Amerykański system oświatowy
Jeden z najbardziej zróżnicowanych, zdecentralizowanych i jednocześnie dynamicznych systemów oświatowych ma miejsce w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie uczestnictwo rządu federalnego w decyzjach dotyczących polityki oświatowej jest bardzo niewielkie, natomiast główna odpowiedzialność za funkcjonowanie oświaty spoczywa na jednostkach stanowych (choć to też bardziej formalne zwierzchnictwo). Poszczególne rządy stanowe delegują swoje uprawnienia w sprawie kierowania oświatą do władz lokalnych, czego rezultatem jest jednoczesne funkcjonowanie 5O różnych systemów oświaty, których istnienie zależy w głównej mierze od podatników. Na poziomie rządów stanowych, udział w tworzeniu polityki oświatowej mają wyżsi urzędnicy i sędziowie, jak również stanowe władze oświatowe i tysiące społeczności lokalnych. Obok tego, w Stanach Zjednoczonych funkcjonuje również złożony oraz równoległy system prywatnych placówek oświatowych, znajdujących się zarówno na niższym jak i wyższym poziomie nauki.
Decentralizacja systemu oświaty umożliwiła szeroki rozwój różnych placówek oświatowych, gdzie lokalne oświatowe władze mogą mieć w swojej gestii zarówno niewielką, jednoklasową szkołę, jak i milion uczniów (jak to ma miejsce np. w Nowym Jorku); jedne lokalne władze zarządzają tylko szkołami podstawowym, inne zaś kierują zarówno podstawowymi jak i średnimi. Władzom tym podlegają również community colleges (czyli kolegia środowiskowe), gdzie odbywają się 2-letnie kursy przeznaczone dla absolwentów szkół średnich. Oprócz tego, w poszczególnych stanach istnieją jednocześnie publiczne i prywatne szkoły, colleges (szkoły wyższe) oraz uniwersytety.
College stanowią często niewielkie jednostki realizujące 4-letnie kursy, gdzie do wyboru jest niewielka liczba kierunków, zazwyczaj z zakresu nauk społecznych i humanistycznych. Z kolei uniwersytety, to zwykle wielkie uczelnie, w których obręb wchodzi nieraz nawet kilka miasteczek uniwersyteckich (campuses), które mają w swojej ofercie rozległą liczbę kierunków oraz specjalizacji, tak na poziomie wyższym i studiów doktorskich, jak i dokształcających kursów oraz kursów doskonalenia zawodowego.
Cały system oświaty amerykańskiej składa się z jednej strony z placówek oświatowych, finansowanych (w części) przez ich lokalne władze oświatowe, z drugiej zaś - ze szkolnictwa prywatnego, stanowiącego lustrzane odbicie sektora publicznego.
Amerykańskie szkoły mają bardzo szeroki zakres, umożliwiając naukę uczniom i studentom w różnym wieku, o odmiennych zainteresowaniach oraz różnym poziomie inteligencji - w tej samej placówce. Jednym z zadań, jakie stawia sobie amerykańskie szkolnictwo, jest umożliwienie kształcenia zarówno uczniom bardzo zdolnym jak i tym upośledzonym (oczywiście włączając w to jednostki znajdujące się pomiędzy tymi skrajnościami). Opracowane programy nauczania przeznaczone są zarówno dla ludzi młodych jak i starych, bogatych oraz biednych. System amerykańskiej oświaty z jednej strony zabezpiecza społeczną wspólnotę, z drugiej zaś kultywuje różnorodność obywateli amerykańskich; kształci zarówno na poziomie ogólnym, jak i przygotowuje zawodowo; dba o odpowiednio wysoki poziom moralny swojego społeczeństwa jak i rozwija indywidualność poszczególnych jednostek. Kolejnym założeniem jest to, iż szkoły amerykańskie powinny być wolne od sfery polityki, lecz równocześnie wrażliwe na potrzeby narodowe tak, by nie pomijać miejscowej ludności. Ponadto szkoły te mają być nadzorowane przez osoby odpowiednio przygotowane zawodowo do prowadzenia tej działalności (a więc nie mogą to być ludzie bez przygotowania pedagogicznego). Powyższe postulaty (często wzajemnie się wykluczające) realizowane mają być pod wspólnym sztandarem wolności, równości oraz skuteczności przez rząd federalny, rządy stanowe oraz lokalne władze oświatowe. Zatem, złożoność systemu oświaty oraz jego niektóre, dość paradoksalne założenia, poddają w wątpliwość, jak jest możliwe, iż system ten w ogóle funkcjonuje.
