1. Ramy czasowe:
*początek - a) Europa -> 476r. Upadek Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego
b) Polska -> 966r. Chrzest Polski przez Mieszka I
*koniec - 1450r. Wynalezienie ruchomej czcionki przez Gutenberga,
1453r. Upadek Konstantynopola, zdobycie przez Turków
1492r. Odkrycie Ameryki przez Kolumba, nazwa od Americo Vespucci
2. Nazwa i podział:
* Średniowiecze - z łac. medium aevum, media aetas - wieki średnie
* wczesne średniowiecze V - X wiek;
dojrzałe średniowiecze XI - XIII wiek;
schyłek epoki XIV - XV wiek.
3. Cechy średniowiecza:
- teocentryzm- Bóg w centrum, najważniejszy, uznaje Boga za przyczynę i cel istnienia
- nie ważne jest życie na ziemi, lecz nagroda w niebie
- główne hasło: Memento Mori - pamiętaj o śmierci
- epoka krzyża i miecza
- anonimowość - artysta nie tworzył dla sławy na ziemi lecz na chwałę Bożą (ad majorem Dei gloriam - ku większej chwale Boga)
- dwujęzyczność - łacina była uniwersalnym językiem Kościoła, potem zaczęto tworzyć w języku narodowym
- uniwersalizm - podstawą europejskiej wspólnoty kulturowej była wiara chrześcijańska oraz powszechna znajomość łaciny - języka Kościoła
- narodziło się prawosławie ( prawdziwa wiara) w Konstantynopolu
- organizowano wyprawy krzyżowe, by nawracać, pod hasłem „Bóg tak chce”, zaczyna się ewangelizacja i prześladowania Żydów
- w tekstach literackich tworzą się wzorce osobowe: rycerz, władca, święty
- rozwija się szkolnictwo, powstają pierwsze szkoły przy kościołach i zakonach , na uniwersytetach wykładano scholastykę - filozofię szkolną, która służyła objaśnianiu prawd wiary za pomocą racjonalnych metod
- bohaterowie literatury mieli dawać przykład postępowania czytelnikowi, osoby parenetyczne
- dualizm - ludzie postrzegali świat w kategorii par przeciwstawnych wartości: ziemską(nieistotną) i duchową(prawdziwie istotną), dobro i zło, cnota i grzech, dusza i ciało
- znaczący wkład zakonów w rozwój nauki
- księgi średniowieczne były ręcznie pisane i zdobione iluminacjami, skryptorium-miejsce, gdzie przepisywano księgi
- wprowadzenie zapożyczeń do języka polskiego, najwięcej po przyjęciu chrześcijaństwa, z łaciny ale za pośrednictwem j. czeskiego np. castellum-kostel-kościół;altare-olta-ołtarz;angelus-anjei-anioł;evangelium-ewanjehe-ewangelie
4. Dzieła:
a) Geograf Bawarski-wprowadził kilka nazw plemion słowackich zamieszkujących ziemie Polski, pierwsze polskie słowa
b) Dagome Index - w kancelarii Mieszka I-nazwy miejscowe
po chrzcie, polski tekst
c) Thietmar - tekst niemiecki Mejsenburga-nazwy rzek,miejscowe,osobowe,
d) Bulla gnieźnieńska 1136r-w kancelarii Papieża-złota bulla języka polskiego -ponad 400 wyrazów w j.polskim
e) 1270 pierwsze zdanie w j.polskim w Henrykowie(pod Wrocławiem) opactwo cysterskie-Księga Henrykowska-"Daj ać pobruczę, a ty poczywaj" bruszenie - mielenie zboża
f) Bogurodzica-nie wiadomo kiedy powstał możliwe II poł XIII wieku, najstarszy tekst-proza
g) kazanie Świetokrzyskie-notatki, nieznany autor, pierwsze tłumaczenie na polski, jedno kazanie w całości, punkt wyjścia - Ewangelia, odnaleziono w XIX w.
5. Pochodzenie nazewnictwa
-od właściciela
-od położenia np. miejscowości - Dolsk
-od nazw zawodów
-osobowe-najrzadziej chrześcijańskie imiona
6. Ustrój feudalny:
chłopi
mieszczanie
duchowieństwo
szlachta
7. Augustynizm; przez wiele wieków ofizjalna filozofia kościoła Katolickiego,charakter dramatyczny: człowiek jest jednostą rozpaczliwie poszukującą Boga, zawieszona pomiędzy Niebem a Ziemi.wieczne rozdarcie jednostki między dobrem a złem, poczucie niepewności losów. Św.August twierdził-celem zycia człowieka jest poznanie boga i swojej duszy.
8. Tomizm; Tomasz z Akwinu, dominikanin-przystosował do potrzeb teologii chrześcijańskiej filozofie Arystotelesa. Charakter harmonijny, każdy człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu bytu, jest to miejsce wskazane przez boga, wszystko dzieje się z woli boga.
9. Sztuka średniowieczna:
Styl romański |
Styl gotycki |
- grube mury, małe okna, - kolumny podtrzymujące sklepienie, - trzy nawy z jedna poprzeczną, - podstawowy budulec to kamień - budowle konstruowane na planie prostych brył - portale(wejścia) bogato zdobione
- prostota, surowość, mało dekoracji - rotunda (budowla na planie koła) - malarstwo - brak perspektywy, na ścianach kościoła (biblia pauperum) - Drzwi gnieźnieńskie, Katedra w Arles |
- smukłość, strzelistość budowli,dużo wież |