PYTANIA OD 6 DO 15
Pojęcie nieprzystosowania społecznego rozpatruje się w dwóch ujęciach:
makrospołecznych - analizujący powstawanie zjawiska w wyniku uprzemysłowienia, urbanizacji, sytuacji ekonomicznej, miejsca zamieszkania i wielu innych czynników zewnętrznych tj. Położenie geograficzne; klimat; polityka państwa; poziom ekonomiczny kraju; gospodarka państwa; epidemie; wojny; katastrofy; kataklizmy; zanieczyszczenia środowiska; bezrobocie na skalę krajową; model państwa; ubóstwo na skalę krajową; patologia życia politycznego; niedoskonałości systemu prawnego; luki prawne; trendy kulturowe; patologia życia społecznego; mass media; publikatory (internet, radio itp.); uprzemysłowienie; postęp cywilizacyjny; urbanizacja; duże skupiska ludzi; anonimowość; zanik kontroli społecznej; znieczulica.
mikrospołecznych - wynikających głównie z środowiska rodzinnego, w jakim żyje jednostka, grup rówieśniczych w jakich uczestniczy oraz środowiska zawodowego.
Szkoła:
Nauczyciel (postawa; kwalifikacje; stosunek do uczniów, stosunek do siebie i pracy; sposób oceniania); uczniowie (relacje między uczniami; lęk; onieśmielenie, odrzucenie przez klasę; fobia szkolna; relacje ucznia z nauczycielem); przeludnienie klas; złe warunki lokalowe i materialne szkoły; zła organizacja pracy szkoły; dydaktyzm szkoły; etykietowanie uczniów; współpraca z domem rodzinnym.
Grupa rówieśnicza:
Odrzucenie przez grupę, chęć przynależności do grupy rówieśniczej za wszelką cenę; sposób spędzania wolnego czasu; konformizm; mechanizm presji grupy; kontrola społeczna; rozproszenie odpowiedzialności; odpowiedzialność zbiorowa; grupa jest „poligonem doświadczalnym” w relacjach i w odgrywaniu ról społecznych.
Rodzina:
Niezgodne współżycie rodziców; brak wzajemnego szacunku; zbyt wysokie tempo życia rodzinnego; niewłaściwe metody wychowawcze; brak opieki i kontroli nad dzieckiem; wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy do dziecka; czynniki ekonomiczne; nadmierne zagęszczenie; niskie dochody; braki w zaspokajaniu potrzeb biologicznych; fizycznych i psychicznych; brak miłości, akceptacji, bezpieczeństwa; alkoholizm rodziców; identyfikacja z rodzicami; brak internalizacji (uwewnętrzniania; przyjęcie za swoje, potrzeb otoczenia); metody autorytatywne- złe; demokratyczne- dobre; brak rodziny.
Konstruktywny antagonizm - gdy jednostka przeciwstawia się aktualnym wartościom, normom, wskutek uznania wartości i norm innych, przeciwstawnych (rewolucjoniści). Destruktywny antagonizm, jest konsekwencją egoistycznych postaw jednostki - przeciwstawianie się wszelkim normom, niezależnie od ich treści, charakteru, (cecha wykolejenia).
Wykolejenie społeczne polega na takim przeciwstawieniu się normom, które burzy wszelki ład społeczny, warunkujący istnienie kultury, czyli na przeciwstawianiu się społeczeństwu jako całości.
Wykolejenie społeczne może być:
uznane (występuje gdy ktoś gwałci normy prawne i obyczajowe, co wywołuje reakcje opinii publicznej)
faktyczne (polega na obiektywnej dysfunkcjonalności wobec społeczeństwa).
Wykolejenie przestępcze i społeczne to przede wszystkim negatywna postawa wobec treści i zleceniodawcy, niechęć do pewnej kategorii osób, negatywna postawa wobec zdarzeń, których zaistnienie domaga się zleceniodawca. Może być to związane również z uniemożliwieniem realizacji pożądanego celu lub z nakazem realizacji celu niepożądanego , posługiwaniem się dezaprobowanymi środkami lub odrzucenie środków aprobowanych.
Jeśli chodzi o zleceniodawcę do tej grupy zaliczymy m.in. :
rodziców
nauczycieli
kuratora
wychowawcę
ognisko wychowawcze
przełożonych
kolegów z pracy itd.
