Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów, obowiązująca od 1 I 1980 r.

Stopień rozwoju umysłowego	Skala
		Wechslera I.I.	Termana-Merill I.I.
Rozwój przeciętny (odchylenie mniejsze i równe 1)	85-100	84-100
Rozwój niższy niż przeciętny (odchylenie od - 1 do - 2)	70-84	69-83
Niedorozwój umysłowy (odchylenie od - 2 do - 3)	55-69	52-68
Niedorozwój umysłowy (odchylenie od - 3 do - 4)	40-54	36-51
Niedorozwój umysłowy (odchylenie od - 4 do - 5)	25-39	20-35
Niedorozwój umysłowy głęboki	0-24	0-19

Źródło: Wyczesany J., 2002, s. 26

Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej

Etiologia (z łacińskiego aetiologia, czyli stwierdzanie przyczyny), jest nauką zajmującą się badaniem przyczyn zjawisk i procesów. W pedagogice specjalnej bada przyczyny i trudności rozwojowe, niepowodzenia szkolne, zaburzenia w zachowaniu się. W medycynie podaje i bada przyczyny chorób, a coraz szybszy rozwój medycyny pozwala nam na lepsze wyjaśnienie i określenie czynników wywołujących niepełnosprawność intelektualną (Słownik pedagogiczny, 2007, s. 103 )

Rozpoznanie przyczyn i ich klasyfikacji ważna jest, dla ustalenia stopnia niepełnosprawności intelektualnej dziecka oraz dobranie odpowiednich metod przystosowawczych do życia w środowisku ze względu na wiek.

Według różnych badaczy klasyfikacja przyczyn jest różna, ale zwykle uwzględnia czas i rodzaj. O. Lipkowski (1979, s. 56) uważa przyczyny za różnorodne i stwierdza, że zależą od okresu występowania i dzieli je na:

• przed urodzeniem - prenatalne

• w okresie porodowym - perinatalne

• po urodzeniu - postnatalne

Do przyczyn prenatalnych autor zalicza:

• wiek matki - niedostateczna dojrzałość biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie generatywnych sił starczych (u starszych matek liczne upośledzenia, np. mongolizm)

• ekromesomopatie - zaburzenia chromosomalne, które prawie zawsze powodują swoiste postacie niepełnosprawności (np. syndrom Langdon - Downa, zespół Klinefeltera); czasem można ustalić istnienie czynników dziedzicznych, dlatego warto prowadzić badania prenatalne

• niedotlenienie - może to być krwawienie przy wczesnym okresie ciąży, napadach epileptycznych lub niektórych schorzeniach matki (niezwykle ważne są 3 pierwsze miesiące ciąży)

• uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne, występują na skutek używania i nadużywania leków, wstrząsów (np. w czasie jazdy motocyklem, traktorem), niefachowych naświetleń i zbyt częstych promieniami Roentgena

• choroby infekcyjne matki (np. różyczka, świnka, grypa wirusowa w pierwszym okresie ciąży)

• zaburzenia metabolizmu - mogą przejawiać w zaburzeniach przemiany białka, tłuszczu i węglowodanów (odpowiednia dieta może uchronić przed fenyloketonurią)

Do przyczyn perinatalnych O. Lipkowski (1979, s. 58) zalicza przede wszystkim uszkodzenia mechaniczne i związane z niedotlenieniem noworodka. Uszkodzenia postnatalne to zdaniem autora urazy fizyczne, choroby mózgu (na przykład zapalenie opon mózgowych, ropienie i guzy mózgu), ciężkie zaburzenia metabolizmu w pierwszym okresie życia, niekorzystne warunki psychospołeczne hamujące rozwój psychiczny.

Inną klasyfikację przyczyn przedstawia H. Spionek kierując się czasem występowania czynników uszkadzających (J. Wyczesany, 2002, s. 36):

• „komórkę rozrodczą (przewlekły alkoholizm lub upojenie alkoholowe w chwili poczęcia)

• zarodek i płód (embriopatie wirusowe, toksoplazmozę wrodzoną, zakażenia płodu, embriopatie aktyniczne - na tle promieniotwórczości, embriopatie toksyczne, awitaminozy i niedożywienie organizmu matki w czasie ciąży, anemizację płodu z powodu zaburzeń występujących u płodu lub z powodu trudności w krążeniu występujących u matki)

• dziecko w chwili porodu (bezpośrednie urazy czaszki, wylewy śródczaszkowe spowodowane urazem, zaburzenia w krążeniu płodowym w chwili porodu)

• dziecko po urodzeniu (infekcje, urazy, zaburzenia przemiany materii oraz inne schorzenia somatyczne wpływające na układ nerwowy dziecka).”

Inne kryteria przyczyn podaje M. Kościelska (1998, s. 171). Autorka klasyfikuje przyczyny na takie kategorie jak:

- biologiczne - zalicza do nich chromosopatie, zakłócenia przemiany materii, uszkodzenia układu nerwowego w okresie płodowym lub w czasie porodu (np. wskutek urazów czaszki , zaburzeń krążenia łożyskowego i płodowego, porodu przedwczesnego tzw. zamartwicy) oraz po urodzeniu (choroby infekcyjne, wstrząsy mózgu, itp.)

- społeczne - środowisko rodzinne (wadliwą strukturę rodziny, niekorzystną atmosferę, niesprzyjające właściwości psychiczne rodziców, błędy wychowawcze) środowisko szkolne (nieprawidłowe warunki socjalne i organizacyjne szkoły, błędy w przebiegu procesu wychowawczo - dydaktycznego, nieodpowiednie cechy nauczyciela - wychowawcy)

- psychologiczne - zły stan zdrowia (np. tzw. debilizm fizyczny, krótkotrwałe zaburzenia stanu somatycznego oraz osłabienie układu nerwowego), niekorzystne właściwości psychiczne jednostki , takie jak nieekonomiczność myślenia, słaba pamięć logiczna, duża męczliwość, mała zdolność koncentracji uwagi.

Z kolei G. E. Suchariewa, jak podaje J. Wyczesany (2002, s. 39), dzieli przyczyny upośledzenia umysłowego na:

- „pochodzenia endogennego (uszkodzenia rozrodczych komórek rodziców) -choroba Downa, mikrocefalia prawdziwa, fenyloketonuria

- embrion- i fetopatie (upośledzenie wywołane przez różne choroby matki: różyczka, grypa, toksoplazmoza, kiła wrodzona, czynniki toksyczne)

- czynniki szkodliwe, działające w czasie porodu i we wczesnym dzieciństwie (zamartwica, urazy porodowe, zapalenie mózgu i opon mózgowych).”

W Międzynarodowej klasyfikacji chorób wskazuje się na następujące przyczyny niedorozwoju umysłowego (J. Wyczesany, 2002, s. 35):

- po zakażeniu i zatruciach

- wskutek urazu lub działania czynników fizycznych

- wskutek zaburzeń przemiany materii, wzrostu lub odżywiania

- w wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po urodzeniu, na przykład dziecięce stwardnienie rozległe

- wskutek chorób i zespołów wywołanych przez (nieznane) czynniki działające w życiu płodowym

- wskutek anomalii chromosomalnych

- wskutek wcześniactwa

- wskutek braku podniet psychosocjalnych (kulturowych)

- inne - bliżej nieznane, na przykład idiomatyzm, o nieznanej przyczynie.

---