Przemiana bohatera romantycznego w twórczości Adama Mickiewicza.
Pierwsza przemiana bohatera dotyczyć będzie Gustawa z III części
„Dziadów” Adama Mickiewicza, który przemienia się w Konrada.
Utwór zatytułowany jest „Dziady. Poema. Część III” . Tą część
poeta napisał wiosną 1832 r. w Dreźnie, dlatego noszą nazwę
„dziadów drezdeńskich”. W tymże roku opublikował je w Paryżu jako
tom IV „Poezyj”. Z powodu kolejności druku ta część jest częścią III.
Kiedy w 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe, Adam
Mickiewicz z niewiadomych do dziś przyczyn nie wziął udziału. Z
tego powodu oskarżano go o tchórzostwo , co bardzo boleśnie przeżył.
Wydaje się, że III część „Dziadów” jest próbą rozliczenia się poety z
samym sobą, z niewątpliwie odczuwanymi wyrzutami sumienia.
Głównym bohaterem jest Gustaw - Konrad. Jest on pełnym pychy
i przekonania o własnej wybitności romantykiem, poetą chcącym
przewodzić narodowi i zbawić ludzkość. Jego indywidualizm i pocz
ucie misji łączy się z ogromnym cierpieniem. Konrad wie, że stoi
przed zadaniem, które go przerasta, jednak dla sprawy narodu jest
gotów poświęcić swoje życie, wystąpić przeciw Bogu i skazać swoją duszę
na potępienie. Od Boga domaga się „rządu dusz”, czyli możliwości
rządzenia ludzkimi uczuciami, pragnie też poznać i zrozumieć sens
przyszłych dziejów.
Przemiana bohatera dokonuje się w prologu, gdzie przedstawiona
jest cela więzienna. Więzień śpi wsparty na oknie, obok niego Anioł
Stróż. Więzień to młodzieniec o szczególnej osobowości „Niedobre,
nieczułe dziecię”. Matka strzegła go od pokusy i przygody. Anio
nieraz zstępował z nieba do ich cichej chatki i stawał na dworze
młodzieńca i zabierał jego duszę w kraj wiecznego światła, do nieba
. „przyszłe szczęście głosił”, a czasem gorzko nad nim płakał.
Więzień będzie z woli Boga oddany w ręce nieprzyjaciół, potem
będzie wolny. Lecz on wie co to znaczy być wolny z ręki
Moskwicina. Jednak pozostanie śpiewakiem, poetą. I z tej jednej
broni się nie wybronił.
W chwili napięcia emocjonalnego więzień pisze na ścianie
łaciński napis:
D.O.M.
GUSTAVUS
OBIT M.D. CCC. XXVIII
CALENDIS NOVEMBRIS
Część drugą ściany pisze podobnie
HIC NATUS EST
CONRADUS
M.D. CC. XVII
Co znaczy: umarł Gustaw a narodził się Konrad. Stało się to woli
Boga najważniejszego i najwyższego 1 listopada 1830 roku, w
czasie gdy duchy zmarłych chodzą po świecie.
Ów więzień to Gustaw z IV części „Dziadów”. Już w II części
pojawia się w postaci upioru. Scena rozgrywa się na granicy dnia
i nocy, rzeczywistości i snu, w sferze boskiej. W taką noc mogła
by się ujawnić boska moc człowieka. Gustaw Konrad kończy swój
monolog słowami: „Ludzie, każdy z was mógł być samotny,
więziony, myślą i wiarą zwalczać i podziwiać tron”.
Drugim romantycznym bohaterem, w którym dokonała się
wewnętrzna przemiana jest Jacek Soplica z „Pana Tadeusza” Adama
Mickiewicza.
Adam Mickiewicz napisał „Pana Tadeusza” w latach 1832-1834,
kiedy przebywał na emigracji w Paryżu. Był to okres, kiedy polska
emigracja szarpana wewnętrznymi sporami wzajemnie obwiniała się
o klęskę powstania listopadowego. Przypatrujący się z
prz4erażeniem tym kłótnią Mickiewicz postanowił napisać poemat
z kraju lat dziecinnych, aby choć na chwilę zapomnieć o troskach
emigranta. Innym powodem była tęsknota, za Litwą, Arkadią
dzieciństwa opiewającą w piękną przyrodę, wspaniałych przodków,
którzy potrafili zebrać się i wspólnie walczyć, gdy zagrażał wróg.
