POSTĘPOWANIE CYWILNE - PRZEDMIOT POSTĘPOWANIA

Powództwo - żądanie skierowane do sądu, w którym powód, podając okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie, domaga się wydania określonego rozstrzygnięcia dot. jego praw. Żądanie to sanowi przedmiot procesu i zakreśla granice podmiotowe i przedmiotowe.

Prawo wystąpienia z powództwem ma charakter prawnoprocesowy i przysługuje każdej osobie. Jeżeli żądanie to ma charakter cywilny musi je rozpatrzyć sąd powszechny (otwierając drogę sądową).

Powództwo jest składane w formie pozwu, który musi spełniać warunki pisma procesowego. Nadto art. 187§1 pkt 1 i 2 kpc określa wymogi formalne pozwu. Pozew obligatoryjnie zawiera:

• żądanie (petitum)

• przytoczenie okoliczności faktycznych (causa petendi) - uzasadniających to żądanie.

Art. 187. § 1. Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:

  1)   dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;

  2)   przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.

§ 2. Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:

  1)   wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;

  2)   dokonanie oględzin;

  3)   polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;

  4)   zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.

Rodzaje powództw:

• o zasądzenie (świadczenie)

• o ustalenie prawa lub stosunku prawnego

• o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego

Powództwo o zasądzenie - powód wytacza powództwo, gdyż twierdzi, że jego prawo podmiotowe zostało naruszone przez pozwanego i w związku z tym, domaga się odpowiedniego orzeczenia sądu nakazującego usunięcie tego naruszenia. Powód może się domagać zachowania polegającego na :

• daniu (dare)

• czynieniu (facere)

• nieczynieniu ( non facere)

• zaprzestaniu (omittere)

• znoszeniu (pati)

Materialno prawne podstawy ustalenie mogą mieć charakter majątkowy (np. zwrot długu) lub niemajątkowy (np. usunięcie naruszenia dóbr osobistych).

Ze względu na rodzaj żądanej ochrony możemy wyróżnić powództwa o zasądzenie:

• windykacyjne - art. 222 kc

• odszkodowawcze - art. 415, 471 kc

• alimentacyjne - art. 128 - 144 krio

• o świadczenia ze stosunku pracy - art. 459 - 477⁷ kpc

• posesoryjne - art. 344§1 kc w zw. Z art. 478 i 479 kpc

Tym rodzajem powództwa można dochodzić tylko świadczeń wynikających z zobowiązań prawnych, zaś nie można z zobowiązań naturalnych (obligationes naturales).

Nadto w procesie dochodzone są roszczenia już wymagalne, przy czym zgodnie z art. 316§1 kpc zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie, że roszczenie to stało się wymagalne dopiero w toku sprawy. Wyjątek od tej zasady stanowi art. 190 kpc: (np. renat z tytułu ubezpieczenia, czynsz z najmu, alimenty)

Art. 190. Można dochodzić przyszłych powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego.

Przedawnienie stanowi przeszkodę jedynie do pozytywnego rozstrzygnięcia sądu, chyba że pozwany zrzekł się zarzutu przedawnienia (zgodnie z art. 117§2 kc).

Żądanie może być sformułowane:

• alternatywnie - gdy wierzyciel dochodzi świadczeń wynikających z zobowiązania przemiennego, zaś dłużnik ma prawo wyboru świadczenia (art. 365 kc) [ to albo to]

Art. 798. Jeżeli dłużnikowi przysługuje wybór między świadczeniami, które ma spełnić, a wyboru jeszcze nie dokonał, komornik, wszczynając egzekucję celem spełnienia tych świadczeń, na wniosek wierzyciela wyznaczy dłużnikowi odpowiedni termin do dokonania wyboru. Po bezskutecznym upływie tego terminu wierzyciel wybierze świadczenie, które ma być spełnione.

• w postaci upoważnienia przemiennego (facultas alternativa) - gdy dłużnikowi przysługuje prawo jednostronnego zwolnienia się od świadczenia przez wykonanie innego niż świadczenie główne ( z tym, że wierzyciel może wyegzekwować tylko świadczenie główne) [może zwolnić się tylko tak a tak]

• ewentualne - gdy żąda określonego świadczenia, a w razie oddalenia powództwa co do żądania pierwotnego żąda zasądzenia równowartości pieniężnej [w razie nieuwzględnienia]

Powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego - podstawą jest art. 189 kpc, ma charakter prewencyjny - wytaczane jest, gdy prawo powoda nie zostało jeszcze naruszone, ale zachodzi wątpliwość czy ono istnieje.

Art. 189. Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego (np. stosunku zlecenia, użyczenia) lub prawa (np. prawa własności), gdy ma w tym interes prawny.

Dopuszczalne jest ustalanie praw jedynie o charakterze cywilnoprawnym.

Szczególny rodzaj powództwa o ustalenie: powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.o.kw i h).

Nie można domagać się ustalenia faktu lub stanu faktycznego (np. ustalenia daty urodzenia), dopuszczalne jest powództwo o ustalenie nieważności testamentu, ale nie można domagać się ustalenia istnienia testamentu - istnienie testamentu jest faktem a nie prawem. Pamiętać trzeba, że Sąd Najwyższy na potrzeby praktyki uznał za dopuszczalne ustalanie faktów , jeżeli mają one charakter prawotwórczy, takich jak np. fakt zawarcia umowy, nabycia własności rzeczy, prazy czym może to nastąpić jedynie w wyjątkowych przypadkach.

Krąg podmiotów w tym rodzaju powództwa został rozszerzony, bowiem może je wytoczyć każdy, kto ma w tym interes prawny, a więc także osoba nie będąca stroną ustalonego stosunku prawnego lub prawa.

Interes prawny - stanowi merytoryczną przesłankę powództwa, w przypadku jej braku powództwo zostanie oddalone. Jest to potrzeba uzyskania przez powoda wyroku ustalającego, którego treść związana będzie z sytuacją prawną, w jakiej się znajduje. Interes prawny musi być postrzegany obiektywnie( wg rozumnej oceny sytuacji) , a nie subiektywnie (wg odczuć powoda). Ponadto musi być:

• zgodny z prawem

• zgodny z zasadami współżycia społecznego

• zgodny z celem jakiemu służy art. 189 kpc

Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego - jest możliwe na podstawie przepisów materialnego prawa cywilnego, wg których może nastąpić przekształcenie istniejącego prawa lub stosunku prawnego przez jego utworzenie, zmianę lub zniesienie:

a) upoważnienie ustawowe do utworzenia prawa lub stosunku prawnego następuje m.in. w sprawach:

• zawarcia umowy przyrzeczonej - art. 390§2 kc

• żądania zapisobiercy przeniesienia własności nieruchomości lub innego prawa stanowiącego przedmiot zapisu - art. 968 kc

• związanych z wydaniem orzeczenia zastępującego oświadczenie woli - art. 64 kc w zw. z art. 1047§1 kpc

• ustalenie ojcostwa - art. 84 krio

b) zmiana ustalonego stosunku prawnego lub prawa następuje m.in. w sprawach:

• podwyższenie ryczałtu przy umowie o dzieło - art. 632§2 kc

• separacji - art. 61¹ kc

• zmiany służebności osobistej na rentę - art. 303 kc

c) zniesienie prawa lub stosunku prawnego następuje m.in. w sprawach:

• rozwiązania umowy darowizny - art. 901 kc

• uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne - art. 1024§2 kc

• unieważnienia małżeństwa - art. 17 krio

• zniesienia wspólności majątkowej - art. 52§1 krio

• rozwodu - art. 56§1 krio

• zaprzeczenia ojcostwa - art. 63 krio

• unieważnienie uznania dziecka - art. 80§1 krio

Powód nie musi wykazywać interesu prawnego - w wyjątkowych przypadkach powództwo może wytoczyć osoba, która ma w tym interes prawny.

O tym rodzaju powództwa mówi się także, gdy ustalanie prawa następuje na podstawie prawa procesowego, a środkiem dokonania zmian w stanie prawnym jest np. :

• skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego - art. 1205§1 kpc

Art. 1205. § 1. Wyrok sądu polubownego wydany w Rzeczypospolitej Polskiej może zostać uchylony przez sąd wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie, zgodnie z poniższymi przepisami.

• powództwo opozycyjne - art. 840§1 kpc

• powództwo ekscydencyjne - art. 841§1 kpc

Kumulacja roszczeń - kumulacja przedmiotowa polegająca na dochodzeniu w jednym pozwie kilku roszczeń, uprawnienie a nie obowiązek powoda. Przesłanki wskazuje art. 191 kpc

Art. 191. Powód może dochodzić jednym pozwem kilku roszczeń przeciwko temu samemu pozwanemu, jeżeli nadają się one do tego samego trybu postępowania oraz jeżeli sąd jest właściwy ze względu na ogólną wartość roszczeń, a ponadto - gdy roszczenia są różnego rodzaju - o tyle tylko, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne ani też nie zachodzi niewłaściwość sądu według przepisów o właściwości bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Z w/w art. wynika, iż nie można łączyć spraw rozpoznawanych w procesie i postępowaniu nieprocesowym - wyjątki ustanawiają jedynie przepisy szczególne np. art. 58 krio , gdy sąd orzeka o rozwodzie i wspólnym mieszkaniu małżonków.

Badanie dopuszczalności kumulacji roszczeń jest obowiązkiem sądu - jeśli niektóre z żądań podlegają rozpoznaniu w innym trybie sąd zastosuje art. 201 kpc:

Art. 201. (159) § 1. Przewodniczący bada, w jakim trybie sprawa powinna być rozpoznana oraz czy podlega rozpoznaniu według przepisów o postępowaniu odrębnym, i wydaje odpowiednie zarządzenia. W wypadkach przewidzianych w ustawie przewodniczący wyznacza posiedzenie niejawne w celu wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.

