Źródła prawa cywilnego

System prawa to ogólny zbiór norm prawnych, które obowiązują w państwie.

Gałąź prawa - obejmują one spójne i uporządkowane wedle przyjętych założeń zespoły norm prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych. Gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których się odnosi, w założeniu swoim w sposób pełny.

Za podstawę podziału systemu na gałęzie przyjmuje się jedno z dwóch kryteriów:

• Przedmiot regulacji prawnej,

• Metodę regulacji prawnej.

Przedmiot regulacji prawnej to stosunek społeczno-gospodarczy podlegający regulacji.

Z punktu widzenia tego kryterium w skład prawa cywilnego wchodzą normy prawne, które regulują stosunki społeczno-gospodarcze o charakterze majątkowym (np. własność i inne prawa majątkowe) oraz niektóre stosunki o charakterze niemajątkowym (np. niemajątkowe stosunki rodzinne, dobra osobiste, autorstwo itp.).

Metody regulacji prawnej - rodzaje:

1. Metoda cywilistyczna

2. Metoda administracyjna

3. Metoda karnistyczna

Metoda cywilistyczna oparta jest na założeniu, że podmioty prawa są sobie równorzędne; nie zachodzi między nimi stosunek podporządkowania, działają na zasadzie autonomii woli, kwestie sporne rozstrzygane są przez niezawisłe sądy.

Metoda administracyjna oparta jest na założeniu, że podmiot prawa (osoba fizyczna lub prawna) nie ma w stosunku do organu administracji publicznej pozycji równorzędnej. Osoba ta pozostaje wobec tego organu w stosunku podporządkowania. Organ ten może określać bez zgody tego podmiotu jego pozycję prawną (np. nakładać określone obowiązki).

Metoda karnistyczna zbliżona jest do metody administracyjnej, jednak różni się od niej zestawem sankcji (kara pozbawienia wolności, grzywna, zakaz wykonywania zawodu itp.)

Kompleksowe akty normatywne - w skład takiego aktu wchodzą normy prawne należące do różnych gałęzi prawa (cywilnego, administracyjnego, karnego), np. Kodeks pracy, Kodeks spółek handlowych itp. W praktyce legislacyjnej na ogół nie przestrzega się czystości gałęziowej aktów prawnych, przeciwnie, bardzo często wydawane są akty prawne o charakterze kompleksowym.

Systematyka prawa cywilnego
Prawo cywilne dzieli się na działy:

• Część ogólna

• Prawo rzeczowe

• Prawo o zobowiązaniach

• Prawo spadkowe

• Prawo rodzinne

• Prawo własności intelektualnej

• Papiery wartościowe

Część ogólna zalicza się tu normy, które regulują zagadnienia wspólne dla wszystkich działów tego prawa. Za wyodrębnieniem tych norm przemawiają względy legislacyjne. Normy te nie muszą być powtarzane w pozostałych częściach prawa. Odnoszą się one nie tylko do instytucji, które uregulowane są w kodeksie cywilnym, lecz także do tych, które znajdują się w ustawach szczególnych.

Prawo rzeczowe w jego skład wchodzą normy, które określają sposoby korzystania z dóbr majątkowych (dobra majątkowe - materialne części przyrody, wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, noszące miano rzeczy). Osobom uprawnionym przysługują wobec tych dóbr określone prawa podmiotowe (bezwzględne, skuteczne wobec wszystkich). Do praw rzeczowych zalicza się np. własność, wieczyste użytkowanie, służebności, zastaw, hipotekę.

Prawo o zobowiązaniach normuje ono stosunki prawne, w następstwie, których powstają wierzytelności (wierzytelność - prawa podmiotowe względne, skuteczne w stosunku o określonej osoby). Prawo o zobowiązaniach reguluje wymianę dóbr oraz ustala zasady odpowiedzialności za wyrządzone szkody. W części szczególnej tego działu prawa uregulowane są poszczególne typy umów.

Prawo spadkowe określa zasady przejścia praw i obowiązków majątkowych osoby zmarłej na spadkobierców. Spadkobiercy nie dziedziczą praw niemajątkowych osoby zmarłej (np. praw rodzinnych, dóbr osobistych itp.) oraz majątkowych praw zbywalnych (np. służebność osobista).

