Układ czuciowy
Ogólna organizacja układu czuciowego
Receptory
Eksteroreceptory: zlokalizowane w skórze, informacje o środowisku zewnętrznym
Proprioceptory: zlokalizowane w mięśniach, ścięgnach, stawach i trzewiach, informacje o położeniu ciała i stanie narządów wewnętrznych
Podział pod względem rodzaju odbieranego bodźca:
Mechanoreceptory - wrażliwe na odkształcenie skóry
szybkoadaptujące: ciałka Pacioniego, Meissnera, zakończenia Krausego
wolnoadaptujące: komórki Merkela, zakończenia Ruffiniego Większość jest połączona z dużymi zmielinizowanymi aksonami, część (C-mechanoreceptory) jest zaopatrywana przez niezmielinizowane włókna C. Wrażliwe na bodźce mechaniczne są także wrzeciona mięśniowe i narządy Golgiego (napięcie mięśni, odruchy głębokie)
Receptory
Termoreceptory
wrażliwe na ciepło - włókna niezmielinizowane
wrażliwe na zimno - włókna zmielinizowane
Nocyceptory (receptory bólowe)
Są pobudzane przez bodźce uszkadzające, zaopatrywane przez małe
zmielinizowane włókna A-delta, lub przez niezmielinizowane
włókna C
Podział układu czuciowego
Układ epikrytyczny:
Odczuwanie dotyku z dokładną lokalizacją, czucie położenia i wibracji
Duże zmielinizowane włókna
Przewodzenie przez sznury tylne
Przetwarzanie w pierwotnej korze czuciowej
Układ protopatyczny:
Odczuwanie dotyku ze słabym umiejscawianiem, czucie bólu i temperatury
Małe niezmielinizowane włókna
Przewodzenie przez drogi rdzeniowo-wzgórzowe
Przetwarzanie głównie w układzie siatkowatym pniu mózgu i wzgórzu Droga rdzeniowo-opuszkowa sznurów tylnych
Przewodzenie czucia epikrytycznego
Neurony pierwszorzędowe: komórki dwubiegunowe w zwojach
rdzeniowych, których aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez
korzenie tylne, a następnie biegną do jąder smukłego i klinowatego
(z kończyn dolnych - pęczek smukły, z kończyn górnych - pęczek
klinowaty)
Neurony drugorzędowe: leżą w jądrach Golla i Burdachiego, ich aksony jako włókna łukowate wewnętrzne krzyżują się, a następnie tworzą wstęgę przyśrodkową, która dochodzi do jądra brzusznego tylno-bocznego wzgórza
Neurony trzeciorzędowe: leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej
Drogi rdzeniowo-wzgórzowe
Przewodzenie czucia protopatycznego
Neurony pierwszorzędowe: komórki dwubiegunowe w zwojach rdzeniowych, aksony wchodzą do rdzenia kręgowego przez korzenie tylne, a następnie biegną przez kilka segmentów w bocznej części sznurów tylnych i dochodzą do istoty szarej w rogu tylnym
`Neurony drugorzędowe - leżą w istocie szarej rogów tylnych, aksony krzyżują się (spoidło białe) i następnie tworzą:
drogę rdzeniowo-wzgórzową przednią (wolne przewodznie bólu, dotyku)
drogę rdzeniowo-wzgórzową boczną (szybkie przewodzenie bólu, temperatury)
Drogi rdzeniowo-wzgórzowe
Następnie aksony biegną (włókna dla kończyn dolnych tylno-bocznie, dla kończyn górnych przednio-przyśrodkowo) przez pień mózgu i dochodzą do wzgórza (głównie jądro brzuszne tylno-boczne)
Część włókien drogi rdzeniowo-wzgórzowej przedniej (wolne przewodzenie bólu) tworzy drogę rdzeniowo-siatkowatą dochodzącą do układu siatkowatego pnia mózgu, a następnie do jądra środkowo-pośrodkowego wzgórza
Neurony trzeciorzędowe - leżą we wzgórzu, wypustki dośrodkowe biegną do kory czuciowej
Wzgórze
Główne jądra wzgórza oraz ich połączenia
Czuciowe
Somatosensoryczne VPL Pierwotna kora czuciowa
Czucie na twarzy i smak VPM Pierwotna kora czuciowa
Wzrok LGB Pierwotna kora wzrokowa
Słuch MGB Pierwotna kora słuchowa
Związane z ruchem
Jądra podstawy VA Kora przedruchowa
Jądra podstawy i móżdżek VL Pierwotna kora ruchowa
Związane z układem limbicznym
Ciała suteczkowate A Kora zakrętu obręczy
Jądro migdałowate, podwzgórze DM Kora przedczołowa
Związane z korą kojarzeniową
Wzgórki górne i dolne Poduszka Kora płatów ciemien.