Historia amerykańskiego szkolnictwa
Pierwsze rozporządzenia oświatowe zostały wydane w Stanach Zjednoczonych w 1642 roku, przez władze kolonialne stanu Massachusetts; zawarto w nich potwierdzenie dla odpowiedzialności, jaka spoczywa na każdej rodzinie za umożliwienie swoim dzieciom nauki czytania oraz przygotowania ich do pełnienia zawodu, jak i ustalenia dotyczące publicznej odpowiedzialności za oświatę. W sytuacji, gdy dana rodzina nie zapewni dziecku nauki, miejscowi radni (selectmen) mieli umieścić je na warsztatach przygotowujących do wykonywania określonego rzemiosła. Analogiczne zarządzenia wydano w Nowej Anglii jak i w koloniach środkowego Atlantyku, gdzie opisywały one podstawy organizacji przygotowywania do zawodu. Jednocześnie, zaczęto zakładać pierwsze szkoły; do 1647 roku, w jedenastu z sześćdziesięciu miast Nowej Anglii powstały miejskie szkoły, które finansowane były z funduszu władz miasta.
W 1647 roku, kolonialne władze stanu Massachusetts uchwaliły pierwszą ustawę dotyczącą organizacji oświaty, która to zobowiązywała wszystkie miasta składające się z minimum pięćdziesięciu rodzin do zatrudnienia nauczyciela nauczającego czytania, natomiast miasta składające się z ponad stu rodzin - do organizacji własnej szkoły średniej o poziomie ogólnokształcącym. Kolejne ustawy, uchwalone dopiero pod koniec XVIII wieku, zawierały informacje dotyczące:
obowiązku szkolnego (czyli zobowiązania dzieci do regularnego chodzenia do szkoły)
mianowania nauczycieli
użytkowania budynków należących do szkół
kontroli funkcjonowania szkół
Regulacje prawne pochodzące z 1785 oraz 1787 roku, wspominały o konieczności zarezerwowania 116 części ziem z każdego miasta pod budowę szkoły, co zapoczątkowało zwyczaj publicznego wspierania oświaty. W miarę rozwoju miast, problem edukacji przekazywano coraz częściej miejscowym władzom; otrzymały one prawo do nadzorowania szkół oraz zatrudniania nauczycieli, przy czym uprawnienia te przekazywano z kolei specjalnie utworzonym komitetom szkolnym.
Poczynając od 1826 roku, w Massachusetts obowiązywał nakaz powoływania oraz utrzymywania przez wszystkie miasta komitetów szkolnych. W koloniach południowych oraz środkowoatlantyckich, zalążki oświaty były ściśle związane z angielskimi szkołami prywatnymi, do których uczęszczały dzieci pochodzące z wyższych sfer. Dla dzieci z biednych rodzin przeznaczone były natomiast szkoły przykościelne, jednak niedługo później również tam zawitał wzór szkoły publicznej Nowej Anglii.
W połowie XIX wieku powołano stanowe ministerstwa oświaty, biura stanowego inspektora szkół i seminaria nauczycielskie. Kolejne ustawy nakładały na określone miasta obowiązek założenia i utrzymywania wyższej szkoły, natomiast rok 1852 wprowadził do stanu Massachusetts obowiązek szkolny, którym to do 1865 roku zostały objęte niemal wszystkie stany.
