wprowadzenie, socjologia, metodologia nauk spolecznych


Metodologia nauk społecznych

wykład I: Socjologia jako nauka

Słowo wstępne

I. Refleksje na temat natury nauki

1. Czym się różni nauka od wiedzy?

Wiedza - to kumulowanie się ludzkiego doświadczenia zapisanego w tradycji, wzorach, i zazwyczaj przekazywana jest międzygeneracyjnie.

Nauka - jest działaniem podlegającym pewnym szczegółowym rygorom i procedurom.

a) obiektywności (która jest intersubiektywnie sprawdzalna) - czyli polega na tym, że istnieje możliwość sprawdzenia naszych sądów przez kogoś innego

b) zgodność z uznanymi metodami naukowymi

c) ścisłość i jednoznaczność formułowanych twierdzeń w języku zapewniającym intersubiektywną komunikację (czyli komunikację pomiędzy jednostkami)

d) posługuje się zdaniami dostatecznie uzasadnionymi i powiązanymi w niesprzeczne systemy

e) odkrywczy charakter - czyli to, co twierdzimy o rzeczywistości musi mieć charakter odkrywczy, twórczy, nauka musi dążyć do poznania rzeczywistości

2. Pięć aspektów nauki

P. Sztompka podkreśla, iż na naukę - jako przedmiot naukowego poznania - patrzeć można w różny sposób, stąd też można wyróżnić kilka aspektów nauki o nauce:

1) historyczne aspekty nauki - można ją rozważać jako zbiór czy też ciąg wydarzeń historycznych: odkryć, wynalazków, „rewolucji naukowcych” itp.

2) socjologiczne aspekty nauki - można ją rozważać jako zbiór zjawisk społecznych związanych z uprawaniem nauki: instytucji naukowo - badawczych i dydaktycznych, ról społecznych, wzorów osobowych, norm, wartości, „szkół naukowych”, konfliktów panujących w środowiskach naukowych.

3) psychologiczne aspekty nauki - można pojmować ją jako zbiór stanów psychicznych związanych z twórczością naukową - motywacji badawczych, pomysłów, intuicji. Analiza w tym wymiarze pokazuje całokształt czynników osobowiściowych czy sytuacyjnych, które warunkują przebieg twórczości naukowej.

4) organizacyjne aspekty nauki - można rozważać ją jako zbiór urządzeń, środków materialnych, personelu badawczego. Interesujące będą zatem najbardziej efektywne formy organizacji, w jakich przebiega działalność badawcza, kwestie przewidywania i planowania rozwoju nauki a także optymalnych sposobów rekrutacji i kształcenia kadr naukowych.

5) metodologiczne aspekty nauki - czyli czyniąc naukę przedmiotem naukowej refleksji przyjąć można metodologiczny punkt widzenia.

Czym odznacza się owa refeksja i na czym polega jej specyfika? Jak zauważa Sztompka, wbrew narzucającej się sugestii etymologicznej, „metodolologia nauki” to znacznie więcej niż „nauka o metodzie”, a więc o stosowanych przez uczonych standardowych sposobach postępowania badawczego. Stąd też, zdaniem autora zasadne byłoby posługiwanie się innymi okreśeniami, takimi jak „filozofia nauki”, czy też „logika nauki” lub „teoria nauki”. Problem w tym, że żadne z tych pojęć nie jest wolne od równie mylących, choć inaczej zabarwionych konotacji”.

Metodologiczny wymiar refleksji naukowej tym różni się od czterech poprzednich, tym iż jest to perspektywa epistemologiczna. Polega ona na tym, iż nauka ujmowana jest jako droga do poznawania świata. Interesuje ją zatem to, jak nauka jest uprawiana i jakie rezultaty przynosi.

Inaczej mówiąc, analiza metodologiczna zaczyna się wówczas, gdy z rozrzuconych w dziełach różnych badaczy elementów powstaje całościowa, krytyczna rekonstrukcja logicznej struktury problemu badawczego, postępowania badawczego oraz jego wytworów.

