Pracownik socjalny może pomagać swoim klientom przyjmując różne role / realizując różne formy aktywności profesjonalnej/ działając w różnych obszarach:

OBSZAR DZIAŁANIA ROLE ZAWODOWE

system rozwoju planisty; badacza; kreatora procedur i polityki

zasobów instytucji

/dotyczą rozwijania zasobów pomocy społecznej, tworzenia i wspierania rozwoju innych podmiotów zaspakajających potrzeby klientów/

system utrzymywania administratora; konsultanta; superwizora;

sprawności organizacyjnej nauczyciela/trenera; kierownika/członka zespołu

/systemu utrzymywania sprawności organizacyjnej instytucji pomocy społecznej/

system wiązania adwokata; arbitra; pośrednika;

klienta z zasobami zarządzającego przypadkiem; mediatora;

negocjatora; odsyłającego do właściwych źródeł pomocy

/umożliwiania klientowi optymalnego wykorzystania zasobów instytucji/

bezpośrednia terapeuty pracującego z jednostką;

interwencja terapeuty pracującego z grupą;

terapeuty i doradcy rodzinnego

/bezpośredniego kontaktu pracownika socjalnego i klienta w sytuacji kryzysowej, wymagającej umiejętności terapeutycznych/

/Kaźmierczak i Łuczyńska za: L. Lister/

Na co dzień pracownik socjalny może funkcjonować w wielu rolach jednocześnie. Dobór tych ról /przyjęcie roli/ jest warunkowany: potrzebami środowiska, instytucji czy klienta. Plan pomocy klientowi/grupie/społeczności jest realizowany zgodnie z założonym celem a cele są realizowane przez wykorzystanie określonych ról zawodowych. Rozkład ról jest uzależniony od specyficznych zadań, jakie pracownik socjalny realizuje wobec klienta, instytucji i społeczności.

Czym charakteryzują się poszczególne role zawodowe?

Planisty

Realizacja tej roli oznacza udział w procesie planowania rozwoju środowiska lokalnego w oparciu o wiedzę o strukturze społeczności lokalnej, jej potrzebach i zasobach. Planowanie i podejmowanie decyzji na tym poziomie ma ścisły związek z efektywnością działań pomocy społecznej. W konsekwencji oznacza pełniejsze zaspokojenie potrzeb klientów.

Badacza

Identyfikuje nie zaspokojone potrzeby jednostek i grup oraz obszary i rodzaje deprywacji. Rola ta może być realizowana w skali mikro /dotyczy badania i diagnozowania sytuacji pojedynczych jednostek lub rodzin/ i w skali makro /gdy dotyczy całościowego badania określonej grupy społecznej lub określonego terenu/.

Administratora

Jest to aktywność niezbędna przy planowaniu i wprowadzaniu w życie programów świadczeń na poziomie instytucji lub społeczności lokalnej.

Konsultanta

Dotyczy relacji pomiędzy pracownikiem socjalnym a innymi pracownikami lub osobami zajmującymi się profesjonalnie pomaganiem. Polega na dostarczaniu pomocy w rozwiązywaniu ich problemów zawodowych - w celu podniesienia skuteczności i trafności świadczonej pomocy.

Nauczyciela

Dwa sposoby realizacji roli. Pierwszy - to dostarczanie wiedzy innym profesjonalistom od pomagania lub studentom którzy odbywają praktyki w instytucjach pomocy społecznej oraz kształcenie ich umiejętności. Drugi - polega na przekazywaniu wiedzy klientom pomocy i kształceniu ich umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Wówczas osoba pomagająca dostarcza wsparcia klientowi przez podanie mu informacji potrzebnych do podjęcia decyzji i rozwoju umiejętności niezbędnych w rozwiązywaniu problemów osobistych.

Adwokata

Rola ta dotyczy sytuacji, w których pracownik socjalny występuje w roli osoby zabezpieczającej podstawowe prawa, związane z prawem otrzymania pomocy. Adwokat pracuje z takim klientem, któremu pomocy niesłusznie odmówiła instytucja do tego powołana. Umożliwia klientowi uzyskanie świadczenia lub jego zmianę na bardziej odpowiednie do jego potrzeb. Stara się także rozszerzyć zakres świadczeń które nie zostały zaspokojone w ramach istniejących programów pomocy społecznej.

