PROBLEMY TRANSPLANTACJI, Uczelnia SUM, immunologia


PROBLEMY TRANSPLANTACJI

RYS HISTORYCZNY

Przeszczepy skóry stosowano w leczeniu wielu rannych w czasie drugiej wojny światowej. Obecnie wiadomo, że przeszczepianie obcych narządów/tkanek powoduje zwykle ich odrzucenie, jeżeli wcześniej nie zostanie wykonane typowanie tkankowe i nie zastosuje się immunosupresji. Wczesne doświadczenia na myszach wykonane w latach 50 i 60 wyjaśniły rolę antygenów zgodności tkankowej w odrzucaniu przeszczepu. Transplantacje są obecnie uznaną metodą leczenia i rutynowo wykonuje się przeszczepy narządów i tkanek.

RODZAJE PRZESZCZEPÓW

Tkanki/narządy przeszczepiane w obrębie tego samego organizmu ( autologiczne) nie są obce dla układu odpornościowego i dlatego nie ulegają odrzucaniu. Mogą być przeszczepiane między osobnikami tego samego gatunku różnymi genetycznie ( allogeniczne) lub między osobnikami odmiennych gatunków ( ksenogeniczne). Przeszczepy wykonywane u ludzi to najczęściej przeszczepy allogeniczne, lecz dużo uwagi poświęca się ostatnio przeszczepom ksenogenicznym.

NAJCZĘŚCIEJ PRZESZCZEPIANE NARZĄDY / TKANKI

PRZESZCZEPY ALLOGENICZNE

Nerki

Trzustka

Serce ( serce /płuca)

Skóra

Rogówka

Szpik

Wątroba

krew

PRZESZCZEPY AUTOGENICZNE

Skóra

Szpik

PROBLEMY ZWIĄZANE Z ODRZUCANIEM PRZESZCZEPU

Zarówno u ludzi jak i na modelach zwierzęcych wykazano, że za odrzucanie przeszczepów odpowiedzialny jest układ odpornościowy. Mechanizmy immunologiczne biorące udział w tym procesie są takie same jak w odpowiedzi na mikroorganizmy infekcyjne i jest to głównie ODPORNOŚĆ NABYTA. Zasadniczym problemem są antygeny zgodności tkankowej, np. grupa krwi i główny układ zgodności tkankowej ( MHC), co stwarza różnice genetyczne między osobnikami tego samego gatunku. Różnice te można zmniejszyć przeszczepiając narządy od osób spokrewnionych, wykonując typowanie tkankowe i podając leki immunosupresyjne. Przeszczepy szpiku dostarczają komórek macierzystych i mogą wywoływać REAKCJĘ PRZESZCZEP PRZECIWKO GOSPODARZOWI ( GVH).

ANTYGENY GRUPOWE KRWI

ANTYGENY GRUPY ABO

Obecne głównie na erytrocytach, ale również na innych tkankach

Geny kodujące je wykazują duży polimorfizm ( istnieje więcej niż 1 allel kodujący produkt genu)

Inne białka ( np. albuminy) kodowane są przez geny nie wykazujące polimorfizmu

Główne allele A i B kodują enzymy, które tworzą składniki antygenów grupowych ( cukry na białkach i tłuszczach) na powierzchni erytrocytów

Grupa 0 nie ma alleli i dołączonego cukru

Allele te są dziedziczne zgodnie z prawami Mendla i ulegają kodominującej ekspresji ( oba produkty alleli ulegają ekspresji na erytrocytach)

ANTYGENY GRUPOWE KRWI I AGLUTYNINY

Grupa krwi A B AB 0

Genotyp AA lub A0 BB lub B0 AB 00

Aglutyniny anty - B anty - A anty- A lub B

Przyczyny powstawania przeciwciał ( aglutynin ) przeciwko antygenom grupowym krwi nie są dokładnie znane, ale prawdopodobnie ich obecność jest krzyżową reakcją antygenów AB z tymi, które znajdują się na wszechobecnych mikroorganizmach. Przetaczanie krwi osobom, które mają przeciwciała przeciwko danej grupie, może spowodować ostry wstrząs przebiegający jak reakcja nadwrażliwości typu II.

