ROMANTYZM
CHARAKTERYSTYKA EPOKI:
Romantyzm wywodzi się z j.łacińskiego i oznacza “rzymski”.
Źródła inspiracji i fascynacji romantyków:
ludowość (ludowe wierzenia i legendy)
przyroda (jest nie tylko tłem, ale siłą obdarzoną duszą, uczestnikiem wydarzeń - “Lilije”)
orientalizm (zafascynowanie egzotyką zwłaszcza wschodnią kulturą i religią, urzekała tajemniczością i barwnością, pozwalał więc uciec od szarej rzeczywistości. Egzotyzm - w dziele literackim lub plastycznym jest wyrazem zainteresowania odmienną przyrodą, życiem społecznym, kulturą krajów innych niż europejskie. Sięganie do lokalnego folkloru, fascynacja krajami dzikimi, nieskażonymi cywilizacją gdzie zachowała się pierwotna surowa natura i zwyczaje (szukanie inspiracji na północy). W literaturze przybiera następujące formy: kreacja egzotycznego świata przedstawionego,nawiązanie do egzotycznych form literackich, inspirowanie się egzotycznymi ideami religijnymi i filozoficznymi, stylizacja językowa, wprowadzenie słownictwa egzotycznego,wybór bohatera egzotycznego )
historia (bliskie Romantyką było średniowiecze, często akcję utworów umieszczano właśnie w tej epoce [też ze względu na cenzurę], źródłem twórczości stała się przeszłość narodów: idealizacja rycerstwa, pogarda dla czasów współczesnych, ukrycie prawdziwych treści przed cezurą)
Cechy romantyzmu:
stawianie uczucia nad rozumem
wiara w możliwość kontaktu ze światem pozaziemskim (“Lilije”)
wprowadzenie do literatury wątków baśniowych (“Król Olch”) i fantastycznych (“Dziady część III i IV”, “Kordian”)
tajemniczość
nawiązanie do średniowiecza (“Konrad Wallenrod”
orientalizm (“Sonety Krymskie”
indywidualizm (“Dziady część IV”
odrzuceni klasycznych form twórczości (“Pan Tadeusz”
Program artystyczny:
w dramacie zerwanie z zasadą trzech jedności (luźna kompozycja, wprowadzenie syntetyzmu gatunkowego - przenikanie się różnych gatunków literackich)
sięgniecie do mowy codziennej, potocznej i języka ludowego
mieszanie kategorii artystycznej, komizm, tragizm, wzniosłość, drwina (“Pan Tadeusz”
zmiana klasycznego podziału świata na rzeczy piękne i brzydkie
awansowanie do godności sztuki, motywów i tematów, które uważano za nie estetyczne
Kasyda - główny gatunek klasycznej poezji arabskiej, perskiej i tureckiej. Poemat pisany najczęściej jako pochwała plemienia, rodu, bohatera. Zwykle składa się z części lirycznej, opisu podróży Beduina przez pustynię i pochwały plemienia i rodu Emira. Kasydę zamykała refleksja filozoficzna, morał.
Mesjanizm - koncepcja ocalenia narodów Europy, zmuszonych znosić rządy tyranów, przez jeden naród, który przyjmuje na siebie rolę mesjasza, poświęci się i przez śmierć dostąpi łaski zmartwychwstania. Np.
Prometeizm - indywidualistyczny bunt przeciw Bogu, siłą natury i skrępowaniu wolności ludzi oraz zgoda na poświęcenie się i samo cierpienie za ideę i szczęście ludzkości. Np. Konrad (Dziady cz. III)
Mistycyzm - dominacja uczucia nad rozumem, uznanie świata duchowego za prawdziwy obszar poznawania “prawd żywych”.
Weltschmerz - (ból istnienia, ból świata) określenie oznaczające ból związany z ludzką egzystencją, skazaną na przemijanie. Życiu towarzyszą rozgoryczenie, bierność, apatia i smutek.
Poezja Tyrtejska - nurt poezji patriotycznej, zagrzewającej do walki. Pochodzi od imienia Tyrtajosa (popularna w romantyzmie legenda przedstawiała go jako poetę - żołnierza) Szczególnie widoczny w poezji związanej z powstaniem listopadowym.
Wieszcz - artysta, poeta, jako genialna jednostka, przewodnik narodu i ludzkości w dążeniu do wolności, niezależność absolutu.
Periodyzacja - ustalenie ram czasowych epoki, jest sprawą bardzo umowną; najczęściej przyjmuje się za początek i koniec epoki znaczące wydarzenia literackie czy polityczne.
Gotycyzm - styl w literaturze i sztuce XVIII i XIX wieku, nawiązujący do średniowiecza jako epoki pięknej, tajemniczej, nacechowanej cudownością. W powieści gotyckiej często pojawiają się zjawy, wampiry, duchy, ważną rolę odgrywają sny. Intryga obfituje w morderstwa tajemnice oraz grozę.
