Pojęcie deficytu

W finansach publicznych niezrównoważenie dochodów i wydatków publicznych w postaci nadwyżki wydatków nad dochodami jest zjawiskiem powszechnym. Nadwyżka tą przyjęto nazywać deficytem. Zjawisko deficytu występuje w wielu rodzajach funduszy publicznych, największa jednak wagę przywiązuje się obecnie do dwóch rodzajów deficytów, których nie należy utożsamiać. Są to:

Pierwszy z nich to deficyt sektora finansów publicznych. W prawie polskim definiuje go ustawa o finansach publicznych. Jak nazwa wskazuje, mierzy on równowagę finansową całego sektora, a nie tylko budżetu państwa! Zrównoważenie bądź nadwyżka w budżecie państwa lub w innych funduszach publicznych (np. FUS) nie wyklucza występowania deficytu sektora finansów publicznych, jednakże potencjalnie go zmniejsza. Odwrotnie, im wyższy deficyt budżetowy, tym potencjalnie wyższy deficyt sektora finansów publicznych.

Skala deficytu sektora finansów publicznych, jako jeden z mierników stabilności makroekonomicznej, stanowi jedno z kryteriów fiskalnych ustalonych w Traktacie z Maastricht przez UE (por. szerzej załączniki do wykładu). Według zaleceń UE deficyt sektora finansów publicznych nie powinien przekraczać 3% PKB. Istotne jest jednak to, że deficyt ten jest liczony nieco inaczej niż w Polsce i dotyczy trochę inaczej definiowanego sektora publicznego (government sektor; ESA 95). Polska niestety nie spełniała dotąd wartości referencyjnej. Deficyt sektora w latach 2002 - 2004 wynosił odpowiednio: 3,6%, 3,9%, 5,6%, a zatem wzrastał. Rok 2005 i 2006 przyniósł zmiany o tyle, że deficyt został silnie zmanipulowany, w efekcie Polska spełnia kryterium fiskalne dotyczące deficytu SFP.

Deficyt sektora finansów publicznych

„Stara” ustawa o finansach publicznych (2005) określała deficyt sektora finansów publicznych następująco:

Wspomniany art. 3 ust. 1 pkt 2 i 2a mówił ogólnie rzecz biorąc o środkach z budżetu UE oraz bezzwrotnych środkach pochodzących z zagranicy.

Deficyt sektora finansów publicznych jest deficytem w pewnym sensie netto, ze względu na zapisy punktu 2. Wynika to z faktu, że w wielu przypadkach dana kwota jest przekazywana od podmiotu do podmiotu publicznego. Do rąk prywatnych trafia w ostatniej fazie i dopiero wtedy powinna być ujmowana jako wydatek publiczny, nie zaś w każdej fazie przekazywania.

Nowa ustawa o finansach publicznych ujmuje deficyt sektora publicznych w bardzo podobny sposób.

Deficyt budżetu państwa

Można definiować go rozmaicie. Deficyt budżetu może stanowić nadwyżka dochodów budżetu nad jego wydatkami, albo też ujemna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu. Czasami o deficycie mówi się, że tworzą go wydatki, które nie znajdują pokrycia w dochodach zwyczajnych.

W języku potocznym, którego podczas zaliczenia i egzaminu unikamy, używa się określenia dziura budżetowa, co brzmi delikatnie mówiąc nieelegancko i dobitnie świadczy o kompetencjach mówiącego.

Ustawa o finansach publicznych (2005) określała deficyt budżetu państwa następująco:

Z brzmienia tego przepisu wynikało, że deficytem była różnica ujemna pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu państwa, nie zaś pomiędzy wydatkami a dochodami, ta bowiem stanowiła nadwyżkę! Dość łatwo, jak widać, pomylić się w definiowaniu deficytu budżetowego.

Nowa ustawa o finansach publicznych (2006) ujmuje deficyt budżetu państwa analogicznie:

deficyt sektora finansów publicznych

deficyt budżetu państwa

Art. 7. 1. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 i 2a, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

2. Dochody i wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Art. 7.

1. Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

2. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.

Art. 64. 

1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

Art. 98.

1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

---