ANTYGENY GŁÓWNEGO UKŁADU ZGODNOŚCI TKANKOWEJ

1. Główna bariera w przeszczepianiu komórek jądrzastych

2. Ulegają ekspresji na wszystkich komórkach jądrzastych

3. Prezentacja antygenów limfocytom T

4. Geny kodujące cząsteczki MHC wykazują duży polimorfizm

Każde locus MHC koduje dużą liczbę różnych form alleli

U ludzi zespół genów kodujących HLA zlokalizowane jest w chromosomie 6

Po raz pierwszy wykryto je na leukocytach ( nazwa)

Kombinacje alleli sugerują , że szansa na powstanie dwóch identycznych organizmów jest niewielka ( 1: 10000 000 )

Różne produkty alleli na narządach/tkankach są obce dla biorcy, który ich nie ma, a jego układ odpornościowy rozwija odpowiedź immunologiczną przeciwko tym antygenom

Główny układ zgodności tkankowej człowieka

Antygeny ludzkich leukocytów ( HLA) klasy I i II kodowane są odpowiednio przez trzy ( A,B i C) oraz sześć (DP, DQ i DR) genów. Geny występują w wielu odmianach allelicznych, których produkty, jeżeli są różne od własnych, są rozpoznawane jako antygeny transplantacyjne. Istnieją miliony kombinacji różnych produktów alleli. Białka dopełniacza są kodowane przez geny dla HLA klasy III.

Allele antygenów ludzkich leukocytów ( HLA) hipotetycznego dawcy

Locus Dawca Biorca Allele, na które odpowiada ukł. odpornościowy biorcy

HLA- A A2/ A2 A6/A2 nie ma

HLA- B B21/B26 B23/B8 B21/B26

HLA- C C5/C8 C9/C4 C5/C8

HLA- DR DR4/DR6 DR8/DR3 DR4/DR6

HLA- DP DP3/DP1 DP2/DP1 DP3

HLA- DQ DQ3/DQ3 DQ4/DQ2 DQ3

SŁABE ANTYGENY ZGODNOŚCI TKANKOWEJ

Istnieje wiele „ słabych” antygenów transplantacyjnych, do których należą antygeny grupowe krwi nie zaliczane do grupy AB0 i antygeny związane z chromosomem płciowym. Są pozornie „ słabsze” niż antygeny MHC i prawdopodobnie pobudzają układ odpornościowy w późniejszym okresie po przeszczepieniu tkanki.

Antygeny transplantacyjne

Nazewnictwo i genetyczna organizacja systemu HLA

MHC- ramię krótkie chromosomu 6,6 loci:

Antygeny HLA kl. I: HLA-A,HLA-B, HLA-C

Antygeny HLA kl. II: HLA-DR, HLA-DQ, HLA-DP

Antygeny HLA kl. III: między loci HLA-B a HLA-DQ znajduje się region dopełniacza C2, C4A, BF

SYSTEM HLA JEST BARDZO ZRÓŻNICOWANY. ISTNIEJE WIELE ALLELI W JEDNYM LOCUS - SĄ KODOMINUJĄCE.

ANTYGENY KASY I

ANTYGENY KLASY II

Wykrywanie antygenów klasy II

Testy serologiczne - wykrywanie antygenów kodowanych przez miejsca A, B, C - antygeny SD

Test MLC ( mieszanej hodowli limfocytów) - stymulacja proliferacji limfocytów nie posiadających tych antygenów - antygeny LD

Test PLT - analogiczny- z wykorzystaniem nadwrażliwości wtórnej ( szybki test)

Test cytotoksyczności komórkowej - z wykorzystaniem odpowiednich limfocytów specyficznie uczulonych - antygeny CD

Określanie zgodności tkankowej

Ww testy +

PRÓBA KRZYŻOWA

Test antyglobulinowy - wykrycie anty-HLA niewiążących dopełniacza

Cytometria przepływowa

Próby krzyżowe różnicowe z komórkami B i T

Próby krzyżowe monocytarne

Indukcja odpowiedzi immunologicznej

Kontakt obwodowy - limfocyty krążące biorcy wchodzą w kontakt z limfocytami dawcy

Kontakt centralny - antygeny dawcy docierają na komórkach biorcy, na elementach martwych lub w stanie wolnym do węzłów chłonnych biorcy

Uczulenie limfocytów biorcy - krwinki białe dawcy

Komórki śródbłonka naczyń przeszczepu

Aktywacja limfocytów biorcy z antygenami przeszczepu ( G0 pobudzane do proliferacji): limfocyty B i Limfocyty T

RECEPTORY LIMFOCYTÓW:

