kategoria `my' rozszerza się poza ramy wspólnoty lokalnej i państwa narodowego; pojawia się tożsamość regionalna (`my, Europejczycy') oraz solidarność światowa (np. idea praw człowieka, o zasięgu uniwersalnym, nie ograniczonym)

2. Z drugiej strony globalizacja mobilizuje świadomość obronną na rzecz traconej odrębności kulturowej, własnych zwyczajów, obyczajów, wierzeń, sposobów życia - a więc wzmocnieniu ulegają lojalności i tożsamości lokalne, etniczne i religijne (francuski socjolog Michel Maffesoli pisze o narodzinach mentalności plemiennej)

Wniosek?? starcie się tendencji rozszerzenia horyzontu myślenia i wyobrażni poza wioskę, miasto, kraj, region, kontynent, na cały glob i zjawiska mocniejszej identyfikacji z lokalnymi kulturami stanowi fakt świadomościowy, który może mieć rewolucyjne implikacje dla przyszłości społeczeństwa ludzkiego.

PREKURSORZY TEORII GLOBALIZACJI

Nurty prekursorskie i ich autorzy

• TEORIA IMPERIALIZM - J. A. Hobson/ Włodzimierz Lenin / Mikołaj Bucharin - najwyższa faza rozwoju kapitalizmu, kiedy kryzysy nadprodukcji i spadająca stopa zysku wymagają posunięć obronnych, jak ekspansja kolonialna, bezpośredni podbój i podporządkowanie sobie krajów słabszych; świat staje się areną starcia kilku centrów kapitalistycznych z mnogością słabiej rozwiniętych lub nierozwiniętych krajów peryferycznych. Zdaniem Lenina to zaklęty krąg degradacji, którym kraje bogate stają się jeszcze bogatsze a kraje biedne stają się biedniejsze.

• „TEORIA ZALEŻNOŚCI” - Paul Prebish - dotyczy okresu postkolonialnego, kiedy bezpośrednia podległość polityczna krajów zacofanych została w prawdzie zniesiona, ale w jej miejscu powstało silne neokolonialne uzależnienie ekonomiczne; teoria zależności odnosi się do relacji Pierwszego i Trzeciego Świata, ale czerpie głównie z doświadczenia Ameryki Łacińskiej; podział na centrum (rozwinięte kraje uprzemysłowione) i na peryferie (ubogie kraje rolnicze).

Wychodząc z rozróżnienia na centrum i peryferie, teoria zależności poszła w dwóch odmiennych kierunkach.

obraz pesymistyczny/ katastroficzny (wg A.G. Franka): perspektywa Ameryki Łacińskiej to trwałe i nieodwracalne zacofanie, petryfikacja, intensyfikacja eksploatacji i zniewolenia przez potęgę Stanów Zjednoczonych

obraz optymistyczny (wg E. Cardoso i E. Falleto):

• koncepcja „zależnego rozwoju” - centrum i peryferie wzajemnie na siebie oddziałują wzmacniając swoją pozycje

• „TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO” - Immanuel Wallerstein - wyróżnia ona trzy stadia teorii ludzkości:

1. epoka „mini-systemów” - stosunkowo niewielkich społeczności, ekonomicznie samowystarczalnych, cechujących się pełnym wewnętrznym podziałem, pracy i jednolitym kompleksem kultury; dominują one w okresie ekonomii łowiecko-zbierackiej, ogrodniczej i rolniczej;

2. epoka „imperiów światowych” - wchłaniają one znaczną liczbę „mini-systemów”, oparte na gospodarce rolnej, metodą koordynacji ekonomicznej jest tu władza polityczna i militarna, rygorystyczna administracja, bezwzględny pobór danin i podatków oraz obowiązujący zaciąg do wojska; centrum aktywności stanowią wojny i podboje; ich kryzys następuje z powodu przerostu aparatu biurokratycznego i zbytnie , komplikowanie się zadań administracyjnych wraz z rozrostem terytorium (np. starożytny Rzym, Egipt oraz Chiny);

3. epoka „systemu światowego”- zaczyna się w XVI wieku wraz z narodzinami wczesnego kapitalizmu; państwo ustępuje jako agenda regulująca gospodarkę na rzecz rynku ekonomicznego; jedyna ekonomiczną funkcją państwa pozostaje ochrona własności , nadzór nad regułami wolnej przedsiębiorczości, wolnego rynku i wolnej konkurencji. System kapitalistyczny ma tu ogromną moc ekspansji; świat ulega hierarchicznemu rozwarstwieniu na trzy grupy: centrum, peryferie i semiperyferie.

