Cechy języka naturalnego
Cechy specyficzne:
dwoistość
produktywność
arbitralność
nieciągłość
Cechy niespecyficzne:
zdolność do wzajemnej wymiany (przemienność)
zdolność do przemieszczenia komunikatu
specjalizacja pod względem informacyjnym
transmisja kulturowa
linearność
semantyczność
całkowite sprzężenie zwrotne
samozwrotność (metajęzyczność)
wyuczalność
nadużywalność
niezależność od bodźca
Uniwersalia językowe:
- cechy definicyjne są uniwersalne
- wspólne właściwości strukturalno-gramatyczne:
elementy deiktyczne (wskazujące) - zaimki wskazujące: ten, ta, ja
jednostki językowe: fonemy - głoski, morfemy - wyraz, zdania
morfemy leksykalne - funkcja reprezentatywna, pełnią funkcje semantyczne
morfemy gramatyczne - nie pełnią funkcji semantycznej
nazwy własne
Systemy komunikacyjne w świecie zwierzęcym
Różnorodność zwierzęcych systemów komunikacyjnych:
ruchy ciała
- mimika i gestykulacja kończyn
- pozy ciała i popisy
- tańce
sygnały głosowe
sygnały zapachowe
sygnały elektryczne
zmiana pigmentacji skóry
Sygnały zapachowe
(komunikaty przeznaczone dla węchu)
- węch pełni ważną rolę komunikacyjną w stosunkach stadnych, np. identyfikacja osobników, przynależność do grup
- oznaczanie terytorium
- rozpoznawanie gotowości rozrodczej
- pasożyty rozpoznają węchowo swoich żywicieli
- atraktant - czynnik o działaniu wabiącym, np. feromon
Feromony - substancje infochemiczne produkowane przez zwierzęta i rośliny, wydzielane na zewnątrz organizmu służą do komunikacji, szczególnie do zwiększania atrakcyjności seksualnej
feromony agregacyjne - służą do przywabienia osobników płci przeciwnej
feromony antagonistyczne - służą do zwalczania konkurencji ze strony zbyt licznej populacji własnego gatunku lub obcych
Sygnały dźwiękowe
- funkcja sygnalizowania swojego położenia w przestrzeni (np. grzechotniki)
- funkcja alarmująca (np. świstaki)
- funkcja grożenia (np. warczenie psa)
- funkcja zwoływania, przywoływania (np. koty)
- funkcja echolokacji (np. delfiny)
Sygnały ruchowe
- mimika i gestykulacja (przede wszystkim u naczelnych)
- pozy zwierzęce (np. dominacji i uległości) = brak ruchu
- popisy zwierzęce (np. w zalotach, w walkach godowych) = ruch
Np. pszczoły, małpy, nietoperze, delfiny
Echolokacja
emitowanie stałego strumienia krótkich sygnałów dźwiękowych odbijających się od obiektów stałych i powracających do nadawcy jako echo
czas opóźnienia miedzy emisją a powrotem sygnału określa odległość od danego obiektu
Psy: szczekanie, warczenie, pojękiwanie i skomlenie, wycie, ruszanie uszami, oczami, „brwiami”, ustami, głową, ogonem i całym ciałem (pozy i popisy)
Ptaki: wielonutowe melodie: gotowość do godów, ostrzeżenie intruzów przed wtargnięciem na zajmowany teren
Komary: dźwięk powstaje w wyniku trzepotania skrzydeł samicy, po to by zwabić samca
Ryby elektryczne: zmienne pole elektryczne
Mątwy i kalmary: zmiana ubarwienia ciała
4. Porównanie języka ludzi i zwierząt
|
LUDZIE |
ZWIERZĘTA |
Kanał głosowo- słuchowy |
+ |
+ |
Arbitralność |
+ |
+ |
Semantyczność |
+ |
+ |
Przekaz kulturowy |
+ |
??? |
Spontaniczność |
+ |
+ |
Dialogowość |
+ |
+ |
Dwoistość |
+ |
+ |
Autonomiczność mowy |
+ |
+ |
Strukturalność (gramatyczność) |
+ |
- |
Kreacyjność |
+ |
- |
Ontogeneza języka - rozwój mowy ludzkiej od narodzin człowieka do końca jego życia.