Przełom XIX i XX wieku przyniósł Stanom Zjednoczonym gwałtowny wzrost liczby ludności oraz dynamiczny rozwój przemysłowy. W kraju funkcjonowało już 110 tysięcy lokalnych okręgów szkolnych, jednak ta decentralizacja nastręczała wielu problemów w realizacji polityki oświatowej, dlatego też połączono małe okręgi szkolne w większe jednostki, co w konsekwencji dało już tylko 30 tysięcy okręgów szkolnych (zmniejszenie to nastąpiło w latach 1900 - 1939). Decyzja ta miała zarówno pozytywne jak i negatywne skutki; z jednej strony doprowadziła ona do znacznego obniżenia kosztów związanych z administracją oświaty oraz do rozszerzenia programów nauczania, lecz z drugiej strony - do zwiększenia biurokracji. Było to spowodowane koniecznością zatrudnienia w tym sektorze zawodowych administratorów, którzy ukończyli specjalne kursy dla kierowników, gdyż dotychczasowi członkowie rad działających w lokalnych okręgach szkolnych, jako osoby nie związane profesjonalnie z oświatą - nie mogli podołać swoim nowym obowiązkom.
Zawodowi administratorzy posiadali większą swobodę w realizacji polityki oświatowej; byli oni niezależni od wszelkich partyjnych zaleceń i układów, co było podyktowane również faktem funkcjonowania zasad naukowego kierowania, które zdobywały coraz większe uznanie ze strony amerykańskiego społeczeństwa. Istniało powszechne przekonanie, iż zastosowanie zasad naukowych do kierowania szkołą da możliwość uzyskiwania lepszych wyników (co miało miejsce w przypadku sektora prywatnego). Zatem, już przed wybuchem II wojny światowej, Stany Zjednoczone posiadały zdecentralizowany system oświatowy, gdzie znaczącą rolę miały władze stanowe (które przekazywały dominującą część uprawnień władzom lokalnym) i biurokracja oświatowa (na którą składali się zawodowi administratorzy).
Administracja i nadzór amerykańskiej oświaty
Jak już zostało wspomniane - Stany Zjednoczone nie posiadają centralnej władzy oświatowej, gdyż dzieli się ona pomiędzy władze federalne, stanowe oraz lokalne. Szkolnictwo jest natomiast kontrolowane przez rządy stanowe, których ustawodawstwo stanowi najwyższą władzę zarówno nad szkolnictwem wyższym jak i niższym. Władza wykonawcza w każdym stanie spoczywa w ręku gubernatora, delegującego część władzy dotyczącej spraw oświaty do instytucji odpowiedzialnych za szkolnictwo, z których najważniejszą stanowi ministerstwo oświaty, kierowane przez głównego inspektora szkół stanowych. Każdy stan posiada odpowiednik federalnego biura do spraw zarządzania i finansów, który jest odpowiedzialny za plan dochodów oraz wydatków jak i za ogólną działalność oświatową. Poszczególne, stanowe ministerstwa oświaty utrzymują kontakt z odpowiednimi lokalnymi okręgami szkolnymi.
W Stanach Zjednoczonych znajduje się aż 15 tysięcy, nierównomiernie rozłożonych lokalnych okręgów szkolnych (w jednych stanach jest ich np. tysiąc, w innych - mniej niż sto), gdzie każdy z nich posiada własną radę oświatową, w której skład wchodzi od 5 do 7 członków, powoływanych przez mieszkańców okręgu lub władze. W gestii tych rad pozostaje decyzja w sprawie wyboru oraz kadencji okręgowego inspektora szkolnego, wykonującego wraz z personelem administracyjnym postanowienia rady. Na władzach tych spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie budynków czy zakup sprzętów, natomiast nie ingerują one w funkcjonowanie szkół prywatnych oraz wyższych uczelni.
Poszczególne szkoły kierowane są przez dyrektora, który ma jednego lub dwóch swoich zastępców; do jego zadań należy realizowanie polityki oświatowej, ocena pracy nauczycieli oraz dbanie o dyscyplinę wśród uczniów.
