Niż Polski tworzą regiony: pobrzeża południowobałtyckie, pojezierza i niziny środkowopolskie. Granica zlodowacenia bałtyckiego podzieliła Niż na obszar młodoglacjalny i staroglacjlany. Obszar młodoglacjalny: niziny nadmorskie i pojezierza. Rzeźba ukształtowała się w okresie najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego. Wyraźnie widoczne formy moren czołowych, wysoczyzn moreny dennej i wytopiska, liczne jeziora w kształcie rynien, mis i oczek (np. Wielkie Brodno), a także pradoliny, sandry i głazy rzutowe. Głaz „Trygław” należy do największych w Polsce znanych głazów narzutowych. Obszar staroglacjlany: obejmuje niziny środkowopolskie. Krajobraz zniszczonych form rzeźby polodowcowej, wytworzonej przez znacznie starsze zlodowacenie środkowopolskie i południowobałtyckie. Wisła akumulując materiał skalny utworzyła rozległą równinę deltową, zwaną Żuławami Wiślanymi. Na sandrach, w dolinach rzek, w pradolinach i na wybrzeżu Bałtyku wiary usypały wydmy. Fale morskie ukształtowały wybrzeże klifowe, kępy i mierzeje piaszczyste. Północna i zachodnia część niżu znajduje się pod wpływem oddziaływania wód Oceanu Atlantyckiego i Bałtyku. W kierunku wschodnim wzrasta kontynentalizm klimatu. Okres wegetacyjny trwa ok. 210 dni. Najdłuższy jest na Nizinie Śląskiej- ok.220 dni, a najkrótszy na Pojezierzu Suwalskim ok. 180 dni. Okolice Suwałk są określane jako polski biegun zimna, temp. do -40°C. Niż Polski porastają lasy liściaste, iglaste i mieszane, bogate w zwierzynę łowną. Największe kompleksy leśne: Bory Tucholskie i Bory Dolnośląskie. Pobrzeża południowobałtyckie. Polskie wybrzeże ciągnie się od Niziny Szczecińskiej po Nizinę Staropruską. Wzniesienia moreny dennej do 150 m znajdują się na wyspie Wolin i w okolicach Koszalina i są porozcinane licznymi dolinami rzek. Dna rzek są płaskie, zabagnione i wypełnione torfowiskami. Rozczłonkowane wysoczyzny dochodzą do brzegu morza tworząc kępy. Fale morskie podcinają wysokie stoki tych kęp, powodując tworzenie się klifów i cofanie się brzegu morskiego. Wysokość klifu na wyspie Wolin wynosi 115m. Dowodem niszczącej działalności morza jest kościół w Trzęsaczu, który znajdował się w XV w. 1800 m od brzegu, a teraz pozostał mały fragment na krawędzi klifu. Nad polskim Bałtykiem dominuje brzeg niski-piaszczysty, odgrodzony od strony lądu wałem wydm. Piaski i żwiry transportowane przybrzeżnym prądem morskim, płynącym z zachodu na wschód, wyrównują linię brzegowa, budując szerokie plaże i mierzeje, np. Mierzeja Helska i Mierzeje Wiślana. Na mierzei Łebskiej występują wędrujące wydmy, powstał tu Słowiński PN. Na wyspie Wolin utworzono Woliński PN, w którym ochroną objęto zagrożonego wyginięciem orła bielika. W ujściach Odry i Wisły osady rzeczne utworzyły płaskie równiny deltowe. Wyraźną delte tworzy Wisła. Jest to osadowa, rozległa równina, ma ona kształt płaskiego stożka. Obszar ten nazwano Żuławami Wiślanymi. Człowiek osuszając Żuławy doprowadził do powstania licznych obszarów depresji. Najniżej leżą Raczki Elbląskie (-1,8m). Na ok. 85% powierzchni Żuław występują żyzne gleby- mady, na których uprawia się pszenice, buraki cukrowe i rzepak. Pozostały obszar zajmują łąki i pastwiska, stanowiące podstawę intensywnego chowu bydła mlecznego. Z tych względów krajobraz Żuław jest prawie bezleśny, wybitnie rolniczy. Na polskim pobrzeżu Bałtyku rozwija się gospodarka morska. Portami o znaczeniu międzynarodowym są: Szczecin, Świnoujście. Gdańsk i Gdynia to największe