Receptory limfocytów T wiążące antygen

- Nie wykrywalne standardowymi metodami

- Są mniej liczne niż na limfocytach B

- Miejsce wiązania antygenu jest homologiczne

- Rozpoznają słabe antygeny wirusowe, bakteryjne ( po związaniu z silnymi antygenami HLA)

Receptory dla fragmentów Fc przeciwciał FcR

- Występują na limfocytach, makrofagach i granulocytach

- Mają ograniczone powinowactwo do dowolnych przeciwciał

- Nadają komórkom właściwości cytotoksycznych zależnych od przeciwciał

- Immunofafgocytoza

Receptory dla składników dopełniacza

- Występują na limfocytach, makrofagach i granulocytach

INNE RECEPTORY LIMFOCYTÓW:

Dla: histaminy, prostaglandyn, insuliny, adenozyny, glikokortykosteroidów

Cholinergficzne

KOOPERACJA KOMÓREK W ODPOWIEDZI TRANSPLANTACYJNEJ:

TYPU HUMORALNEGO

TYPU KOMÓRKOWEGO

Rola makrofagów:

Kooperacja odpowiedzi immunologicznej

Degradacja antygenu, >< immunogenności ( zdolność do fagocytozy, duża ilość enzymów lizosomalnych)

Prezentacja antygenu kom. immunologicznie kompetentnym

W ich obecności stopień uczulenia limfocytów jest większy

Wydzielają czynniki humoralne

Zmiany w narządach limfatycznych jako wyraz uogólnionej odpowiedzi transplantacyjnej

1. odczyn blastyczny w regionalnym węźle chłonnym

2. wzrost aktywności mitotycznej komórek węzła ( synteza RNA i białek)

3. naciekanie przeszczepu przez swoiście uczulone limfocyty

4. wydzielanie czynnika przenoszenia TF ( wzmaga cytotoksyczność komórkową zależną od p/ciał)

ODRZUCANIE JAKO MECHANIZM ODPORNOŚCI NABYTEJ

Jeśli osobie, która odrzuciła już jeden przeszczep, zostanie przeszczepiony nowy z takimi samymi antygenami transplantacyjnymi, to jego odrzucanie nastąpi wcześniej. Jest to spowodowane istnieniem pamięci immunologicznej w stosunku do odrzuconych antygenów, właściwością nabytego układu odpornościowego. To drugie odrzucanie jest spowodowane uczuleniem przez antygeny pierwszego przeszczepu i pamięciąimmunologiczną. Są to właściwości odporności nabytej.

MECHANIZMY ODRZUCANIA PRZESZCZEPÓW

GŁÓWNE MECHANIZMY ODRZUCANIA PRZESZCZEPÓW

Narząd/Tkanka Mechanizm (y)

Krew p/ciała ( izohemaglutyniny )

Nerka p/ciała, CMI ( limfocyty T)

Serce p/ciała, CMI ( limfocyty T)

Skóra CMI ( limfocyty T)

Szpik CMI ( limfocyty T)

Rogówka zwykle ulega przyjęciu, jeśli nie nastąpi uczynnienie przeszczepu, CMI ( limfocyty T)

ODRZUCANIE NADOSTRE

Kilka minut lub godzin od zabiegu

Spowodowane istniejącymi przeciwciałami we krwi biorcy i skierowanymi przeciwko antygenom dawcy

NERKA: mają antygeny AB0 ulegające ekspresji na komórkach nabłonkowych ściany naczyń. Jeżeli dawca ma inną grupę krwi niż biorca - nadwrażliwość typu II

Kobiety wieloródki mogą mieć p/ciała przeciwko antygenom HLA ojca, które ulegają ekspresji na komórkach dziecka ( ciąża, poród )

Przetoczenia krwi zawierające resztki leukocytów biorcy mogą również powodować uczulenie antygenami HLA

ODRZUCANIE OSTRE

Pierwsze tygodnie lub miesiące po transplantacji

W odrzucanym przeszczepie naciek aktywowanych limfocytów i monocyty

Mogą brać udział przeciwciała ( jednak główna rola limfocytów T cytotoksycznych i pomocniczych oraz monocytów/makrofagów)

1. odrzucanie humoralne ( odrzucanie naczyniowe) - atakowanie śródbłonka przez p/ciała cytotoksyczne= zakrzepica drobnych tętniczek transplantu