Arbitra

Polega na zbadaniu faktów i znalezieniu optymalnego wyjścia z sytuacji, w której nastąpił konflikt interesów pomiędzy klientem a instytucją dysponującą zasobami, o które zabiegał klient.

Pośrednika

Rola ta polega na łączeniu potrzeb klienta z zasobami instytucji mogącymi je zaspokoić. Zadaniem pracownika jest zapewnienie klientowi odpowiednich świadczeń, wyjaśnienie procedur obowiązujących w instytucji oraz dostarczenie wsparcia i pomocy, kiey procedury są zawiłe i skomplikowane.

Mediatora

Jest to rola realizowana w sytuacji konfliktu pomiędzy klientem a instytucją /tak jak rola arbitra/. Pracownik socjalny występuje jako trzecia strona konfliktu - precyzując i klasyfikując pozycje stron pozostających w konflikcie /instytucja - klient/. Mediator doprowadza do wypracowania wspólnej płaszczyzny porozumienia, określenia przedmiotu konfliktu oraz wspólnego wypracowania rozwiązań możliwych do przyjęcia przez obie strony.

Negocjatora

Występowanie pracownika socjalnego w roli negocjatora ma również miejsce w sytuacji konfliktu - klient - instytucja pomocy społecznej - przy czym pracownik reprezentuje wówczas interesy klienta i negocjuje z instytucją optymalne dla podopiecznego rozwiązania.

Odsyłający do właściwych źródeł pomocy

Kiedy instytucja nie ma możliwości odpowiedniego zaspokojenia potrzeb klienta, a w społeczności istnieją inne organizacje lub instytucje mogące to uczynić, pracownik socjalny kieruje do nich osobę potrzebującą pomocy. Wiąże to klienta z zasobami innych podmiotów i zapewnia mu kontakt z nimi.

Pracującego z jednostką

Pracownik socjalny wykorzystujący w pracy metodę indywidualnego przypadku.

Pracującego z grupą

Pracownik socjalny wykorzystujący w swojej pracy metodę pracy grupowej.

Terapeuty rodzinny (doradcy)

Pracownik socjalny realizujący w swojej pracy terapię rodzinną i poradnictwo rodzinne.

Ta systematyzacja ról zawodowych pracownika socjalnego wiąże się z określeniem obszarów

jego działalności zawodowej. Wśród obszarów wymienia się: instytucję zatrudniającą go, świadczone przez niego usługi oraz klienta jako podmiot podejmowanych interwencji.

Można klasyfikować role zawodowe wykonywane przez pracownika socjalnego przypisując je określonym celom, wyznaczonym przez podejmowane modele interwencji w zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się klient. R. Dolgoff wyróżnił 8. celów praktyki pracy socjalnej i przypisał im wiązki ról zawodowych.

CELE PRAKTYKI ZAWODOWEJ WIĄZKI RÓL ZAWODOWYCH

ułatwienie komunikacji i powiązań mediator; doradca; pośrednik

rehabilitacja i rozwój pomagający; terapeuta; mobilizator

oraz umożliwiający innym zrobienie czegoś

wspieranie opiekun; zaspakajający potrzeby

udzielanie instrukcji nauczyciel; przewodnik; ekspert

dostrzeganie i ujawnianie problemów inicjator; poszukiwacz

konfrontacja i akcja społeczna adwokat; aktywista; organizator

/źródło: Kaźmierczak i Łuczyńska/

                Według innych, pracownik socjalny powinien być zdolny do pełnienia wielu ról, w tym m.in.:

• pomocnika (organizuje pierwszy kontakt z podopiecznym, dokonuje wstępnego rozpoznania problemu),

• ratownika (analizuje i ocenia zjawiska rodzące zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy służb społecznych oraz kwalifikuje do uzyskania tych świadczeń),

• doradcy (udziela porad i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw podopiecznych),

• informatora (udziela informacji dotyczących możliwości rozwiązywania problemów),

• pośrednika (wspiera w uzyskiwaniu pomocy ze strony właściwych instytucji i organizacji),

• animatora (pobudza społeczną aktywność i inspiruje działania samopomocowe w celu zaspokajania niezbędnych potrzeb życiowych osób, rodzin i środowisk społecznych),

• reformatora (inicjuje nowe formy pomocy oraz inspiruje tworzenie instytucji i organizacji, które mogłyby świadczyć usługi niezbędne dla poprawy tej sytuacji),

• planisty (współuczestniczy w inspirowaniu, opracowywaniu, wdrażaniu i rozwijaniu programów w zakresie pomocy społecznej),

• badacza (ujawnia, analizuje i interpretuje potrzeby i problemy społeczne),

• koordynatora (prowadzi działania ukierunkowane na koordynację i współpracę jednostki   z instytucjami i organizacjami w celu realizacji zadań pomocy społecznej),

• mistrza (przekazuje własne doświadczenia zawodowe praktykantom i młodszym stażem kolegom),

• ucznia (stale pogłębia i rozszerza zakres swej wiedzy).

