Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
Wydział Pedagogiczny, Instytut Kultury Fizycznej
Rok akademicki: 2011-2012
Sylabus przedmiotu
Nazwa kierunku |
Wychowanie fizyczne z WOS |
studia stacjonarne I stopnia |
Nazwa przedmiotu |
Wiedza o rodzinie |
|
Semestr |
IV |
|
Liczba punktów ECTS |
3 |
|
Status kształcenia przedmiotu |
specjalnościowy, obligatoryjny |
|
Przedmioty wprowadzające oraz wymagania wstępne |
brak
|
|
Liczba godzin i forma zajęć dydaktycznych |
15 |
wykład |
|
15 |
ćwiczenia |
|
|
konwersatorium |
|
|
laboratorium |
|
|
seminarium |
Metody dydaktyczne |
Wykład, prezentacje, dyskusje |
|
Prowadzący |
Dr Elżbieta Kornacka-Skwara |
adiunkt |
Założenia i cele przedmiotu: Zapoznanie z wiedzą na temat rodziny i ukazanie jej znaczenia dla systemów społecznych. Możliwość doświadczenia własnego stosunku do małżeństwa i rodziny. Ukazanie wagi i wielowymiarowości środowiska rodzinnego. Ukazanie możliwości poprawy swojego funkcjonowania w rodzinie.
Forma i warunki zaliczenia przedmiotu: egzamin, zaliczenie ćwiczeń z oceną.
Podstawą zaliczenia jest obecność na zajęciach (w przypadku nieusprawiedliwionej nieobecności zaliczenia materiału zajęć)
aktywny udział w zajęciach, przygotowanie scenariusza i prezentacja zagadnienia z treści przewidzianych programem zajęć, kolokwium. Ocena ostateczna z ćwiczeń zależy od wyniku kolokwium. Ocena pozytywna z kolokwium nie podlega poprawianiu. Ocena pozytywna z egzaminu nie podlega poprawianiu.
Treści programowe wykładów::
1-2 Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny
3-4 Definicje i podziały rodzin;
5-6 Rodzina w polskich aktach prawnych.
7-8 Style komunikowania w rodzinie
9-10 Funkcje rodziny;
11-12 Etapy życia w małżeństwie i rodzinie
13-14 Patologia rodziny
15. Podsumowanie zajęć
Treści programowe ćwiczeń
1-2 Wprowadzenie w tematykę przedmiotu.
3-4 Relacje w rodzinie w ujęciu systemowym
5-6 Skutki zapisów prawnych dla rodziny
7-8 Rozwiązywanie konfliktów w rodzinie. Komunikacja w rodzinie;
9-10 Miłość i przygotowanie do małżeństwa; teorie związków interpersonalnych - rozwój miłości, - wybór drogi życiowej;
11-12 Pielęgnacja małżeństwa: relacja mąż-żona; - znaczenie uczuć i ich rozwój w małżeństwie;- wartości i wzajemne potrzeby małżonków; Współżycie seksualne
13-14 Relacje: Mąż-żona, matka-ojciec: dziecko w rodzinie - odpowiedzialne rodzicielstwo,- interakcje rodzice - dzieci,
15 Podsumowanie zajęć i zaliczenie przedmiotu.
Literatura podstawowa:
Plopa M., (2008), Psychologia rodziny. Teoria i badania. Kraków. Wyd. Impuls
Plopa M., (2008), Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków. Wyd. Impuls
Rostowski J., (1989), Zarys psychologii małżeństwa. Warszawa PWN.
Ryś M., (1997), Psychologia małżeństwa.
Badler, R., Grinder, J., Satir, V., (1999), Zmieniamy się wraz z rodzinami. O zdrowej komunikacji. Gdańsk: GWP
Wojciszke B., (1994), Psychologia miłości. Gdańsk: GWP
Braun-Gałkowska M., (1992), Psychologiczna analiza systemów rodzinnych osób zadowolonych i niezadowolonych z małżeństwa. Lublin: TN KUL.
Satir V., Rodzina. Tu powstaje człowiek.
Literatura uzupełniająca:
Rembowski J., (1986), Rodzina w świetle psychologii. Warszawa. PWN
Rembowski J., (1972), Więzi uczuciowe w rodzinie. Warszawa. PWN.
Rostowska T., (1995), Transmisja międzypokoleniowa w rodzinie w zakresie wybranych wymiarów osobowości. Łódź. UŁ
Rostowska T., Rostowski J., (2002), Rodzina-rozwój-praca wybrane zagadnienia. Łódź. Wyższa Szkoła Informatyki.
