09.11.2010r.

Chirurgia ogólna

Wykład V

Aseptyka i Antyseptyka

Aseptyka - Jest to postępowanie mające na celu zachowanie jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska np. otwartej rany operacyjnej czyli otrzymanie tzn. bakteriologicznej jałowości. Wszystko co będzie stykać się z raną musi być jałowe tzn. pozbawione bakterii, wirusów i grzybów.

Twórca aseptyki jest węgierski lekarz położnik Ignaz Semmelweis, który w 1847 roku skutecznie przeprowadził kampanię w sprawie dezynfekcji rąk roztworem chloru w klinikach położniczych.

W krótkim czasie udało się zmniejszyć śmiertelność o połowę wśród rodzących kobiet.

Aseptyczność jest to stan, w którym pomieszczenia, środki opatrunkowe, leki, narzędzia chirurgiczne i ręce operatora są wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych.

Zapewnia to dokładne mycie i dezynfekowanie dłoni oraz stosowanie przez zespół operacyjny wyjałowionych masek, fartuchów, rękawiczek, narzędzi oraz odpowiednie przygotowanie Sali operacyjnej ( mycie, sterylizowanie sal poprzez naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, powietrze jest przepuszczalne przez filtr zanim trafi do Sali operacyjnej ) i pola operacyjnego.

Oznacza to także działania, zabezpieczające przed zakażeniem. Aseptyka ma też zastosowanie np. w badaniach laboratoryjnych, w produkcji leków, żywności itp.

Podstawową metodą przygotowującą do aseptyki to sterylizacja

STERYLIZACJA to zabiegi umożliwiające uzyskanie bakteriologicznej jałowości. Pozwalają one uwolnić przedmioty od drobnoustrojów chorobotwórczych i/lub ich przetrwalników, powodują nieodwracalną inaktywację wirusów.

W dalszym znaczeniu, zgodnie z obowiązującymi w tej mierze przepisami i normami, sterylizacja nie ogranicza się tylko do samego zniszczenia drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające i następowe postępowanie, tj.:

1. Sposób przygotowania materiałów (odpowiednia dezynfekcja i opakowanie )

2. Prawidłowo prowadzony proces sterylizacji ( właściwe ułożenie w komorze sterylizatora, kontrola procesu sterylizacji )

3. Przechowywanie (warunki, które wykluczają możliwość wtórnego zanieczyszczenia).

METODY STERYLIZACJI

Wyróżniamy trzy grupy metod pod względem skuteczności sterylizacji :

1. metody fizyczno - termiczne

2. metody fizyczne, nietermiczne

3. metody chemiczno - fizyczne

ad:

1. metody fizyczno - termiczne

- sterylizacja parą wodną ( autoklaw )

- sterylizacja suchym gorącym powietrzem ( sterylizator suchy )

2. metody fizyczne, nietermiczne

- sterylizacja za pomocą promieni jonizujących. Wykorzystuje się promieniowanie gamma. Stosuje się do: sterylizacji materiałów opatrunkowych, strzykawek i igieł jednorazowego użytku, zestawów kroplówkowych, elementów z gumy i tworzyw sztucznych, odzieży ochronnej.

- sterylizacja filtracyjna

Filtry są przeznaczone do zatrzymywania bakterii i grzybów, a w przesączu pozostają wirusy.

3. metody chemiczno - fizyczne

- sterylizacja gazowa - tlenkiem etylenu

- sterylizacja formaldehydowa

Antyseptyka

Jest to postępowanie odkażające

( gr. anti - przeciw skepsis - gniciu ),

Mające na celu niszczenie drobnoustrojów

Na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach. W przeciwieństwie do dezynfekcji, antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.

Celem antyseptyki jest zapobieganie kolonizacji lub zakażeniu przez przywrócenie jałowości zakażonym przedmiotom lub ranom, w wyniku stosowania preparatów bakteriobójczych.

Twórcą antyseptyki był Lister ( fenol do mycia narzędzi i ran ).

Zalecał stosowanie tego środka w czasie zabiegów i operacji w formie rozpylonego aerozolu (1867).

Dzięki temu śmiertelność operacji przepukliny z 78% spadła do 10%

Dezynfekcja

Są to zabiegi polegające na niszczeniu, tj. obniżeniu liczny drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się na powierzchni przedmiotów lub ich wnętrzu w stopniu takim, że nie stworzą niebezpieczeństwa zakażenia.