Każdy rząd federalny posiada swoje ministerstwo oświaty, którego przedstawicielem jest jeden z członków rządu federalnego, piastujący jednocześnie stanowisko ministra oświaty. Jednak sama instytucja ministerstwa oświaty nie ma dominującego wpływu na szkolnictwo, gdyż dzieli ona swoją władzę z innymi resortami, np. z ministerstwem zdrowia czy rolnictwa albo Narodową Fundacją Nauki, na które to przydzielana jest połowa federalnych funduszy przeznaczonych na oświatę. Na władzach federalnych spoczywa odpowiedzialność za prawne regulacje w obrębie oświaty, ponadto wspierają one badania naukowe z zakresu edukacji. W Stanach Zjednoczonych nie istnieje system oświaty publicznej, który byłby zarządzany na szczeblu centralnym; w tworzeniu polityki oświatowej uczestniczą zarówno władze wykonawcze i ustawodawcze oraz sądownicze rządu federalnego, a sam rząd ani nie kontroluje, ani też nie finansuje oświaty, gdyż za jej poziom odpowiedzialność spoczywa głównie na władzach stanowych. Jak ukazuje praktyka, większość uprawnień przekazywana jest władzom lokalnym - np. radom szkolnym - które kierują szkołami w sposób bezpośredni lub też zlecają to specjalnie w tym celu utworzonym agencjom. Każda rada szkolna może stanowić odrębny system szkół lokalnych.
Oświata publiczna aż w 90% finansowana jest przez władze lokalne, z pieniędzy pochodzących od podatków, natomiast tylko w 10% przez rząd federalny, tak więc odbija ona stan zamożności swoich mieszkańców. W stanach, w których funkcjonuje więcej niż tylko jedna szkoła wyższa, tworzona jest Stanowa Rada szkolnictwa wyższego, na której spoczywa odpowiedzialność za prowadzenie odpowiedniej polityki szkół wyższych. Na czele każdej szkoły wyższej stoi natomiast rektor.
System współczesnej oświaty amerykańskiej
PRZEDSZKOLE
W Stanach Zjednoczonych, do przedszkoli pierwszego stopnia (nursery) uczęszcza aż około 2,5 miliona dzieci; tak wielkie zapotrzebowanie na tego typu usługi wynika z faktu, iż mniej więcej 70% kobiet w wieku od 25 do 65 lat pracuje tam zawodowo. Ogromna większość dzieci chodzi do płatnych, prywatnych przedszkoli, natomiast pozostała część (bardzo niewielka) uczęszcza do przedszkoli tzw. federalnych, które są opłacane z państwowych funduszy dla dzieci pochodzących z rodzin o niskich przychodach. Niektóre przedszkola są otwierane przy zakładach pracy, lecz są to raczej nieliczne przypadki. Dziecko przebywa w przedszkolu około 2- 3 godzin dziennie, jeżeli natomiast jego oboje rodzice pracują na cały etat - może ono pozostawać dłużej w przedszkolu.
SZKOLNICTWO PUBLICZNE (podstawowe i średnie)
Zarówno amerykańskie szkolnictwo podstawowe jak i średnie, zdominowane są przez sektor publiczny, gdzie uczęszcza aż koło 90% wszystkich uczniów. Do przedszkoli drugiego stopnia (kindergarten), dość powszechnych w Stanach, chodzą dzieci w wieku od 5 do 6 lat; przedszkola te są częścią szkół podstawowych oraz finansowane są przeważnie z publicznych środków (istnieją także prywatne przedszkola drugiego stopnia). Głównym zadaniem tych placówek jest przygotowanie dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, nauka samodzielności oraz współżycia z innymi dziećmi, jak również wykształcenie w nim nawyku pracy i zabawy.
Kolejnym etapem kształcenia jest szkoła podstawowa (Elementary School) obejmująca 6 lub 8-letnie kursy, przy czym dużo większym uznaniem cieszą się szkoły podstawowe sześcioletnie. Dzieci zaczynają chodzić do szkoły podstawowej po ukończeniu 6 roku życia, natomiast opuszczają ją, w zależności od wybranego kursu - w po ukończeniu 12 roku życia, do 15 lat.
