Sinusoida epok literackich według Juliusza Krzyżanowskiego

ANTYK podstawa późniejszych odwołań, wieki podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne wzorce oraz wartości. Myśl i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem. Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawiają się kategorie: mimesis i katharsis, tragizm wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, "złoty środek". Homer: "Odyseja", "Iliada"; Sofokles: "Antygona", "Król Edyp"; Horacy: "Pieśni"; Biblia, mity, "Gilgamesz".

RENESANS odrodzenie ideałów antyku. harmonia i umiar, antropocentryzm (człowiek w centrum zainteresowań), humanizm, reformacja (rozbicie uniwersalizmu jednej religii w Europie). Odkrycia geograficzne - rozwój nauki. Wzrost zamożności ludzi - zwrot ku wartościom doczesnym. Rozwój sztuk według ideałów klasycznych. Ideał człowieka wszechstronnie wykształconego: uczonego-artysty. Klasyczne gatunki: pieśń, tren, fraszka. tragedia, sielanka. Celem sztuki - oddanie urody i ładu świata. J. Kochanowski: treny, fraszki, pieśni, "Odprawa posłów greckich", M. Rej: "Krótka rozprawa między trzema osobami...";P. Skarga:"Kazania sejmowe";F. Petrarca: "Sonety do Laury"

OŚWIECENIE wiek oświecony-rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki. Rozwój prasy, szkolnictwa i norm klasycznych w sztuce. Racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologii-a zatem metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk. Wśród innowacji wyznaniowych deizm i ateizm. we Francji działalność encyklopedystów i Wielka Rewolucja Francuska. W Polsce-reformy ustrojowe (Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja), gospodarcze. edukacyjne - w końcu kolejne rozbiory. Klasyczne gatunki: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia. sielanka.

POZYTYWIZM epoka prozy (powieść, nowela). Rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i postawą "mierz siły na zamiary". Wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, pracy organicznej, pracy u podstaw - czyli reformy społeczeństwa i edukacji warstw niższych. Wśród pojęć budujących ideologię: scjentyzm, utylitaryzm, agroscytyzm, organicyzm, postulaty stawiania i realizowania realnych, praktycznych celów.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE zaobfitowało osiągnięciami techniki. rozwojem nauki: fizyki, medycyny, przemysłu na wielką skalę i rozwojem dwóch mocarstw: Ameryki i Związku Radzieckiego. Wśród ideologii epoki odegrał rolę pragmatyzm, czyli przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki, ale także egzystencjalizm (trwoga istnienia człowieka samotnego we wszechświecie) i katastrofizmu (przekonanie o nadchodzącym końcu świata). Wiele nurtów awangardowych w literaturze i sztuce: abstrakcjonizm, futuryzm, dadaizm, nadrealizm. W początkach niepodległości polskiej-odwrót od sentymentów i ideałów romantycznych -"zrzucenie poezji z piedestału" oraz idea poety "ultimus inter pares"- ostatniego wśród równym.

ANTYK

V-XV w

RENESANS

XVII w

OŚWIECENIE

I poł XIX w

POZYTYWIZM

Przełom wieków XIX i XX

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

do V w n.e

ŚREDNIO- WIECZE

XVI w

BAROK

XVIII w

ROMANTYZM

II poł XIX w

MŁODA POLSKA

Lata 1918 - 1939

XX wiek

ŚREDNIOWIECZE mistycyzm teocentryzm (Bóg w centrum wszechświata), uniwersalizm. Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. Modny temat śmierci (danse macabre). Ogromna rola symbolu, wiara w magię liczb, wymowę znaków natury. Dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło. duszę i ciało). Postrzeganie życia ludzkiego jako kruchego, przemijalnego, pełnego cierpień. rozdartego między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (św. Augustyn). Nowe gatunki: kazanie. hagiografia, wiersz średniowieczny, moralitet G. Anonim: "Kronika polska"; W. Kadłubek: "Kronika polska";Dante: "Boska komedia";J. Długosz: "Historia Polski";

BAROK Epoka uduchowiona, mistyczna, podłoża filozofii leży poczucie przemijalności życia i kruchości istoty ludzkiej. Zwrot ku Bogu i religi, myśli o życiu pozaziemskim. Ozdobność w sztuce (równi słowa), celem wyrażenie uczt oraz zaszokowanie odbiorcy pomysłem. szatan, piekło, śmierć-typowe motywy sztuki. Kontrreformacja-reakcja kościoła wobec ruchów reformacji. Upadek nauki, edukacji młodzieży, rozwoju wiedzy.

ROMANTYZM uczucie, serce, wiara, intuicja, wyobraźnia, wrażliwość duszy, kontakt ze światem nierealnym - to "drogowskazy" romantyzmu. Rozczarowanie i nieufność wobec rozumu i wiedzy. Wśród wiodących pojęć: fantastyka, irracjonalizm, mesjanizm, mistycyzm, fantazja, tajemniczość. Wśród tematów: miłość wbrew konwencji, walka o wolność, choćby wbrew realiom, duchowa postać natury, egzotyka Orientu, tajemniczość romantycznego, samotnego bohatera. Nowe gatunki: dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny. Epoka poezji, ekspresji uczucia-i mit wyobcowanego poety ponad tłumem.

MŁODA POLSKA inna nazwa: neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm. Idea "sztuka dla sztuki", odrzucająca jakikolwiek praktyczny wymiar twórczości. Metodą badania świata ma być intuicja, symbol sposobem wyrażania treści wewnętrznych, dekadentyzm to schyłkowość, poczucie końca wieku i kresu istnienia ludzkości: kruchości ludzkiego życia i wszechpotęgi prawa przemijania. Wśród tematów sztuki i literatury: śmierć, szatan, koniec wieku, spleen, przeklęty, wyobcowany poeta-artysta. W Polsce mit powstań i wznowienie romantycznego dziedzictwa (np. odkrycie Norwida). Pogarda dla mieszczańskiego stylu życia. Epoka poezji i wielkiego dramatu na wzór romantyków.

WIEK XX Przyniósł powojenne poczucie rozpadu wartości. Wskrzesił poglądy egzystencjalistów i katastrofistów. XX wiek - II połowa okazała się tyglem postaw i wartości. Do prądów ważnych należą: surrealizm, postmodernizm, personalizm, humanizm współczesny.

V w. p.n.e.

10 wieków

Wiek XVI

Wiek XVII

Wiek XVIII

Wiek XIX

Wiek XX

Oś czasu

476 r. n.e. Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego koniec starozytności

1450 r. - wynalezienie druku 1453 r. upadek Konstantynopola 1942 r. - odkrycie

1630 - schyłek odrodzenia

1700 r. czasy saskie 1730 r. schyłek baroku

1818 r. lub 1822 - początek romantyzmu

1863 r. Powstanie styczniowe

1880 r. - początek Młodej Polski

1918 r. - odzyskanie przez Polskę Niepodległości, koniec

1939 r. - wybuch II wojny światowej

1945 r. Koniec II wojny światowej

p.n.e

n.e

WIEDZA, MATERIA, ROZUM

WIARA, DUSZA, UCZUCIE

---