porty leżące nad Zatoką Gdańską. Rolę portu krajowego spełnia Kołobrzeg. Duże ośrodki miejskie: Koszalin, Słupsk i Elbląg. Pojezierza. Obszar pojezierzy obejmuje: Pojezierze Pomorskie, Chełmińsko-Dobrzyńskie, Mazurskie i Wielkopolskie. Krajobraz wszystkich pojezierzy jest młodoglacjalny, gdyż ukształtował go lądolód najmłodszego zlodowacenia bałtyckiego. Na całym obszarze pojezierzy lądolód pozostawił skały osadowe: piaski, żwiry, iły, gliny, głazy narzutowe, które maja duże znaczenie w budownictwie. Występują tu duże pokłady torfu, który jest wykorzystywany do spalania i ma właściwości lecznicze. Bogactwo lasów sosnowych i liściastych stało się podstawą rozwoju przemysłu drzewnego i celulozowego-papierniczego. Pagórkowaty krajobraz, ostrzejszy niż na wybrzeżu klimat, duże obszary pastwisk sprzyjają rozwojowi chowu bydła, owiec i kóz. Łąki i pastwiska stwarzają warunki dla chowu bydła mlecznego oraz drobiu, kaczek i gęsi. Czyste powietrze, woda i piękny krajobraz stwarzają warunki dla rozwoju turystki, i rekreacji społeczeństwa. Pojezierze Pomorskie: charakteryzuje się największymi wysokościami względnymi, Najwyższym wzniesieniem jest Wieżyca 329m. Obszar ten przypomina krajobraz niskich gór. Dominują tu liczne, ale niewielkie jeziora. Ze względu na piękno krajobrazu rejon ten nazwany jest „Szwajcarią Kaszubską”. Osobliwością kulturową regionu jest język, tańce i pieśni kaszubskie. W Będominie, gdzie urodził się Józef Wybicki, mieści się Muzeum Hymnu Narodowego. Największy kompleks lasów sosnowych na sandrze tworzą Bory Tucholskie. Spośród rzek największe znaczenie ma Brda. Największym w regionie ośrodkiem przemysłowym jest Bydgoszcz. Znajdują się tu zabytki architektury z XV i XVIw. Bydgoszcz jest siedzibą władz wojewódzkich. Pojezierze Chełmińsko- Dobrzyńskie: najmniejszy obszar z pojezierzy, krajobraz równinny, urozmaicają go jeziora i dolina rzeki Drwęcy, a na wschodzie Garb Lubawski z Dylewską Górą 312m. Na żyznych glebach: madach, czarnych ziemiach i glebach brunatnych uprawia się pszenicę, buraki cukrowe i żyto. Miasta: Toruń, Grudziądz, Chełmno, Brodnica. Dominuje przemysł elektromaszynowy i chemiczny, a w Chełmży-cukrownia. Toruń: jedno z najstarszych miast, znane jako miejsce urodzin Kopernika. Duża liczba zabytków: Stare Miasto, ruiny zamku krzyżackiego. Chełmno: leży na Wysoczyźnie Chełmińskiej przy krawędzi wysokiego zbocza doliny Wisły. Istniało już w X w. Obecnie ośrodek przemysłu metalowego i wyrobu cegieł. Miejscowy surowiec -wiklina. Pojezierze Mazurskie: występują tu najgłębsze i największe misy jeziorne. Największymi jeziorami morenowymi są Śniardwy, Mamry, rynnowymi: Jeziorak i Bałdany. Najgłębsze jezioro to Hańcza. Region ma najostrzejszy klimat, najkrótszy okres wegetacji (ok.190 dni). Duże obszary zajmują bagna. Znajdują się tu kanały: Elbląski, Augustowski i Mazurski, które mają znaczenie turystyczne i wykorzystywane są do spławu drewna. Duża lesistość terenu- bory sosnowe. Są tu rezerwaty przyrody, parki Narodowe (Biebrzański, Węgierski, Narwiański, Białowieski) i krajobrazowe. Duże obszary zajmują łąki i pastwiska, które stanowią podstawę chowu bydła mlecznego. Koło Suwałk odkryto dużo rud żelaza. Jednak nie są eksploatowane, ze względu na głębokie zaleganie. Wydobywa się za to: żwiry, piaski, gliny. Olsztyn- największy ośrodek przemysłowy, miasto położone wśród jezior i wzgórz moreny czołowej. Przemysł chemiczny, produkcja opon. Zabytki: Zamek i Wysoka Brama z XIV