Akwizycja języka - nabywanie (uczenie się) języka.
Filogeneza języka - czyli rozwój mowy gatunku ludzkiego .
Hipotezy dotyczące czasu powstania języka
Hipotezy związane z historią
- 6-5mnl lat temu - hominidy dwunożne, pierwsze oznaki komunikowania się: wymachiwanie rękami uwolnionymi od funkcji lokomocyjnej, wydawanie nieartykułowanych dźwięków sygnalizujących emocje
- jeśli przyjąć, że poziom kultury, np. wytwarzanie narzędzi jest wskaźnikiem porozumiewania się to język mógł posiadać australopitek (2-3mln)
- jeśli przyjąć, że kontrolowanie użycia ognia to wskaźnik porozumiewania się to język mógł już posiadać Homo erectus (1,7mln)
- jeśli przyjąć, że obrządek chowania zwłok to język mógł posiadać neandertalczyk (130 tys. lat temu)
Hipotezy związane z ewolucją wielkości mózgu
- mózg noworodka, który nie mówi to 350cm3, pod koniec pierwszego roku ma 850cm3, na jej podstawie wnioskuje się, że:
Australopitek nie mówił, bo (435-400cm3)
Homo erectus mówił, bo (775-1225cm3)
Homo sapiens mówił, bo (1000-2000cm3)
Słonie mają 4000cm3 pojemności mózgu, a nie mówią
Hipotezy związane z ewolucją aparatu artykulacyjnego
- obejmowała następujące zmiany:
Obniżenie położenia i zmniejszenie wymiarów krtani i głośni
Zmniejszenie się języka
Intensywny rozwój mięśni warg
Zmniejszenie i pionowe ustawienie zębów
- tak zbudowany aparat artykulacyjny miał neandertalczyk
- Homo erectus miał wysoko ułożoną krtań, więc wypowiadał prawdopodobnie tylko proste dźwięki
- budowa aparatu artykulacyjnego nie uległa zmianie w ciągu ostatnich 60 000 lat (stwierdzone na podstawie badan paleontologicznych)
Jak pojawił się język? Trzy koncepcje rozwoju języka
a) koncepcja „królika z kapelusza”
- język nagle się wyłonił
b) koncepcja „ślimaka na ścianie”
- język rozwijał się bardzo powoli, pełzając ku coraz większej złożoności przez tysiąclecia
c) koncepcja „językowego ogniska”
- scenariusz WOLNO-SZYBKO-WOLNO
I ok. 250 000 LAT TEMU
II 100 000-75 000 lat temu - punkt zapalny
III 50 000 lat temu - spadek i stabilizacja jako trwały i stały „ogień”
8. Rozwój mowy w okresie postnatalnym.
najbardziej popularna jest klasyfikacja Leona Kaczmarka
(rozwój mowy w okresie postnatalnym):
- OKRES MELODII - od narodzin do 1 roku życia
- OKRES WYRAZU - od 1 do 2 roku życia
- OKRES ZDANIA - od 2 do 3 roku życia
- OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ - od 3 do 7 roku życia
- mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, człowiek rodzi się z predyspozycją do mówienia
- dziecko przyswaja sobie język drogą naśladowania od najbliższego otoczenia, przede wszystkim od rodziców
- małe dziecko słucha otoczenia i w ten sposób uczy się - wielokrotne powtarzanie nazw przedmiotów znajdujących się w polu widzenia - zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu
- opanowanie całego systemu językowego jest procesem trudnym i długotrwałym, człowiek doskonali tę sztukę przez całe życie, w okresie dzieciństwa zdobywa podstawy posługiwania się językiem
- ważnym czynnikiem w rozwoju mowy jest zarówno poziom umysłowy dziecka, jak i poziom kulturalny środowiska, w którym się wychowuje, zwłaszcza środowiska rodzinnego
- rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych
- mowa wytwarzana jest dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, strun głosowych
- do rozwoju języka i koordynacji poszczególnych części aparatu artykulacyjnego potrzebny jest czas i aktywne ćwiczenia
- dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez ssanie, połykanie, żucie - w ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek
- prawidłowa artykulacja głosek warunkuje prawidłowy rozwój mowy dziecka
- warunkiem prawidłowego rozwoju umiejętności językowych możliwy jest tylko wtedy, jeżeli spełnione są niezbędne do tego warunki (prawidłowa budowa anatomiczno-fizjologiczna narządów mowy, dostateczna stymulacja, podstawową zasadą stymulacji mowy małego dziecka jest mówienie o rzeczach, które dziecko aktualnie widzi, czuje lub o zjawiskach, w których aktualnie uczestniczy - to umożliwia zarówno rozumienie wypowiedzi, jak i możliwość werbalizowania myśli)
Teorie wyjaśniające rozwój języka.