Braun-Gałkowska M., W tę samą stronę.; Gordon T., Wychowanie bez porażek.; Adamski F., Miłość, małżeństwo, rodzina.
Szewczyk W., (red.) Przygotowanie do małżeństwa. ; Fischaleck F. Uczciwa kłótnia małżeńska ;Ziemska M., Rodzina i dziecko .
Rys M., Konflikty w rodzinie niszczą czy budują.
Rodzina jako system
System to zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach
Cechy rodziny jako systemu
1. Całości 2. cyrkularności 3. dynamicznej równowagi 4. Zasady ekwipotencjalności i ekwifinalizmu
Zasada całości.
Całość to organizacja poszczególnych elementów i ich wzajemny układ, a nie zwykły zbiór elementów czy ich suma. W myśl tej zasady, rodzina charakteryzuje się innymi właściwościami niż tymi, które wynikają z sumowania cech poszczególnych osób ją tworzących. Zmiana jednego elementu tworzącego rodzinę wywołuje zmianę w całym systemie, ale też zmiana ta zależy od całego systemu rodzinnego
Zasada cyrkularności.
Zasada cyrkularności odnosi się do funkcjonowania członków rodziny w interakcjach prostych lub złożonych. Elementy systemu wpływają na siebie nawzajem, a nie linearnie. Cyrkularność oznacza, że istotne jest zarówno to, które ogniwo oddziałało jako pierwsze, jak i to, które zareagowało na to oddziaływanie, ponieważ „w systemie interakcje działają na zasadzie sprzężeń zwrotnych”.
Zasada dynamicznej równowagi.
Dopływające informacje - bodźce z otoczenia - mogą zaburzać, bądź przywracać równowagę organizmu, jakim jest rodzina. To, co dzieje się z jednym członkiem rodziny może być przywracaniem równowagi u niego i jednocześnie zaburzaniem jej u innych, co wymaga odpowiednich korekt. Tak więc system rodzinny musi znajdować się w ciągłym „ruchu”, oscyluje bowiem między zmiennością a stałością, oraz koniecznością plastycznego dostosowania się;
Zasady ekwipotencjalności i ekwifinalizmu
mówią o istnieniu złożonych związków przyczynowo-skutkowych. Te same przyczyny mogą powodować różne skutki, oraz różne przyczyny mogą wywoływać te same skutki. Linearne wyjaśnienia zachodzących w rodzinie zdarzeń (przyczyna-skutek) mogłyby być izolowaniem części składowych zjawiska, z pominięciem jego wielowymiarowości, wzajemnych oddziaływań i kontekstu.
Definicje rodziny:
1. Rodzina - mała grupa społeczna, składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi- więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.
2. Według J. Szczepańskiego można określić rodzinę jako grupę złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeństwa i stosunkiem rodzice-dzieci. Są to dwa podstawowe stosunki istniejące w rodzinie- małżeństwo oraz pokrewieństwo lub adopcja
3. Zdaniem J. Rembowskiego rodzina to grupa rodzinna zamieszkująca pod jednym dachem.
4. Rodzina- stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję (N. Goodman)
Definicja grupowa i instytucjonalna:
GRUPOWA
Grupa pierwotna-stosunki face to face, nieformalna organizacja, wspólnota zamieszkania, własności, podobna kultura, ciągłość biologiczna (Cooley)
Rodzina- grupa łącząca swoich członków w związek intymnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności (König)
INSTYTUCJONALNA
Rodzina- grupa określona przez stosunki seksualne odpowiednio unormowane i trwałe tak, by mogła zapewnić rodzenie i wychowanie
Wg Kart Praw Rodziny- jest podstawową i najważniejszą społecznością we wszystkich społeczeństwach wszystkich czasów.
PODSUMOWUJĄC:
- rodzina jest grupą zarazem zinstytucjonalizowaną i nieformalną,
- posiada cechy upodabniające ją do małej grupy (liczebność, więzi, relacje osobowe), ale odznacza się też pewnymi znamionami organizacji (określającymi proces jej powstania, trwania, rozpadu czy zaniku)
- od innych grup społecznych różni ją to, że rodzina jako grupa społeczna i instytucja społeczna odznacza się- jako dominującymi- stosunkami osobowymi zasadzającymi się na długotrwałej więzi uczuciowej.
