Rola pielęgniarki w zapobieganiu zakażeniom szpitalnym na oddziale dziecięcym.
Współczesna medycyna obok wspaniałych osiągnięć, niesie też ze sobą negatywne skutki w postaci np. zwiększonej podatności na zakażenia. Zakażenia szpitalne są obecnie jedną z głównych przyczyn chorób zakaźnych i dotyczą wszystkich szpitali na świecie - nawet w krajach bardzo rozwiniętych cywilizacyjnie. Zakażenia te stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów jak i personelu szpitalnego. Ich występowanie niejednokrotnie powoduje pogorszenie przebiegu choroby podstawowej, wydłuża okres hospitalizacji i zwiększa koszty leczenia. Brak należytej uwagi poświęcanej temu zagadnieniu wynika zarówno z niskiej kompetencji zawodowej jak i zwykłej niechęci do zmian i postępu w medycynie. Jedynie zrozumienie przyczyn powstawania, dróg przenoszenia i wprowadzanie skutecznych metod zapobiegania może przynieść zmniejszenie się liczby zakażeń szpitalnych. Zakażenia szpitalne będą istniały zawsze, ale istotne jest dla danego szpitala i całego procesu leczniczego w jakim odsetku one występują. W krajach, gdzie medycyna postawiona jest na należycie wysokim poziomie, prowadzona jest ciągła i szczegółowa rejestracja zapadalności na zakażenia szpitalne, oraz ich merytoryczna kontrola i zapobieganie. Każdy kraj wypracował specyficzną metodykę zwalczania zakażeń szpitalnych, istnieje bowiem lokalna specyfika schorzeń, a też różna organizacja służby zdrowia.
Współczesne podejście do problemów zdrowotnych uwzględnienia wzajemne oddziaływanie trzech składników odpowiedzialnych za wystąpienie u danej osoby tj. czynników gospodarza, swoistych czynników chorobotwórczych oraz środowiska. Jednocześnie trzeba pamiętać, że zdrowie każdego człowieka jest zależne od: jakości własnego ( odziedziczonego) aparatu genetycznego, postępowania, w tym stylu życia oraz od zewnętrznych czynników środowiskowych działających na organizm, w tym także od wykonywania szczepień ochronnych, badań profilaktycznych, czy jakości usług zdrowotnych.
Szczególnie złożonym środowiskiem jest szpital, gdzie z jednej strony hospitalizowani są ciężko chorzy pacjenci, wymagający odpowiednich warunków przy stosowaniu technik diagnostycznych, pielęgnacyjnych i terapeutycznych, aż drugiej zatrudniony w nim personel medyczny, który może być narażony na czynniki chorobotwórcze, zależne z kolei od przebywających tam osób chorych i nosicieli. Szpital to także element szerzej rozumianego środowiska, w którym mogą występować skażenia wody, powietrza i żywności, a ponadto skażone odpady medyczne czy przeterminowane lub niewłaściwe przechowywanie środków medycznych.
Zakażenia szpitalne są tematem żywo interesującym liczne środowiska medyczne i nie medyczne. Zrozumienie problematyki łączącej się z tym zagadnieniem wymaga wiedzy z zakresu epidemiologii, chorób zakaźnych, mikrobiologii, finansów i administracji. Kontrola zakażeń szpitalnych jest uznawana przez współczesne szpitalnictwo za najważniejsze kryterium jakości pracy. W Polsce jest to niestety problem ciągle niedoceniony. Tak, więc nie jest to sprawa emocji, lecz rzetelnego przygotowania fachowego niezbędnej kadry profesjonalistów.
Postęp w zwalczaniu zakażeń szpitalnych następował i następuje powoli. Ma on miejsce poprzez edukację - a przyznać należy, że problematyka jest trudna i mało efektowna. Systematyczna edukacja pozwala osiągać odpowiednią wiedzę w tym zakresie, - aby osiągnąć sukces - wiedzę trzeba poprzeć właściwą praktyką i to popartą żelazną konsekwencją.
Zakażenie- to wnikniecie i rozwój biologicznego czynnika chorobotwórczego w organizmie ludzkim. Termin zakażenie odnosi się do bakterii, grzybów, i wirusów. Miejscami wniknięcia drobnoustroju do organizmu mogą być błony śluzowe układu oddechowego, przewodu pokarmowego, układu moczowego i płciowego, spojówki a także skora uszkodzona i nie uszkodzona.
