Wady rozwojowe płodu powstałe na skutek działania środowiska zewnętrznego

Działanie środowiska zewnętrznego odpowiada zaledwie za 10% uszkodzeń. Płód jest narażony na niekorzystny wpływ środowiska szczególnie podczas pierwszych 10 tygodni, kiedy następuje formowanie się głównych narządów ciała.

Czynniki, mogące powodować wady rozwijającego się płodu, dzieli się na cztery grupy: teratogeny, infekcje, nałożenie się różnych czynników oraz komplikacje ciąży i porodu.

Teratogeny. Za czynniki teratogenne uważa się: leki, używki, promieniowanie jonizujące, niedobór witamin, infekcje wirusowe, niektóre związki chemiczne. Stopień szkodliwości teratogenów uzależniony jest od tego, w którym momencie rozwoju płodowego nastąpiło ich działanie.

Skutki działania niektórych teratogenów:

rodzaj teratogenu		uszkodzenia płodu
leki	thalidomin - (zmniejsza nudności u ciężarnych)	ubytki fragmentów palców rąk i nóg, a niekiedy całych kończyn
	niektóre leki obniżające krzepliwość krwi	wady wrodzone, wylew krwi do mózgu w późnej ciąży
	środki antykoncepcyjne	zajście w ciąże z wkładką domaciczną zwiększa ryzyko poronienia, progesteron (stosowany u kobiet z nawykowymi lub zagrażającymi poronieniami) może powodować maskulinizację płodów żeńskich
używki	narkotyki	kokaina - uszkadza układ krwionośny i nerwowy, prowadzi do wcześniactwa, martwych urodzeń, poronień, wad części twarzowej czaszki, zaburzeń zachowania
	papierosy	zwiększają prawdopodobieństwo poronień oraz przedwczesnych porodów, wpływają na zmniejszenie wagi noworodków, rzadko przyczyna samoistnych zgonów noworodków
	alkohol	wpływa głównie na rozwój dziecka - może hamować rozwój wewnątrzmaciczny i pourodzeniowy, wywołuje wady części twarzowej czaszki, opóźnienie umysłowe, zaburzenia uczenia się
promieniowanie	promieniowanie rentgenowskie	w bardzo małym stopniu zwiększa ryzyko wystąpienia u dziecka białaczki. Zupełnie nieszkodliwe są: prześwietlenie zębów, przejście przez bramkę wykrywającą metalowe przedmiotu na lotnisku, prześwietlenie złamania (należy jednak stosować ołowiane osłony na fragmenty ciała, które nie muszą być naświetlone)

Infekcje. Infekcje bardzo rzadko powodują uszkodzenia płodu, a większość kobiet jest uodporniona na choroby zakaźne na długo przed zajściem w ciążę, dzięki dobroczynnemu działaniu szczepień ochronnych. Jeśli jednak zakażenia już wystąpi, jego skutki mogą być bardzo poważne. Oto przykładowe wady płodu, powstałe w wyniku infekcji płodu chorobą zakaźną:

rodzaj infekcji	sposób zakażenia płodu	uszkodzenia płodu	jak przeciwdziałać zakażeniu płodu
ospa wietrzna, półpasiec	przenika przez łożysko, zakażenie możliwe nawet do 5 dni po porodzie	brak kończyn, porażenia, opóźnienia rozwoju umysłowego	szczepionka, zmniejszająca ryzyko wystąpienia choroby ciężarnej i płodu
cytomegalia (CMV)	przenika przez łożysko, zakażenie następuje przez karmienie piersią	bardzo rzadkie uszkodzenia wzroku, wątroby	rygorystyczne przestrzeganie higieny osobistej
wirus opryszczki (HSV)	podczas porodu, z pokarmem matki	wady układu nerwowego, często zgon dziecka	wykonanie cesarskiego cięcia
zespół nabytego braku odporności (HIV)	podczas porodu, z pokarmem matki (tylko 30% ryzyka zarażenia)	obniżenie odporności organizmu, co powoduje wystąpienie innych zakażeń	wykonanie cięcia cesarskiego
różyczka	przenika przez łożysko (różny stopień ryzyka, w zależności od czasu, w którym doszło do zakażenia: przed 12. tygodniem - 80%, między 12. a 16. tygodniem - 50%, po 16. tygodniu - mało prawdopodobne)	ślepota, zaćma, opóźnienie rozwoju umysłowego, wady serca i mózgu, głuchota	szczepienia profilaktyczne przed zajściem w ciążę
kiła	przenika przez łożysko	posocznica, nasilone zmiany narządów wewnętrznych, najczęściej prowadzi do śmierci płodu	unikanie przypadkowych kontaktów płciowych przed zajściem w ciążę i w jej trakcie
toksoplazmoza	przenika przez łożysko (średnio 60% ryzyka, choć prawdopodobieństwo to uzależnione jest od czasu zakażenia)	wady mózgu i zaburzenia rozwoju	ponieważ powoduje ją pasożyt często przenoszony przez koty, należy zachować maksimum higieny w kontakcie ze zwierzęciem np. podczas sprzątania odchodów, przygotowania posiłków, w wypadku gdy doszło do zakażenia stosuje się leczenie antybiotykami
zakażenia układu moczowo-płciowego	przenika przez łożysko, możliwe zakażenie podczas porodu	może prowadzić do przedwczesnego porodu, a nawet do poronienia, czasem wywołuje śmiertelne dla płodu zapalenie płuc	leczenie antybiotykami, cesarskie cięcie

Nałożenie się różnych czynników. Część wad wrodzonych płodu następuje w wyniku równoczesnego nałożenia się wielu różnych czynników (m.in.: genetycznych, środowiskowych).

Stwierdzono, że wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego (uszkodzenia cewy nerwowej: rozszczep kręgosłupa i bezczaszkowie) znacznie częściej występują w populacji celtyckiej (Irlandia, Walia, Szkocja). Przeprowadzone badania wykazały zależność obecności wspomnianych wad z rodzajem diety i warunkami klimatycznymi.

Przypuszcza się, że również wady serca, rozszczep wargi i podniebienia uwarunkowane są czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Podobnie w przypadku małogłowia, przyczyny upośledzenia szuka się wśród teratogenów (promieniowanie, alkohol) i czynników genetycznych. Za wady serca mogą być odpowiedzialne infekcje, działanie leków oraz cukrzyca matki.

Komplikacje ciąży i porodu. Ostatnim, wreszcie, czynnikiem powodującym uszkodzenia płodu są powikłania ciąży (zatrucie ciążowe, przedwczesny poród) i porodu (np. niedobór tlenu w jego trakcie). W wyniku wspomnianych komplikacji dochodzi najczęściej do zaburzeń umysłowych i opóźnień w rozwoju.

---