Ale trzeba pamiętać, że wykolejenie społeczne to nie tylko swoisty układ ustosunkowań negatywnych, ale i pozytywnych np. to co jest niezgodne z normami -kradzież dla kręgu chuligańskiego może być spostrzegane pozytywnie, a co dalej z tego idzie będzie posiadał dobra materialne - korzyść. Ustosunkowania- to cecha aktywności, wyznacza relację między człowiekiem a rzeczywistością, te sytuacje zależą w znacznym stopniu od kontekstu sytuacyjnego, w który ów człowiek wchodzi w interakcje z takimi lub innymi zdarzeniem czy obiektami. Wszystko zależy od motywacji człowieka. Motywacje to jakieś intencje, zamiary, pragnienia, życzenia- to inaczej to co występuje w psychice ludzkiej, gotowość dążenia do określonych celów. Owa gotowość jest gotowością zamierzoną ku określonym wynikom. Cel nie zawsze pokrywa się z wynikiem, choć zawsze dążenie do celu stanowi konieczny warunek występowania manifestacji postaw czyli czynności ukierunkowanych na cel. Lista motywacji najczęściej spotykana wśród młodzieży wykolejonej społecznie :
niezadowolenie z obecnych warunków i pragnienie warunków lepszych, dobrobytu, przeżycie przygody i zdobycie rozgłosu
pragnienie zdobycia bogactwa w sposób łatwy i bez wysiłku
tendencja do rozładowania napięcia przez picie alkoholu i używanie narkotyków
uczucie nudy wynikające z braku poważnych, jasno i wyraziście określonych obowiązków oraz z braku okazji do konstruowanej społecznie reakcji
dążenie do uzyskiwania zadowolenia seksualnego, wzmacniane przez filmy, czasopisma, przez uczucie niepewności izolacji i lęku
chęć dokonania czegoś i zwrócenia na siebie uwagi innych
dążenie do wyładowania wrogości, pokazania swej przewagi i dominacji
Wykolejenie przestępcze- a wiec antagonistyczno-destruktywne zachowania jednostki, polegające na łamaniu przez nią norm prawnych. Do osób wykolejonych przestępczo zliczamy zarówno osoby popełniające przestępstwa przy nadarzającej się okazji, jak i te osoby, które specjalnie szukają takiej okazji. Ponadto włączamy tu tych przestępców, którzy popełniają przestępstwa dla uzyskania korzyści finansowych oraz tych, dla których czyn przestępczy staje się koniecznym warunkiem zaspokojenia potrzeb seksualnych, przyjemności, zabawy i rozładowania napięcia.
Do osób wykolejonych przestępczo zaliczamy: przestępców zawodowych, dla których przestępstwo jest sposobem podstawowego zarobkowania, narkomanów przekraczających prawo, przestępców seksualnych, włóczęgów przekraczających prawo, złodziei, żebraków-złodziei, osoby prowadzące nielegalne interesy.
Do kategorii osób wykolejonych zaliczamy wiec nie tylko przestępców zawodowych, ale także nałogowych, obyczajowych i awanturników.
Wykolejenie obyczajowe- występowanie przeciwko obyczajom np. prostytucja.
Typologia nieprzystosowania społecznego według Cz. Czapówa.
Zwichnięta socjalizacja - niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie pedagogiczne).
Demoralizacja - dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta, w jakiej było wychowywane (emigracja ze wsi do miasta, z jednego kraju do drugiego). Proces demoralizacji wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować.
Socjalizacja podkulturowa. Socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo z punktu widzenia poprawności funkcjonowania mechanizmów psychologicznych. Popada ono w konflikt z normami ogólnospołecznymi z powodu identyfikacji z własną podstawową grupą respektującą normy podkulturowe, chuligańskie, złodziejskie, czy w ogóle przestępcze (Cz. Czapów, 1980).
Typologia niedostosowania społecznego ze względu na charakterystyczne formy zachowania się według Sullivana i Granta:
Aspołeczni:
To jednostki dostrzegające inne osoby jako teren potencjalnej eksploatacji. Nie są w sianie przewidzieć zachowań innych osób wobec siebie, dlatego w sytuacji niepewności lub nawet lekkiego zagrożenia reagują złością i agresją antyspołeczną. Innymi osobami interesują się jedynie w sensie instrumentalnym, jako przeszkodami lub „ułatwieniami" w realizacji własnych egoistycznych celów. Działają dość impulsywnie, dlatego nie są w stanie w pełni kontrolować efektów własnego zachowania.
Konformiści:
Są jednostkami, które na frustrację własnych potrzeb reagują, nadmiernym serwilizmem w stosunku do osób je frustrujących, przy założeniu, iż są to osoby znaczące. Takie zachowanie spełnia funkcje czysto instrumentalne, gdyż jednostka próbuje manipulować swym konformizmem w celu uzyskania doraźnych korzyści i nagród poprzez utajnienie wewnętrznego sprzeciwu. Natomiast w sytuacji braku kontroli zewnętrznej postępuje zgodnie z własnymi przekonaniami i upodobaniami.
Neurotycy:
Są jednostkami, które w wyniku zabiegów socjalizacyjnych zinternalizowały już pewien zbiór wartości nakazujących im postępowanie zgodnie z ich treścią, tzn. akceptowane społecznie. Jednak przeżywają nieustanny lęk, iż, nie sprostają tym wartościom i normom, co prowadzi do poczucia niemocy i bezradności i dlatego jako reakcja na tę sytuację indolencji pojawiają się zachowania nieakceptowane społecznie.
