Organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzieli się na:
a) organy wewnętrzne - mają swoją siedzibę na terytorium państwa - głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą - organy konstytucyjne; obok nich organy konwencyjne specjalne - powołane na mocy umów międzynarodowych i ustaw.
b) organy zewnętrzne - mają swoją siedzibę poza granicami państw - przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe i urzędy konsularne.
1. Organy wewnętrzne.
Głowa państwa - najwyższy organ władzy państwowej mający szczególną pozycję i znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Konstytucja może przyznawać rozległe kompetencje w kształtowaniu i prowadzeniu polityki zagranicznej, może też jej rolę sprowadzić wyłącznie do funkcji reprezentacyjnej i ceremonialnej.
Pozycja głowy państwa w stosunkach międzynarodowych określana jest według norm zwyczajowych tzw. ius representationis omnimodae, czyli nieograniczonego, pełnego prawa reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych oraz zespołu immunitetów składających się na "immunitet suwerena".
Parlament - nie tylko na bieżąco kontroluje sposób prowadzenia polityki zagranicznej, ale jest istotnym czynnikiem w jej stanowieniu i określaniu jej kierunków. W większości konstytucji parlament decyduje bezpośrednio lub pośrednio - poprzez swoją zgodę - o ogłoszeniu stanu wojny. Udział w realizacji polityki zagranicznej - kontakty między parlamentami; wymiana wizyt; posłowie, senatorowie składają oficjalne wizyty i prowadzą bezpośrednie rozmowy rokowania z rządami i szefami egzekutywy innych państw.
Rząd i szef rządu (premier).
Organizacje międzynarodowe dzielą się na rządowe i pozarządowe, ale członkami nie są rządy, lecz państwa.
Pracami rządu kieruje szef rządu - premier, nazywany również prezesem czy przewodniczącym rady ministrów:
1) przysługuje mu prawo zawierania umów międzynarodowych
2) prowadzenia rokowań
3) oświadczenia woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw
4) jego oświadczenia wiążą państwo
5) przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych
6) wystawia pełnomocnictwa, przeważnie z kontrasygnatą ministra spraw zagranicznych, przedstawicielom państwa w organach i organizacjach międzynarodowych oraz delegatom na konwencje międzynarodowe.
Spotkanie szefów państw i rządów, a także przywódców partii do załatwienia ważniejszych problemów to spotkania na szczycie.
Minister spraw zagranicznych:
Nowo mianowany minister po objęciu urzędu zawiadamia o tym korpus dyplomatyczny we własnym kraju oraz za pośrednictwem swych placówek notyfikuje ten fakt urzędom innych państw. W zasadzie minister korzysta co najmniej z tych samych przywilejów i immunitetów co przedstawiciel dyplomatyczny, a protokolarnie jego ranga odpowiada co najmniej ambasadorowi.
1) prowadzi całość polityki zagranicznej państwa
2) utrzymuje kontakt z obcymi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi
3) kieruje pracą własnych placówek konsularnych i dyplomatycznych
4) spoczywa na nim obowiązek ochrony interesów własnego państwa i jego obywateli
5) koordynacja działalności zagranicznej innych centralnych urzędów.
Minister właściwy do spraw gospodarki posiada następujące zadania:
1) koordynacja działań w zakresie współpracy gospodarczej z zagranicą
2) kontrola obrotu z zagranicą towarami i technologiami w związku z porozumieniami i zobowiązaniami międzynarodow.
3) podejmowania i rozwijanie działań na rzecz dostępu do rynków zagranicznych dla polskich towarów, usług i kapitału.
4) promocja polskiej gospodarki za granicą.
5) współpraca z właściwymi organizacjami.
6) tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno-handlowych za granicą.
W celu ich realizacji współdziała z Rządowym Centrum Studiów Strategicznych, organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz innymi państwowymi osobami prawnymi.
2. Organy zewnętrzne.
Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne - główny instrument realizacji stosunków dwustronnych. Są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, maja charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu. Podstawą regulacji - Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961r.
Misje specjalne (misje ad hoc) - doraźne delegacje lub przedstawiciele wysyłani w celu załatwienia określonych spraw. Wyróżnia się misje:
1) na których czele stoją: głowy państw, szefowie rządów, czy ministrowie spraw zagranicznych
2) kierowane przez ambasadorów czy posłów.