w., barokowy ratusz. Giżycko- znany ośrodek sportów wodnych. Pojezierze Wielkopolskie: lądolód bałtycki wycofał się stąd najszybciej, formy rzeźby polodowcowej są zniszczone, łagodne i niskie. Jeziora zarosły, tworząc bagna i torfowiska. Rozległe pradoliny i doliny rzeczne. Żyzne mady są wykorzystywane rolniczo. Na podłożu polodowcowym wytworzyły się mało żyzne gleby bielicowe i płowe. Najżyźniejsze są czarne ziemie bagienne. Łagodny klimat, okres wegetacyjny 210 dni, najmniejsze sumy opadów (ok. 500mm). Krajobraz urozmaicają puszcze. Mimo słabych gleb intensywnie uprawia się zboże. Bogate złoża węgla brunatnego ropy naftowej. Włocławek- słynie z produkcji porcelany stołowej. Na Kujawach pod osadami polodowcowymi zalega starsze podłoże, w którym występują zoża soli kamiennej i sole potasowo-magnezowe. Eksploatuje się je w okolicach Kłodawy i Inowrocławia, a solanki wykorzystuje się leczniczo w Ciechocinku. Poznań-pierwszy gród powstał w IX w. na bagnistej wyspie. W X w. był już potężnym grodem obronnym. Po II wojnie światowej nastąpił rozwój przemysłu i usług. Znane miejsce targów międzynarodowych i krajowych. Działają tu liczne instytuty i towarzystwa naukowe. Istnieje tu ośrodek telewizyjny, największy w Polsce ogród botaniczny i największa w Europie palmiarnia. Spiętrzone wody rzeki Cybiny tworzą Jezioro Maltańskie, gdzie znajduje się ośrodek sportów wodnych. Zabytki: Ratusz na Starym Rynku, klasztor i kościół z XIII w. Niziny Środkowopolskie : N. Śląska, N. Wielkopolska, N. Mazowiecka, N. Podlaska, Polesie Lubelskie. Jest to obszar staroglacjalny (zlod. środpolskie i zachpolskie). Najwyższe wzniesienia moreny czołowej widoczne są w krajobrazie Wzgórza Trzebnickiego i Ostrzeszowskiego (284mnpm), a najniższy - Kotlina Warszawska (68mnpm.) Krajobraz urozmaicają wysoczyzny moreny dennej, pradoliny i doliny rzek np. Wisły, Odry, Warty oraz wydmy w Puszczy Kurpiowskiej i Kampinoskiej. Prócz skał budowlanych występują tu: rudy miedzi (Zagłębie Lubiński-Głogowskie) węgiel brunatny(Zagł. Bełchatowskie), gaz ziemny i torfy. Gleby mało żyzne : bielicowe, płowe i brunatne. Najżyźniejsze gleby to mady, czarne ziemie bagienne i gleby na lessach (N, Śląska). Dawniej obszar nizin pokrywały puszcze, teraz zostało ich nielicznie mało (P. Kampinoska). Niziny tworzą krajobraz rolniczoprzemysłowy np.: Zagł. Bełchatowskie, krajobraz miejski i wielkich aglomeracji: Warszawskiej Łódzkiej i Wrocławskiej. Nizina Wielkopolska: krajobraz równinny. Rolniczy, urozmaicony wysoczyzną moreny dennej i dolinami rzek, wzdłuż nich rozciągają się łąki i pastwiska. Złoża węgla brunatnego (Zagł Bełchatowskie), gazu ziemnego (wzdłuż Baryczy) i surowców mineralnych. Kalisz - leży w dolinie Prosny, uznany za najstarsze PL miasto. W 15-17w. rozwinęła się tu praca tkacka. Dziś słynie z wyrobów włókienniczych odzieżowych i spożywczych. Produkcja lalek, przemysł drzewny. Łodź - 2 co do wielkości miasto PL. Kiedyś największy ośrod. Przemysłu włókienniczego. Rozwinął się tu przemysł elektromaszynowy i chemiczny. Jest miastem naukowym i kulturalnym,. Obecnie trwa przeobrażenie struktury przemysłu. Łączy się to z procesem prywatyzacji zakładów przemysłowych.

Nizina Mazowiecka: największy region Georg PL, położony w dorzeczu Wisły. Najniższy punkt -Kotlina warszawska (68 mnpm). Na piaszczystych terenach utworzyły się wydmy śródlądowe. Jest ona obszarem występowania wód artezyjskich. N. Mazowiecka jest prawie bezleśna i pozbawiona jezior. Urozmaicona jest sztucznym zbiornikiem : Zalewem Zegrzyńskim, wydmami i dolinami rzek np.: Wisły, Bugu. Cechy charakterystyczne: mała suma odpadów atmosferycznych, duże wahania temp. Dominują mało żyzne gleby - bielicowe i płowe. Do żyznych należą mady i czarne ziemie. Pozostałości leśne: Puszcza Kampinoska, Kurpiowska, Biała i Kozniecka. Warszawa- największe miasto Polski. Ośrodek administracyjny, naukowy, kulturoznawczy i przemysłowy. Jest tam siedziba senatu i sejmu. Mieści się w niej największa polska uczelnie: Uniwer. Warszawski. Naj zabytki: Stare Miasto, Trakt królewski. Wraz z innymi miastami np. Pruszkowo, Żyrardów tworzy Warszawski Okręg Przemysłowy. Występują duże problemy komunikacji, gdyż miasto się rozrasta. Nizina Podlaska: - budowa płytowa, pokrywa je cienka warstwa skał wapiennych. Nieprzepuszczalne podłoże spowodowało utworzenie tu licznych jezior i bagien :np.: rozlewiska rzeki Biebrzy. Jest to unikatowy krajobraz - PN-Wpisany na światową listę Rezerwatów Biosfery UNESCO. Dominują tu łąki, pastwiska, bagna i lasy. Największe zalesienie tworzy : Puszcza Białowieska i Knyszyńska. Żyzne gleby-mady, bielice i brunatne wykorzystywane są do uprawy żyta, buraków i warzyw. Białystok: stolica woj. Podlaskiego. Leży w wysoczyźnie morenowej. Ośrodek kulturotwórczy regionu. Spotkać tu można kościoły katolickie, synagogi. Słynie z wyrobów włókienniczych i elektromaszynowych. Jest tam Akademia Medyczna. Polesie Lubelskie- Krajobraz charakteryzują zatorfione równiny i duże ilości małych jezior(zalegają tam wapnienie kredowe, skały te ulegają procesom krasowienia. W miejscach gdzie wapień został wypłukany powstają małe zagłębienia -jeziora krasowe). Stosunki wodne regionu reguluje kanał Wieprz-Krzna. Duże obszary zajmują bagna (największe: Krowie Bagno 40km2). Włodawa - leży nad rzeką Włodawką na wys. 168mnpm. Jest tam piękny widok na dolinę Bugu. Zabytkiem jest barokowa synagoga i kościół św Ludwika; Nizina Śląska- (150-180mnpm). Była objęta zlodowaceniem połpolskim i środkopolskim. Nie było tu bałtyckiego. Obszar staroglacjalny. Są tu ślady lądolodu np. wał morenowy Wzgórz Trzebnickich. Liczne jeziora zostały zarośnięte. Środkiem niziny płynie Odra. Naturalną roślinność stanowią lasy mieszane. Największym kompleksem leśnym są Bory Dolnośląskie. Nizinny charakter orz wpływy morskie mas powodują, ze zima zaczyna się później a kończy wcześniej. Wydłuża to okres wegetacji, który jest tu najdłuższy(ok. 220 dni) Gleby tu są żyzne - czarnoziemy bagienne, lessowe oraz mady. Mniej żyzne - brunatne i bielicowe. Nizina ta ma najlepsze w Polske warunki rolnictwa. Uprawia się tu pszenicę, buraki, rzepak. Wrocław - położony na nizinie Śląskiej nad Odrą. Najstarszą częścią miasta jest Ostrów Tumski. Turystów przyciąga pięknie odnowiony rynek z gotyckim ratuszem. Jest tam obraz :Panorama Racławicka” Są tu liczne muzea, teatry, szkoły oraz jeden z największych ogrodów Zoo w Europie. Na N. Śląskiej występują złoża rud miedzi, srebra złota i platyny. Ma dobre warunki do rozwoju komunikacji. Transport wodny odbywa się na Odrze i przewozi w. kamienny do portów nad Odrą; Wyżyny- W. Śląska, W. Krakowsko-Częstochowska, W. Kielecko-Sandomierska, Niecka Nidziańska, W. Lubelska z Roztoczem. Krajobraz jest zróżnicowany i zmienia się w zależności od rodzaju i odporności skał na wiatr. Wyżyna Śląska - najdalej na zachód wysunięta wyżyna o wys. bezwzględnej 200-300 mnpm. Największe wzniesienie: G. Św. Anny 400mnpm. Zbudowana z