Utwór został również napisany „ku pokrzepieniu serc”, by pocieszyć
przygnębionych klęską powstania rodaków i na nowo wskrzeszać w
nich nadzieję odzyskania niepodległości.
Jacek Soplica jest typem bohatera dynamicznego, ewoluującego,
przeżywającego wewnętrzny przełom w miarę rozwoju akcji utworu.
Szereg cech tej postaci nasuwa skojarzenia z typowym bohaterem
romantycznym, znanym chociażby z kart „Konrada Wallenroda”
czy chociażby z III części „Dziadów”.. Młody Jacek Soplica
jest człowiekiem niezależnym, mającym poczucie własnej wartości
i nieprzeciętności, a przy tym samotnym, działającym w pojedynkę
W sposób zdecydowany wyróżnia się z tłumu, ma szansę w życiu
osiągnąć znacznie więcej niż zwykli śmiertelnicy. Niczym bohater
bajroniczny, Jacek działa motywowany wysokimi pobudkami ,
wielką, romantyczną i nieszczęśliwą miłością, która okaże się
uczuciem fatalnym w skutkach. Zawód miłosny i wywołana nim
nienawiść popchną Jacka do zabójstwa. Po śmierci Stolnika bohater
będzie skłócony i z samym sobą i ze światem , nie będzie mógł
odzyskać spokoju wewnętrznego, nie pozwoli mu na to sumienie.
Niezwykle ważnym momentem w życiu Jacka będzie wewnętrzna
przemiana, jaka dokona się w duszy bohatera. Próba odkupienia win,
pokuta i pokora - to cechy nowego, odrodzonego jako ksiądz
Robak bohatera. Skromny, pełen pokory zakonnik przestaje działać
w pojedynkę, staje się częścią ogromnego mechanizmu. Jacek
Soplica odtąd będzie służył wielkiej idei odzyskania niepodległości
, jako jeden z wielu anonimowych emisariuszy rządu emigracyjnego
, będzie agitował, organizował ludzi, przygotowywał grunt pod
przyszłe powstanie przeciw zaborcy.
Trzecim bohaterem jest Alf-Walter z „Konrada Wallenroda”
Adama Mickiewicza, który przemieni się w Konrada.
Konrad Wallenrod jest drugim po „sonetach krymskich”
dziełem Adama Mickiewicza, które powstałe w Rosji w czasie
jego przymusowego pobytu w tym kraju w latach 1824-1829.
Tytułowy bohater poematu „Konrad Wallenrod „ przez całe
niemal życie zmuszony jest do noszenia maski, do ukrywania swoich
uczuć i myśli. Jako dziecko zostaje porwany z Litwy przez Krzyżaków
i wychowywany przez obcych, w obcej mu kulturze, ma zgodnie
z założeniami wyrastać na wroga swoich rodaków. Jedynie dzięki
przypadkowi, opiece starego wajdeloty Alf-Walter nie utracił
narodowej tożsamości.
Od najwcześniejszych lat jego emocje targane są skrajnymi
uczuciami - miłości do Litwy, do Halbana i nienawiści dla Krzyżaków
i Winrycha.
Walter musi porzucić żonę, gdyż „szczęścia w domu nie znalazł,
bo go nie było w ojczyźnie”. Jego poczucie obowiązku wobec
ojczyzny determinuje jego życie osobiste. Od początku jest jednak
świadom, że jego wybór wiąże się z wewnętrznym konfliktem sumienia.
Przeistoczenie w Wallenroda zmusza go nałożenia kolejnej
maski, wymaga odwagi, przebiegłości i samozaparcia. Tragedia
Konrada rozgrywa się przede wszystkim w sferze moralnej. Jego
poświęcenie jest heroiczne. Dla wyższego celu, dla dobra ojczyzny
poświęca wszystko- miłość kobiety, własny honor i dobre imię.
Walka którą podejmuje jest całkowicie sprzeczna z jego własnymi
poglądami na etos rycerski, uczciwość, szlachetność, sprzeczna jest
również z przyjmowanymi przez Konrada zasadami
chrześcijańskimi. By zwyciężyć wroga, on rycerz, musi upodlić się
i poniżyć we własnych oczach, musi kłamstwem i zbrodnią zaskarbić
sobie zaufanie innych, których doprowadzi do zakłady. On kochający
mąż, musi opuścić wybraną kobietę swego życia i zapomnieć o niej
, musi sprzeniewierzyć się wyznawanym zasadom chrześcijańskim.