-1-
Petrografia - nauka o skałach
- zajmuje się procesami formowania sie skał
- rozmieszczeniem skał w litosferze
- oddziaływaniem skał na siebie
- zmianami jakie zachodzą wraz z upływem czasu
oraz
- poznawaniem składu mineralnego
- poznawaniem składu chemicznego
- budową skał (strukturą)
- rozmieszczeniem minerałów w skałach (teksturą)
- badaniem warunków występowania skał w skorupie ziemskiej
Skała - zespół minerałów lub naturalne skupienie jednego minerału powstałe pod
wpływem różnych procesów geologicznych.
Skała - to twarda masywna bryła (granit, bazalt), plastyczny ił, luźny piasek oraz
organiczne substancje (torf, ropa naftowa).
Skała monomineralna - prosta, złożona z jednego minerału (kwarcyty, dolomity,
wapienie).
Skała polimineralna - złożona, zbudowana z kilku lub więcej minerałów (granit,
bazalt).
Podział skał /genetyczny/ (w oparciu o zjawiska geologiczne) - 1862 r. B. von Cotta
1. Skały magmowe - produkt zastygłej magmy (zbudowanej z fazy ciekłej gazowej
i krystalicznej), wulkanizm ubiegłych okresów geologicznych
i procesy w głębi litosfery.
2. Skały osadowe - od czasu zestalenia się skorupy ziemskiej są następstwem
zniszczenia skał magmowych, osadowych i przeobrażonych
(skały okruchowe),
- gromadzenie szczątków organicznych (skały organogeniczne)
- strącanie soli w zbiornikach wodnych - gips, sylwin
lub na lądzie - boksyty, lateryty (skały osadowe chemiczne)
3. Skały przeobrażone (metamorficzne) - powstały z magmowych lub osadowych
po przemieszczeniu w głębsze warstwy skorupy ziemskiej
i zmianie pierwotnej budowy i składu mineralnego.
Ich tworzenie związane jest ze zmianą ciśnienia, temperatury i oddziaływaniem
krążących roztworów i gazów.
Metasomatoza - częściowa wymiana składników poprzez chemiczne oddziaływani magmy.
- kontaktowa (bezpośrednie oddziaływanie magmy)
- hydrotermalna (działanie pomagmowych roztworów wodnych)
- pneumatolityczna (działanie gazowych produktów różnicowania się magmy -
dyferencjacji)
Przeciętny udział skał w skorupie ziemskiej - 95% magmowe i metamorficzne
- 5% skały osadowe (lokalnie większy)
-2-
Różnicowanie się magmy (dyferencjacja)
Likwacja magmy - oddzielenie się składników stopu krzemianowego, powstanie
oddzielnych faz ciekłych o różnej gęstości właściwej (rozdzielenie tych
faz pod wpływem siły ciężkości).
Frakcyjna krystalizacja - kolejne wydzielanie się kryształów z magmy w czasie jej
zastygania (przebieg zależny od szybkości stygnięcia). Minerały
lżejsze wędrują do góry, cięższe na dno zbiornika magmowego
(dyferencjacja grawitacyjna).
Konwekcja - udział lotnych składników magmy, duże ciśnienie i wysoka temperatura
sprzyja oddzielaniu się fazy gazowej (w efekcie niektóre składniki unoszą się
ku górze różnicując skład chemiczny).
Dyfuzja termiczna - wywołana różnicami temperatur w zbiorniku magmowym (w efekcie
wędrówka drobin w stopie magmowym na zewnątrz ku chłodniejszym
częściom).
Asymilacja - częściowe rozpuszczanie minerałów budujących skały otaczające magmę lub
częściowa wymiana składników między magmą a skałami.
Skały magmowe
Podział skał magmowych - zawartość krzemionki (% SiO2)
ultrakwaśne ponad 75
kwaśne 65 - 75
pośrednie 52 - 65
zasadowe 40 - 52
ultrazasadowe poniżej 40
Minerały w skałach magmowych
Minerały główne - co najmniej 10 % wagowych;
istotna masa skały; wpływ na systematykę
i nazwę skały.
Minerały poboczne - współtowarzyszą głównym;
występują w niewielkich ilościach.
