Mechanizm kształtowania się cen w gospodarce
Cena ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru, dobra lub usługi. W gospodarce rynkowej ceny najczęściej kształtują się na rynku w wyniku ukształtowanej relacji pomiędzy popytem i podażą (cena wolna), w pewnym zakresie kształtowane są pod wpływem producentów lub konsumentów, w nielicznych przypadkach kształtowane są przez państwo (ceny sterowane administrowane).
Ceny są podstawowym instrumentem mechanizmu rynkowego kształtującego równowagę rynkową. Spełniają dwie podstawowe funkcje: informacyjną i motywacyjną (bodźcową).
Funkcje ceny
informacyjną - przez cenę uczestnik rynku informowany jest o wartości wymiennej różnych towarów i usług. Informacje o cenach wpływają na wielkość i strukturę popytu, znajdują odzwierciedlenie również w strukturze produkcji;
alokacyjną - informacja o cenach ukierunkowuje popyt na te dobra i usługi, których ceny umożliwiają wytwarzanie przy najniższych kosztach, przyczyniają się do podjęcia decyzji o produkcji wyrobów lub usług zapewniających producentowi najkorzystniejszą relację pomiędzy ceną a kosztem ich wytworzenia;
dystrybucyjną - ceny wpływają na kształtowanie się dochodów realnych ludności: wzrost cen artykułów konsumpcyjnych powoduje zmniejszenie dochodów gospodarstw domowych, spadek powoduje ich wzrost;
równoważenia popytu i podaży - przy wzroście ceny następuje spadek popytu i wzrost podaży, by podaż była wchłonięta, cena musi być obniżona.
Rodzaje cen :
Producenta - to cena, po której można nabyć towar bezpośrednio od wytwórcy,
Hurtowa - czyli cena pośrednia (bez marży),
Detaliczna - obejmuje wszystkie koszty produkcji, marketingu i dystrybucji(cena hurtowa + marża detaliczna),
Urzędowe - inaczej regulowane, ustalane przez organy państwa,
Maksymalne - pozbawiają strony możliwości umownego ustalenia ceny ponad określoną wartość,
Minimalne - pozbawiają strony możliwości umownego ustalenia ceny poniżej określonej wartości,
Wynikowe - stosowane są wówczas, gdy uprawniony organ wiążąco ustalił, w jaki sposób sprzedawca ma ustalić cenę, przy odpowiednim stosowaniu przepisów o cenie sztywnej lub maksymalnej,
Sztywne - ceny sztywne sprawiają, że produkt sprzedawany jest po takiej samej cenie wszystkim nabywcą kupującym go na takich samych warunkach i w takich samych ilościach,
Wolnorynkowe - kształtują się swobodnie w oparciu o prawo popytu i podaży,
Równowagi - cena, przy której popyt na dane dobro jest równy jego podaży.
Punktem wyjścia dla kształtowania cen może być kilka czynników.
Najczęstsze czynniki to:
• Koszty przedsiębiorstwa
• Działania konkurencji
• Reakcje klientów
Najważniejsze czynniki, w oparciu o które należy ustalać ceny, są różne dla każdej branży.
Handel detaliczny
W przypadku handlu detalicznego i producentów produktów konsumpcyjnych to konkurencja ma ogromny wpływ na wysokość stosowanych cen
Doradcy
W branży doradczej firmy nie są w tak ogromnym stopniu narażone na konkurencję cenową. Tutaj trzeba być wyczulonym na potrzeby klientów i do nich dostosowywać ceny. Klienci firm doradczych rzadko rozmawiają między sobą o stawkach godzinowych, natomiast często wymieniają opinie na temat poziomu obsługi oraz umiejętności i wiedzy danego doradcy. Na cenę nierzadko ma tu wpływ poziom zdolności płatniczej zleceniodawcy.
Rzemieślnicy - artyści
Osoby zajmujące się rzemiosłem, wytwórcy ceramiki i innych ozdób z reguły ustalają ceny w oparciu o koszty. Koszty te obejmują surowce, materiały zużywalne, liczbę godzin pracy itp. Do tego dodają narzut i w ten sposób otrzymują cenę, która według nich jest uzasadniona.
Restauracje i bary
W branży gastronomicznej panuje silna konkurencja. Już tylko w jednej dzielnicy miasta, nie wspominając o całym regionie, ceny zbliżonych dań kształtują się bardzo różnorodnie. Duża konkurencja cenowa sprawia, że właściciele restauracji i barów, kształtując ceny, nie mogą opierać się na kosztach, ale muszą liczyć „od tyłu”. Cena dania decyduje o tym, ile mogą kosztować surowce, ponieważ marża jest bardzo niska
Kształtowanie cen w systemie nakazowo-rozdzielczym.
W niektórych krajach ceny są ustalane przez rząd. W takim przypadku gospodarka może znaleźć się w obliczu niedoborów lub nadwyżek. Niedobory mają miejsce, gdy ustalona cena jest niższa od ceny równowagi rynkowej. W takiej sytuacji więcej jest kupujących niż sprzedających i należy znaleźć inny sposób na rozdzielanie zasobów. Może się to odbyć na zasadzie "kto pierwszy, ten lepszy" i w takim przypadku ustawiać się będą długie kolejki przed sklepami. Rząd również może wprowadzić rozdzielnictwo. Tak było na przykład w Polsce bezpośrednio po wojnie, a także w latach osiemdziesiątych. Obecnie jest ono powszechne na Kubie i w Korei Północnej. Wprowadzenie racjonowania przez rząd często prowadzi do powstania czarnego rynku, gdzie ustala się czarnorynkowa cena równoważąca popyt i podaż.
Kształtowanie się cen w monopolu
Przedsiębiorstwo wolnokonkurencyjne, ustala cenę na poziomie kosztu krańcowego. Jeżeli znamy krzywą kosztów krańcowych takiego przedsiębiorstwa, to znamy także rozmiary podaży przy każdym poziomie ceny. Sumując produkcje poszczególnych przedsiębiorstw, możemy również ustalić, ile wyprodukuje dana gałąź przy określonej cenie. Można wykreślić krzywą podaży, nie znając wcale położenia krzywej popytu rynkowego. Wtedy sprawdza się w jaki sposób podaż i popyt wspólnie wpływają na cenę i wielkość produkcji w punkcie równowagi. Monopolista wie, że wielkość produkcji wpływa równocześnie na krańcowy koszt i krańcowy utarg. Monopolista nie ma więc krzywej podaży niezależnej od popytu. Podejmując decyzję, ile produkować i jaką cenę ustalić monopolista analizuje równocześnie kształtowanie się popytu i kosztów.
Kształtowanie się cen na przykładzie rolnictwa
Do najbardziej znanych sposobów ustalania ceny należą:
1. Metoda kosztowa - zakłada, że cena jest pochodną kosztów poniesionych na wytworzenie danego dobra. Odstąpienie od tej metody i zerwanie wzajemnego związku między ceną a kosztami może powodować określone skutki dochodowe. Jeśli bowiem cena nie pokrywa kosztów produkcji gospodarstwa, to ponosi ono straty, dochody spadają do bardzo niskiego poziomu, co zagraża funkcjonowaniu gospodarstwa i bytu rodziny rolniczej.
2. Metoda parytetowa - zakłada, że poziom cen otrzymywanych przez rolników winien kształtować się na poziomie gwarantującym ogółowi rolników dochód porównywalny z dochodem innych grup zawodowych. W przypadku dysparytetu państwo powinno ingerować w ceny produktów rolnych przez ich podtrzymywanie lub podwyższanie do odpowiedniego poziomu.
3. Metoda rynkowa - zakłada, że ceny są pochodną swobodnej gry rynkowej, czyli w każdym momencie zależą od relacji podaży i popytu. Zgodnie z tą metodą dobro na rynku warte jest tyle, ile gotów jest zapłacić za nie ostatni nabywca, tj. oferujący najwyższą cenę. Nie ma tu związku między ceną, a kosztami produkcji. Nabywcy (konsumenta) nie interesuje wysokość kosztów poniesionych na wytworzenie danego dobra, lecz to czy zaspokaja ono jego potrzeby i czy nie można tej potrzeby zastąpić dobrem tańszym, oferowanym przez innego producenta.
4. Metoda mieszana - polega na tym, że przy ustalaniu cen bierze się pod uwagę szereg czynników ekonomicznych, społecznych i politycznych w danym okresie, decydujących o rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej.
We wszystkich segmentach agrobiznesu ceny kształtują się swobodnie na rynku (rynkowa metoda kształtowania cen). Wyjątek stanowi rolnictwo, w którym państwo dokonuje interwencji, gdyż stanowi ono najsłabszy element agrobiznesu i bez wsparcia z zewnątrz ulega degradacji ekonomicznej.
Bibliografia
D. Begg , S. Fischer, R. Dornbusch - Ekonomia
2. J. Bremond, J.F Couet, M.M. Salort - Kompendium wiedzy o ekonomii