Odkażanie uzyskuje się przez:

1. Zabicie drobnoustrojów, zahamowanie ich rozwoju, a szczególnie ich przetrwalników

2. osłabienie ich zjadliwości

3. usunięcie mechaniczne z powierzchni przy użyciu środków chemicznych.

Tak więc w wyniku dezynfekcji zniszczeniu mogą ulec :

Najbardziej wrażliwe wegetatywne formy bakterii, grzyby chorobotwórcze, mniej wrażliwe prątki gruźlicy, wirusy bezotoczkowe oraz najmniej wrażliwe formy przetrwalników ( spory ).

W dezynfekcji wykorzystuje się metody fizyczne i chemiczne :

1. metody fizyczne

2. metody chemiczne

ad:

1. metody fizyczne

1. Termiczne czyszczenie i dezynfekcja narzędzi nazywana jest DEKONTAMINACJĄ. Dezynfekcja wrzącą wodą przez gotowanie 30 min - niszczy wegetatywne formy bakterii, nie działa na HBV polecana do : dezynfekcji tkanin np. belizny.

-podgrzana woda ( 80-100 st. C - czas ekspozycji 10-30 minut )

-para wodna przepływająca ( 100 st. C - czas ekspozycji 10-30 minut )

-para wodna o obniżonym ciśnieniu ( 105 st. C - czas 15minut )

2. metody nietermiczne

-filtracja jako metoda separacji drobnoustrojów stosowana jest głównie podczas produkcji leków i szczepionek coraz częściej do czyszczenia wody w otoczeniu chorych szczególnie zagrożonych zakażeniem, do oczyszczania powietrza z drobnoustrojów w instalacjach nawiewowych w pomieszczeniach „czystych” lub „czystych” stołach roboczych.

-UV. Działanie promieni UV polega na pochłanianiu kwantów promieniowania (fotonów ) przez funkcjonalnie ważne cząstki mikroorganizmów. Ze względu na ograniczoną przenikliwość UV stosuje się je do dezynfekcji powietrza lub czystej wody.

2. metody chemiczne

1. alkohole

2. aldehydy

3. fenole

4. środki utleniające

5. chlorowce

6. środki powierzchniowo czynne

3. metody chemiczno - termiczne ( połączenie wilgotnego gorącego powietrza ze środkiem dezynfekcyjnym w automatycznym urządzeniu do dezynfekcji. )

Zarówno w przypadku sterylizacji i dezynfekcji, metodami z wyboru są metody termiczne.

MECHANIZM DZIAŁANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH:

1. uszkodzenie ściany i błony komórkowej - np. Detergenty, czwartorzędowe związki amoniowe, kwasy, fenole, zasady.

2. koagulacja białek - głównie chodzi o enzymy, których unieczynnienie prowadzi do śmierci np. alkohole, fenole, czwartorzędowe związki amoniowe.

3. zablokowanie wolnych grup sulfhydrylowych - enzymy zawierające tę grupę mogą działać tylko w wolnej zredukowanej formie: jeżeli grupa -sh zostanie zablokowana np. czynnik utleniający następuje uszkodzenie lub śmierć komórki np. środki i utleniające : preparaty jodowe, preparaty zawierające metale ciężkie.

4. uszkodzenie kwasów nukleinowych - barwniki zasadowe jak fiolet krystaliczny, zieleń brylumtuwa? tworzą sole z kwasami nukleinowymi mikroorganizmów: używane jako antyseptyki jamy ustnej, ran, promienie UV - absorbowane przez DNA, RNA, białko, wolne zasady purynowe i pirymidynowe działają mutagennie i hamują podziały komórkowe bakterii.

Zabiegi antyseptyczne rąk

Na powierzchni rąk znajduje się flora przejściowa ( łatwo usuwalna przez mycie rąk z mydłem ) i flora osiadła ( trudna do usunięcia sposobami mechanicznymi; trzeba używać antyseptyków ).

Spośród antyseptyków używamy głównie alkoholi z uwagi na ich przenikanie w głąb skóry oraz krótki czas działania.

Wyróżniamy dezynfekcję bieżącą chirurgiczną rąk:

- dezynfekcja bieżąca rąk

Usuwa florę przejściową; stosowana przy używaniu rękawic niesterylnych. Jest to mycie rąk wodą z mydłem przez ok. 1 minute > wcieranie jałowym ręcznikiem > dezynfekcja higieniczna (30sek. Ok. 3ml. Alkoholowego środka). Przed przystąpieniem do następnego pacjenta trzeba zdjąć rękawice i przeprowadzić dezynfekcję higieniczną lub mycie higieniczne zależne od wskazań.

3

---