Teoria postmodernistyczna
Jednym z najważniejszych współcześnie zjawisk jest malejące znaczenie państwa (the declining salience of the state), a tymczasem logika administracji publicznej zakłada, że:
istnieje państwo narodowe (nation-state)
funkcjonariusze publiczni są agentami państwa i interesu publicznego
Jacek Czaputowicz, Zarządzanie w administracji publicznej w dobie globa-lizacji, (w:) Administracja publiczna. Wyzwania w dobie integracji europej-skiej, Europejski Instytut Administracji Publicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008:
Władza państwa, i w związku z tym jego suwerenność, „wycieka” lub „wyparowuje” na zewnątrz, do organizacji ponadnarodowych lub podmiotów pozapaństwowych, takich jak przedsiębiorstwa transnarodowe lub społeczeństwo obywatelskie. Przypadek ten dobrze oddaje metafora przekłutego balonu.
Obywatele w coraz większym stopniu kwestionują władzę państwową i przenoszą swoją lojalność na wewnątrzpaństwowe grupy społeczne, etniczne, religijne i regionalne; suwerenność państwa „zapada się”. Przypadek ten dobrze oddaje metafora zapadającego się domku z kart.
H. George Frederickson, Kevin B. Smith, The Public Administra-tion Theory Primer, Westview Press 2003:
państwo jest miejscem, terytorium fizycznym z granicami
państwo jest szczególną historią, społeczną konstrukcją rzeczywistości i używaną (tak czy inaczej) przeszłością
państwo obejmuje założycielskie mity, które nabierają dużego znaczenia
państwo jest często „podtrzymywane” przez tradycyjnego czy dziedzicznego wroga
państwo jest wykonywaniem władzy w postaci legitymowanych suwerennością państwa działań
państwo opiera się na możliwości opodatkowanie swoich mieszkańców
państwo powinno zagwarantować swoim mieszkańcom porządek, stabilność, przewidywalność i tożsamość
Postmoderniści uważają, że wszystkie powyższe cechy państwa ulegają zmianie.
Granice na przykład są przenikalne dla ludzi, pieniędzy, chorób i zanieczyszczeń. Ludzie są coraz bardziej mobilni, coraz mniej przywiązani do jednego miejsca i narodu. Biznes staje się coraz bardziej globalny. Wiele współczesnych transakcji ma dzisiaj charakter wirtualny, dokonuje się drogą elektroniczną i bez respektu dla granic państwowych (stąd zresztą są one trudniejsze do uregulowania i… opodatkowania).
Jeżeli postmodernistyczna krytyka państwa-narodowego jest nawet tylko częściowo trafna, to ma jednak istotne implikacje dla administracji publicznej:
dla kogo istnieje administracja publiczna jeżeli suwerenność państwa staje się wątpliwa?
jak zareaguje administracja publiczna na zmianę porządku konstytucyjnego państwa narodowego powodowaną przez globalizację?
H.G. Frederickson, K.B. Smith:
Postmodernistyczna administracja publiczna stopniowo odejdzie od logiki budowy państwa i koncentracji coraz większych możliwości gospodarczych czy suwerenności na rzecz:
poszukiwania kompatybilności między wieloma instytucjami
znalezienia międzyjurysdykcyjnej konwergencji
poszukiwania procedur, które ułatwią opracowanie powszechnie akceptowanych procesów decyzyjnych i reguł
Metodologia badań empirycznych teorii postmodernistycznej
otoczenie naturalne;
badania należy prowadzić
w otoczeniu czy kontekście naturalnym
zainteresowanie człowiekiem
wykorzystanie wiedzy dorozumianej (intuicji, odczuć itp.)
wykorzystanie metod jakościowych
celowy dobór próby (grupy osób) badawczej
indukcyjna analiza danych
uzasadniona teoria
wyłaniająca się struktura badań
wynik uzyskany w sposób negocjacyjny
przedstawienie wyników badań w konwencji case study
interpretacja idiograficzna
ostrożna aplikacja
ogniskowo ustalone granice badań
specjalne kryteria trafności ustaleń
Wojciech Taras, Nauka administracji - nauką idiograficzną czy no-motetyczną? (w:) Nauka administracji wobec wyzwań współczesnego państwa prawa. Międzynarodowa Konferencja Naukowa Cisna 2-4 czerwca 2002 r., red. Jan Łukasiewicz, Oddział rzeszowski TNOiK, Rzeszów 2002, s. 109 i n.
Rozważania pragnąłbym rozpocząć od przypomnienia jednego z dogmatów pozytywizmu: wszystkie nauki mają taką samą istotę wzorowaną na przyrodoznawstwie, w związku z czym tzw. nauki humanistyczne należy upodobnić do nauk ścisłych albo też odmówić im statusu nauki w ogóle. Myśl, że przyrodoznawstwo niesie w sobie adekwatny model uprawiania wszelkiej nauki została zakwestionowana natychmiast po jej wyartykułowaniu. (…) Pozytywistyczny model nauki administracji zakwestionował (…) W. Windelband stwierdzając, iż różnica pomiędzy gałęziami nauki nie leży wcale w ich przedmiocie, ale w metodzie badawczej. Nauki nomotetyczne charakteryzuje ogólność, wielokrotna powtarzalność i dążenie do budowania konstrukcji, zaś nauki idiograficzne są bardziej konkretne, jednostkowe
i indywidualne, więcej w nich rzeczywistości. W konsekwencji jeden i ten sam przedmiot może być w każdym przypadku badany na dwa wskazane powyżej sposoby, z tym ze jedna nauka stara się ustalić prawa, a druga fakty.
W tym samym czasie H. Rickert uznał, że każda dziedzina naukowa zajmuje określoną postawę: generalizującą lub indywidualizującą, dlatego wyboru przedmiotu badań dokonuje podmiot badający. (…)
Ośmielę się (…) poddać pod osąd i dyskusję propozycję zredukowania nauki administracji do roli nauki idiograficznej
i traktowania jej jako nauki pomocniczej w stosunku do historii, politologii, socjologii
i nauki prawa administracyjnego.
Jan Jeżewski (ur. 1938):
Nauka administracji jest nauką społeczną, złożoną, empiryczną, badającą administrację rzeczywistą (praktycznie istniejącą) w danym miejscu i czasie w jej wszechstronnych uwarunkowaniach, z dążeniem do ukazania (konstatacji) stanu istniejącego, formułowania wynikających z niego dyrektyw praktycznych i konstruowania uogólnień teoretycznych.
2