Ze względów klinicznych duże znaczenie ma podział objawów zakażenia na miejscowe i ogólne. Zakażenia miejscowe objawiają się: zaczerwienieniem, obrzękiem, miejscowym podniesieniem temperatury, bolesnością.
Natomiast zakażeniu ogólnym towarzyszy: stany podgorączkowe, odczyny alergiczne o różnym obrazie klinicznym, odczyny zapalne ze strony stawów, procesy zapalne w nerkach , na zastawkach sercowych.
Zakażenie szpitalne -jest to zespół różnych chorób, mających jedną wspólną cechę - specyficzne powiązanie ze środowiskiem szpitalnym. Ich obraz kliniczny jest różnorodny, przy czym ten sam zespół objawów czy choroba mogą być powodowane przez odmienne drobnoustroje, pochodzące z wielu źródeł i rozsiane różnymi drogami.
Przez zakażenie wewnątrzszpitalne rozumie się takie, które nastąpiło w czasie pobytu w szpitalu i ujawniło się w okresie pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu i zostało spowodowane przez udokumentowany epidemiologicznie czynnik chorobotwórczy, pochodzący od innego chorego lub pracowników szpitala albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.
Z punktu widzenia pacjenta, jako osoby narażonej na czynniki biologiczne aktywne, wyróżnia się dwa rodzaje zakażeń związanych z pobytem w szpitalu:
endogenne- ( tzw. samoinfekcyjne lub autoinfekcyjne) , gdy czynnik przyczynowy jest obecny u pacjenta w czasie przyjęcia do szpitala, ale nie powoduje jeszcze objawów zakażenia, do rozwoju infekcji dochodzi zaś w trakcie jego pobytu w szpitalu.
egzogenne- gdy podczas pobytu w szpitalu pacjent kontaktuje się z nowymi czynnikami infekcyjnymi, ulega kontaminacji tych czynników i rozwijają się u niego oznaki zakażenia.
Źródłem zakażeń mogą być: chorzy i nosiciele ( ludzie i zwierzęta), zwłoki ludzi, brudne wyposażenie ( sanitariaty, sprzęt i aparatura medyczna, sprzęt do zabiegów pielęgnacyjno- higienicznych), żywność, leki przygotowywane i przechowywane niezgodnie z zasadami aseptyki. W transmisji zakażeń szpitalnych mogą uczestniczyć personel medyczny (ręce), przedmioty, jakie są używane, bielizna, zanieczyszczone opatrunki.
Zakażenia rozwijające się w trakcie pobytu dziecka w oddziale szpitalnym
W walce z zakażeniami szpitalami niezmierną rolę odgrywa czas. Szybkie ustalenie czynnika etiologicznego oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia często decyduje o Zyku noworodka czy dziecka.
Szpital to złożony ekosystem, którego kluczowe elementy stanowią: ludzie, drobnoustroje i środowisko.
Elementy te znajdują się wobec siebie w ścisłych, dynamicznych związkach.
W szpitalu przebywają:
- szczególni ludzie (pacjenci)
· z samoistnymi lub/i jatrogennymi zaburzeniami odporności,
· zakażeni bezobjawowo i objawowo,
· poddawani licznym, inwazyjnym zabiegom medycznym,
- szczególne drobnoustroje
· niekorzystnie zmieniające swe cechy pod wpływem licznych antybiotyków i środków dezynfekcyjnych,
· pochodzące z innych szpitali,
- szczególne środowisko
· skupisko chorych, zakażonych oraz personelu,
· wyposażone w skomplikowaną aparaturę, trudną do sterylizacji czy dezynfekcji,
· wyposażone w urządzenia używane przez grupy osób,
· przeznaczone do prowadzenia wielorakiej działalności (medycznej, hotelowej, porządkowej, edukacyjnej itp.).
Proces epidemiczny (szerzenia się choroby) w zakażeniach szpitalnych:
I. Źródło zakażenia szpitalne
· pacjenci,
· personel,
· środowisko szpitalne (narzędzia, sprzęt, powietrze),
· odwiedzający.
II. Drogi szerzenia się
· kontaktowa, w tym przez naruszenie ciągłości tkanek,
· powietrzna,
· pokarmowa.
