15.Programowana śmierć komórki

Apoptoza - to naturalny proces zaprogramowanej śmierci komórki w organizmie wielokomórkowym. Dzięki niej z organizmu usuwane są zużyte lub uszkodzone komórki.

Można ją przyrównać do zaplanowanego samobójstwa komórki, mającego na celu dobro całego organizmu. W odróżnieniu od martwicy (nekrozy), zapoczątkowanej uszkodzeniem komórek danej tkanki w wyniku działania czynników zewnętrznych, apoptoza jest zjawiskiem naturalnym. Jednakże również niektóre patogeny mogą indukować ten proces - głównie wirusy i niektóre bakterie (np. Helicobacter pylori).

Po fazie inicjacji (zachodzącej w różny sposób zależny od czynnika indukującego apoptozę) zachodzi faza egzekucji, w której główną rolę odgrywają enzymy. Pod ich wpływem dochodzi do szybkich zmian w jądrze komórkowym. Chromatyna jądrowa ulega kondensacji, a DNA pocięciu przez endonukleazy. Następnie materiał genetyczny komórki dzielony jest na niewielkie fragmenty, cytoszkielet ulega dezintegracji, a komórka zaokrągleniu.

Należy zaznaczyć, że w procesie apoptozy organelle komórkowe pozostają nienaruszone, i usuwane z komórki wraz z fragmentami chromatyny w tzw. ciałkach apoptycznych (pęcherzykach powstałych w wyniku zmian w strukturze błony komórkowej), które w większości przypadków zostają fagocytowne przez komórki żerne.

Apoptoza nie wywołuje stanu zapalnego i dotyczy pojedynczych komórek (w odróżnieniu od nekrozy, która dotyczy całych tkanek lub ich fragmentów i powstanie odczynu zapalnego).

Apoptoza o podłożu patogennym

Zjawisko apoptozy występuje także w różnych stanach patologicznych. Przykładem komórki w stanie apoptozy jest ciałko kwasochłonne (powstałe w wątrobie z hepatocytu w zapaleniu wirusowym). Wirus HIV powoduje apoptozę limfocytów T; w cukrzycy typu II w wyspach trzustkowych odkłada się peptyd amylina, który jest toksyczny i powoduje apoptozę komórek β i narastanie objawów choroby.

Czynniki inicjujące apoptozę

• bodźce fizjologiczne - np. niedobory hormonów (jak zmiany stężenia hormonów steroidowych), czynników wzrostu, jonów (np. wapnia)

• występowanie cytokin -produkowanych przez układ immunologiczny (np. interferon)

• oddziaływania międzykomórkowe - na skutek przekazywania błędnych informacji o podziałach komórkowych

• limfocyty cytotoksyczne (np. przy odrzuceniu przeszczepu)

• czynniki fizyczne (np. promieniowanie jonizujące)

• działalność niektórych patogenów (głównie wirusów)

• wolne rodniki

---