STRUKTURA rodziny. Składają się na nią:
Formy instytucjonalne
Wzorce regulujące wspólne życie
Role
Reguły prawne (specyficzne)
Cykle/fazy życia
Podsystemy i granice
Formy instytucjonalne tworzące małżeństwo i rządzące nim, a więc uznane społecznie formy wyboru partnera, wiek uznany za odpowiedni do zawarcia małżeństwa i jego rozwiązania; liczbę partnerów w małżeństwie i pokoleń w rodzinie;
Wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu;
Układ wzajemnie powiązanych ról- chodzi tu o pozycję i role małżonków ( rolę instrumentalną męża i ekspresyjną żony)- oraz charakter stosunków zachodzących między rodzicami i dziećmi;
Struktura dziedziczenia majątku, władzy czy nazwiska;
Cykle czy też fazy życia małżeńsko- rodzinnego.
Podsystemy wg pokoleń i granice zewnętrzne oraz wewnętrzne. Każdy system rodzinny charakteryzuje się hierarchiczną organizacją. I tak np. ojciec i matka należąc do systemu rodziny, stanowią jednocześnie podsystem małżeński, w przypadku posiadania wnuków są podsystemem dziadków itd. Te same osoby mogą należeć do różnych podsystemów. Istnienie takiej struktury umożliwia im spełnianie różnych funkcji w zależności od pełnionej roli.
Są 2 rodzaje podsystemów: przymierza i koalicje
- Istotna cecha przymierzy to ELASTYCZNOŚĆ granic - możliwy jest tu swobodny przepływ informacji, bliskość komunikacji, a jednocześnie zachowanie odrębności międzygeneracyjnej.
- W koalicjach granice są SZTYWNE, biegną w poprzek pokoleń, najczęściej z wyłączeniem z tego podsystemu konkretnej osoby
Oprócz granic wewnętrznych rodzina posiada granice zewnętrzne, oddzielające ją od innych systemów, a których zadaniem jest umożliwienie zachowania tożsamości i intymności.
Uwzględniając oba rodzaje granic (wewnętrzne i zewnętrzne) wyróżniamy dwa typy skrajnych rodzin:
a. zmieszane, splątane; Cechą rodzin zmieszanych jest <niejasność> granic, ról i funkcji;
b. niezaangażowane, nie związane, rozerwane; Cechą rodzin niezaangażowanych jest <sztywność>.
Oba typy rodzin mają trudności z uruchomieniem procesów adaptacyjnych.
Komunikacja jako jeden z głównych czynników regulacyjnych i wpływających na kształtowanie granic i podsystemów.
Sama relacja komunikowania z innymi ludźmi może odbywać się na dwóch płaszczyznach:
a. płaszczyzna (interakcja) komplementarna - jako wzajemne uzupełnianie się,
b. płaszczyzna (interakcja) symetryczna - jako odzwierciedlenie zachowania drugiej osoby.
Wykorzystywanie obydwu typów interakcji -przechodzenie od typu symetrycznego do komplementarnego - jest cechą dobrego komunikowania międzyludzkiego
Komunikacja nieskuteczna i nieefektywna obniża skuteczność wsparcia społecznego dla osób znajdujących się w sytuacji stresowej
Typologie rodzin - ze względu na:
typ związku małżeńskiego:
charakter źródła utrzymania i środowiska zamieszkania
liczbę osób i ich wzajemną hierarchię
Kryterium: typ związku małżeńskiego wyróżniamy:
Rodzinę małżeńską (nuklearną)- składa się z męża i żony (czasem jednego tylko rodzica) oraz ich własnych dzieci- najczęściej jednego lub dwojga. Jest to typ rodziny dość szeroko dziś występujący w społeczeństwach zachodnich. W większości współczesnych społeczeństw ludzkich rodzina przybiera jakoby formę atomów połączonych z sobą w większych agregatach. Jest to typ rodziny dwupokoleniowej o zredukowanej liczbie członków;
b) Rodzinę poligamiczną- składającą się z kilku związków małżeńskich (najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami) połączonych w jedną zbiorowość rodzinną. Znana jest ona w społeczeństwach pierwotnych i dziś jeszcze występuje u niektórych ludów Afryki i wśród muzułmanów;
c)Rodzinę poszerzoną (wielopokoleniową, dużą)- składa się ona z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu. Pod jednym dachem zamieszkuje kilka pokoleń uznających patriarchalną wiedzę „ojca rodziny”. Ten typ rodziny znany był w licznych społeczeństwach historycznych, dziś występuje w niektórych rejonach krajów Trzeciego Świata;
d)Zmodyfikowaną rodzinę poszerzoną, która stanowi jakoby związek rodzin nuklearnych, będących w stanie częściowej zależności od siebie. Ich członkowie wymieniają między sobą usługi, czym różnią się od członków wyizolowanej rodziny nuklearnej. Poszczególne rodziny nuklearne zachowują tu jednak swą niezależność ekonomiczną, a niekiedy są przestrzennie rozproszone, co je z kolei różni od klasycznej struktury autorytetu, przy utrzymywaniu się intensywnej więzi rodzinnej.