III. Populacja wrażliwa
· pacjenci,
· personel,
· odwiedzający.
Potencjalne przyczyny środowiskowych zakażeń szpitalnych:
· brudne ręce personelu,
· zanieczyszczona odzież personelu,
· niejałowy sprzęt medyczny,
· nieodkażony sprzęt niemedyczny oraz skażone otoczenie pacjenta,
· niewłaściwe sprzatanie,
· niewłaściwy podział pracy,
- angażowanie osób nieprzygotowanych, zwłaszcza w sytuacjach szczególnych,
- „wypożyczanie” personelu z innych oddziałów,
- brak procedur i standardów
· złe warunki pracy
- zbyt duże obciążenie personelu,
- nadmierne obłożenie,
- wprowadzanie nowych wymagań bez szkolenia i treningu,
· przyjmowanie chorych, wymagających szczególnych warunków hospitalizacji
bez możliwości zapewnienia tychże warunków,
· złe warunki sanitarno-higieniczne placówek,
- brak procedur i standardów
· brak systemu kontroli zakażeń w placówce
- brak procedur i standardów,
- brak fachowców,
Działania przeciwepidemiczne
· unieszkodliwienie źródła zakażenia i przecięcie dróg szerzenia się zakażenia
- izolacja,
- terapia,
- dezynfekcja,
- sterylizacja.
· uodpornienie populacji wrażliwej
- szczepienia ochronne,
- uodpornienie bierne,
- wiedza.
· monitorowanie sytuacji epidemiologicznej placówki
- zużycie antybiotyków,
- badania mikrobiologiczne,
- rejestracja podejrzeń i przypadków zakażeń szpitalnych.
Reżim sanitarny: ogół czynności i sposób organizacji pracy, których celem jest wypełnienie obowiązku utrzymania czystości i sterylności szpitali oraz innych miejsc opieki nad pacjentem, mające na celu zapewnienie maksymalnej ochrony przed zakażeniami drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Przebywanie w szpitalu, a w szczególności hospitalizacja dziecka na oddziale chirurgicznym lub chorób zakaźnych, stwarza ryzyko zakażenia drobnoustrojami bytującymi w tych miejscach. Źródłem zakażenia mogą być inni chorzy obecni na oddziale, osoby będące nosicielami danego drobnoustroju a także inne zarazki zasiedlające środowisko szpitala. Mogą one zostać przeniesione na pacjenta przez bezpośredni kontakt lub za pomocą sprzętów używanych przez chorego, lub do jego pielęgnacji i leczenia. Szczególnie podatni na zakażenia są pacjenci chirurgiczni, których stan zdrowia jest często osłabiony przez operację a rana pooperacyjna stanowi, miejsce szybkiego wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych.
Dodatkowo przeprowadzane na oddziałach zabiegi medyczne takie jak: drenowanie jam ciała, cewnikowanie naczyń krwionośnych, pęcherza moczowego, respiratoroterapia czy też żywienie pozajelitowe sprzyjają wprowadzaniu do organizmu niebezpiecznych organizmów chorobotwórczych.
Do miejsc o największej częstości zakażeń należą odziały:
intensywnej terapii (tutaj częstość zakażeń jest największa),
transplantologiczne,
leczenia oparzeń,
dializ,
dziecięce i noworodkowe.
Są to miejsca, w których hospitalizowani są chorzy z niedoborami funkcji układu odpornościowego.
Do patogenów wywołujących najczęstsze zakażenia wewnątrzszpitalne zaliczamy gronkowce i pałeczki G- (Gram-ujemne).
Kluczową rolę w prewencji zakażeń wewnątrzszpitalnych odgrywa utrzymanie wysokiej higieny wśród personelu szpitala - osób , które mają bezpośredni kontakt z pacjentem podczas przeprowadzania zabiegów i badań, a które jednocześnie wielokrotnie mają styczność różnymi substancjami zakaźnymi. Dlatego też w szpitalach obowiązują określone procedury postępowania, mające na celu zapobieganie zakażeniom. Obejmują one ogół zasad i standardów dotyczących higieny, dezynfekcji, aseptyki i organizacji pracy w oddziale i całym szpitalu. Ich przestrzeganie jest obowiązkiem każdego pracownika szpitala.