Prawo rodzinne uregulowane jest odrębnym kodeksem (ustawa z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy - KRO). W skład tego prawa wchodzą normy, które regulują stosunki prawne wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, przysposobienia oraz opieki i kurateli.

Prawa własności intelektualnej uregulowane odrębnymi ustawami. Obejmują wytwory działalności naukowej, literackiej i artystycznej, a także wynalazki, wzory użytkowe czy znaki towarowe.

Papiery wartościowe Np. weksle, czeki, obligacje, akcje na okaziciela.

Papier wartościowy jest dokumentem stwierdzającym istnienie wierzytelności. Przeniesienie takiej wierzytelności następuje przez przeniesienie własności dokumentu i jego wydanie.

- Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936r. Prawo wekslowe

- Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936r. Prawo czekowe

- Ustawa z dnia 29 czerwca 1995r. o obligacjach

Źródła prawa cywilnego - pojęcie

Źródło prawa - termin wieloznaczny. Posiada kilka znaczeń:

1. warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, które kształtują treść prawa.

2. wola organu, który ustanawia prawo.

3. decyzje prawotwórcze organu państwa, w wyniku których powstają normy prawa.

Art. 87 Konstytucji RP

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Rodzaje źródeł prawa wg Konstytucji

1. Konstytucja

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. Rozporządzenia

5. Akty prawa miejscowego

Konstytucja

Jest najważniejszym prawem RP (art. 8 ust 1 ).

Znajduje bezpośrednie zastosowanie (art. 8). W konsekwencji nie jest więc konieczne aby jej postanowienia były transportowane do zwykłych ustaw.

Jej przepisy mogą stanowić wyłączną podstawę do zrekonstruowania normy prawnej tylko wtedy, gdy w wystarczającej mierze wskazują kto, w jakich okolicznościach, jak ma postąpić. Są to jednak przypadki raczej rzadkie, jeśli chodzi o regulacje stosunków cywilnoprawnych.

Przepisy Konstytucji powinny być uwzględniane łącznie z przepisami innych aktów prawotwórczych, a więc i wówczas, gdy same ze względu na ich ogólnikowość nie stanowią dostatecznej podstawy do zrekonstruowania normy postępowania.

Walor powszechnie obowiązującego prawa mają również orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego wskazujące na wyeliminowanie z systemu prawnego określonego przepisu lub przepisów (art. 190 Konstytucji).

Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r.

Podstawowy zbiór przepisów prawa cywilnego, stanowi ich trzon. Jest zrównany z każdą inną ustawą

Wszedł w życie 1 stycznia 1965r.

Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg:

1. Części ogólnej

2. Prawa rzeczowego

3. Prawa zobowiązaniowego (części ogólnej i części szczególnej poświęconej poszczególnym umowom)

4. Prawa spadkowego

Szereg norm prawa cywilnego jest zawartych również w ustawach szczególnych.

Przykładowe ustawy szczególne to:

1. Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali

2. Ustawa z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych

3. Ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców

4. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami

5. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

6. Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych

Rozporządzenia

Cel: Funkcja wykonawcza; Rozwinięcie i konkretyzacja przepisów ustawowych

Nie mogą być sprzeczne z przepisami ustaw.

Warunkiem ich obowiązywania jest publikacja w Dzienniku Ustaw.

Rozporządzenia mogą wydawać określone w Konstytucji organy władzy publicznej:

1. Prezydent RP,

2. Rada Ministrów,

3. Prezes RM,

4. Ministrowie kierujący działem administracji rządowej,

5. przewodniczący komitetów określonych w ustawach,

6. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Upoważnienie zawarte w ustawie - Rozporządzenia mogą być wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie (art. 92 ust 1 Konstytucji). Powinno ono określać: organ upoważniony do wydania konkretnego rozporządzenia, wskazanie przedmiotu regulacji z uwzględnieniem wykonawczej funkcji rozporządzenia wobec ustawy i wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.

Umowy międzynarodowe - Są to umowy, które Polska podpisała i ratyfikowała. Mogą mieć charakter dwustronny lub wielostronny. Ogłaszane są w Dzienniku Ustaw i uzyskują moc obowiązującą na równi z ustawami.

Akty prawa miejscowego - normy powszechnie obowiązujące na określonym terenie. Np. ustalają one ceny na świadczone przez gminę usługi komunalne.

Prawo zwyczajowe - faktem prawotwórczym jest w takim przypadku praktyka stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania.

Np. Art. 56 k.c. czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

Prawo Unii Europejskiej Od 1 maja 2004 roku

Podział prawa UE

1. prawo pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego

2. prawo wtórne - stanowione przez instytucje Unii.

W razie konfliktu norm prawnych z zakresu prawa pierwotnego i prawa wtórnego, pierwszeństwo przysługuje prawu pierwotnemu.

Źródła prawa UE

1. Rozporządzenia

2. Dyrektywy

3. Decyzje

4. Opinie

5. Zalecenia

Podstawowymi aktami stanowionymi przez UE w zakresie stosunków cywilnoprawnych są:

- Rozporządzenia, które znajdują bezpośrednie zastosowanie w Polsce i dlatego nie mogą być przejmowane przez prawo krajowe;

- Dyrektywy, które wymagają wdrożenia (implementacji) przez właściwe organy państwa polskiego - do polskiego porządku prawnego. Państwo polskie jest zarazem obowiązane wydać odpowiednie akty normatywne (w zasadzie ustawy) wdrażające postanowienia dyrektyw.

Nie da się uniknąć sytuacji, gdy drogą wykładni nie będzie można uchylić sprzeczności między prawem unijnym a prawem krajowym. W przypadku takim pierwszeństwo zastosowania ma prawo unijne. Nie znaczy to że norma krajowa traci ważność z mocy prawa. Państwo polskie powinno doprowadzić do usunięcia z polskiego porządku prawnego normy niezgodnej z prawem unijnym.

Struktura normy prawnej

 Hipoteza

Dyspozycja

Sankcja

Hipoteza wskazuje adresata oraz okoliczności zastosowania normy

Dyspozycja określa normatywny skutek prawny, a zwłaszcza nakazane zachowanie się adresata normy. Wyznacza uprawnienia lub obowiązki adresata normy.

Sankcja określa w jaki sposób powinny zareagować organy państwowe w razie niezastosowania się adresata do dyspozycji normy. Prawna konsekwencja zachowania się niezgodnego z dyspozycją to np. odszkodowanie, nieważność czynności prawnej, egzekucja świadczenia

Przepis prawny - określona jednostka redakcyjna aktu normatywnego, np. artykuł, paragraf, punkt.

Norma prawna - generalna i abstrakcyjna reguła postępowania, która określa adresata, ustala sposób jego zachowania się oraz wyznacza konsekwencje prawne naruszenia dyspozycji normy.

Obowiązywanie norm prawa cywilnego

Każda norma prawna musi być uznana za obowiązującą, jeżeli zostaną spełnione równocześnie następujące warunki:

1. Została ustanowiona przez organ, któremu przysługuje odpowiednia kompetencja prawotwórcza,

2. Ustanowiono ją w odpowiednim trybie i we właściwej formie,

3. Weszła w życie,

4. Nie została uchylona,

5. Nie jest sprzeczna z normą wyższej rangi.

Obowiązywanie norm w przestrzeni - Norma prawna obowiązuje na określonym terytorium.

Jeżeli została ustanowiona przez centralny organ państwa, obowiązuje na całym terytorium tego państwa.

W skład terytorium państwa wchodzi:

- Przestrzeń lądowa,

- Przestrzeń wodna

- Przestrzeń powietrzna.

Przestrzeń lądowa obejmuje nie tylko powierzchnię ziemi, lecz także wszystko to, co jest pod i nad powierzchnią ziemi.

Przestrzeń wodna obejmuje rzeki, jeziora, zbiorniki wodne, a także określony pas morza.

Przestrzeń powietrzna nie jest prawnie ograniczona, praktyka idzie w kierunku wyodrębnienia tzw. przestrzeni kosmicznej, która miała by być dostępna dla wszystkich.

Statki morskie i powietrzne - Niektóre przepisy prawa za terytorium państwa uznają również jego statki morskie i powietrzne, niezależnie od tego jakie jest ich aktualne położenie.

Obowiązywanie norm co do osób

Art. 1 k.c. normy prawa cywilnego stosuje się do osób fizycznych i osób prawnych

Przepis ten nie wyczerpuje całego kręgu adresatów. Normy te znajdują bowiem zastosowanie również do organizacji, które nie są osobami prawnymi, jednakże są uznawane za podmioty gospodarcze (np. spółki cywilne);

Normy polskiego prawa cywilnego stosuje się nie tylko do polskich podmiotów prawa, lecz także do podmiotów zagranicznych, jeżeli wchodzą one w określone stosunki prawne na terenie Polski.

Obowiązywanie norm w czasie

Przed zastosowaniem danej normy prawnej do oceny określonego faktu wyjaśnienia wymagają 3 kwestie:

1. Od kiedy norma zaczęła obowiązywać;

2. Czy nie utraciła mocy obowiązującej przed zaistnieniem faktu poddawanego ocenie prawnej

3. Czy norma prawna, która utraciła moc obowiązującą (została uchylona) może być do określonych zdarzeń stosowana dalej.

Norma prawna zaczyna obowiązywać z chwilą wejścia w życie. Moment jej wejścia w życie uzależniony jest od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim lub innym dzienniku urzędowym.

Ustawy i rozporządzenia - Ogłaszane w dzienniku ustaw. Ogłoszenie jest warunkiem ich wejścia w życie.

Uchwały i zarządzenia naczelnych organów administracji państwowej - Ogłaszane są w Monitorze Polskim. Ogłoszenie nie jest warunkiem ich wejścia w życie

Na każdym Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim jest oznaczony dzień jego wydania. Dzień ten jest dniem prawnego ogłoszenia aktów prawnych zamieszczonych w danym numerze dziennika.

Akty prawne ogłaszane w Dz.U i M.P. wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba, że same te akty stanowią inaczej.

Wydawanie obu tych dzienników urzędowych należy do Prezesa Rady Ministrów

Vacatio legis - Okres między ogłoszeniem aktu prawnego a jego wejściem w życie. Można ten okres wydłużyć ponad 14 dni lub też przyjąć, że akt prawny wchodzi w życie z chwilą ogłoszenia. W okresie vacatio legis normy prawne nie są stosowane, stosuje się je dopiero po upływie tego okresu.

Norma prawna przestaje obowiązywać jeżeli

1. Upłynął okres, w którym z woli prawodawcy miała obowiązywać;

2. Została uchylona tzw. klauzulą derogacyjną np. o brzmieniu „traci moc”, „uchyla się”

3. Weszła w życie nowa norma i uregulowała to samo zagadnienie w inny sposób.

W ostatnim przypadku stara norma nie traci mocy obowiązującej, jeżeli nowa norma ma niższą rangę lub też należy do kategorii norm ogólnych, a stara norma ma charakter szczególny

Lex retro non agit - ustawa nie działa wstecz

Art. 3 k.c. ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu

Prawo intertemporalne

Jeśli powstanie wątpliwość, którą normę starą czy nową należy stosować do oceny stosunku prawnego powstałego pod rządem starej normy i trwającego dalej pod rządem nowej normy to podstawą rozstrzygania takich wątpliwości jest prawo międzyczasowe (intertemporalne). Normy tego prawa najczęściej zamieszczane są w tzw. przepisach przechodnich lub przejściowych.

Jeżeli przepisów przechodnich nie ustanowiono albo nie usuwają one w sposób dostateczny sprzeczności między nowymi a starymi normami prawa to należy mieć na uwadze podział stosunków prawnych na tzw. stosunki trwałe i nie mające waloru trwałości.

Do skutków prawnych wynikających z trwałego stosunku prawnego, powstałych po wejściu w życie nowej normy prawnej, powinna być stosowana nowa norma (np. podwyższony tą normą czynsz powinien być płacony od momentu wejścia jej w życie w nowej wysokości)

Do skutków prawnych wynikających ze stosunku prawnego nie mającego waloru trwałości powinny być stosowane przepisy dotychczasowe, pod rządem których owe skutki występują (np. przy umowie sprzedaży obowiązywać będzie dalej cena ustalona pod rządem starej normy, mimo że nowa norma wprowadza inną cenę).

---