Nauka na kolejnym szczeblu edukacji, czyli w szkole średniej (High School) może trwać cztery lub sześć lat, przy czym bardziej popularne są szkoły sześcioletnie; szkoła ta podzielona jest na dwa etapy:
trzy lata szkoły średniej pierwszego stopnia (czyli junior high school), która obejmuje klasy od VII do XI
trzy lata szkoły średniej drugiego stopnia (czyli senior high school), która obejmuje klasy od X do XII
Natomiast szkoła czteroletnia to klasy od IX do XII. W niektórych okręgach funkcjonują również tzw. szkoły pośrednie, obejmujące najczęściej klasę VII i VIII, a ich głównym celem jest przygotowanie młodzieży do rozpoczęcia nauki w szkole średniej (jednak ich absolwenci zazwyczaj kończą swoją naukę w klasie IX zaliczając kurs szkoły średniej pierwszego stopnia, przez co jednocześnie spełniają oni swój obowiązek szkolny, trwający w większości stanów do ukończenia 16 roku życia)
Absolwenci szkół sześcioletnich podstawowych zazwyczaj kontynuują swoją naukę również w sześcioletnich szkołach średnich, natomiast uczniowie po ośmioletnich szkołach podstawowych, mogą wybrać czteroletnie lub sześcioletnie szkoły średnie, zaczynające się od IX klasy.
Większość uczniów chodzących do młodszych klas szkół podstawowych, uczy się w tzw. klasach scalonych (self contained), gdzie jest jeden nauczyciel nauczający wszystkich przedmiotów, a zajęcia prowadzone są w jednej i tej samej sali. Program tych klas obejmuje naukę czytania i pisania, oraz przedmioty wpływające na ogólny rozwój dziecka, takie jak: matematyka, przyroda, wychowanie fizyczne i plastyczne.
Starsze klasy szkół podstawowych oraz niższe klasy szkół średnich prowadzone są przez kilku nauczycieli, każdy z nich wykłada inny przedmiot a zajęcia odbywają się w ich pracowniach. Program nauczania obejmuje tutaj następujące przedmioty:
język angielski (a w nim: gramatykę, eseje i literaturę)
matematykę
przyrodę
historię
nauki społeczne
wychowanie fizyczne
Uczniowie mają również możliwość wyboru - w zależności od swoich zainteresowań - kilku innych przedmiotów, takich jak na przykład: muzyka, wychowanie plastyczne i teatr lub przedmioty zawodowo - techniczne, czyli stolarstwo, ślusarstwo czy rysunek techniczny. Zazwyczaj wybór przedmiotów jest bardzo szeroki. Uczęszczający do klasy IX uczniowie są bardzo często oceniani, a ich rodzice są systematycznie informowani o postępach (lub też problemach) w nauce - mniej więcej raz na sześć tygodni.
Szkoły średnie drugiego stopnia (a więc klasa X, XI i XII), podzielone są na pewne ciągi (programy), gdzie dobór przedmiotów oraz wymagania są uzależnione od zdolności, inteligencji oraz zainteresowań uczniów, z czego ci najzdolniejsi zazwyczaj idą tzw. akademickim programem, który ma ich przygotować do nauki na wyższej uczelni. W tych programach szczególny nacisk kładziony jest na naukę przedmiotów ogólnokształcących, a więc takich jak: język angielski (a zwłaszcza literatura), język obcy, matematyka, fizyka, chemia itd. Uczniowie mniej zdolni uczęszczają na zajęcia z ciągu ogólnego, który zawiera zarówno przedmioty ogólnokształcące jak i zawodowo - techniczne. Uczniowie ci, po ukończeniu nauki w szkole średniej, najczęściej kontynuują edukację w kolegiach środowiskowych lub stanowych, gdzie stosunkowo łatwo przejść selekcję komisji rekrutacyjnej. Uczniowie o najmniejszym stopniu zdolności uczęszczają na zajęcia w obrębie ciągu zawodowego, gdzie dominują przedmioty techniczno-zawodowe. Mimo, iż takie przygotowanie do zawodu realizowane jest na określonym stanowisku pracy, skuteczność tego kształcenia zawodowego w szkole średniej oceniana jest w Stanach Zjednoczonych dość nisko.