Aseptyka: jest to ogół zachowań, których celem jest utrzymanie bakteriologicznej jałowości środowiska, używanych materiałów opatrunkowych i sprzętów, które ma na celu ochronę przed zakażeniom i wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych w strefy ich pozbawione. Jedną z zasad aseptyki jest używanie jałowych narzędzi i materiałów podczas przeprowadzania zabiegów medycznych.
Zasady postępowania ze sprzętem medycznym mające na celu zachowanie jego jałowości:
-przeprowadzanie dezynfekcji w płynach dezynfekcyjnych;
-mechaniczne czyszczenie i mycie sprzętów za pomocą szczotek lub w myjni -ultradźwiękowej,
-osuszanie przystosowanymi do tego ścierkami lub przy użyciu suchego powietrza dozowanego specjalnymi urządzeniami,
-odpowiednie pakowanie sprzętu do sterylizacji z umieszczeniem wskaźnika oceniającego skuteczność sterylizacji,
-sterylizacja,
-właściwe warunki przechowywania i transportu sprzętów jałowych i sterylnych,
-umiejętne korzystanie z pakietów, zestawów i tac jałowych (sposób otwierania, układania, zastosowania),
-przestrzeganie procedur stosowania sprzętów jałowych i sterylnych.
Antyseptyka: jest to ogół procedur, których celem jest odkażenie używanych materiałów opatrunkowych i sprzętów przez stosowanie różnego rodzaju środków niszczących lub hamujących rozwój organizmów chorobotwórczych takich jak np. środki chemiczne, wysoka temperatura, promieniowanie.
Dezynfekcja: jest to ogół procedur, których celem jest ograniczenie występowanie organizmów patogennych w obrębie rany, pola operacyjnego, stosowanych narzędzi i materiałów medycznych.
W czasie przeprowadzania dezynfekcji sprzętu należy stosować się do obowiązujących procedur i zasad bezpieczeństwa pracy. Sprzęty bardzo zanieczyszczone wymagają dłuższej sterylizacji niż sprzęty mniej zanieczyszczone. Przed przeprowadzeniem sterylizacji należy oczyścić sprzęty z obecnej na nich krwi, wydzieliny ropnej lub innych wydalin.
Sterylizacja: jest to ogół procedur, których celem jest zniszczenie wszystkich organizmów chorobotwórczych oraz ich form przetrwalnikowych i zarodników.
Na każdym oddziale szpitalnym powinien znajdować się odpowiednio zaopatrzony brudownik, poprzedzony przedsionkiem i dobrze oświetlony światłem naturalnym, w którym można przeprowadzać m.in. dezynfekcję kaczek i basenów.
Innym problemem jest zapewnienie właściwej wentylacji. Kanały wentylacyjne nie powinny uchodzić w pomieszczeniach o podwyższonym poziomie aseptyki. Natomiast pomieszczenia jałowe powinny być wentylowane jałowym powietrzem
Jedną z najczęstszych przyczyn szerzenia się zakażeń szpitalnych jest przenoszenie bakterii pomiędzy pacjentami na rękach personelu. Mycie rąk jest jedną z metod zapobiegania tego typu zakażeniom. Bakteriologiczna czystość rąk jest najważniejszą powinnością personelu szpitalnego. Każdy pracownik szpitala ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za przestrzeganie procedury mycia rąk.
Użycie rękawic nie zastępuje mycia rąk, ręce muszą być umyte także po ich zdjęciu. W miejscach służących do mycia należy zainstalować dozowniki ścienne do higienicznej aplikacji mydła w płynie, preparatu do odkażania rąk oraz jednorazowych ręczników papierowych. Organizmy chorobotwórcze zasiedlają zarówno dłonie personelu medycznego jak i dłonie pacjentów. W zależności od sytuacji oraz zastosowania środka wyróżnia się techniki mycia rąk: socjalne - zwykłe mycie rąk lub higieniczne mycie rąk.