3. Rodzaje nauki

Dla klasyfikacji nauk należy przyjąć kilka podstawowych kryteriów:

1) w jaki sposób uzasadnia się twierdzenia naukowe

- Aprioryczny - oznacza przyjęty z góry; nie oparty na doświadczeniu lecz na rozumowaniu (matematyka)

- Aposterioryczny - nabyty poprzez doświadczenie (socjologia)

2) W jaki sposób uzasadnia się twierdzenia wtórne, pochodne:

- Dedukcyjny - przechodzący od ogółu do szczegółu - wyprowadzanie z jakiegoś ogólnego aksjomatu twierdzeń szczegółowych

- Indukcyjny - przechodzenie od twierdzeń szczegółowych do ogólnych (socjologia)

3) Czy przedmiot nauki istnieje zależnie czy też niezależnie od tej nauki:

4) Do czego dążą nauki poprzez swoje działanie

Socjologia więcej opisuje niż wyjaśnia. Ważne jest jednak to, że przy wyjaśnianiu zawsze musi pojawić się pytanie „dlaczego”.

5) możliwości poznawcze człowieka

II. Metodologiczne podstawy socjologii - podstawowe założenia

Socjologia jest nauką aposterioryczną, indukcyjną i empiryczną; podejmuje się wyjaśniania i opisu.

W refleksji nad metodologicznymi podstawami socjologii ważne jest założenie, iż istotny jest nie tylko zewnętrzny, pobieżny ogląd rzeczywistości (co badają uczeni, jakimi metodami się posługują i jakie osiągają wyniki). Niezwykle istotne jest zajrzenie pod powierzchnię zjawisk i ujawnienie ich struktury głębinowej. Ważne jest zatem odnalezienie odpowiedzi na pytania:

a) czym jest rzeczywistość społeczna (czyli właściwy przedmiot socjologii)

b) jaka jest istota metod badawczych socjologii

c) jaka jest struktura rezultatów badawczych socjologii.

Owe założenia to metodologiczne podstawy socjologii.

W obrębie tych trzech pytań rysuje się grupa dylematów i problemów, z którymi borykają się badacze w naukach społecznych:

ad. a) jeśli chodzi o właściwy przedmiot socjologii, to najbardziej problematyczny był spór między zwolennikami stanowiska indywidualistycznego i holistycznego, wyrażony w pytaniu: czy społeczeństwa to tylko suma jednostek czy też rzeczywistość swoista (Durkheim - sui generis), ponadjednostkowa, nieredukowalna do sumy jednostek.

ad. b) jeśli chodzi o metody socjologii, to najwięcej kontrowersji wzbudzało zawsze pytanie, czy badając społeczeństwo należy posługiwać się taką metodą jak w przyrodoznawstwie, czy też jakąś metodą swoistą dla socjologii. Jest to zatem spór między stanowiskiem naturalistycznym oraz antynaturalistycznym;

ad. c) jeśli zaś chodzi o rezultaty badawcze socjologii, to spór rysuje się między zwolennikami stanowiska obiektywistycznego oraz wartościującego, który wyraża się pytaniem: czy wyniki badań socjologicznych są wolne od ocen wartosciujących czy też nie.

Wszystkie te problemy zostaną omówione w trakcie kolejnych wykładów, wymagają bowiem szerszej refleksji.

III. Naukowe poznanie na gruncie socjologii

1) Kuhn Thomas (1922 - 1996) - - mówił, iż w naukach społecznych często lepiej robić to, co potrafimy najlepiej za pomocą posiadanych narzędzi niż czekać w kontemplacji na pojawienie się alternatywnego podejścia.

Zapoczątkował odmienne myślenie o rozwoju nauki. Do poł. XX wieku istniało przekonanie, iż nauka (generalnie) rozwija się kumulatywnie, procesualnie. Zatem, rozwój nauki polega na przyroście określonej wiedzy. Kuhn podważył takie myślenie. Udowodnił, iż nauka rozwija się dzięki rewolucjom naukowym i zmianie paradygmatu.