Program szkolny na poziomie szkoły średniej drugiego stopnia charakteryzuje duża elastyczność; większość szkół ma w swojej ofercie całą gamę różnorakich przedmiotów do wyboru, a uczniowie szczególnie uzdolnieni mają szansę uczęszczać na wykłady i lekcje treścią daleko wykraczające poza rutynowy program szkoły średniej. Inną możliwością dla tych uczniów są programy indywidualne, zaliczanie wybranych przedmiotów awansem oraz otrzymywanie tzw. kredytu uniwersyteckiego. Ponadto mają oni możliwość wybrać program przyspieszony, przez co kończą oni szkołę średnią rok lub pół roku wcześniej od swoich rówieśników.
Rok szkolny w Stanach Zjednoczonych obejmuje (podobnie jak w polskich szkołach) około 9 miesięcy (od pierwszych dni września do połowy czerwca). Zajęcia lekcyjne rozpoczynają się od godziny 8,00 lub 8,30. W przedszkolach drugiego stopnia dzieci przebywają około pół dnia. W klasach od I do III lekcje kończą się o 13,30 lub 14,00, natomiast w klasach od IV wzwyż, trwają one zazwyczaj do godziny15,00 - 15,30. Każda lekcja trwa około 50 minut a tydzień szkolny - 5 dni.
SZKOLNICTWO PRYWATNE
Obok rozległego systemu szkół publicznych, finansowanych w przeważającej mierze przez podatników, funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych bardzo dobrze rozwinięty system edukacji prywatnej, obejmujący przedszkola oraz szkoły podstawowe i średnie, gdzie pobierana nauka jest odpłatna (sektor prywatny szkolnictwa nie korzysta z publicznych funduszy). Mimo, iż w miarę systematycznie zwiększa się liczba uczniów chodzących do ostatniej klasy szkoły średniej, to aż 65% prywatnych szkół znajduje się w rękach kościoła katolickiego (również Luteranie czy Żydzi mają znaczny w tym udział), jednocześnie można zaobserwować znaczny wzrost podstawowych szkół prywatnych, czyli chrześcijańskich ( Chrystian schools), w których panuje dość surowa dyscyplina. W ramach omawianego sektora prywatnego funkcjonują również szkoły, które są wyznaniowo niezależne, gdzie wysokim uznaniem cieszą się tzw. szkoły przygotowawcze (preparatory schools), specjalizujące się w przygotowaniach kandydatów do rozpoczęcia nauki na najbardziej znanych oraz poważanych szkołach wyższych. Mimo, iż szkoły te nie są zbyt liczne a i same mają one niewielki odsetek uczniów (przede wszystkim dzieci pochodzące z rodzin o wysokim standardzie ekonomicznym), to mają one znaczący udział w oddziaływaniu na system kształcenia w amerykańskiej szkole.
SZKOLNICTWO WYŻSZE
Utworzenie się systemu szkolnictwa wyższego w Stanach Zjednoczonych było ściśle związane wydaniem ustaw Morilla. Pierwsza z owych ustaw, która została w 1862 roku zatwierdzona przez Kongres, traktowała o przekazaniu ziem będących własnością rządu federalnego w poszczególnych stanach pod budowę kolegiów oraz uniwersytetów (stąd określenie Land Grant Colleges). Kolejna ustawa Morilla, zatwierdzona w 1897 roku dotyczyła natomiast przeznaczenia dodatkowych środków na rozwój szkół wyższych. Niemal wszystkie uczelnie, których powstanie było rezultatem owych ustaw, należą obecnie do kręgu szkół publicznych, natomiast szkoły prywatne (czyli fundacyjne), są finansowo wspomagane przez rząd (np. Massachusetts Institute of Technology (MIT) w Cambridge lub Cornell University w Ithaca). Efektem wydanych ustaw Morilla jest sytuacja, gdzie w każdym z pięćdziesięciu stanów działa obecnie przynajmniej jeden uniwersytet.