SOCJALNE - ZWYKŁE MYCIE RĄK: pracownicy pracowni nie mający kontaktu z materiałem zakaźnym, po wyjściu z toalety, przed i po wszystkich rutynowych czynnościach w pracowni
HIGIENICZNE - DEZYNFEKCYJNE MYCIE RĄK: personel laboratorium stykający się z materiałem zakaźnym , przed i po kontakcie z pacjentem wysokiego ryzyka , przed wykonaniem procedur medycznych
W przypadku kontaktu z krwią, moczem, wymiotami, śluzem i innymi wydzielinami zalecane jest każdorazowe stosowanie rękawiczek i przeprowadzanie dezynfekcji rąk. Natomiast przed przeprowadzaniem zabiegów chirurgicznych konieczne jest wykonanie chirurgicznego mycia rąk oraz właściwe założenie jałowego fartucha.
Innym sposobem zabezpieczenia przed przeniesieniem niebezpiecznych bakterii jest stosowanie izolatek.
Zasada izolacji obowiązuję podczas opieki nad dzieckiem wysoko zakaźnym lub mniej zakaźnym ( chorymi z infekcjami górnych dróg oddechowych).Pomieszczenia te powinny być wyposażone w niezależny węzeł sanitarny i system klimatyzacji.
Techniki izolacyjne obejmują;
-ścisłą izolacje chorego np. w odrębnych salach
- osoby, które miały kontakt z chorymi na choroby wysoce zakaźne
-izolacje od toksycznych lub zakażonych materiałów np. szczelne pakowanie pojemników ze skażonymi przedmiotami lub substancjami
-drogi oddechowe przez stosowanie masek z filtrami oddechowymi
-zakładanie ubrań ochronnych, rękawic, masek, okularów chroniących twarz i oczy.
Pielęgniarka w postępowaniu z odpadami medycznymi
Aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożenia pacjenta, personelu medycznego i sprzątającego albo służb komunalnych niezbędna jest segregacja od odpadków typowych dla odpadów komunalnych. Uważna segregacja i oddzielne gromadzenie obowiązuję wszędzie tam, gdzie one powstają; w gabinetach zabiegowych, punktach pobrań materiału do badań.
W prewencji zakażeń ( w tym zakażenia WZW typu B) dużą rolę odgrywa stosowanie sprzętów jednorazowego użytku np. fartuchów, strzykawek, rękawiczek, kaczek i basenów. Przydatne jest również stosowanie odpowiednich pojemników na odpadki i foliowych worków zabezpieczających, które zmniejszają ryzyko zakażeń i ułatwiają sprzątanie. Ważne jest też postępowanie z zakażoną bielizną, która w zależności od stopnia zanieczyszczenia powinna być oddana do wyjałowienia lub zupełnie wyeliminowana z użycia- spalona.
Ważną czynnością jest też dbanie o to by w pomieszczeniach szpitalnych nie zalegał kurz. Ma to istotne znaczenie dla eliminowania środowiska, które sprzyja rozwojowi patogenów i zagraża pojawieniem się alergii u chorych. W kurzu często gnieżdżą się bowiem wyschnięte larwy pasożytów i inne organizmu chorobotwórcze. Dlatego konieczne jest codzienne sprzątanie szpitala (nawet kilka razy dziennie) oraz częste pranie bielizny. Z tego tez powodu unika się wieszania zasłon i firanek. W czasie sprzątania pomieszczeń szpitalnych najlepiej jest usunąć z nich pacjentów, a jeśli jest to niemożliwie należy ich zabezpieczyć przed osiadaniem na nich unoszących się w powietrzu drobin kurzu.
Należy pamiętać, że bezpieczeństwo pacjenta na oddziale szpitalnym jest najważniejsze i warunkuje zachowanie jego życia i zdrowia. Za nieprzestrzeganie zasad reżimu sanitarnego grożą kary, warunkowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Bibliografia;
„ Zarys pediatrii” -B. Pawlaczyk, Warszawa 2005 r.,
„ Podstawy pielęgniarstwa”- B. Ślusarska, D. Zarzycka, K. Zachradniczek, tom II, wyd. Czelej, Lublin 2005r.,
„ Zakażenia i zarażenia człowieka- epidemiologia, zapobieganie i zwalczanie”-
W. Magdzika, D. Naruszewicz- Lesiuk, wyd. PZWL, Warszawa 2001,
4. „ Zakażenia szpitalne” E.J.L. Lowbury, G.A.J. Ayliffe, A.M. Geddes, J.D.Williams,
wyd. PZWL, Warszawa 1981r.,
1