NARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE (NLP)
Zwane opioidami pobudzają specyficzne receptory opioidowe.Są skuteczne w bólach ostrych i przewlekłych szczególnie w bólach związanych z operacjami i chorobami nowotworowymi.
Podział opioid.
1.agoniści receptorów opioidowych - morfina, kodeina, petydyna (dolargan), fentanyl, metadon,
2.częściowi agoniści - pentazocyna, tramadol,
3.antagoniści receptorów opioidowych - nalokson, naltrekson,
AGONIŚCI RECEPTORÓW OPIOIDOWYCH
MORFINA - Ośrodkowe - przeciwbólowe, p. kaszlowe, uspakajające, euforyzujące, wymiotne i p. wymiotne ( w trakcie podawania). Zwężenie źrenicy, hamowanie ośrodka oddechowego, obniżenie progu drgawkowego.
Obwodowe - zapierające (p. biegunkowo) skurcz dróg żółciowych ( wzrost ciśnienia w drogach żółciowych), skurcz zwieracza moczowodów i pęcherza moczowego - utrudnione oddawanie moczu, hamowanie czynności skurczowe macicy.
Morfina powoduje uwalnianie histaminy i skutkiem tego dochodzi do spadku ciśnienia krwi, skurczu oskrzeli ( widoczne u astmatyków), skórne odczyny alergiczne.
Do celów leczniczych podaje się tylko p. bólowo, czasami w biegunkach. Pozostałe dawki traktowane są jako działania niepożądane: reakcja z uwolnienia histaminy, skurcze dróg żółciowych.
Na większość działań morfiny rozwija się tolerancja (przeciwbólowo mniej p. kaszlowo).
Tolerancja nie rozwija się p. biegunkowo i na działanie kurczące źrenice.
Tolerancja prowadzi do powstania lekozalożności - psychicznej i fizycznej.
Nagłe odstawienie morfiny u pacjenta z lekozależnością wywołuje Zespół objawów abstynencyjnych: występuje dysforia, łzawienie, katar, bezsenność, zlewne poty, wzrost ciśnie. tęt., drżenie mięśniowe, bolesne skurcze jelit, stany deliryczne, drgawki, zapaść. Nie leczony zespół prowadzi do śmierci.
Przeciwwskazania:
-stany spastyczne ( skurczowe), kolka nerkowa i drogi żółciowe
-astma, serce płucne, rozedma płuc, skrzywienie kręgosłupa, urazy głowy
-padaczka, bóle porodowe, przerost gruczołu krokowego
-u małych dzieci szczególnie u niemowląt
Postacie leku i drogi podawania morfiny - s.c. 4- 5h , rzadziej i. m, można i.v. 3-4h , per os, per rektum
Dawkowanie- u nieuzależnionych zwykle 10 mg. s.c , iv morphinum hydrochloricum (amp.10, 20mg /1 ml).
Zastosowanie - bóle brzucha ( trzewne), zawał serca, ostry obrzęk płuc, bóle pooperacyjne i nowotworowe, kaszel przy zranieniu opłucnej, w przygotowaniu do operacji.
Zatrucie - występuje z przedawkowania i objawia się zaburzeniami oddychania (2-4/min) spadek ciśń., sinica, senność przechodząca w śpiączkę, spadek temp. ciała, napięcia mięśni prążkowanych, zniesienie odruchów i drgawki, silne zwężenie źrenic.
Leczenie zatrucia - objawowe - podtrzymanie pod. czynności życiowych.
Przyczynowe - podanie odtrutki ( nalokson najniższą skuteczną dawkę, aby przywrócić prawidłowe oddychanie - 1 amp. = 0,4mg/1ml 1- 1,5h).
KODEINA - p. bólowo i p. kaszlowo, per os. W organizmie rozkłada się do morfiny. Stanowi składnik preparatów złożonych o działanie p. bólowo i p. kaszlowo (thiocodin). Kodeina rzadko powoduje uzależnienie.
PETYDYNA (dolargan) w porównaniu z morfiną:
1.nie działa lub działa słabo p. kaszlowo,
2.działa p. bólowo w dawkach wyższych 10 mg morf. = 80 - 100 mg. petydyny,
3.czas dział. do 4h
4.nie kurczy m. gładkich przew. pokarm. - może być stosow. w kolce nerkowej i żółciowej,
5.nie hamuje czynności skurcz. macicy (może być stosow. w bólach porodowych),
6.nie kurczy źrenicy u narkomanów - rozszerza,
7.działa słabiej zapierająco.