Etapy wykolejenia społecznego według Cz. Czapówa (1980):
Jednostka czuje się odtrącona, gdyż nie zaspokoiła potrzeby zależności emocjonalnej. Reaguje na taki stan agresją, negatywnym stosunkiem do innych, buntowniczością, wrogością wobec rodziców i społeczeństwa jako całości. Nie kontroluje reakcji emocjonalnych i wykazuje brak koncentracji uwagi, łatwo zniechęcając się w działaniu.
Utrwalają się w jednostce wrogie reakcje wobec osób socjalizująco znaczących i autorytetów. Próby nawiązania bliższego kontaktu emocjonalnego z osobą nieprzystosowaną napotykają irracjonalny opór. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucanie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podstawowe potrzeby społeczne i emocjonalne poza domem rodzinnym. Pojawiają się takie objawy jak: alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagarowanie, wybryki seksualne itp.
Ma miejsce autonomizacja działalności antyspołecznej (antagonistyczno-destruktywnej), która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Osoby wchodzące w to stadium dążą do nawiązywania kontaktów z gangami i grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym lub przestępczym. Stadium to przejawia się w grupowej działalności antyspołecznej prowadzącej do jawnego, otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.
Typologia niedostosowania społecznego według Konopnickiego:
Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania depresyjnego jednostki w środowisku:
brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji np. u dzieci z tzw. dobrych domów, u dzieci z trudnościami w nauce, z burzliwym życiem matki w ostatnich miesiącach ciąży, częstymi chorobami
depresja np. dzieci nie osiągające sukcesów; zestresowane, z urazami psychicznymi
wycofanie się np. niechęć do nawiązywania kontaktów, autyzm
niekonsekwentne postępowanie np. uznaje tylko chwilę bieżącą, wynika ze stresu
Niedostosowanie społeczne manifestowane postawą demonstracyjno-bojową jednostki w środowisku (demonstracyjno-wrogie):
wrogość w stosunku do dorosłych (wczesna adolescencja)
otwarta wrogość (urazy z życia płodowego, brak poczucia bezpieczeństwa)
wrogość w stosunku do dzieci (manifestowanie; szukanie poparcia np. u dziadków)
łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się (brak pragnienia, by zadowolić dorosłych, okazywanie niezależności)
Niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci skrajnej aspołeczności:
brak zainteresowania czy dorośli aprobują jego zachowanie;
brak poczucia winy za złe postępowanie;
brak pragnienia przebaczenia, brak skrupułów;
brak potrzeby bycia lubianym (przyczyny- uszkodzenie systemu nerwowego; dewiacje wychowawcze; destrukcja ze strony dorosłych i rówieśników)
Syndromy niedostosowania społecznego wg. Konopnickiego:
Wrogość - najczęściej w wyniku frustracji potrzeb
Zachowania - uszkodzenia CUN, lęk, nieśmiałość, konformizm
Niekonsekwencja
Aspołeczność - jednostka dąży do szkodzenia innym i sprawia jej to satysfakcję
Wrogość z tendencją do aspołeczności
Kryteria przystosowania społecznego wg. Pytki
1. Kryterium Biologiczne - dążenie do zachowania własnej egzystencji, przetrwania w środowisku naturalnym czy społeczno-kulturowym.
2. Kryterium Medyczno-psychatryczne - stan doskonałego zdrowia psychicznego i fizycznego. Zdrowa struktura osobowości i niezaburzone funkcje.
3. Kryterium Psychologiczne - optymalne zasoby redukcji napięć wewnętrznych, utrzymanie homeostazy psychicznej.
4. Kryterium Interakcyjne - adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego. Umiejętność przeciwstawiania się presji niekorzystnych czynników biopsychicznych, środowiskowych i sytuacyjnych.
5. Kryterium Społeczne - zgodność postępowania z powszechnie akceptowanymi wzorcami i normami.
6. Kryterium Pedagogiczne - dążenie do samourzeczywistnienia, autonomii, samowychowania i rozwoju.
Konstrukt teoretyczny wykolejenia społecznego Cz. Czapówa:
Przejawy (manifestacje) antagonistyczno-destruktywne postawy człowieka sprzeczne z normami strzegącymi interesów społeczeństwa oraz systemów społecznych i instytucji warunkujących istnienie kultury. Są to manifestacje różnych odmian wykolejenia społecznego (np. złodziejstwo, narkomania, zachowania seksualne, erotomania);
stany osobowości ujmowane jako mniej lub bardziej zintegrowane postawy - układy nastawień, których manifestacjami są czynności egoistyczne łamiące prawa i obyczaje i stanowiące konsekwencje integracji wynikającej z przyswojenia wzorów podkultury chuligańskiej czy grypserskiej, narkomańskiej, alkoholiczej czy erotomańskiej, złodziejskiej, prostytucyjnej;
statycznie (czynniki) i dynamicznie (geneza) ujmowane przyczyny wytwarzania się podatności na wpływy podkultury antagonistycznej wobec każdego społeczeństwa oraz przyczyny przyswajania tego rodzaju podkultury.