- teoria lingwistyczno - natywistyczna
- teoria behawiorystyczna
- teoria funkcjonalno - pragmatyczna
- teoria poznawcza
- teoria przetwarzania informacji
Najważniejszym propagatorem koncepcji natywistycznej jest Noam Chomsky, twierdzi (poglądy o wrodzoności języka)
człowiek ma genetyczne podstawy gramatyczne do tego, by mówić
człowiek przychodząc na świat ma wrodzoną gramatykę uniwersalną
Chomsky wprowadził do nauki pojęcie LED (mechanizm służący przyswajaniu języka)
Hipoteza: Umysł dziecka jest wyposażony w LED
- dzięki niemu wykrywa w wypowiedziach dorosłych abstrakcyjne reguły językowe i może opanować dowolny język
- mechanizm pozwala dziecku na stawianie hipotez dotyczących języka, w jakim przyszło mu mówić
Argumenty natywistyczne N. Chomsky'ego
- argument ubóstwa bodźców (problem generowanego języka)
Dziecko potrafi stawiać hipotezy dotyczące gramatyki języka, pomimo niesprzyjających warunków (dorośli nie budują zdań kompletnych, poprawnych gramatycznie).
Wniosek
Zasady językowe muszą być wrodzone, ponieważ otoczenie nie zalewnia wystarczających danych pozwalających dziecku na rozwinięcie pełnej kompetencji językowej.
argument braku dowodów negatywnych
Natywistyczne teorie
1. Głównym dowodem są fazy rozwoju języka, które występują powszechnie i niezależnie od opanowywanego języka
- w fazie gaworzenia pojawiają się głoski
- krótko gaworzą dzieci niesłyszące
2. Istnienie tzw. „okresu krytycznego” w przyswajaniu języka, co świadczy o wrodzoności zachowania językowego
- jest to od 1 roku życia do okresu dojrzewania
3. Fakt ograniczonego opanowania języka przez osoby upośledzone, z niskim ilorazem inteligencji - wskazuje on na fakt, że rozwój kompetencji językowych ściśle powiązany jest z innymi kompetencjami umysłowymi
4. Skoro ludzie wykształcili określone narządy mówienia, skoro człowiek rodzi się z gotowym całym aparatem wytwarzania, odbierania i rozumienia mowy - język musi być wrodzony
5. Umiejętność odróżnienia szumu od sygnału - ludzie są nastrojeni na odbieranie sygnałów swojego gatunku
Dowody na społeczne uwarunkowania języka (teoria behawioralna)
- dzieci, do których nikt nie mówi, w ogóle nie opanują języka
- dla normalnego rozwoju wiedzy językowej potrzebny jest kontakt dziecka z jego otoczeniem (środowiskiem socjalnym)
- kontakt społeczny jest szczególnie istotny dla pełnego rozwoju kompetencji komunikacyjnej, która służy pełnemu wyrażaniu intencji (sama gramatyka nie wystarczy)
Zwolennikiem teorii behawioralne był Fryderyk Skinner
- modelem wyjaśniającym opanowanie języka jest model uczenia się instrumentalnego (nagradzanie lub karanie)
- trzy drogi powstawania werbalnej reakcji dziecka:
reakcja „echowa”
reakcja przypadkowa
reakcja na pojedyncze bodźce
Fazy rozwoju mowy dziecka w teorii funkcjonalno-pragmatycznej Halliday'a.