2. odrzucanie ostre komórkowe - infiltracja przeszczepu przez immunokompetentne komórki gospodarza

OBJAWY: nagłe załamanie funkcji, objawy zapalne, odczucie uogólnionej choroby, zmiany obrazu krwi i moczu

ODRZUCANIE PRZEWLEKŁE

Stopniowa utrata funkcji przeszczepu

Występuje w ciągu miesięcy i lat

W naciekach znaczne ilości komórek jednojądrzastych, głównie limfocytów T

Mechanizm niejasny: odporność komórkowa, humoralna i immunosupresja

Może być indukowane przez „ słabe” antygeny zgodności tkankowej

ODRZUCANIE PRZESZCZEPÓW KSENOGENICZNYCH

Brak narządów u ludzi = zwierzęta jako potencjalni dawcy ( świnia - wymiary wielu narządów)

Obecność na komórkach świni węglowodanów, przeciwko którym w surowicy ludzkiej znajdują się przeciwciała klasy Ig M ( podobne do izohemaglutynin grupy AB0)

Narządy świni ulegają odrzucaniu nadostremu ( preformowane aglutyniny, które aktywują układ dopełniacza, co powoduje lizę przeszczepionych komórek)

Zwierzęta transgeniczne

1. Integracja obcego DNA przynajmniej do 1 chromosomu

2. Modyfikacja dowolnego genu wynikająca z wprowadzenia obcego DNA na skutek zw. chemicznych lub promieniowania na DNA gospodarza

3. Rearanżacja chromosomów wynikająca z wprowadzenia obcego DNA nie zaś działania zw. chemicznych lub promieniowania

4. Dowolna, celowo wprowadzona, stabilna, dodatkowa jednostka genetyczna ( sztuczny chromosom, pozachromosomowy DNA), która jest replikowana i przekazywana komórkom potomnym.

Wykorzystanie zwierząt transgenicznych

- dane dotyczące prawidłowego funkcjonowania organizmu

- modele ludzkich chorób

- testowanie nowych metod leczenia

- WYKORZYSTYWANIE W TRANSPLANTOLOGII

Aby zapobiec odrzucaniu przeszczepu od świni:

1. próbuje się inaktywować gen kodujący glikozylotransferazę, która odpowiada za przyłączanie reszt cukrowych
2. Przenosi się do komórek świni gen , który koduje cząsteczkę hamującą etap lityczny układu dopełniacza

Nadal istnieje problem cząsteczek MHC obecnych na komórkach świni. Stosowanie innych niż ludzkie źródeł przeszczepów stwarza dodatkowe problemy, takie jak: kwestie etyczne czy możliwość przeniesienia nieznanych wirusów.

NISZCZENIE TKANEK BIORCY PRZEZ KOMÓRKI DAWCY

Większość przypadków odrzucania przeszczepów jest spowodowana rozpoznaniem przez układ odpornościowy biorcy antygenów HLA dawcy i indukcją przeciwko nim ( gospodarz przeciwko przeszczepowi). Przy przeszczepach szpiku dodatkowo przeszczep zawiera żywe, aktywne limfocyty. Limfocyty T mogą rozpoznawać komórki biorcy jako obce i rozwija się reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi. Limfocyty T dawcy mogą rozpoznawać niezgodne antygeny HLA i odpowiadać na nie.

Reakcja powoduje wysypkę na skórze oraz problemy żołądkowo-jelitowe, które mogą być bardzo poważne. Stan ten jest spowodowany cytokinami wydzielanymi przez limfocyty T dawcy. W niektórych przypadkach ulgę może przynieść cyklosporyna A.


Przeszczepianie szpiku wykonywane jest w:
- wrodzonych niedoborach odporności
- anemiach
- nowotworach
- chorobach metabolicznych
Po intensywnej chemioterapii lub naświetlaniu:
- rak sutka
- reumatoidalne zapalenie stawów.