Przedstawicielstwa handlowe mają następujące zadania:
1) reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego
2) działanie na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych
3) badanie sytuacji ekonomicznej kraju pobytu
4) odnotowują ruch cen i zmiany kursów
5) uczestniczą w przygotowywaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych
6) udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności
7) dokonują oceny tej działalności
Polska nie posiada biur radców handlowych; istnieją wydziały ekonomiczno-handlowe jako integralna część ambasad; na czele stoją radcy lub attaches handlowi. Istnieją też sekcje i wydziały handlowe w konsulatach RP.
Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych mają następujące cele:
1) utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji
2) zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji
3) pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresach między posiedzeniami i sesjami organów
4) prezentowanie własnego stanowiska i ochrona własnych interesów w organizacji.
Urzędy konsularne w mniejszym, ograniczonym w porównaniu z przedstawicielstwami dyplomatycznymi, stopniu, reprezentują państwo w stosunkach zewnętrznych.
Zadania urzędów konsularnych:
1) ochrona interesów obywateli
2) ochrona interesów państwa
3) popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym
4) konsul reprezentuje skonkretyzowane interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania, opieki i ochrony.
Misje wojskowe - określenie szeregu różniących się między sobą przypadków działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa. W szerszym znaczeniu organem zewnętrznym państwa są wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe lub morskie przebywające poza granicami swego kraju, bądź to w związku ze stanem okupacji i pełnieniem funkcji kontrolnych, bądź z wizytą kurtuazyjną.
VI. TERYTORIUM W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM.
Terytorium - w znaczeniu najogólniejszym - określony obszar geograficzny lub przestrzenna sfera ludzkiej działalności. Rodzaje terytoriów:
niepodlegające suwerenności państwowej (morze otwarte, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów - poza granicami jurysdykcji państwowej - res communis, czyli wspólne dziedzictwo ludzkości, oraz terytoria będące res nullius i podlegające zawłaszczeniu),
podlegające suwerenności państwowej (terytoria państwowe).
Terytorium państwowe stanowi tak przedmiot władzy państwowej, (co wyraża się przede wszystkim w dysponowaniu nim), jak przestrzeń, w granicach, której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń, jest ono także podstawą wykonywania kompetencji państwowych (personalnych) poza jego granicami
zwierzchnictwo - władza polegająca z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji oraz zapobieganie wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów
Terytorium składa się z przestrzeni lądowej, morskiej i powietrznej. Może być jednolite albo obejmować fragmenty kontynentów jak i wysp. Występują enklawy (obszar lądowy otoczony terytorium innego państwa) i półenklawy (enklawa z wybrzeżem morskim). Terytorium lądowe obejmuje rzeki, jeziora, zbiorniki wodne - wody śródlądowe. Powierzchnia lądowa jest utożsamiania z terytorium państwa. Terytorium morskie składa się z wód wewnętrznych oraz morza terytorialnego. W skład terytorium państwowego wchodzi także przestrzeń powietrzna nad obszarem morskim i lądowym.
terytorium jest trójwymiarowe. Władza państwa rozciąga się na jego obszar podziemny (teoretycznie stożek do środka kuli ziemskiej). Zasięg zwierzchnictwa determinowany jest możliwością eksploatacji. W przypadku granicy morskiej może one sięgać maksymalnie 12 mil od linii podstawowej. Zasięg zwierzchnictwa w przestrzeni powietrznej nie jest wyraźnie uregulowany.
2. Zwierzchnictwo terytorialne - jest formą wykonywania przez państwo suwerenności na terytorium. Jest nie tyle prawem, co uznanym i chronionym przymiotem, cechą państwa wynikającą z jego suwerenności.
4. Nabycie terytorium państwowego:
pierwotne - rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium niebędące wcześniej częścią innego podmiotu:
efektywna okupacja (zawłaszczenie) - rzeczywista i faktyczna okupacja dająca tytuł suwerenny, której przedmiotem może być tylko terra nullius - nie podlegało nigdy władzy państwowej lub zostało ono porzucone (np. nowo powstała wyspa). Wyłączna i efektywna władza danego państwa, efektywność wykonywania kompetencji zależna jest od: charakteru okupowanego terytorium i stopnia, w jakim społeczność międzynarodowa jest nim zainteresowana
przyrost - wskutek działania sił przyrody lub pracy człowieka, zgodnie z normą zwyczajową nie wymaga od państwa żadnych specjalnych aktów, np. przymulisko, oderwisko, zmiana koryta rzeki;
wtórne - nabycie części terytorium innego państwa
cesja - w rezultacie umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, jedno państwo przestaje, a drugie rozpoczyna wykonywanie swego zwierzchnictwa nad przekazanym obszarem. Podmiotem mogą być tylko państwa, ma ona charakter dwustronny, nabyte prawa terytorialne prawomocne w stosunku do wszystkich podmiotów; skuteczna w momencie przekazania terytorium, niezbędne są dwa elementy:
prawny - zawarcie umowy zobowiązującej cedenta do opuszczenia terytorium,
faktyczny - realizacja tego zobowiązania i objęcie terytorium przez drugie państwo. Nie jest ona warunkowana ani koniecznością przeprowadzenia plebiscytu, ani uznaniem cesji przez państwo trzecie
zasiedzenie - nabycie suwerenności poprzez efektywne, trwałe, stabilne i niezakłócone (ciągłe i pokojowe) wykonywanie kompetencji państwowych na określonym obszarze.