PARADYGMAT - (prof. P.Sztompka) - to zespół podstawowych założeń, hipotez, medeli, które w danej dziedzinie nauki, w danym czasie uważane są za obowiązujące, standardowe.

(prof. J. Szacki) - to najszersza jednostka konsensu w obrębie nauki, pozwalająca odróżnić jedną wspólnotę naukową od drugiej.

Kuhn - twierdził, że do tego, by rozwijała się nauka potrzebne jest dwubiegunowe myślenie (z jednej strony tradycjonalne, zatopione w tym, co nauka zdążyła już wypracować, a z drugiej - alternatywne, obrazoburcze). Dzięki temu może dochodzić do podważania istniejących paradygmatów, które w sposób niewystarczający na dany etap rozwoju nauki tłumaczą pewne zjawika. Dzięki temu nauka idzie do przodu - tak dzieje się w fizyce, matematyce czy szeroko rozumianych naukach społecznych. Ale inaczej jest w naukach społecznych. Zdaniem Kuhna, nauki społeczne znajdują się w fazie rozwoju, który określa mianem „przedparadygmatycznego”, bądź też wieloparadygmatycznego, ponieważ istnieje obok siebie wiele alternatywnych teorii tłumaczących rzeczywistość społeczną. Jak mówi prof. Sztompka, socjologia bardziej podobna jest do sztuki niż do nauk przyrodniczych. Inaczej mówiąc, socjologia i nauki społeczne w szerokim rozumieniu stanowią pewnego rodzaju zbiorową świadomością - stąd też ich rozwój przebiega tak jak w sztuce.

2) Charles Taylor - podniósł bardzo ważną kwestię zwrotnego oddziaływania teorii na praktykę życia codziennego („samospospełniające się proroctwa”)

Zdaniem Taylora nauki społeczne są różne od przyrodniczych, bowiem teoria społeczna zwrotnie oddziaływuje na praktykę społeczną. Czyli teoria społeczna może przekształcać swój własny przedmiot (przykład - efekt cieplarniany i zachowoywanie się ludzi). Inaczej jest w naukach przyrodniczych - np. teoria opisująca ruchy planet nie zmieni ich biegu.

Literatura:

1. P. Sztompka, Metodologiczne podstawy socjologii, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1975

2. P.Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002

3. A.Giddens, Socjologia. Zwięzłe lecz krytyczne wprowadzenie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998

4. Z.Hajduk, Ogólna metodologia nauk, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001

5. J.Szacki, Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

6. J.Turner, Struktura teorii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

P.Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo ZNAK,. Kraków 2002

jak podkreśla Hajduk, w historii metodologia nauk nie stanowiła od razu osobnego działu wiedzy. Jako odrębny dział wiedzy zaczęła się kształtować dopiero na przełomie XVI - XVII wieku.

5



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wybrane metody w socjologii, socjologia, metodologia nauk spolecznych
wybrane problemy w polskiej socjologii, socjologia, metodologia nauk spolecznych
jezyk nauki, socjologia, metodologia nauk spolecznych
metodologia socjologii krytycznej, socjologia, metodologia nauk spolecznych
wybrane metody w socjologii, socjologia, metodologia nauk spolecznych
Metodologia nauk społecznych, Socjologia, Socjologia. Różne pliki
Metody i techniki badań socjologicznych 1 sem, Stosunki międzynarodowe - materiały, II semestr, Meto
Metodologia nauk społecznych, Socjologia, Socjologia. Różne pliki
Metodologia nauk spolecznych wyklad id 294758
Metodologia - wykład 5.12.2010 - dr Cyrański, Metodologia nauk społecznych
Metodologia nauk społecznych notatki skrót 01
Metodologia nauk społecznych wykłady
Metodologia badań społecznych - wykład 7, Metodologia nauk społecznych
metodologia nauk społecznych wykłady
MNS -zebranie informacji do egzaminu, POMOCE NA STUDIA, METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH - MNS
Metodologia, metodologia-wyklady, Metodologia nauk społecznych 28
Metodologia, metodologia-wyklady, Metodologia nauk społecznych 28

więcej podobnych podstron