§ 2. Jeżeli sprawę wszczęto lub prowadzono w trybie niewłaściwym, sąd rozpozna ją w trybie właściwym lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie. W wypadku przekazania stosuje się odpowiednio przepisy § 2 i 3 artykułu poprzedzającego. Każda jednak strona może żądać powtórzenia czynności sądu dokonanych bez jej udziału.

Z art. 201 kpc wynika, iż sąd rozdzieli dochodzone roszczenia i przekaże je do rozpoznania we właściwym trybie, ewentualnie wg właściwości do innego sądu.

Nadto należy pamiętać, że kumulacja daje możliwość zarządzenia oddzielnej rozprawy co do jednego lub kilku roszczeń połączonych w jednym pozwie, a także do wydania w stosunku do każdego z nich wyroku częściowego - art. 218 kpc i art. 317§1 kpc

Art. 218. Sąd może zarządzić oddzielną rozprawę co do pozwu głównego i wzajemnego, jako też co do jednego z kilku roszczeń połączonych w jednym pozwie, bądź to głównym, bądź wzajemnym, albo w stosunku do poszczególnych współuczestników.

Art. 317. § 1. (184) Sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu; to samo dotyczy powództwa wzajemnego.

§ 2. Na tej samej podstawie sąd może wydać wyrok częściowy, rozstrzygając o całości żądania powództwa głównego lub wzajemnego.

Rozdrabnianie roszczeń - polega na dochodzeniu części roszczenia lub poszczególnych roszczeń w odrębnych postępowaniach, mimo że całe roszczenie jest wymagalne.

Inne zasady panują w postępowaniu uproszczonym, gdzie zasady reguluje art. 505³ kpc:

Art. 5053. (469) § 1. Jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia.

§ 2. Połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wynikają z tej samej umowy lub umów tego samego rodzaju. W wypadku niedopuszczalnego połączenia w jednym pozwie kilku roszczeń przewodniczący zarządza zwrot pozwu, stosując art. 1301.

§ 3. Jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu przewidzianym w niniejszym rozdziale tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów niniejszego rozdziału.

Zmiana powództwa - po wszczęciu postępowania dopuszczalna jest zmiana (prowadząca do istotnego przekształcenia żądania lub okoliczności faktycznych) powództwa, jeżeli nie wpływa to na zmianę właściwości sądu, zarówno miejscowej, jak i rzeczowej - art. 193§1 kpc

Art. 193. § 1. Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu.

Zmiany mogą nastąpić co do elementów przedmiotowych powództwa, czyli:

• podstawy faktycznej

• żądania co do:

• ochrony prawnej

• przedmiotu ochrony prawnej

Zmiana przedmiotowa - warunki:

• następują wyłącznie w stosunku do dotychczasowego pozwanego

• opiera się na ciągłości postępowania

• nie może prowadzić do zmiany dotychczasowego powództwa przez wystąpienie z nowym żądaniem niemającym związku z poprzednim

Zmiana podstawy faktycznej - może być całkowita lub częściowa.

Zmiana żądania - może odnosić się do każdego rodzaju ochrony prawnej (zasązenia, ustalenia, ukształtowania) i może być:

• ilościowa - ograniczenie lub poszerzenie zakresu żądań

• jakościowa - polega na żądaniu, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego wartości lub innego przedmiotu

Należy pamiętać, że:

193§ 2. (152) Jeżeli w myśl przepisu poprzedzającego zmiana nie jest dopuszczalna, a powód zmienia powództwo w ten sposób, że występuje z nowym roszczeniem obok pierwotnego, sąd rozpoznaje nowe roszczenie jako sprawę oddzielną, jeżeli jest dla niej rzeczowo i miejscowo właściwy, w przeciwnym zaś razie przekazuje sprawę sądowi właściwemu. Gdy jednak zmiana taka następuje w sądzie rejonowym, należy przekazać całe zmienione powództwo sądowi okręgowemu, który dla zmienionego powództwa jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

Nadto moment właściwy dla skutku zgłoszenia zmiany określa - art. 193§3 kpc

193§ 3. Jeżeli powód występuje z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia pierwotnego, skutki przewidziane w artykule poprzedzającym rozpoczynają się z chwilą, w której roszczenie to powód zgłosił na rozprawie w obecności pozwanego, w innych zaś wypadkach - z chwilą doręczenia pozwanemu pisma zawierającego zmianę i odpowiadającego wymaganiom pozwu.

Zmiana powództwa dopuszczalna jest TYLKO przed sądem I instancji. Nie można dokonywać tej zmiany:

• w postępowaniu apelacyjnym

• w postępowaniu kasacyjnym

W postępowaniu apelacyjnym - nie można rozszerzać żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Wyjątkiem jest art. 383 kpc:

Art. 383. W postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy.

Podobnie jest również w postępowaniu kasacyjnym - art. 398²¹ kpc w zw. z art. 383 kpc

Art. 39821. Jeżeli nie ma szczególnych przepisów o postępowaniu przed Sądem Najwyższym, do postępowania tego stosuje się odpowiednio przepisy o apelacji, z tym że skargę kasacyjną cofnąć może również sama strona, a termin na sporządzenie uzasadnienia orzeczenia przez Sąd Najwyższy wynosi miesiąc.

5

---