Zawojowanie (podbój) - musiało być ostateczne i nieodwracalne. Aktualnie zakazane przez prawo międzynarodowe; do I wojny światowej legalny, pierwotny sposób, warunkiem koniecznym: nieodwracalność
Utrata terytorium następuje we wszystkich przypadkach, w jakich następuje nabycie terytorium państwowego oraz m.in. w przypadku:
derelikcji - państwo przestaje faktycznie wykonywać na jakimś obszarze swe kompetencje i porzuca je, co prowadzi do choćby chwilowego przekształcenia go w ziemię niczyją - nie towarzyszy nabycie przez inny podmiot. Utrata terytorium następuje w wyniku braku lub niemożliwości wykonywania kompetencji państwowych, obojętne są powody, dla których państwo traci swoje zwierzchnictwo terytorialne, (ale nie następstwem zabronionego przez prawo użycia siły).
5. Granica - definiowana jako linia, ściślej płaszczyzna, w obrębie, której zwiera się terytorium państwowe; oddziela ona je od terytorium innego państwa albo od terytorium niepodlegającego jurysdykcji narodowej. Granice dzieli się na:
naturalne - rzeki, morza, góry, stepy lub pustynie, które nie wymagają dokładnej linii demarkacji;
sztuczne; rozróżnienia nie ma znaczenia prawnego.
Z punktu widzenia sposobu ich ustania:
orograficzne - uwzględniające ukształtowanie powierzchni;
geometryczne - niezależnie od rzeźby terenu;
astronomiczne - biegnące wzdłuż południków i równoleżników.
VII. LUDNOŚĆ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM.
Ludność - ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegającego jego jurysdykcji; obywatele pozostający w szczególnie, stałej więzi z państwem oraz cudzoziemcy - osoby mające obce obywatelstwo i bezpaństwowcy (apatrydzi), niemający żadnego obywatelstwa - zazwyczaj przypadkowo czy okresowo na jego terytorium.
OBYWATELSTWO
trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego; stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa.
Nabycie obywatelstwa:
urodzenie (nabycie pierwotne):
prawo krwi - ius sanguinis - obywatelstwo jednostki określa się wedle obywatelstwa rodziców (np. Austria Hiszpania)
prawo ziemi - ius soli - obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia; czasami łączone z prawem krwi;
naturalizacja (nadanie) - osoba niemająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju uzyskuje obywatelstwo; na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, przez zamążpójście lub adopcja.
reintegracja (nabycie pochodne) - odzyskania obywatelstwa poprzedniego; stosowanie uproszczonego trybu naturalizacji;
Utrata obywatelstwa może nastąpić przez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, niekiedy zamążpójście, wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju, odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej oraz pozbawienie.
CUDZOZIEMCY
Żadne państwo nie ma obowiązku wpuszczania cudzoziemców - osób nieposiadających jego obywatelstwa - na swoje terytorium. Może ono zakazać wstępu lub ustalić warunki, od spełnienia których uzależniona jest zgoda. Zwykłe dokumenty podróży - paszporty i wizy - zezwolenia na wjazd (pobytowe, tranzytowe, imigracyjne, służbowe i dyplomatyczne).
AZYL TERYTORIALNY
udzielenie zezwolenia na wjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanym czy prześladowanym za swoje przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową. Osoba uzyskująca azyl korzysta z gwarancji, że nie zostanie wydana na żądanie państwa swego obywatelstwa - wyłączenie możliwości ekstradycji. W Polsce ustawa z 13 VI 2003r. stanowi, iż cudzoziemca można pozbawić azylu, jeżeli:
ustały przyczyny, dla których azyl został udzielony;
prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu.
Deklaracja w sprawie azylu terytorialnego z 1967r. - prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości.