ZABURZENIA ZACHOWANIA i ZABURZENIA EMOCJONALNE U DZIECI I MŁODZIEŻY.
Klasyfikacja ICD-10
1. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym
Zaburzenia hiperkinetyczne (nadpobudliwości psychoruchowej)
2. Zaburzenia zachowania
Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego
Zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji
Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji
Zaburzenia opozycyjno - buntownicze
3. Zaburzenia emocjonalne zaczynające się zwykle w dzieciństwie
Lęk przed separacją w dzieciństwie
Lęk społeczny w dzieciństwie
4. Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym
Mutyzm wybiórczy
5. Tiki
6. Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym
Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne
Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne
Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie
Jąkanie (zacinanie się)
Mowa bezładna
ZABURZENIA ZACHOWANIA:
Szerokie ujęcie - niezdolność do zaspokajania swoich potrzeb, radzenia sobie ze stresem i krytycznymi wydarzeniami życiowymi oraz przestrzegania określonych norm i zasad funkcjonowania społecznego
Wąskie ujęcie - nie przestrzeganie określonych norm i zasad funkcjonowania społecznego
Zaburzenia zachowania jako:
Stosunkowo trwały wzorzec buntowniczych, agresywnych lub aspołecznych zachowań występujących w domu, w szkole i w grupie społecznej
Zachowania te znacznie odbiegają od typowych dla tego wieku oczekiwań społecznych
Osoby potrafią zabiegać o zaspokojenie własnych potrzeb
Typy zaburzeń zachowania wg Namysłowskiej
Ograniczone do domu rodzinnego - kradzieże, agresja słowna czy fizyczna dotyczy tylko domowników
Zaburzenia zachowania z towarzyszącymi zaburzeniami w procesie socjalizacji - izolowani i odrzucani przez grupę rówieśniczą; bunt, złość i wrogość w domu
Zaburzenia zachowania bez ZPS - wyraźniejsze poza domem rodzinnym np. w szkole. Członkowie subkultur, gangów, w których zaburzone zachowania są aprobowane i tolerowane
Zachowania opozycyjno-buntownicze - przekora, nieposłuszeństwo, zachowania prowokacyjne, przy nieobecności wyraźniejszej agresji
ZESPOŁY NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ
Tą grupę zaburzeń charakteryzują: wczesny początek, współistnienie nadmiernej aktywności, źle modulowanego zachowania z wyraźnym brakiem uwagi i trwałego zaangażowania wykonane zadanie. Te cechy utrzymują się we wszystkich sytuacjach i mają przewlekły charakter.
Zaburzenia hiperkinetyczne zaczynają się zawsze wcześnie toku rozwoju (zwykle w ciągu pierwszych 5 lat życia dziecka). Główną charakterystyczną cechą jest brak wytrwałości w zakresie działań wymagających zaangażowania poznawczego oraz tendencja do porzucania jednego działania na rzecz innego bez kończenia żadnego z nich, wraz ze słabą kontrolą, dezorganizacją i nadmiarem aktywności. Problemy te utrzymują się zwykle w okresie szkolnym, a nawet do wieku dojrzałego, ale u wielu dzieci następuje stopniowa poprawa aktywności i uwagi.
Nadpobudliwe ruchowo dzieci są często lekkomyślne i impulsywne, skłonne do ulegania wypadkom i narażone na kłopoty z dyscypliną z powodu nieumyślnego (bardziej niż celowego czy buntowniczego) łamania zasad. Ich relacje z dorosłymi są często pozbawione hamulców społecznych z brakiem rozwagi i rezerwy. Dzieci te są niepopularne wśród rówieśników i mogą być izolowane. Mogą z zaburzeniem tym współwystępować zaburzenia procesów poznawczych oraz specyficzne opóźnienia rozwoju ruchowego i języka. Wtórnie u dzieci tych kształtuje się niska samoocena oraz zachowania dyssocjalne jako reakcja na zachowanie otoczenia wobec nich.
Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego: agresja
i przemoc wobec bliskich, kradzieże, celowe podpalenie w domu
Zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji: brak porozumienia z grupą rówieśniczą, izolacja, odrzucenie brak popularności. Przekroczenie norm w pojedynkę. Tyranizowanie, stosowanie przemocy i siły, opór wobec autorytetów, napady złości i wściekłości, niszczenie, podpalanie, okrucieństwo wobec zwierząt i ludzi
Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji: dobre relacje z rówieśnikami, może być członkiem grupy nie przestępczej, a jego zachowania występują poza nią.
Zaburzenia opozycyjno - buntownicze. Cechą charakterystyczną tego typu zaburzeń zachowania jest występowanie u dzieci poniżej 9 lub 10 roku życia. Cechuje je obecność nasilonego zachowania buntowniczego, nieposłusznego, prowokującego i nieobecność poważniejszych działań dyssocjalnych lub agresywnych, które naruszają prawo lub prawa innych osób. Zaburzenia to wymaga spełnienia ogólnych kryteriów diagnostycznych dla F91 - nawet szczególnie złośliwe i nieprzyjemne zachowanie nie stanowi podstawy rozpoznania (ICD-10, 2000).
ZABURZENIA EMOCJONALNE
Lęk przed separacją w dzieciństwie. U niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym normalnym zjawiskiem jest okazywanie pewnego lęku w obliczu realnej zagrażającej separacji od osób z którymi są związane. Lęk separacyjny powstaje we wczesnym dzieciństwie i od normalnego lęku różni go niezwykłe nasilenie. Lęk taki może przybierać postać:
nierealistycznego, dominującego zamartwiania się nieszczęściami, które mogłyby spaść na ważne dla dziecka osoby lub strachu, że osoby te wyjdą i nie wrócą;
nierealistycznego, dominującego zamartwiania się, że jakieś nieszczęśliwe zdarzenia, jak: zgubienie się, porwanie, przyjęcie do szpitala lub śmierć, rozdzieli dziecko od najbliższej mu osoby;
utrwalonej niechęci lub odmowy chodzenia do szkoły z obawy przed rozłąką
utrwalonej niechęci lub odmowy kładzenia się spać jeśli nie ma w pobliżu osoby, z którą dziecko jest najbardziej związane,
utrwalonego, utrzymującego się w domu, w ciągu dnia strachu przed przebywaniem samemu, albo bez osoby do której dziecko jest przewiązane;
powtarzających się objawów fizycznych (nudności, bóle brzucha, bóle głowy, wymioty, itp.) w sytuacjach związanych z rozdzieleniem od osoby do której dziecko jest najbardziej przywiązane.
Lęk społeczny w dzieciństwie. Kategorię tę diagnostycznie stosujemy u dzieci przed 6 r. ż. Oraz które są niezwykłe z powodu nasilenia, jak również ze względu na towarzyszące im problemy funkcjonowania społecznego. Dzieci z tymi zaburzeniami przejawiają wobec osób obcych trwały lub nawracający lęk i/albo ich unikają. Taki strach może występować i/lub w stosunku do dorosłych i rówieśników. Unikanie lub strach przed spotkaniami towarzyskimi wykracza poza normę wiekową i prowadzi do upośledzenia kontaktów interpersonalnych.
ZABURZENIA FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ ZWYKLE W DZIECIŃSTWIE LUB W WIEKU MŁODZIEŃCZYM
Mutyzm - brak lub ograniczenie mówienia (ekspresji oralnej) przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma. Wyodrębnia się dwa rodzaje mutyzmu: mutyzm funkcjonalny (psychogenny) oraz mutyzm organiczny. Mutyzm funkcjonalny rozpoznajemy, gdy spełnione są następujące warunki: wykluczona lub mało prawdopodobna dysfunkcja mózgowa; brak zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy; obecność zewnętrznych czynników patogennych o różnym charakterze (np. deprywacja środowiskowa, nieprawidłowa struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia psychiczne typu szoków lub długotrwałe sytuacje stresowe).
Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało. Wymienia się dwa rodzaje mutyzmu funkcjonalnego: mutyzm wybiórczy (selektywny) i mutyzm sytuacyjny oraz mutyzm całkowity.
Mutyzm wybiórczy (selektywny) jest to odmowa mówienia wynikająca z zaburzeń emocjonalnych, pomimo braku uszkodzenia narządu mowy i zachowanej zdolności do mówienia. Nazwa pochodzi od słowa mutus - milczący, niemy. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i w określonych okolicznościach. Dziecko takie rozmawia swobodnie z rodzicami i rodzeństwem w domu, natomiast nie odzywa się do nauczycieli i rówieśników w szkole lub przedszkolu. Taki mutyzm pojawia się zwykle pomiędzy 3 a 5 rokiem życia.
TIKI - to powtarzające się nagle ruchy mięśni lub grup mięśniowych, nie kontrolowane świadomie przez dziecko i nie służące żadnemu celowi (tiki mięśni twarzy i mruganie, grymasy; duże ruchy kończyn i tułowia; tiki oddechowe, np. chrząkanie; tiki wokalne, np. nagłe powtarzanie dźwięków, słów. Zaburzenia powstają m.in. wskutek naśladowania lub utrwalenia się reakcji obronnych; uszkodzenia centralnego układu nerwowego w okresie okołoporodowym; sposobu wyrażania niepokoju przez dziecko, które ma np. zbyt rygorystyczną lub opiekuńczą matkę i nie może wyrazić swojej aktywności.
INNE ZABURZENIA ZACHOWANIA I EMOCJI
Moczenie mimowolne (enuresis) - bezwiedne, niezależne od woli oddawanie moczu w trakcie dnia i/lub w nocy, w okresie kiedy dziecko powinno już kontrolować funkcje pęcherza. Nie należy rozpoznawać moczenia się przed 5 r.ż., ani u dziecka, którego wiek umysłowy nie przekroczył 4 lat i nie jest rezultatem braku kontroli pęcherza spowodowanego zab. neurologicznymi, padaczką czy nieprawidłową budową pęcherza. Samo moczenie mimowolne nie jest chorobą - jest objawem jakiejś nieprawidłowości.
U części dzieci zaburzenia w oddawaniu moczu są wyrazem zaburzeń emocjonalnych. Jest częste u biernych dzieci, które nie potrafią wyrazić gniewu lub stanowczości. Często zdarza się u dzieci niepewnych, lękliwych, które nie były dostatecznie kochane albo których zachowanie jest ograniczane w niezdecydowany, kapryśny sposób. Może to być symptomatyczny wyraz wrogości u biernych dzieci, albo może stanowić jeden z wielu objawów u dzieci chaotycznie wyładowujących wrogie popędy w stosunku do otoczenia.
Mimowolne zanieczyszczanie się kałem (encopresis). Jest znacznie mniej częste niż mimowolne moczenie. Powtarzające się celowe lub mimowolne oddawanie stolca, zwykle o prawidłowej konsystencji w miejscach do celu nieodpowiednich wedle społeczno-kulturowych standardów otoczenia dziecka.. Jednakże większość przypadków jest psychopochodna, a jej etiologię odnajduje się w zakłóceniu stosunków między rodzicami, a dzieckiem.
Encopresis może wystąpić w chwili, gdy przyuczanie do czystości przeradza się
w uporczywą walkę między matką a dzieckiem. Może wystąpić też u dzieci matek nazbyt dbałych o ich wypróżnienia, wciąż podających im leki przeczyszczające
i czopki, dla uregulowania ich trawienia. U bardzo biernych dzieci encopresis może być sposobem wyrażenia ich wrogości w stosunku do gnębiących je rodziców. Encopresis może też wystąpić jako składowa część ogólnej regresji zachowania się u dziecka walczącego o uwagę rodziców z kilkorgiem rodzeństwa. Niekiedy zdarza się też u bardzo zamkniętych w sobie, schizoidalnych dzieci, które uciekają od sprawiającego im ból środowiska interpersonalnego w regresyjny wewnętrzny świat prymitywnych marzeń na jawie.
W niektórych przypadkach, zanieczyszczanie się kałem może towarzyszyć rozmazywanie kału po ciele lub otoczeniu, albo rzadziej wkładanie palców do odbytu lub masturbacja analna.
Bibliografia:
S. Pużyński, J. Wciórka (red. przekładu), Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków - Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo medyczne „Vesalius” Instytut Psychiatrii i Neurologii