Tolerancja i lekozależność wyst. tak jak przy morfinie.Nie powinna być stosow. p.bólowo w zawale, gdyż przyspiesza akcję serca.Stosowanie:mi.m. , i.v., s.c. (wstrzykniecia) w prepar. Dolargan 50 i 100 mg/w 2 ml. Można podawać doustnie i doodbytniczo.
FENTANYL - działa krótko 30 -60 min.Nie uwalnia histaminy, nie upośledza ukł. krążenia.Stosowany jest p. bólowo - dożylnie i podawany jest doraźnie ( w abstynencji i bólach przewlekłych - plastry TTS).Postacie - fentanyl amp.= 50mg/w 1ml. i amp. 2 i 10 ml.= 50 mg.(500mg.).Durogezic - plastry
METADON - długi czas działania 12 - 24 h. i dłużej.Do leczenia odwykowego narkomanów.
CZĘŚCIOWI AGONISTY;
PENTAZOCYNA - działa p. bólowo, krótko - ok. 3h.Nie kurczy dróg żółciowych i moczowych, nie działa zapierająco.
Nie ma wpływu na czynności skurczowe macicy.Dzialania NIEPOŻĄDANE - wzrost ciśn. , przysp. akcji serca, omamy, obsesje, niepokój. Nie stosuje się u morfinistów - bo wywołuje zespół abstynencyjny - groźniejszy niż po odstawieniu morfiny.PODAWANIE - wstrzyknięcia (sc, im, iv) i doustnie - lek nazywa się FORTRAL amp. 30 mg./w 1 ml. po 50 mg.
TRAMADOL - p. bólowe jak pentanocyna i siła działania ta sama. Czas dział. =3-4h, podawany w infekcjach, doustnie i doodbytniczo.Stosowany doraźnie w łagodzeniu bólów pooperacyjnych, porodowych i w chorobach wieńcowych.
TRAMAL - nazwa handlowa.Kapsułki 50 mg - zwykłe, tabl. - 100,150 i 200 mg. o przedł. Dział., krople, czopki 100mg.,amp. 50 i 100 mg./2ml.
PENTAZOCYNA I TRAMADOL SŁABO UZALEŻNIAJĄ.
NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE
w odróżnieniu od opioidów nawet długotrwale stosowane nie wywołują lekozależności.Nazywane są też niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ).Czasem - nieopioidowe leki przeciwbólowe.
Większość NLPZ wywiera 3 podst. działania: 1.przeciwbólowe 2.przeciwgorączkowe 3.przeciwzapalne
Działanie polega na hamowaniu syntezy prostaglandyn i tromboksanu A2.
PROSTAGLANDYNY - są odpowiedzialne za powstawanie reakcji - bólowej, zapalnej i gorączki.
PROMBOKSAN A2 - jest wytwarzany w płytkach krwi i powoduje skurcz naczyń krwionośnych i wzrost agregacji płytek krwi ( zlepianie).
NLPZ-ty działają słabiej p. bólowo w porównaniu z opioidami. Stosowanie - bóle głowy, mięśni, stawów. Działają też p. gorączkowo, p. zapalnie i antygregacyjnie. Podawane najczęściej doustnie, ale też doodbytniczo, podskórnie i domięśniowo. Silnie wiążą się z białkami krwi - co może być przyczyną interakcji z innymi lekami np. doustnymi, przeciwcukrzycowymi czy przeciwzakrzepowymi. Te NLPZ metabolizowane są w wątrobie i wydalana przez NERKI.
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE NLPZ:
1. działanie wrzodotwórcze w żołądku i dwunastnicy.Wynika ono z:
-bezposredniego działania drażniącego bł. śluz. żołądka,
-zahamowania syntezy prostaglandyn.
Fizjologicznie PROSTAGLANDYNY pobudzają wydzielenie śluzu i hamują wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
Po zastosowaniu NLPZ efekt jest odwrotny tzn. -
zmniejsza się ilość śluzu, a zwieksza ilość kwasu solnego.
2. Działanie nefrotoksyczne Prostaglandyny rozszerzają naczynia nerkowe, zwiększają filtrację kłębkową, co prowadzi do usuwania jonów sodu i wody z organizmu. NLPZ - hamując syntezę prostaglandyn - zmniejszają filtrację kłębkową - (zmniejszenie ukrwienia nerki), co może prowadzić do obrzęków, a nawet niewydolności nerek.