Odrzucanie przeszczepu nerki

Typ Czas Powody

Nadostre godziny preformowane p/ciała ( anty - AB0 i/lub anty- HLA)

Ostre tygodnie-miesiące komórkowe (limf T CD 8+, CD 4+)

Przewlekłe miesiące- lata komórkowe ( limf T CD 8+), p/ciała przeciwko antygenom tkankowym

REAKCJE GOSPODARZ PRZECIWKO PRZESZCZEPOWI ( HVG) I PRZESZCZEP PRZECIWKO GOSPODARZOWI ( GVH)

Reakcja gospodarz przeciwko przeszczepowi ( HVG) = odpowiedź układu odpornościowego biorcy na antygeny dawcy

Reakcja przeszczep przeciwko gospodarzowi = odpowiedź limfocytów T dawcy na antygeny HLA biorcy

KLINICZNE WSKAZANIA DO PRZESZCZEPIANIA SZPIKU

ANEMIE:

Wrodzona niedokrwoistość aplastyczna w zespole Fanconiego

Anemia aplastyczna

CHOROBY METABOLICZNE: NOWOTWORY:

Choroba Gauchera Ostra białaczka limfoblastyczna

Talasemie Przewlekła białaczka mieloidalna

Osteoporoza Przewlekła białaczka limfoblastyczna

NIEDOBORY ODPORNOŚCI:

Dysgenezja siateczkowa

Ciężki złożony

Przewlekła choroba ziarniniakowa

Zespół Wiskotta - Aldricha

PRZESZCZEPY RODZINNE

l1. Zmniejszają niezgodność w zakresie antygenów HLA ( rzadkie przypadki crossing-over w obrębie locus = dziedziczony w całości)

l2. Rodzic dawca = 50% zgodności w HLA

l3. Rodzeństwo dawca = około 25% zgodności

l4. Inne antygeny wywołujące „słabsze” reakcje na przeszczep ( „ słabe” antygeny zgodności tkankowej) kodowane są poza MHC

TYPOWANIE TKANKOWE

lWykonuje się , gdy nie ma dawcy rodzinnego. Ocena zgodności w zakresie HLA między biorcą a dawcą przeszczepu. Najczęściej stosuje się przeciwciała cytotoksyczne ( mAb) skierowane przeciwko poszczególnym HLA.

lZASADA: obecność antygenów HLA na powierzchni komórki. Do zawiesiny limfocytów B ( na nich HLA klasy I i II) zarówno dawcy jak i biorcy dodaje się swoistych p/ciał cytotoksycznych. Przyłączenie się p/ciał do powierzchniowych HLA w obecności dopełniacza powoduje zabicie limfocytu B. Wynik testu oceniany jest za pomocą mikroskopu.

Metody typowania tkankowego:
l1.

lPolimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych ( RFLP- restriction fragment lenght polymorphism)

lReakcja łańcuchowej polimerazy ( PCR - polymerase chain reaction)

l

¡W technikach tych określa się sekwencje nukleotydów genów dla HLA. Techniki te stosuje się w typowaniu tkankowym w transplantologii, gdzie są one szczególnie ważne w identyfikacji słabego polimorfizmu w regionach HLA - D, który może być związany z podatnością na niektóre choroby.

2.

lMieszana hodowla limfocytów ( MLC).

lZASADA: Identyfikuje się głównie antygeny HLA - DR. Badane komórki są inkubowane z substancjami, które hamują ich proliferację. Następnie są mieszane z limfocytami potencjalnego biorcy i hodowane przez 3-5 dni. Jeżeli limfocyty biorcy nie mają antygenów HLA „ typowanych” komórek, wtedy proliferują w odpowiedzi na obce HLA. Stosując panel komórek można określić HLA biorcy i dawcy.

lTypowanie HLA w transplantacji wątroby nie wydaje się konieczne, prawdopodobnie ze względu na małą ekspresję HLA na hepatocytach.

PRÓBA KRZYŻOWA

lCel: Sprawdzenie, czy w surowicy biorcy znajdują się przeciwciała przeciwko HLA dawcy. Limfocyty dawcy miesza się z surowicą potencjalnego biorcy.

lObecność przeciwciał ocenia się na podstawie liczby zabitych komórek ( z udziałem dopełniacza) lub stosując metody immunofluorescencyjne i cytometrię przepływową. Obecność przeciwciał jest przeciwwskazaniem do transplantacji w danym przypadku. Ocena grup krwi jest ważna przy przeszczepianiu nerek.

IMMUNOSUPRESJA

lCzęsto występuje niezgodność w zakresie HLA i niektórych „ słabych” antygenów zgodności tkankowej, dlatego układ odpornościowy biorcy powinien być poddany supresji, aby nie dopuścić do odrzucania przeszczepu. Najczęściej stosuje się leczenie skojarzone, kortykosteroidy, syntetyczne leki cytostatyczne i cyklosporynę A.

lStosowanie leków immunosupresyjnychhamuje odpowiedź immunologiczną, jednak zwiększa podatność na infekcje. Niekiedy stosuje się przeciwciała antylimfocytarne, które zabijają limfocyty biorcy.