Kryterium: źródła utrzymania
Rodzina chłopska- dla której gospodarstwo wiejskie stanowi wyłączne źródło utrzymania. Pracując tu na wspólnym gospodarstwie wszyscy zdolni do pracy, ma tu miejsce podział czynności- główną pracę rolniczą prowadzi gospodarz. Obecnie ten typ występuję w różnych modyfikacjach: rodzina chłopo - robotnicza- zachowuje gospodarstwa dawnego typu, a głowa rodziny łączy zajęcia rolnicze z pracą urzędniczą;
Rodzina robotnicza- dla której źródło utrzymania stanowi dochód uzyskiwany z fizycznej pracy najemnej członków rodziny, nie posiadających własnego warsztatu pracy;
Rodzina inteligencka- którą różni od rodziny robotniczej charakter pracy zawodowej jej członków (praca umysłowa), a przede wszystkim styl życia, udział w kulturze;
Kryterium: miejsce zamieszkania
Rodzina miejska- zostaje wyróżniona na podstawie kryterium miejskiego charakteru środowiska zamieszkania, związaną z tym sprawę organizacyjną wolnego czasu i udział w kulturze, co w sumie sprowadza się do tak zwanego miejskiego stylu życia;
Rodzina wiejska- może być zarówno rodziną chłopską, robotniczą, jak i inteligencką, ale ze względu na wiejskie środowisko zamieszkania różni się od rodziny miejskiej korzystaniem z urządzeń cywilizacyjnych, organizacją wolnego czasu i stylem życia jej członków.
Kryterium: typ sprawowanej władzy w związku/hierarchia
Patriarchalne - dominujący ojciec; Matriarchalne - dominująca matka; Egalitarne - równowaga ojciec-matka
Kryterium: liczba partnerów (http://pl-i.demopaedia.org/wiki)
Prawo małżeńskie lub zwyczaje małżeńskie są rozmaite w różnych społeczeństwach. Społeczeństwo, w którym każda osoba może być w związku małżeńskim tylko z jedną osobą płci przeciwnej nazywa się monogamicznym.
Społeczeństwo, w którym jedna osoba może pozostawać w związku małżeńskim z kilkoma osobami jednocześnie, jest poligamiczne .
Rozróżnia się społeczeństwa:
poliandryczne, w których kobieta może mieć kilku mężów i
poligeniczne, w których mężczyzna może mieć kilka żon.
W ścisłym znaczeniu słowa mówi się, że zachodzi:
1. endogamia, gdy dozwolone są tylko małżeństwa między osobami należącymi do tej samej grupy (klanu, plemienia). W sposób bardziej ogólny mówi się o endogamii, gdy obserwuje się wyraźną tendencję osób należących do pewnej grupy stosunkowo nielicznej, do wybierania małżonka tylko spośród tej grupy. Mówi się wtedy, że ta grupa stanowi izolat.
egzogamia, gdy małżonek jest wybierany na ogół spoza grupy, do której należy druga osoba. Egzogamia w ścisłym sensie oznacza zakaz zawierania małżeństwa między osobami należącymi do tej samej grupy (klanu, plemienia).
Małżeństwem mieszanym nazywa się małżeństwo zawarte między osobami różniącymi się pod względem religii, narodowości, rasy, itd.
Gdy małżeństwo jest zawarte między osobami mającymi pewne wspólne cechy — społeczne, fizyczne lub umysłowe — nazywa się to homogamią, w przeciwnym przypadku mówi się o heterogamii.
Funkcje rodziny:
Są to cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspakajając ich potrzeby.
Funkcje instytucjonalne, to jest te, które dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznych,
Funkcje osobowe, dotyczące rodziny jako grupy.
funkcje istotne (pierwszorzędne)
funkcje akcydentalne (drugorzędne)
Funkcje rodziny (Franciszek Adamski)
Instytucjonalne - to: Zapewnienie ciągłości biologicznej, , Ekonomiczna (produkcyjna, zawodowa, gospodarcza, usługowo-konsumpcyjna), Socjalizacyjna, Opiekuńcza, Stratyfikacyjna i Kontrolna
Osobowe (małżeńska, rodzicielska, braterska)
Funkcje instytucjonalne wg. F. Adamskiego:
Prokreacyjna albo biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa; Rodzina jest grupą, w której wydawane jest na świat potomstwo. Jest ona zalegalizowanym miejscem stosunków seksualnych ludzi, a w wyniku tego zalegalizowanym miejscem przyjścia na świat potomstwa. Dokonuje się to przez zaspokajanie potrzeb seksualnych i dążności rodzicielskich małżonków; stąd wiele społeczeństw stosunki seksualne pozamałżeńskie uważa za przestępstwo, naruszenie norm moralnych lub tabu.