Związane z korą niespecyficzną
Wolno przewodzony ból CM Kora niespecyficzna
Zaburzenia czucia - pojęcia podstawowe
Anestezja - zniesienie czucia dotyku
Hipestezja - obniżenie czucia dotyku
Hiperstezja (przeczulica) - nadmierne odczuwanie dotyku
Analgezja - zniesienie czucia bólu
Hipalgezja - obniżenie czucia bólu
Hiperalgezja - przeczulica na bodźce bólowe
Termoanalgezja - zniesienie czucia temperatury
Termohipalgezja - obniżenie czucia temperatury
Termohiperalgezja - nadmierna wrażliwość na bodźce cieplne
Pallanastezja - zniesienie czucia wibracji
Podejrzenie uszkodzenie kory płata ciemieniowego: czy chory potrafi zlokalizować bodziec na skórze (topognosis), rozróżnić dwa równocześnie działające bodźce (dyskryminacja, ekstynkcja), odczytać znaki pisane na skórze (dermoleksja)?
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
1/ Uszkodzenie pojedynczego nerwu - stwierdza się zniesienie wszystkich rodzajów czucia w odpowiadające obszarowi unerwienia przez dany nerw (najczęściej pośrodkowy, łokciowy, strzałkowy, boczny skórny uda)
Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy, zapalenie reumatyczne stawów, hypotyreoza, urazy, uszkodzenie naczyniowe
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
2/ Uszkodzenie wielu nerwów obwodowych - stwierdza się zaburzenia czucia typu „rękawiczki i skarpetki”
Przyczyny: neuropatia w przebiegu cukrzycy,
mocznicy, w stanach niedoborowych,
paraproteinemiach, nowotworach złośliwych,
kolagenozach, wywołane czynnikami
toksycznymi, zapalnymi, wrodzona neuropatia
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
3/ Objawy uszkodzenia korzenia lub korzonków - objawy ograniczają się do jednego lub kilku sąsiadujących korzeni.
a/ objawy podrażnieniowe (w czasie rozciągania lub ucisku korzonków)
- parestezje, dyzestezje w obszarze skóry zaopatrywanym przez dany korzonek
- bóle korzonkowe odpowiadające zakresowi unerwienia
danych korzonków, których cechą charakterystyczną jest nasilanie w czasie zwiększania się ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego (kaszel, kichanie, defekacja)
b/ objawy ubytkowe następują gdy dojdzie do anatomicznego lub
fizjologicznego przerwania ciągłości korzonków, którego
następstwem jest zniesienie wszystkich rodzajów czucia
w odpowiednim obszarze unerwienia
Przyczyny: ucisk przez jądro miażdżyste, rzadziej przez guz
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego
a/ całkowite poprzeczne uszkodzenie rdzenia: zaburzenie wszystkich
rodzajów czucia poniżej
poziomu uszkodzenia
Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guzy
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d.
b/ połowicze uszkodzenia rdzenia (z. Brown-Sequarda): zniesienie czucia głębokiego poniżej poziomu uszkodzenia po stronie uszkodzenia oraz czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia po stronie przeciwnej Przyczyny: uraz, zapalenie, SM, guz wewnątrzrdzeniowy
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d.
c/ uszkodzenie istoty szarej w okolicy kanału środkowego rdzenia kręgowego: daje rozszczepienne zaburzenia czucia tzn. zniesienie czucia bólu
i temperatury z zachowaniem czucia
głębokiego i dotyku.
Ognisko chorobowe zlokalizowane
w okolicy kanału środkowego rdzenia
niszczy krzyżujące się tu włókna dróg
rdzeniowo-wzgórzowych, natomiast
włókna sznurów tylnych nie są uszkodzone
Przyczyny: syringomyelia,
uraz prowadzący do hematomyelii
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d.
d/ uszkodzenie sznurów tylnych: zaburzenia
czucia ułożenia i wibracji po stronie
uszkodzenia z zachowaniem czucia
bólu i temperatury
Przyczyny: niedobór witaminy B12, tabes dorsalis
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
4/ Uszkodzenie dróg czuciowych rdzenia kręgowego c.d.
e/ zespół rdzeniowy przedni: zaburzenia czucia bólu i temperatury poniżej poziomu uszkodzenia z zachowaniem czucia głębokiego
Przyczyny: zakrzep lub zator t. rdzeniowej przedniej
(Adamkiewicza)
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
5/ Uszkodzenie dróg czuciowych w pniu mózgu - zaburzenia czucia po stronie przeciwległej do ogniska chorobowego na tułowiu i kończynach oraz po tej samej stronie na twarzy
Przyczyny: udar, demielinizacja, guz pnia
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
6/ Uszkodzenie dróg czuciowych we wzgórzu - połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała
Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu, SM, uraz
Objawy i najczęstsze przyczyny uszkodzenia dróg czuciowych na różnych poziomach
7/ Uszkodzenie dróg czuciowych w torebce wewnętrznej - połowicze zaburzenia wszystkich rodzajów czucia na przeciwległej połowie ciała
Przyczyny: zawał, krwotok, guz mózgu
8/ Uszkodzenie pól czuciowych kory mózgowej - nie ma zaburzeń czucia powierzchniowego, ale chory nie może umiejscowić bodźca, zaburzona jest dyskryminacja i dermoleksja, astereognozja
Przyczyny: zawał, krwotok, guz, uraz