W USA wyróżnić można trzy podstawowe typy szkół wyższych, które mają uprawnienia do nadawania stopni akademickich:
dwuletnie kolegia środowiskowe, czyli tzw. kolegia niższe (junior colleges)
czteroletnie kolegia
uniwersytety
Ogółem, w Stanach funkcjonuje obecnie pond 3 tysiące szkół wyższych; 2 tysiące czteroletnich kolegiów i uniwersytetów oraz ponad tysiąc dwuletnich kolegiów. Tak jak w przypadku szkół podstawowych i średnich, również w szkolnictwie wyższym istnieje podział na uczelnie publiczne i prywatne, jednak tutaj proporcje są nieco inne, gdyż ponad połowa z nich to uczelnie prywatne (czyli fundacyjne). Jednak większość studentów uczęszcza na uczelnie publiczne, co powodowane jest między innymi faktem iż w kręgu owych szkół znaleźć można większość kolegiów dwuletnich i czteroletnich, natomiast uniwersytety stanowe są najczęściej ogromnymi placówkami, oferującymi miejsca nawet kilkudziesięciu tysiącom studentów. Do kolegiów środowiskowych zazwyczaj uczęszcza młodzież miejscowa i regionalna; maja one w swojej ofercie 2 typy programów:
program o profilu ogólnokształcącym
program o orientacji zawodowej (np. technika dentystyczna, optyka, kosmetyka, wiedza komputerowa, zasady kierowania działalnością usługową)
Studenci kończący te szkoły uzyskują niższy stopień akademicki z nauk humanistycznych albo przyrodniczo - technicznych (Associate of Arts, Associate of Science). Pozytywny wynik kończący ten stopień nauki daje absolwentom szansę dalszej nauki na czteroletnich kolegiach oraz uniwersytetach, przy zaliczeniu 2 lat studiów danego kierunku.
Kolegia czteroletnie najczęściej są uczelniami ogólnokształcącymi (czyli Liberał Arts Colleges), które na początku swego istnienia stanowiły prywatne instytucje położone na wybrzeżu wschodnim i dopiero w XX wieku zaczęły się rozprzestrzeniać po całych Stanach, gdzie pośród nich zakładano również wiele publicznych placówek. Publiczne kolegia wywodzą się z tak zwanych szkół normalnych (normal schools), które początkowo przeznaczone były do kształcenia kandydatów na nauczycieli w szkołach podstawowych, jednak wzrost zainteresowania w społeczeństwie amerykańskim wyższym szkolnictwem, doprowadził do przekształcenia tych szkół właśnie w kolegia ogólnokształcące, gdzie znaczna ich część utrzymuje się z funduszy stanowych. Kolegia czteroletnie mają w swojej ofercie kursy takie jak np. sztuka, historia sztuki, teatrologia, język angielski i języki obce, literatura, psychologia, prawo czy filozofia, a nawet tak specyficzne kierunki jak astrologia czy sztuki mistyczne. Niektóre kolegia prowadzą także wydziały pedagogiczne, gdzie kształceni są nauczyciele, inne z kolei, mając na względzie potrzeby czy zainteresowania społeczeństwa, włączają do swoich programów również kierunki techniczne, administracyjne czy też finansowo - handlowe. Absolwenci czteroletnich kolegiów uzyskują stopień akademicki bakałarza (bachelor's degree), dzięki czemu mogą oni kontynuować naukę na uczelniach z kursami magisterskimi oraz doktoranckimi.