Teoria systemu światowego, że jest nie wystarczająca dla zrozumienia wszystkich komplikacji współczesnego globalizującego się społeczeństwa. Zainteresowanie teoretyków przesunęło się od ekonomii do kultury.

GLOBALIZACJA KULTURY

Globalizacja kultury wzbudzała dwie odmienne reakcje ze strony teoretyków i antropologów.

misja cywilizacyjna - wypieranie reliktów barbarzyństwa i pogaństwa rozpowszechnionych wśród dzikich i prymitywnych ludów - - zwycięstwo cywilizacji

kulturowy imperializm - ekspansja kulturowa Zachodu prowadząca do wyniszczenia kultur rodzimych, utraty kulturowej autonomii, którą dysponuje ludzkość - - klęska wielobarwności i zróżnicowania kulturowego

TEORIE GLOBALIZACJI KULTUROWEJ

• globalna ekumena - Ulf Hannerz - analogiczna do systemu światowego, chodzi o zagęszczone, intensywne relacje i zależności w skali ponadlokalnej; ekumena to obszar ciągłych interakcji kulturowych, wzajemnej penetracji i wymiany kulturowych treści; kultura nowoczesna jest ekumeną otwarta, przekraczającą ramy przestrzenne i czasowe, zwłaszcza dzięki technikom komunikacji i transportu; ekspansja kultury uzyskuje charakter prawdziwie globalny: interakcje i przepływy kulturowe występują w skali całej społeczności ludzkiej.

Hannerz wprowadza cztery możliwe scenariusze losów globalnej kultury:

1. globalna homogenizacja - wystąpi tu całkowita dominacja kultury zachodniej, wszystkie społeczności staną się mniej lub bardziej udaną repliką zachodniego stylu życia, aspiracji, wartości i norm, wzorów konsumpcyjnych, idei, ideałów i przekonań

2. nasycenie kulturowe - kraje peryferyjne powoli, z oporami, w toku kilku generacji zastępują lokalne idee kulturowe, sensy i wartości, zuniformizowanymi treściami płynącymi z dominujących centrów - ostatecznie kultura centrum zaczyna dominować

3. deformacja kulturowa - oznacza uproszczenie, zubożenie, a nawet degradację kultury zachodniej w toku jej adaptacji przez kraje peryferyczne

4. amalgamacja kulturowa - zakłada się w tym przypadku równorzędny dialog i wymianę między kulturami centrum i peryferii, co prowadzi do ogólnego wzbogacenia kultury; zderzenie kultur stymuluje kreatywność i oryginalność po obu stronach (ostatecznym efektem byłaby kreolizacja lub hybrydyzacja kultury)

CZTERY WIZJE GLOBALIZACJI WG ROBERTSONA

Globalny Germeinschaft I

świat postrzegany jako bogata mozaika zamknietych, odgraniczonych wzajemnie wspólnot - antygloablizm

Globalny Germeinschaft II

idea ogólnoludzkiego konsensu wokół pewnych wspólnych wartości i ideałów - świat jeszcze nie jest jednością gatunku ludzkiego, ale trzeba żeby się takim stawał

Globalny Gesellschaft I

mozaika suwerennych, niezależnych państw narodowych powiązanych silnymi, wzajemnymi więziami kooperacyjnymi w dziedzinie ekonomii, polityki i kultury

Globalny Gesellschaft II

przewiduje zanik państw narodowych i unifikację najpierw regionalną, a później globalną pod egidą wspólnej organizacjipolitycznej czy ponadnarodowego rządu światowego

---