3. Zaburzenie krzepliwości krwi- podanie NLPZ może wydłużyć czas krwawienia - niebezpieczne u chorych przyjmujących leki p. krzepliwe, czy u pacjentów, którzy pili alkohol.]
4. Reakcje alergiczne mogą objawiać się: świądem, pokrzywką, gorączką, zaczerwienieniem skóry.W przypadku salicylanów gł. aspiryny - może wystąpić ostra duszność i wstrząs anafilaktyczny.
5. Reakcja ze strony Ośrodk. Ukł. Nerw.: ból głowy, depresja, szum w uszach, zawroty głowy, zmęczenie.
PODZIAŁ NLPZ opiera się na budowie chemicznej:
1. POCHODNE KWASU SALICYLOWEGO (salicylany) - tanie i skuteczne leki p. bólowe.
NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE: -KWAS ACETYLOSALICYLOWY (aspiryna, polopiryna, acard) -SALICYLAMID
-SALICYLAN CHOLINY. Nie należy ich stosować u dzieci poniżej 12 r. życia - istnieje ryzyko spowodowania tzw. zespołu Rey'a, który objawia się stłuszczeniami wątroby i encefalopatią (zaburz. mózgowe). STOSOWANE w leczeniu:
-bólu o różnym pochodzeniu np. głowa, mięśnie, stawy,
-gorączki i choroby przeziębieniowej,
-choroby reumatycznej i gośćcowej,
-wtórnej prewencji zawału serca.
2. POCHODNE KWASU PROPIONOWEGO - naproksen, ibuprofen, ketoprofen. Stosowanie doustnie ( tabl.), czopki, ampułki i na skórę w postaci żeli, czy maści. Działanie - p. bólowe, p. gorączkowe, p. zapalenie. Stosowanie dla osiągnięcia w.w efektów. P. bólowo - w nerwobólach, w bólach zębów, głowy i w bólach pourazowych. P. zapalne - w reumatoidalnym zapaleniu stawów ze sztywniejącym zapaleniem kręgosłupa. Leki te są lepiej tolerowane - bo mały wpływ na przewód pokarmowy.
3. POCHODNE PIRAZOLONU; lek METAMIZOL ( pyralginim) - tabt. 500mg., ampułki i czopki np. w Tolargin jest metamizol i środki rozkurczowe - papaweryna i atropina. TOLARGIN - czopki. Działanie - p. bólowe, p. zapalne, p. gorączkowe
LEKI O DUŻEJ TOKSYCZNOSCI.Działania niepożądane: uszkodzenia czynności szpiku ( mielotoksyczność),co manifestuje się niedokrwistością aplastyczną lub agranulocytozą.Mogą powodować chorobę wrzodową, obrzęki, uszkodzenie nerek i skórne odczyny alergiczne.
METAMIZOL oprócz działania NLPZ-ów działa rozkurczowo na m. gładkie - stosowany w kolce nerkowej i wątrobowej.
Pochodnych pirazolonu nie stosuje się u dzieci i ludzi w podeszłym wieku z wyjątkiem stanów zagrażających życiu.
4. POCHODNE ANILINY PARACETAMOL - działa p . bólowo i p. gorączkowo. Nie działa p. zapalnie i antyalergicznie, bo hamuje syntezę prastaglandyn w ośrodk. ukł. nerw.- z tego powodu nie wywołuje owrzodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy.W przedawkowaniu - może spowodować uszkodzenie wątroby.Zalecana dawka dobowa - do 4 gramów.
Podawany - doustnie ( tabl., syropy, proszki) i doodbytniczo (czopki). PARACETAMOL jest składnikiem preparatów złożonych stosowanych w przeziebieniu.Zalecany u dzieci p. bólowo i p. gorączkowo.
Oprócz wymienionych grup do NLPZ należą też leki będące pochodnymi innych związków chemicznych, które działają p.zapalnie: PIROKSIKON, NEBUMEDIKLAFENA(MAJAMIL),INDOMETACYNA, podawane: pet os, i.m.
Obecnie stosuje się też leki, które selektywnie hamują synteze prostoglandyn w tkankach zmienionych zapalnie. Wywołują mniej działań niepożądanych, bo nie hamują syntezy prostoglandyn w błonie śluzowej żołądka, czy innych tkankach: MELOKSIKON, CELOKOKSYB, REFEKOKSYB. Stosowanne: per os