7. Zmiany w europejskich systemach partyjnych w ostatnich dekadach XX wieku
Drodzy Koledzy i Koleżanki Z dobrego serca polecam pomimo tego streszczenia, zajrzeć do tekstu i przeczytać go od deski do deski, ponieważ da Wam to o wiele jaśniejszy pogląd na genezę tych wszystkich przemian.
Zmiany obejmowały przede wszystkim zachowania wyborcze (niestałość w udzielaniu poparcia partiom dotychczas popularnym), powstawanie nowych partii oraz poruszanie w dyskursie politycznym tematów, których wcześniej nikt nie podnosił.
Przed zmianą istniał ustabilizowany układ partii politycznych oparty na historycznych podziałach socjopolitycznych, który uformował na długie lata elektorat.
Peter Mair uważa, że zmianę systemu partyjnego należy rozumieć jako zmianę typu relacji pomiędzy partiami. Dlatego zmiana systemu partyjnego może wiązać się ze zmianą kierunku rywalizacji partyjnej czy formuły tworzenia rządu.
Innymi słowy, wg Maira zmianę systemu partyjnego należy rozumieć jako zmianę typu systemu, która nie dotyczy samych partii ale ich relacji oraz powiązań między sobą.
Definicja podziału socjopolitycznego
Jest to wzajemne przeciwstawianie się grup społecznych, które angażują się w konflikt wynikający z wyznawania przez te grupy innych wartości i poglądów. Grupy te, aby demonstrować swoje poglądy i reprezentować swoje interesy tworzą partie polityczne lub znajdują inne formy ekspresji organizacyjnej. Do czynienia z podziałem socjopolitycznym mamy tylko wtedy, gdy wymienione czynniki współwystępują ze sobą.
Czyli na podział socjopolityczny składają się:
podziały społeczne - podziały dot. zawodu, religii, narodowości. Dzielące społeczeństwo na rolników i robotników czy wg kryterium wyznawanej wiary. Ale są one podziałami społecznymi, a nie politycznymi (jak np. różnica poglądów w kwestii energii jądrowej).
świadomość grupowej tożsamości - posiadanie przekonania o przynależności do danej grupy. Nie wystarczy tylko być w danej grupie, ale mieć tego świadomość i wyznawać zgodne z tą grupą wartości. Przykład: kobieta i mężczyzna. Podział istniejący od zawsze, ale stał się socjopolityczny wtedy, gdy pojawiła się świadomość odmienności interesów członków każdej z tych grup.
organizacja - czyli zdolność do pobudzenia aktywności grupy i organizowania się w partie polityczne, związki zawodowe czy kościoły.
Zamrożenie systemów partyjnych
Seymour Martin Lipset oraz Stein Rokkan wiązali stabilność europejskich systemów partyjnych ze stabilnością podziałów socjopolitycznych (które z kolei zostały ukształtowane przez przełomowe wydarzenia historyczne w Europie). Wskazali na dwie rewolucje: narodową i przemysłową, które stały się podstawą czterech konfliktów:
centrum peryferie
Kościół - państwo
rolnictwo - przemysł
pracodawcy - pracobiorcy
Te cztery konflikty stały się później podstawą do wytworzenia się istotnych podziałów społecznych.
Miała miejsce rewolucja narodowa, która doprowadziła do powstania państw narodowych, co zaangażowało obie strony - tych, którzy chcieli centralizacji terytorialno-politycznej i wyodrębnienia jednej, dominującej kultury i tych, którzy chcieli zachowania partykularnych tożsamości kulturowych / religijnych / terytorialnych (konflikt centrum-peryferie).
Rewolucja przemysłowa była z kolei przyczyną powstania konfliktu na linii właściciele ziemscy - przemysłowcy, oraz na linii grupy właścicieli/pracodawców - grupy pracobiorców.