Rozwój werbalny dziecka przebiega w 3 fazach
FAZA I - polega na opanowaniu podstawowych funkcji języka
instrumentalna: chcę - żądanie, wynik chęci zaspokojenia potrzeb
regulująca: rób, co Ci każę - związane z wpływaniem na zachowanie innych osób
interakcyjna: ja i ty - zaznaczanie swej obecności i osobności
heurystyczna: powiedz, mi dlaczego - eksploracja otoczenia, zwykle przybiera formę pytań
FAZA II - przypada na drugie półrocze drugiego roku życia, sygnałem jest pojawienie się dialogu, funkcje:
pragmatyczna - ujawnianie się języka w celu kontrolowania czynności innych osób oraz wchodzenia z nimi w interakcję
metetryczna (?) - używać języka do wyrażania obserwacji i komentowania
FAZA III - dziecko zna wiele sposobów używania języka, opanowuje reguły gramatyczne, funkcje:
informacyjna: mam Ci coś do powiedzenia
imaginacyjna: wyobraźmy sobie, że…(zabawy)
Związki języka z myśleniem
Psychologiczne motywacje komunikowania
Mentalistyczne koncepcje procesów poznawczych skupiają się na dwóch aspektach:
klasyfikacja świata
- kategoryzacja
- schematy i modele
łączenie i porządkowanie informacji
- wnioskowanie o rzeczywistości społecznej
- atrybucja przyczyn
- kształtowanie postaw
Stereotypy i uprzedzenia
Funkcje stereotypów:
poznawcza - poznawanie rzeczywistości
wartościująca - ocena obiektów i zjawisk
społeczna - pozwala się komunikować
- integrująca - wyznawcy danego stereotypu łącza się w grupę
Struktura stereotypu:
- cechy definiujące - determinują przynależność do danej grupy
- cechy charakterystyczne - nie definiują kategorii, ale są ściśle związane z nią, to najważniejsze elementy stereotypowe
- egzemplarze - członkowie kategorii, z którymi osoba budująca stereotyp zetknęła się w swoim życiu
Odmiany stereotypów:
autostereotyp - wyobrażenie o samym sobie
heterostereotyp - odnosi się do obcej grupy
etniczny - odnosi się do grup etnicznych, najczęściej występuje
Modele zmiany stereotypu:
- buchalteryjny - dostarczenie szeregu informacji niezgodnych ze stereotypem
- przekształceniowy - wystąpienie jednej silnej, wyrazistej informacji zmieniającej stereotyp
- model wykształcenia stereotypu niższego rzędu - informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi do stworzenia subkategorii pozwalającej na…
Źródła przyjmowania stereotypów przez człowieka:
Stereotyp może być przyjęty przez człowieka w wyniku:
- własnych obserwacji
- przejmowania poglądów innych osób
- wzorców przekazywanych przez społeczeństwo
- może być także wynikiem procesów emocjonalnych
Źródła powstawania stereotypów:
1) spontaniczna ludzka skłonność
2) wypracowane sposoby porządkowania rzeczywistości
3) minimalizowanie wysiłku poznawczego
- Gordon Allport określił stereotypizowanie jako „prawo najmniejszego wysiłku”
Stworzony stereotyp powinien wynikać z doświadczenia:
- gwarancja adekwatności
- może być metodą radzenia sobie ze złożonymi zjawiskami
Jeśli stereotyp nie wynika z doświadczenia to:
- jest nieprzystosowany i potencjalnie obraźliwy
- uniemożliwia dostrzeganie indywidualnych różnic
4) podniesienie własnej samooceny
5) teoria rzeczywistego konfliktu
6) przeniesienie agresji
7) twarzyzm
Rodzaje uprzedzeń:
- uprzedzenia awersyjne
* działa podobnie do fobii - podłożem silnie negatywna emocja
* każdy kontakt z przedstawicielem danej grupy traktowany jest jako zagrożenie
* towarzyszy im przemoc werbalna lub fizyczna
* demonizacja grupy - przypisywanie im wrogich skłonności
- uprzedzenia dominatywne
* podłożem jest poczucie dominacji własnej grupy nad dyskryminowaną
* kontakt z grupą nie jest traktowany jako zagrożenie, lecz jako źródło dyskomfortu
* dyskryminowani traktowani są jako ludzie mniej wartościowi - ze względu na ich dokonania
* protekcjonalne traktowanie dyskryminowanych, połączone z pewnymi deklaracjami
- uprzedzenia wynikające z niejasności
* podłożem niski poziom poczucia własnej wartości
* aby nie czuć się gorsza będzie obniżała wartość dyskryminowanej grupy
* przejawiają ją osoby o niskich dochodach względem osób bogatych
Źródła uprzedzeń:
1) wychowanie i kultura
2) historia
3) przekazy medialne
Komunikacja niewerbalna.