Regulacja stosunków seksualnych- to funkcja związana z zaspokajaniem popędu seksualnego i potrzebą miłości. Kiedy dwoje ludzi zawiera związek małżeński, otrzymuje jak gdyby od społeczeństwa prawo do współżycia seksualnego i zaspokajania w sposób usankcjonowany tegoż popędu.
b. Ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie;
c. Socjalizacyjna, polegająca na wprowadzaniu członków rodziny (od chwili urodzenia) w życie społeczne i przekazywaniu im wartości kulturowych; Przekazywanie każdemu nowemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego, tzn. wprowadzanie młodych pokoleń w normy życia zbiorowego. Ten proces przekazywania wartości kulturowych zaczyna się od najwcześniejszego okresu życia dziecka i dokonuje się jednocześnie w sferze biologiczno- popędowej, psychiczno- uczuciowej, społeczno- kulturowej i świadomościowo- moralnej. W sferze społeczno- kulturowej rodzina socjalizuje jako mała grupa, a jednocześnie instytucja społeczna, rządząca się normami i regułami przyjętymi w danym społeczeństwie. Rodzina przedstawia tu dla dziecka pewną, dość specyficzną, formę życia społecznego, mniej lub bardziej zorganizowanego, opartego na współpracy i współdziałaniu, poszanowaniu praw drugich, wyrzeczeniu i ofiarności. Przystosowanie do tego rodzaju form życia społecznego w rodzinie ułatwia czy wręcz umożliwia potem przystosowanie do życia w innych grupach i szerszych zbiorowościach. Rodzina zatem decyduje o tym, w jakiej formie dokona się późniejsze wyjście człowieka w społeczeństwo.
W sferze świadomościowo- moralnej oddziaływania socjalizacyjne rodziny polegają na ukierunkowaniu moralnym wyrażającym się w znajomości i internalizacji norm. Rodzice stanowią z tego punktu widzenia wyjątkowy, bo pierwszy i w początkowym okresie rozwoju dziecka wyłączny, model zachowań moralnych. Sam proces rozwoju osobowego dziecka przebiega w atmosferze panujących w środowisku rodzinnym norm, reguł i zasad moralnych, ogólnych w swych założeniach, ale konkretyzowanych przez oddziaływania rodziców na dziecko. Wiadomo, że więcej znaczą dla dziecka konkretne zachowania rodziców i poszczególnych członków rodziny. Rodzice uosabiają dla dzieci jedynie słuszne wzory postępowania, najwyższe wartości i pod wpływem tych wartości kształtują się ich pojęcia etyczne, a także religijne.
Funkcja socjalizacyjna- przebieg procesu socjalizacji w rodzinie zaczyna się od najwcześniejszych chwil życia jednostki. Jednostka ludzka zostaje przysposobiona do pełnienia ról społecznych związanych z płcią, ról rodzinnych i zawodowych, ról związanych z członkowstwem w określonych grupach i instytucjach, ról związanych z przynależnością do kręgów koleżeńskich i towarzyskich.
Funkcje osobowe wg. F. Adamskiego:
Funkcje osobowe, dotyczące rodziny jako grupy społecznej. Wyróżniamy trzy tego rodzaju funkcje:
Małżeńską- to znaczy zaspokajającą potrzeby życia intymnego małżonków,
Rodzicielską- która zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci,
Braterską- zaspakajająca potrzeby uczuciowe braci i sióstr.
Funkcje pierwszo- i drugorzędne to funkcje rodziny rozważane z punktu widzenia ich trwałości i zmienności, a przez to i znaczenie dla samej rodziny dzielimy na dwie grupy:
funkcje istotne (pierwszorzędne) - niezbywalne funkcje rodziny, to jest prokreacyjna, socjalizacja i funkcja miłości
funkcje akcydentalne (drugorzędne) - te, bez których rodzina może funkcjonować bez większego dla siebie i społeczeństwa uszczerbku, a więc: ekonomiczna, opiekuńcza, stratyfikacyjna, rekreacyjna, religijna- będąca częścią funkcji socjalizacyjnej, czy też integracyjna, aczkolwiek ta ostatnia nie może być w pełni zbywalna chociażby z tego względu, że jej elementy tkwią w funkcji socjalizacyjnej i funkcji miłości.