bazaltów. W czasie orogenezy hercyńskiej na W. Śląskiej wytworzyło się duże zapadlisko. W erze paleozoicznej wytworzył się gorący i wilgotny klimat, który sprzyjał roślinności. W erze mezozoicznej było tu morze. Pozostałościami są dolomity, wapienie i piaskowce. Dolomity i wapnienie tworzą wzniesienia. W epoce zlodowaceń lądolód zostawił tu piaski i żwiry. Istotną cechą ukształtowania są hałdy - usypane przez człowieka wzniesienia. Osobliwością przyrodniczą jest Puszcza Błędowska. Region ten należy do ubogich w wodę (deficyt). Gleby - bielicowe i płowe. W niektórych miejscach są skażone toksycznie przez: ołów czy cynk. Klimat charakteryzuje się wyższymi opadami. Najcieplejszy miesiąc to lipiec, najzimniejszy styczeń. Rozwija się tu przemysł wydobywczy (w.kamienny, cynk). Katowice - na wys. 240-320 mnpm. Młode miasto. Obecnie to ośrodek przemysłowy. Są tam fabryki maszyn górniczych i kotły. Stopniowo zamyka się kopalnie. Wyżyna Krak-Częstoch.: Zbudowana z wapieni. Największe wzniesienia na poł-wsch 400-500 maleją w kierunku poł-zach 300. Największe wzniesienie to Góra Janowskiego (504mnpm). Na południowej części znajdują się doliny krasowe. Najbardziej osobliwą formą są bramy skalne. Najbardziej znana jar krasowy :Dolina Prądnika. Charakterystyczną cechą wyżyny są ostańce wapienne. Np.: kształt maczugi, rycerzy. W wyniku rozpuszczalności wody pod ziemią powstały jaskinie, mosty, leje i zapadliska. Na. W.K-Cz jest najwięcej jaskiń. Jest tam Ojcowski PN. Największa jaskinia-Wierzchowska Góra. Najdłuższa-Szachownica. Krajobraz urozmaicają zespoły roślinne : lasy bukowo-jodłowe i buczyna karpacka a osobliwością jest brzoza ojcowska i roślinność stepowa. Podstawę uprawy pszenicy stanowią żyzne gleby- rędziny i na lessach. Częstochowa-Są tam huty żelaza i fabryki sprzętu gospod. Domowego. Dziś jest ważnym ośrodkiem przemysłu metalurgicznego , mineralnego oraz odzieżowego. Jest ośr. Naukowym . Zabytki: kościół i klasztor na Jasnej Górze Niecka Nidziańska - rozległe obniżenie między W. Krak-Częs a W. Kiel-sand. Najwyższe wniesienie 415 mnpm. Są tam głównie margle kredowe. W okresie trzeciorzędu nieckę wypełniało morze. W okresie bałtyckiego zlodowacenie pozostały lessy, na których wytworzyły się żyzne gleby. Jest to obszar głównie rolniczy. Wyróżnia się krajobrazem krasowym i gipsowym. Słynie ze źródeł mineralnych i leczniczych: Busko Zdrój, Solec Zdrój. Niecka ma małą lesistość. Lasy występują w pół i wsch części regionu. Klimat: duże amplitudy temperatury. (ok. 22)Opady atmosferyczne (550-600mm) Kielecko Sandomierska:- środkową część zajmują G. Świętokrzyskie. Największa wysokość: Łysica 612mnpm. G. Świętokrzyskie nalezą do najstarszych w PL. Powstały w czasie kaledońskich ruchów a powtórnie sfałdowane i wypiętrzone zostały w orogenezie hercyńskiej. Zbudowane są głównie z kwarcytów. Na Łysicy występują gołoborza. Niższe partie G. świętokrzyskich zbudowane są z wapieni. Powstała tam piękna jaskinia „Jaskinia Raj” Gleby -czarnoziemy, rędziny. Wyżyna jest ważnym regionem rolniczym w PL. Największa rzeka „Kamienna”. Wzdłuż niej powstał obszar przemysłowy. (Staropolski Okrąg Przemysłowy) Wydobywa się z niego wapienie na cement. Klimat Gór. Świętok jest bardziej surowy. Średnia to 7 stopni a opady atmosf. Przekraczają 800mmm. Naturalna roślinność wyżyny została zniszczona przez przemysł wytwórczy. Największym kompleksem jest Puszcza Jodłowa (założono tu Świętokrz. PN). Sandomierz - najstarsze miasto regionu