Kategorie komunikacyjne:
w metodologii psycholingwistycznej istnieją klasyfikacje zachowań niewerbalnych
* WOKALIKA - zachowania związane z tzw. prajęzykiem
* KINEZYKA - zachowania oparte na ruchu ciała
WOKALIKA
- tempo mowy
- głośność
- wysokość tonu
- barwa tonu
- czas trwania wypowiadanych głosek
- rytm mówienia
- sposób akcentowania
- czas latencji odpowiedzi
- wahania i pauzy znaczące
- nielingwistyczne wokalizacje: westchnienia, pomruki, płacz, sapanie, gwizdanie, jęki, śmiech, mlaskanie
KINEZYKA
1. Zachowania posturalno - gestowe (postawy ciała i gestykulacja)
2. Mimika - ruchy mięsni
3. Kontakt wzrokowy - spojrzenie
4. Proksemika - dystanse
5. Haptyka - dotyk
Zamknięta postawa ciała - części ciała najbardziej podatne na uraz są zasłaniane: gardło, brzuch, genitalia
- zdystansowani
- nieśmiali
- zagubieni
- nieprzyjaźni
- niepewni siebie
- niezainteresowani kontaktem
Przykłady:
- podpieranie się
- pochylanie głowy (pochylanie jako uległość)
- splatanie ramion na piersiach lub brzuchu
- krzyżowanie ramion
- zaciśnięte pięści - sygnał wrogiego i defensywnego nastawienia
- obejmowanie ramion dłońmi - sygnał poczucia zagrożenia
- częściowa bariera - sygnał poczucia obcości w grupie
- kamuflaż bariery - porządkowanie ubrania - chwytanie za guzik, rękaw w marynarce, poprawianie krawatu
- bariery nóg : krzyżowanie nóg, amerykańska czwórka
Otwarta postawa ciała - postawa, w której gardło, brzuch i genitalia są odsłonięte
- przyjaźń
- pozytywne nastawienie
- tworzą wokół siebie poczucie bezpieczeństwa
Przykłady:
- dłonie: pokazywanie wnętrza dłoni (otwartość, chęć kontaktu), pokazywanie wierzchu dłoni, zaciskanie ich (sytuacja zamknięcia)
Popularne gesty:
- shake hands, gest karcenia, gest OK, gest zacierania dłoni, wzniesiona i opuszczona wieża
Mimika przeżywanych emocji
Najmniej pomyłek:
radość
smutek
złość (gniew)
zdziwienie (zaskoczenie)
strach
niesmak (wstręt)
Dystanse proksemiczne:
dystans intymny - 45 cm
dystans osobisty - 45-120 cm
dystans społeczny - 120-360 cm
dystans publiczny - 360 cm lub więcej
Klasyfikacja funkcji zachowań niewerbalnych wg Ekmana:
emblematy
ilustratory
wskaźniki emocji
regulatory konwersacyjne
adaptatory
Niewerbalne symptomy kłamstwa:
NIEWERBALNE OZNAKI FAŁSZU:
Fałsz przekazywany sygnałami niewerbalnymi może mieć trzy postaci; można za pomocą tych sygnałów: 1. Symulować emocję, czyli okazywać ją, choć się jej nie odczuwa
Neutralizować, czyli nie okazywać żadnej emocji, choć jakąś się przeżywa (tzw. Pokerowa twarz)
Maskować, czyli emocje faktycznie odczuwaną pokrywać inną, symulowaną; maską najpowszechniej spotykaną jest uśmiech.
Gdy kłamiemy różne czynniki wpływają na nasze zachowanie. Są to m.in. :
Konieczność kontrolowania swoich wypowiedzi i zachowania
Emocje związane z kłamaniem, np. poczucie winy i obawa przed przyłapaniem na kłamstwie
Czynniki kognitywne związane z faktem, że kłamstwo jest pod względem intelektualnym trudniejsze niż mówienie prawdy.