Leki hamujące proces odrzucania przeszczepów

lKortykosteroidy - (prednisolon) blokują migrację neutrofili: hamują wytwarzanie Il-1,IL-6, IL-2

l

lCytotoksyczne (azatiopryna, metotreksat,cyklofosfamid) - zabija komórki dzielące się

l

lImmunofiliny (cyklosporyna A, FK 506, rapamycyna) - hamuje wytwarzanie IL-2 i/lub zdolność odpowiadania na IL-2

ZARODEK JAKO „PRZESZCZEP”

lZarodek ma antygeny HLA obu rodziców ( przeszczep allogeniczny w stosunku do komórek matki).

lMECHANIZMY CHRONIĄCE PRZED ODRZUCENIEM ( STAN TOLERANCJI):

¡Klasyczne antygeny HLA nie ulegają ekspresji na trofoblastach ( zewnętrzna warstwa zarodka, wchodzi w bezpośredni kontakt z tkanką matki w łożysku). Te nieklasyczne HLA działają hamująco na aktywację komórek NK ( przedostają się do łożyska), a także limfocytów T.

¡P/ciała wytwarzane przeciwko antygenom HLA ojca nie mogą się przedostać do krążenia zarodka. Działanie p/ciał anty-HLA może być hamowane na skutek zwiększonej ekspresji białek regulatorowych układu dopełniacza.

¡Z łożyska wyizolowano cząsteczki o działaniu immunosupresyjnym, które mogą odgrywać ważną rolę w zapobieganiu indukcji odpowiedzi immunologicznej na antygeny ojca. Stwierdza się wysoki poziom enzymów degradujących tryptofan ( aktywacja limfocytów T).

Zakażenia u pacjentów po transplantacji

lImmunosupresja:

¡Główna przyczyna śmiertelności

¡Infekcja ma skryty przebieg

¡Ryzyko rozwoju zakażeń oportunistycznych

PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ PO TRANSPLANTACJI:

lI. Przed przeszczepem:

¡-sanacja ognisk

¡- szczepienia

¡II. Podczas operacji:

¡- aseptyka podczas przygotowywania do operacji

¡- rygorystyczna aseptyka bloku operacyjnego

¡- profilaktyka okołooperacyjna - antybiotykoterapia

¡III. Po operacji:

¡- zapobieganie zakażeniom jatrogennym

¡- uświadamianie pacjenta po przeszczepie

¡- Dz. Specyficzne - antybiotyki

OKRES POOPERACYJNY

lBADANIA SEROLOGICZNE

lBADANIA BAKTERIOLOGICZNE, MIKROBIOLOGICZNE

lRTG KL. PIERSIOWEJ

lPRZY ISTNIEJĄCYM PODEJRZENIU INFEKCJI

¡USG

¡Nakłucie igłowe

¡Pobieranie wydzielin i rozmazów

¡Biopsje przeszczepów

l

8



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Leki stosowane w transplantologii, Uczelnia SUM, immunologia
prelekcja rosliny, Uczelnia SUM, immunologia
Immunodiagnostyka, Uczelnia SUM, immunologia
prelekcja przeszczepy, Uczelnia SUM, immunologia
Immunomodulacja-rośliny, Uczelnia SUM, immunologia
prelekcja prowadzenie pacjenta po przeszczepie, Uczelnia SUM, immunologia
Niedobory odporności, Uczelnia SUM, immunologia
Wtórne niedobory odporności, Uczelnia SUM, immunologia
SYNAPSA IMMUNOLOGICZNA, Uczelnia SUM, immunologia
Zakażenia po przeszczepie narządów, Uczelnia SUM, immunologia
SIEĆ CYTOKIN, Uczelnia SUM, immunologia
prelekcja immunoregulacja, Uczelnia SUM, immunologia
Immunoregulacj1, Uczelnia SUM, immunologia
Nadwrażliwość, Uczelnia SUM, immunologia
Nowotwory, Uczelnia SUM, immunologia
Immunoregulacja, Uczelnia SUM, immunologia
Immunologia pas, Uczelnia SUM, biologia medyczna
Immuny- transplant, III ROK, immuno
Politologia problem transplantologii

więcej podobnych podstron