Najwyżej w hierarchii szkół wyższych są uniwersytety (wyróżnia się wśród nich stanowe, prywatne i miejskie) oraz nieliczne instytuty i akademie, oferujące studia na poziomie bakalariatu, jak i studia magisterskie (master's degree) i doktoranckie (doctor's degree). Studia magisterskie (odbywające się po otrzymaniu stopnia bakałarza) mogą trwać rok lub dwa lata oraz kończą się one egzaminem (ustnym lub pisemnym). Uzyskanie stopnia doktora wymaga spełnienia następujących warunków:
ukończenie studiów doktoranckich (trwają one 2 lata)
dobrze zdany egzamin kwalifikacyjny
udokumentowana znajomość minimum jednego języka obcego
przeprowadzenie badań umożliwiających skompletowanie dysertacji
Na uniwersytetach, obok działalności dydaktycznej, prowadzone są również badania naukowe, a przy samych uczelniach często działają również różne instytuty naukowo -badawcze, obserwatoria astronomiczne, wydawnictwa czy muzea. Należy zaznaczyć, iż księgozbiory należące do niektórych z uniwersytetów amerykańskich są imponujących rozmiarów (np. Harvard posiada jeden z największych księgozbiorów na świecie). Wyższe szkolnictwo w Stanach Zjednoczonych (czyli uniwersytety oraz inne prywatne wyższe uczelnie) często są finansowo wspomagane przez fundusz stanowy oraz rząd federalny (uczelnie publiczne mają większe wsparcie), jak i przez różne fundacje czy organizacje dobroczynne, osoby prywatne oraz oczywiście przez czesne płacone przez studentów. Wiele amerykańskich uczelni prywatnych (fundacyjnych) cieszy się wielkim uznaniem i prestiżem, zarówno w kraju jak i na całym świecie (jak na przykład Harvard, Stanford, Yale, Princeton Universities czy Massachusetts Institute of Technology), jednak również uczelnie stanowe utrzymują wysoki poziom (jak na przykład California State University czy University of Wiscon-sin). Wszystkie amerykańskie wyższe uczelnie posiadają daleko idącą autonomię w zakresie organizacji studiów oraz pracy uczelni, które to są w zasadzie ustalane przez jej władze.
Obok wyższych szkół publicznych i prywatnych, w USA działa również dość szeroka sieć szkół pomaturalnych (bardziej lub mniej nastawionych na zysk), przygotowujących absolwentów szkół średnich do pracy zawodowej (np. sekretarka, programista, technik, pracownik radia i telewizji itp.), przy czym tego rodzaju szkoły należą zarówno do sektora państwowego jak i prywatnego. Szkoły pomaturalne nie mają uprawnień do nadawania jakichkolwiek stopni akademickich, lecz oferują one świadectwa oraz dyplomy z danego zawodu czy specjalności. Z uwagi na brak szczegółowych statystyk z zakresu działalności tych szkół, szacunkowo przyjmuje się, iż funkcjonuje ich w kraju ponad 8 tysięcy, gdzie kształci się od 10 do 20 milionów uczniów.
NAUCZYCIEL
W Stanach Zjednoczonych pracuje około 1,7 milionów nauczycieli w szkołach podstawowych oraz 1,1 milionów w szkołach średnich. Licencję z tego zawodu wydawane są przez rząd stanowy, gdzie każdy ze stanów ma swoje własne wymagania w tym zakresie. Otrzymanie licencji nauczyciela wymaga ukończenia studiów wyższych na poziomie licencjatu, na kierunku nauczycielskim (dość często zdarza się, iż nauczyciele są zatrudniani zaraz po ukończeniu studiów na próbę). Uzyskanie stopnia magistra związane jest również z awansem w zawodzie -stopień nauczyciela mianowanego można otrzymać po ukończeniu praktyki, która jest mierzona w liczbach godzin przepracowanych w szkole. W niektórych stanach, aby zostać nauczycielem wystarczy mieć ukończone studia na poziomie licencjatu, w innych z kolei brane są pod uwagę także odbyte kursy, dokształcanie i doskonalenie zawodowe w szkole oraz poza nią. W większości stanów wymaga się od kandydatów na nauczyciela praktycznego pokazu jego umiejętności pracy z dziećmi w klasie szkolnej.
Bibliografia:
Kawula S., Dylematy edukacyjne za granicą
Pachociński R., Pedagogika porównawcza
Pachociński R., Współczesne systemy edukacyjne