Minerały akcesoryczne - w niewielkich ilościach;
nie są stałymi komponenentami głównych;
występując w większej ilości określają typ
skały.
-3-
Podział skał magmowych
1. Głębinowe
2. Hipabisalne (żyłowe)
skały intruzyjne
- intruzje przestrzennie ograniczone zgodne
(żyły pokładowe, lakolity, lopoity)
- intruzje przestrzennie ograniczone niezgodne
(dajki, apofizy, etmolity)
- intruzje przestrzennie nieograniczone
(batolity, pnie)
3. Wylewne
Przykłady:
1. - granit, granodioryt, sjenit, dioryt, gabro
2. - cieszynit, aplity, pegmatyty, lamprofiry
3. - riolit - pumeks, trachit, andezyt,
bazalt, melafir
Skały osadowe
Minerały w skałach osadowych
Allogeniczne - powstają poza środowiskiem
sedymentacji; po wietrzeniu mechanicznym
lub wietrzeniu chemicznym są transportowane
jako ciała stałe do miejsca sedymentacji.
Autogeniczne - powstają w czasie tworzenia się
osadu lub później w procesie posedymentacyjnej
diagenezy; w niskiej temperaturze i niewielkim
ciśnieniu.
Systematyka skał osadowych
Skały okruchowe
- piroklastyczne
- grubookruchowe(-gruz-druzgoty-brekcje). (żwir-zlepieniec)
- średniookruchowe(piaski, piaskowce, szarogłazy)
- drobnookruchowe(less, mułki, mułowce)
Skały ilaste
- rezydualne(gliny rezydualne)
- pochodzenia lodowcowego(gliny zwałowe-morenowe, gliny zastoiskowe-iły warwowe)
- pochodzenia rzecznego
- pochodzenia jeziornego
- pochodzenia morskiego
- pochodzenia lagunowego
- zasobne w kaolinit
- zasobne w montmorillonit
- utwory attapulgitowe
- utwory wermikulitowe
Skały pochodzenia chemicznego i organicznego
- skały krzemionkowe(ziemia okrzemkowa, jaspisy,)
- skały alitowe(boksyty)
- skały żelaziste
- skały wapienne(kreda, margiel, dolomity)
- skały solne(sól kamienna, sylwinity)
- kopalne paliwa stałe(torfy, węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropa naftowa)
Skały metamorficzne
Czynniki metamorfizmu
- temperatura
- ciśnienie statyczne i kierunkowe
- składniki ciekłe i gazowe
- czas
-5-
Rodzaje metamorfizmu
Dyslokacyjny - kruszenie skał na odłamki
ostrokrawędziste pod wpływem ciśnienia
górotwórczego; zachodzi nieznaczna
rekrystalizacja.
Regionalny - działanie podwyższonej
temperatury i ciśnienia na serie skalne, które
dostały się w głąb skorupy ziemskiej.
Kontaktowy - przeobrażenie pod wpływem
wysokiej temperatury w sąsiedztwie intruzji
magmowych (odwodnienie i spieczenie bez
zmian chemiczno - mineralnych, rekrystalizacja
nowych zespołów mineralnych).
Systematyka skał metamorficznych
1. Produkty metamorfizmu dyslokacyjnego
klasa I - kataklazyty, mylonity i fyllonity
(kataklazyty)
2. Produkty metamorfizmu regionalnego
klasa II - utwory facji zieleńcowej
(fyllity, łupki muskowitowe, serycytowe,
talkowe, chlorytowe, biotytowe)
klasa III - utwory facji łupków glaukofanowych
klasa IV - utwory facji amfibolitowej
(gnejsy, kwarcyty, marmury)
klasa V - utwory facji granulitowej
klasa VI - utwory facji eklogitowej
3. Produkty metamorfizmu kontaktowego
klasa VII - utwory facji hornfelsowej
(marmury kontaktowe)
Polecam również materiały dydaktyczne umieszczone na stronie Zakładu Siedliskoznawstwa Leśnego.
Proszę szukać na www.up.poznan.pl
Wydział Leśny
Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa
Zakład Siedliskoznawstwa Leśnego na linku „informacje”
DARZ BÓR