Lud i ludność
“Dziady część III”, “Świteź”, “Lilije”
Dlaczego “Romantyczność” A.Mickieiwicza nazywana jest programowym utworem Romantyzmu?
Nazywana jest tak dlatego, ponieważ przedstawione są w niej 4 typy zachowań cztery postawy, które wyznaczając problematykę nowego poglądu na świat. Występuje w niej 3 bohaterów jednostkowych i bohater czwarty - zbiorowy - lud. Karusia - nieszczęśliwa kochanka; narrator - który to zdarzenie przedstawia i wdaje się w rozmowę ze starem, który nawołuje do rozsądku. Lud na prawdę wierzy w to, że Karusia nawiązuje kontakt ze swoim zmarłym mężem, narrator solidaryzuje się z uczuciami dziewczyny i dobitnie odpowiada na zgryźliwy i gburowaty wywód starca - mędrca. “Miej serce i patrzaj w serce!”. “Czucie i wiara silniej mówi do mnie niż mędrca szkiełko i oko” - jedno z najważniejszy haseł epoki.
Dlaczego “Sonety Krymskie” można nazwać lirycznym pamiętnikiem z podróży?
Ponieważ A.Mieckiewicz napisał je podczas swojej emigracji, opisywał w nich to co widział, świat go otaczający.
Postawa Konrada, Wallenrodyzm:
Konrad poświęca własne życie, aby zniszczyć zakon krzyżacki. Jako mały chłopiec zostaje porwany przez krzyżaków, którzy wcześniej wymordowali jego rodzinę, jedyne co zapamiętał on z tego okresu to krzyk mordowanej matki. Jego sługa nie daje mu zapomnieć o swoim pochodzeniu, więc przez cały czas kiełkuje w nim żądza zemsty. Poślubia Aldonę, a następnie przyjmuje imię słynnego rycerza krzyżackiego Konrada Wallenroda (nikt nie wie jak on wygląda), dzięki temu jak szanowana i sławna osoba zostaje mistrzem zakonu krzyżackiego, zamyka Aldonę w wierzy aby nikt nie domyślił się tego kim na prawdę jest. Wydaje ludziom rozkazy, rządzi nimi, ale wie, że w końcu i tak wszyscy będą musieli zginąć. Jest twardym mężczyzną, ale mimo to świadomość zabicia tak wielu osób, z którymi spędza dużo czasu nie daje mu spokoju - popada w alkoholizm. Ostatecznie dochodzi do bitwy, Konrad niszczy zakon krzyżacki od środka, a sam wraz z Aldoną popełnia samobójstwo, ponieważ wie, że i tak by zginął. Treść zawiera wskazówki dla Polaków co mogą zrobić aby uwolnić kraj od Cara, niesie też ze sobą przesłanie “trzeba być w walce lisem i wilkiem”.
Konrad |
Piotr |
- polski Prometeusz (prometeizm) - porównywał się z Bogiem - jest zły, że to nie on ma widzenia
|
- pokorny sługa boży - ma widzenie (“Widzenie księdza Piotra”) |
Osąd społeczeństwa w III części Dziadów (“Salon warszawski”)
Polskie społeczeństwo zostało podzielone na dwie grupy: młodych patriotów i elitę. Towarzystwo przy drzwiach (młodzi patrioci) omawia sytuacje polityczną w Polsce i na Litwie, przesłuchania. Arystokracja omawia bal, wyższość literatury francuskiej i wyjazd Nowosilcowa. Cała scena wyraźnie opisuje kontrast w społeczeństwie.
Charakterystyka szlachty polskiej w Panu Tadeuszu:
Jacek Soplica nowy typ bohatera romantycznego:
emisariusz, działa w grupie i nie jawnie
nie jest wzorowym i cichym obywatelem
miał żonę i dziecko (jako jedyny bohater romantyczny, reszta była samotna)
Realizm w Panu Tadeuszu:
zwierzęta: niedźwiedź, wąż Giwojtos - symbol ogniska domowego, mrówki
zupy: barszcz ukraiński,
wędliny: kiełbasa
koncerty: Jankiela na cymbałach, na rogu ? , żabi, świerszczy, burza
Dlaczego Pan Tadeusz nazywany jest polskim eposem?
tło historyczne - kampania Napoleońska
pisany 13 zgłoskowcem
realizm szczegółów np. Opis parzenia kawy
retardacja - spowolnienie akcji np. Tadeusz śpieszący się, galopujący konno, koń nagle się czegoś przestraszył i staje dęba
porównania homeryckie -
stałe epitety np. Odnośnie Zosi
Kto jest głównym bohaterem Pana Tadeusza?
Nie ma głównego bohatera. Występuje bohater zbiorowy, postać tytułowa jest zbyt mało charakterystyczna.
Kult ludzi wielkich w poezji Norwida: