Źródła prawa pracy
1.Akty prawa stanowego
-konstytucja
-ustawy (kodeks pracy)
-ustawy wydane przez Sejm
-akty podstawowe rozporządzenia RM i prezesa RM oraz rozporządzenia ministrów wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania
2.Automatyczne
-układ zbiorowy o pracę
-porozumienia
-statuty
-regulaminy
3.Międzynarodowe
-powszechna deklaracja praw człowieka
-konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy
-dwustronne, wielostronne umowy międzynarodowe
Znaczenie konstytucji jako źródła prawa pracy polega przede wszystkim na tym że określa ona podstawowe założenia i zasady na których winien opierać się cały system prawa pracy. Wytycza kierunki działalności prawotwórczej w tej dziedzinie. Kodeks pracy ma podstawowe znaczenie dla regulacji stosunku pracy i określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a ponadto ustala hierarchię źródeł prawa pracy. Jego przepisy mają również zastosowanie do stosunku pracy między obywatelem polskim a polskim przedstawicielem, misją lub inną placówką za granicą oraz do stosunku pracy między obywatelem polskim a przedstawicielstwem, misją lub inną placówką państwa obcego działającymi na obszarze RP, jeżeli umowy, układy, porozumienia międzynarodowe stanowią inaczej. KP reguluje w miarę wyczerpująco problematykę umowy o pracę. KP zawiera także normy kompetencyjne zawierające upoważnienia do wydawania przepisów prawnych.
Ustawy -w których zawarte są zasadnicze przepisy prawa pracy i poprzez które może następować ustalenie obowiązków pracowniczych
Różnice między prawem pracy a prawem cywilnym
-umowa o pracę od umów zlecenie
-umowa o pracę nakładczą (chałupniczą) (z umowy obowiązujących przepisów odsyłają do przepisów z prawa pracy)
-dobrowolność wykonywania pracy, praca niedobrowolna- jednostronnie wyznaczona np.: więźniów, praca na cele społeczne orzekana w procesach karnych, praca wykonywana ze względu na jego odrębności np.: dyspozycyjność
-podporządkowana- służbie i funkcjonariuszach
Prawo pracy- zespół norm prawnych, które regulują wyodrębnioną część stosunków społecznych, czyli normy prawne, które regulują stos pracy wykonywany przez człowieka. KP określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawcy. Przedmiotem prawa pracy są stosunki pracy podporządkowanej, świadczonej na rzecz drugiego podmiotu dobrowolnie, osobiście i za wynagrodzeniem oraz inne stosunki nierozerwalnie związane ze stosunkiem pracy.
Prawo pracy w znaczeniu przedmiotowym- to reguły postępowania, które zobowiązani są przestrzegać ludzie we wzajemnych stosunkach, określa ono prawa i obowiązki podmiotów będących stronami w stosunkach związanych z pracą ludzką
Prawo pracy w znaczeniu podmiotowym- prawo do określonego świadczenia, prawo do czegoś, to wykonywanie pracy ludzkiej, pewne czynności powtarzalne, wykonywane w pewnym okresie czasu
Prawo pracy jako gałąź prawa- jest kryterium przedmiotu regulowania rodzaju stosunków społecznych uregulowanych przez prawo.
Prawo pracy zajmuje się :
-pracą ludzką
-ujmowana w sposób czynnościowy, powtarzający się
-wykonywana w celach zarobkowych
-wykonywana osobiście
-ma być pracą podporządkowaną, praca świadczona w stosunku pracy ma być pracą podporządkowaną
-praca wykonywana w ramach stosunku zatrudnienia
Systematyka polega na grupowaniu norm w pewne umowne materialne i formalne prawo pracy(normy składające się na ochronne i umowne prawo pracy) normy regulujące postęp przed organami rozstrzygającymi spory ze stos. Pracy
-ustrojowe prawo pracy normuje organizację ruchu zawodowego pracowników, pracodawców ustrój administracyjny pracy
-indywidualne prawo pracy umowne i ochronne prawo pracy
-zbiorowe prawo pracy- problematyka układów zbiorowych pracy związków zawodowych.
Podział prawa pracy wg. rodzaju
-prawo stosunku pracy (przedmiotem są stosunki pracy podporządkowanej)
-prawo sporów pracy (rozstrzyganie sporów indywidualnych między pracodawcami a pracownikami)
-prawo zbiorowych stosunków pracy dot. praw i interesów grupowych pracowników, pracodawcy i ich organizacji, związków zawodowych
-prawo administracji pracy (reguluje stosunki organizatorskie związane z procesem pracy podporządkowanej)
Charakter norm prawa pracy
-ściśle bezwzględnie obowiązujące
-normy względnie obowiązujące
-normy jednostronnie ściśle obowiązujące
Funkcje prawa pracy-są to założone w normach prawa podstawowe cele, ujęte w określone kierunki oddziaływania ustanowionych norm prawnych (wymiar czasu pracy, wiek zatrud. Określenie obowiązków pracowniczych, warunki bhp)
Funkcje prawa pracy:
-ochronna
-organizacyjna (organizatorska)
-wychowawcza (rozdzielcza)
Zasady prawa pracy- tylko takie normy ogólne tej gałęzi prawa, które zajmują centralne miejsce w systemie norm prawa pracy, wyrażają w swej treści podstawowe idee i założenia polityki społ. Państwa (np.: zasada wolności pracy, swobody nawiązania stosunków poszanowania godności i dóbr osobistych pracownika, równego traktowania pracowników, niedyskryminacji w stos. pracy, odpłatności pracy do wypoczynku, zapewnienia bezpiecznych higienicznych warunków pracy, zaspokojenie bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracownika.
Układy zbiorowe pracy odgrywają istotną rolę w systemie źródeł prawa pracy jako akty normatywne kształtujące wzajemne stosunki między pracownikiem a pracodawcą
Układy zbiorowe pracy
-zakładowe- nie mogą być zawierane w państwowych zakładach pracowniczych sfery budżetowej dla których mogą być zawierane tylko ponadzakładowe układy zbiorowe
-ponadzakładowe
Układ zbiorowy może być zawarty na czas określony lub nieokreślony. Wymagana jest forma pisemna. Układ zbiorowy może być rozwiązany za porozumieniem stron z upływem terminu na jaki został zawarty, za wypowiedzeniem jednej ze stron i w szczególnych przypadkach.
Porozumienia musza spełniać 2 warunku:
-mają mieć oparcie ustawowe
-mają określać prawa i obowiązki pracowników i pracodawców
Regulamin pracy jest aktem normatywnym, który ustala organizację i wew. prządek w zakładzie pracy oraz określa związane z procesem pracy prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników. Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy powinien ustalić:
-organizację pracy
-system i rozkład czasu pracy
-terminy dodatkowych dni wolnych od pracy
-pracę nocną
-terminy wypłat
-wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym, kobietom
-obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
Statuty to akty wewnątrzzakładowe jednostek organizacyjnych bądź podmiotów prawa handlowego. Statuty określają nie tylko strukturę organizacyjną określonego podmiotu ale także jego pozycję prawną zawierającą postanowienia dotyczące praw i obowiązków stron stosunku pracy.
Międzynarodowe prawo międzynarodowe dzieli się na:
prawo publiczne i prawo prywatne
Międzynarodowe źródła prawa pracy są to akty stanowione przez organizacje międzynarodowe w sprawach dotyczących ludzi pracy różnych krajów. Dzielą się one na:
-uniwersalne ( o zasięgu światowym)
-regionalne
-bilateralne
Źródłem międzynarodowym prawa pracy są też konwencje uchwalane przez międzynarodową konferencję pracy.
Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Pracownikiem może być wyłącznie osoba fizyczna która spełnia dwa warunki :
1.osiągnęła określony wiek
2.posiada co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Nie mogą zawierać stosunku pracy osoby całkowicie ubezwłasnowolnione w których imieniu czynności prawnych dokonuje ich przedstawiciel ustawowy.
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeśli zatrudniają one pracowników.
Zasada jest że pracownikiem jest osoba która ukończyła 18 lat. Wyjątki:
-pracownikiem młodocianym może być też osoba bez 18 lat ale mająca 15 lat wtedy zatrudnia się ją w celu przygotowania zawodowego
-pracownikiem może być też osoba, która nie ma 15 lat, ale ma już skończone 14 lat i ma ukończoną szkołę podstawową, można ją wtedy zatrudnić na wniosek przedstawiciela ustawowego zawierając umowę o naukę zawodu.
Stosunek pracy- jest ton tym stosunkiem prawnym prawa pracy, którego podmiotem są pracownik i pracodawca i na którego treść składają się zobowiązania stron tego stosunku ich wzajemne prawa i obowiązki
Stosunek pracy cechy:
-osobisty charakter świadczenia pracy (pracownik sam musi świadczyć pracę, a nie przez inne osoby)
-dobrowolny ciągły
-odpłatność pracy z przepisów dotyczących wynagrodzenia, nie można świadczyć pracy w ramach stosunku pracy bez wynagrodzenia. Obowiązkiem pracodawcy jest zatrudnienie pracownika za wynagrodzeniem
-podporządkowanie pracownika w zakresie wykonywanej pracy.
Pracownik jest zobowiązany do wykonywania poleceń w ramach stosunku pracy.
Ryzyko podmiotu zatrudniającego(gospodarcze ,techniczne, osobowe, socjalne)
Ryzyko socjalne- istnieje taki okres, w którym pracownik nie świadczy pracy, ale przepisy albo usprawiedliwiają nieobecność pracownika albo obowiązek zwolnienia ze świadczenia pracy, a ponadto zapłacić jeżeli przepisy tak stanowią
Ryzyko osobowe- pracodawca wybiera pracowników
Ryzyko techniczne- z powodów niezawinionych przez pracownika dochodzi do przerwy w wykonywaniu pracy, pracownik nie wykonuje pracy, ale jest gotowy do pracy
Nawiązanie stosunku pracy
Rodzaje stosunku pracy
1.pracowniczy stos. pracy -umowny stosunek pracy, czyli podstawa jest umowa o pracę 2.wybór, 3.powolanie, 4.mianowanie
Umowa o pracę to zgodna oświadczenia woli pracownika i pracodawcy. Pracownik zobowiązuje się do świadczenia pracy oznaczonego rodzaju, w określonym miejscu, czasie a pracodawca do zapłaty wynagrodzenia. Każda umowa o pracę- na piśmie z określeniem rodzaju i warunków umowy, a w szczególności
-rodzaj, miejsce wykonywania pracy, termin jej rozpoczęcia
-wynagrodzenia
Umowa o pracę określa prawa i obowiązki dla obu stron stos. pracy, a zawarcie umowy następuje przez porozumienie stron. Jest to więc umowa dwustronnie zobowiązująca, odpłatna, konsensualna. Wymóg pisemności ma na celu zapewnienie trwałego dowodu potwierdzającego sam fakt zawarcia umowy, jak i jej treści. Wymóg pisemnej formy zawarcia umowy służy ochronie interesów pracownika. Nawiązanie stos. pracy następuje w dniu zawarcia umowy lub w terminie niej określonym. Zawierając umowę o pracę pracodawca obowiązany jest do zaznajomienia pracowników:
-z zakresem ich obowiązków
-sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami
Przed dopuszczeniem pracownika do pracy pracodawca obowiązany jest przeszkolić go w zakresie BHP, oraz podać mu do wiadomości treść regulaminu pracy.
Umowa o pracę może być zawarta w drodze
1.rokowań (umowa zostaje zawarta gdy uzasadnione zostaną wszystkie postanowienia objęte rokowaniami.)
2.złożenia oferty- złożenie przez pracownika lub kandydata na pracownika oświadczenia wyrażającego wolę zawarcia oznaczonej umowy i na przyjęciu tej oferty przez drugą stronę, oferta musi zawierać oznaczenie rodzaju pracy
3.poprzez dopuszczenie do pracy (osoby, która wyraziła gotowość podjęcia określonego zatrudnienia) Może się to zdarzyć gdy w różnych sytuacjach dochodzi do rozwiązania umowy i pracownik przychodzi do pracy mimo że umowa została rozwiązana lub kiedy jeszcze nie doszło do nawiązania umowy o pracę
4.przystąpienie do umowy- jest to forma dominująca zawarcia umowy
Rodzaje umów o pracę
-na czas próbny (umowa terminowa), umowa na czas próbny ma na celu zapoznanie się przez pracodawcę z kwalifikacjami pracownika jego przydatnością na dane stanowisko, zapoznanie się pracownika z warunkami pracy i stosunkami panującymi w zakładzie pracy
Umowa na okres próbny może być zawarta na czas ustalony przez strony nie przekraczający jednak trzech miesięcy, okres próbny rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia pracy, lub zawarcia umowy, umowę tą rozwiązuje się z upływem tego okresu, umowę na czas próbny zawiera pracodawca z pracownikiem tylko raz.
-na czas określony (umowa terminowa) jest to umowa zawierająca termin końcowy okresu trwania stosunku pracy. Zawierana w celu wykonania zadań oznaczonych w czasie, może być stosowana ze względu na okresowy charakter pracy pewnych grup zawodowych bądź zapewniania obsady stanowisk. Umowa ta rozwiązuje się z mocy prawa po upływie okresu na który była zawarta.
-na okres wykonywania określonej pracy (umowa terminowa celem tej umowy jest nawiązanie stosunku pracy na określony z góry odpowiadający obu stronom czas) nie wskazuje się tutaj dnia zakończenia stosunku pracy lecz ustanie tego stosunku. Uzależniają od przyszłego zdarzenia w postaci zakończenia określonej pracy umowa ta dochodzi do skutku kiedy strony zgodnie określą rodzaj pracy, którą pracownik będzie świadczył i postanowią, że umowę zawierają na czas wykonywania tej pracy. Umowa kończy się z dniem całkowitego ukończenia pracy.
-na czas nieokreślony (umowa bezterminowa) jest to najkorzystniejsza dla pracownika podstawa zatrudnienia bo stwarza najdalej idącą ochronę trwałości stosunku pracy.
Umowy te różnią się celem i czasem ich trwania oraz odmiennie unormowanym sposobem ich rozwiązania.
Powołanie- następuje w drodze czynności prawnej organu powołującego po uzyskaniu uprzedniej zgody zainteresowanego. Powołanie powinno nastąpić w formie pisemnej zawierać określenie stanowiska na które osoba jest powołana, termin powołania, wysokość wynagrodzenia. Powołanie powoduje powstanie stosunku pracy o charakterze zobowiązaniowym. Nawiązanie stosunku pracy z powołania (zwykle na czas nieokreślony) następuje na podstawie powołania przez właściwy organ ale może być poprzedzone konkursem. Stosunek pracy nawiązuje się w terminie określonym w powołaniu, a jeżeli termin nie został określony -w dniu doręczenia powołania, stosunek pracy- pracownik został powołany na czas określony -stosunek pracy nawiązuje się na czas objęty powołaniem. Rozwiązanie stosunku pracy powstałego na podstawie powołania następuje w drodze odwołania, wywołującym skutek
-pozbawienia pracownika piastowanego stanowiska lub rozwiązanie bez wypowiedzenia
Wybór nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie wyboru, jeżeli z wyboru wnika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika (poseł, senator) stosunek pracy z wyboru rozwiązuje się z wygaśnięciem mandatu. Wygaśnięcie mandatu może nastąpić przez :
-ustąpienie z zajmowanego stanowiska
-upływ czasu
-odwołanie
-śmierć
W drodze wyboru powstaje stosunek pracy osób pełniących kierownicze funkcje w organizacjach politycznych, społecznych i niektóre funkcje w samorządzie terytorialnym. Tryb i zasady wyboru osób pełniących kierownicze funkcje w organizacjach politycznych, społecznych określają statuty tych organizacji. Stosunek pracy który powstaje z tymi pracownikami na podstawie wyboru ma charakter zobowiązaniowy, a treść wynikających z niego praw i obowiązków regulowana jest przepisami kodeksu pracy.
Mianowanie (nauczyciele, służba cywilna, sędziowie, prokurator) Stosunek pracy nawiązuje się na podstawie mianowania w przypadkach uzasadnionych szczególnym charakterem pracy, określonych odrębnymi przepisami, przepisami wydanymi na podstawie art.298
Wymagania- obywatelstwo polskie wiek, niekaralność, kwalifikacje. Mianowanie:
-daje największą stabilizację
-mają mniejszą ochronę dotyczącą czasu pracy, możliwości przesuwania na inne stanowisko
-specjalny rodzaj odpowiedzialności (dyscyplinarna)
-różny tryb rozstrzygania sporów
Stosunek pracy na podstawie mianowania nawiązuje się z dniem określonym w akcie nominacyjnym, a jeżeli dnia tego nie określono - z dniu doręczenia pracownikowi aktu nominacyjnego. Akt nominacyjny powinien określać stanowisko służbowe i miejsce pracy, wysokość wynagrodzenia. Mianowanie może nastąpić na stałe, bądź do odwołania albo na czas określony.