Role zawodowe wyznaczają szczegółowy zakres wiedzy i umiejętności pracownika socjalnego niezbędnych do ich realizowania. Pozycja pracownika socjalnego i role zawodowe, jakie pełni stanowią podstawowy element działalności instytucji. Dzięki wiedzy, umiejętności i postaw pracowników socjalnych - jest identyfikowana w społeczeństwie pomoc społeczna. Ich praca stanowi podstawę oceny skuteczności funkcjonowania instytucji. Jeżeli pracownicy socjalni są skuteczni w działaniu, to instytucja jest w stanie realizować postulowane cele, zadania i funkcje.

Pracownik socjalny przyjmując różne role zawodowe pomaga swoim klientom stosując różne techniki pracy, działając m.in.: jako doradca, mediator, rzecznik interesów klienta. Przyjęcie na siebie określonej roli wymaga od niego przede wszystkim umiejętności porozumiewania się, rozwiązywania problemów i rozwiązywania konfliktów. Efekty działań będą świadectwem skuteczności pracownika. Na czym polegają zatem te podstawowe techniki pracy przedstawione powyżej?

Poradnictwo

Poradnictwo w pracy socjalnej - to działanie, którego celem jest tworzenie warunków do podjęcia przez klienta samodzielnej próby rozwiązania swojego problemu. Poradnictwo ma wpływ na zmianę w życiu klienta. Polega na udzielaniu rad i wskazówek.

Mediacja

Pośrednictwo w rozwiązywaniu konfliktów, w których stroną lub stronami są klienci. Przy czym konflikt jest traktowany jako szczególny rodzaj problemów - pracownik socjalny występuje najczęściej w roli mediatora w kierowaniu procesem rozwiązywania problemów.

Polega na pośredniczeniu ułatwiającym ugodę w sporach.

Może być pojmowana szeroko - jako podstawowa funkcja pracy socjalnej (pośredniczenie pomiędzy jednostkami a społeczeństwem w ich dążeniu do samorealizacji).

W węższym znaczeniu - jest traktowana jako technika rozwiązywania konfliktów interpersonalnych zapewniająca neutralne forum, na którym skonfliktowane strony otrzymają pomoc w znalezieniu rozwiązania sprzeczności zadawalającego obie strony.

Mediacja jest działalnością neutralną.

Negocjacje

Również związana z procesem rozwiązywania problemów i umiejętnością współpracy stron konfliktu.

Rzecznictwo

Głównym zadaniem związanym ze skutecznością roli rzecznika jest zdobywanie wiarygodności i wpływu na innych. Z rolą tą wiąże się konieczność występowania publicznego grupami ludzi reprezentującymi opinię publiczną lub władze.

Polega na popieraniu spraw i występowaniu w czyimś imieniu lub w obronie.

Na działaniu dla dobra klienta (jednostki lub grupy) albo określonej kategorii klientów potrzebujących pomocy w sytuacji, w której istniejące instytucje pomocowe nie wypełniają swoich funkcji. Rzecznictwo nie jest działalnością neutralną. Pracownik socjalny występuje w imieniu swojego klienta jako strony słabszej wobec instytucji i innych sił społecznych, których decyzje mają wpływ na zaspokojenie jego potrzeby. Rzecznictwo jest traktowane jako technika wpływania na politykę społeczną.

Pracownik socjalny w swojej pracy zmierza do zmiany, która doprowadzi do zmiany sytuacji klienta. Zmiany można wprowadzić na wiele różnych sposobów wśród strategii stosowanych w praktyce wymienia się następujące /uznając je za podstawowe techniki pracy socjalnej/:

• Poradnictwo,

• Interwencję środowiskową,

• Strukturę i sankcje,

• Metody behawioralne,

• Trening umiejętności społecznych,

• Osiąganie celów,

• Grupy samopomocy,

• Interwencja społeczną.

---