Wokół konfliktów religijnych wytworzyły się partie wyznaniowe, z konfliktem centrum-peryferie wiąże się powstanie partii narodowych, z konfliktem przemysł-rolnictwo wiąże się powstanie partii konserwatywnych i liberalnych, a z konfliktem pracodawcy-pracownicy partie socjalistyczne i później komunistyczne.
Zmiany systemów partyjnych
Wiążą się z pojawieniem się chwiejności elektoratu, czyli skłonności odchodzenia wyborców od partii, które dotychczas cieszyły się ich dużym poparciem. Wyborcy zaczęli skłaniać się ku nowo powstałym partiom lub tym, którym dotychczas się nie powodziło.
Brak stabilności decyzji wyborczych wiązał się ze zmianą klasowego modelu głosowania, czyli przynależność klasowa przestała być głównym wyznacznikiem podejmowania decyzji wyborczej. Wszystko wiązało się oczywiście z przechodzeniem elektoratu między różnymi klasami (np. zmniejszenie się zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle, a tym samym jego wzrost w usługach). Efekty: wzrost zamożności, poziomu wykształcenia itd. spowodował zacieranie się bardzo wyraźnych różnic między klasami. Powstawała również klasa średnia, nie związana z ustabilizowanymi partiami politycznymi.
W Europie w latach 70. i 80. zmieniły się zachowania wyborcze - decyzje indywidualnego wyborcy były podejmowane nie na podstawie przynależności do grupy (głos przynależności), ale na podstawie zdobytych informacji i wyciągniętych wniosków (głos opinii). Odpowiedni poziom wykształcenia i zdolność do samodzielnych analiz oraz dostępność kanałów dostarczających informacje nazywa się mianem mobilizacji kognitywnej.
Pojawianie się nowych (choć niekoniecznie) problemów i kwestii, których nie podejmowały w ogóle ustabilizowane partie (ekologia, prawa mniejszości, rozbrojenia) doprowadziło do otwarcia drogi nowych ugrupowaniom, które zajmując się zapomnianymi tematami mogły zdobywać głosy chwiejnego elektoratu. To wiązało się ze zmianą podejścia społeczeństwa do swoich potrzeb - materialne zaspokojenia spowodowało zwrócenie uwagi ludzi na kwestie niematerialnych wartości. Znalazły one swoją ekspresję w grupach nacisku czy ruchach społecznych (co także prowadziło do powstawania nowych partii, m.in. ekologicznych).
Te dwa elementy - nowe problemy i powstające partie - zaczęły być postrzegane jako nowy podział socjopolityczny, lub inaczej Nowa Polityka.
Russel Dalton określa wzajemne przecinanie się linii podziałów jako najważniejszy aspekt tego nowego podziału.
Najważniejsze kwestie, na które wskazuje się w momencie analizy kształtowania się systemów partyjnych w warunkach demokratyzacji:
- kształtowanie się / odradzanie podziałów socjopolitycznych,
- chwiejność elektoratu,
- liczba i tożsamość partii aktywnie działających w polityce.
Różnice w powstawaniu systemów partyjnych wynikały głównie z podziału na Europę Zachodnią i część postsocjalistyczną (różne procesy demokratyzacji). Bardziej skomplikowana sytuacja była oczywiście w części postsocjalistycznej, gdzie ich powstawanie wiązało się nawet z budową nowego państwa.
W Europie Zachodniej - stopniowa mobilizacja i upolitycznianie kolejnych grup społecznych powodowało równie stopniowe powstawanie partii politycznych i ich umacnianie się. Efekt - stabilne systemy partyjne.
W Europie postsocjalistycznej - słabość społeczeństwa obywatelskiego, brak organizacji społecznych będących alternatywą dla monopolu władzy komunistycznej. W efekcie brak umiejętności artykulacji swoich interesów.
I tutaj polecam zaglądnąć do książki by przeczytać cały podrozdział 6.4. To jest 5 stron, gdzie warto poznać wnioski P.Maira. De facto to jest to co wyżej, tylko że bardziej rozwinięte
Miłej nauki :d