położone w lewym brzegu Wisły. Ma piękny zespół zabytków romańskich, gotyckich, barokowych. Krajobraz urozmaicają wąwozy lessowe. Np.: „Wąwóz Królowej Jadwigi” Kielce- największy ośrodek przemysłowy i usługowy regionu. Obecnie rozwinięty przemysł budowlany, szklarski i meblarski. Jest siedzibą politechniki Świętokrzyskiej. Wyżyna Lubelska i Roztocze: Na południu rozciąga się wał roztocza. Pod względem budowy geolog. Wyżyna jest zagłębieniem. Skały: wapnienie, margle, kreda pisząca, kwarcyty, fosforyty. Powierzchnia jest falista(od 200 do 300m) Główne rzeki to Wieprz i Bystrzyca. Tworzą one szerokie doliny. Wody opadowe tworzą w warstwie lessu wąwozy koło Kraśnika i Kazimierza Dolnego. Wyrabia się tam kostkę brukową (z margali kredy i lessów). Region jest bogaty w wody mineralne. Węgiel eksploatuje się w Bogdanku. Na lessach wytworzyły się żyzne gleby -czarnoziemy, brunatne a na wapieniach rędziny. Dlatego wyżyna ta należy do najważniejszych regionów rolniczych w PL. Uprawia się tu pszenicę chmiel i tytoń. Na południe od Wyżyny rozciąga się pas zwany Roztocze. Szerokość 15 kma dł. 180 km. Roztocze jest zbudowane z wapieni i margli. Najwyższe wzniesienie „Wielki Dział” 390mnpm. Utworzono tu Roztoczański PN. Roztocze jest mocno zalesione(jodła i świerk). Klimat ma cechy kontynentalne. Zima do -4 a lato do 19 stopni. Opady atmosf. 550-800mm. Okres wegetacyjny od 200 do 210 dni. Lublin -Kiedyś był tam obóz koncentracyjny - Majdanek. Na wzgórzach jest najstarsza część miasta: Zamek i Stare miasto. Zabytki : Kaplica zamkowa, fragmenty muru obronnego z bramami. Dziś ważny ośrodek kulturalny i przemysłowy. Przemysł : elektromaszynowy, spożywczy i odzieżowy; Kotliny: Oświęcimska i Sandomierska. Stanowią one obniżenie pomiędzy łańcuchem Karpat a wyżynami. Kotliny łączy Brama Krakowska. Leżą one w zapadlisku tektonicznym. W trzeciorzędzie wypełniło kotliny płytkie morze. Powstały tu złoża ropy naftowej, gazu ziemnego i siarki. W okresie zlodowacenia alpejskiego obszar zapadliska został pokryty warstwą skał polodowcowych: piasków, żwirków i glin. Prawie 75% powierzchni zajmują mało żyzne gleby. Kotliny należą do najcieplejszych regionów kraju. Średnia roczna temp. wynosi 8°C, roczna suma opadów od 600 do 700mm. Największymi rzekami regionu są: Wisła i jej dopływy (Raba, Dunaje, Wisłoka, San). Ośrodki przemysłowe: staliwa Wola (huta żelaza), Mielec (samoloty), Rzeszów (elektromaszynowy i spożywczy), Tarnów. Kraków- historyczna stolica Polski, rozwojowi miasta sprzyjało położenie na starym szlaku komunikacyjnym i handlowym. Kraków jest miastem wielu zabytków historycznych, dlatego został wpisany na listę UNESCO- Światowego Dziedzictwa Kultury. Miasto posiada liczne galerie, muzea. Najciekawsze: U Jagielloński, Sukiennice, Wawel. Trzecie pod względem wielkości miasto PL. Przemysł hutniczy, farmaceutyczny. Oświęcim- stare miasto, kiedyś największy obóz koncentracyjny, miejsce masowej zagłady ludzi. Obecnie jest tam Muzeum Martyrologii narodów Europy.

Sudety: Sudety są średniej wysokości górami położonymi w południowo-zachodniej Polsce. W erze paleozoicznej góry tworzyły się podczas fałdowania alpejskiego i hercyńskiego, Po raz ostatnio zostały wypiętrzone w fałdowaniu alpejskim. Powstał wówczas potężny uskok brzeżny, zapadliskowe kotliny i zrębowe pasma górskie. Dlatego Sudety są nazwane górami zrębowymi. Do największych kotlin należą: Jeleniogórska i Kłodzka. Na rzeźbę Sudetów wpłynęła również epoka lodowcowa. Pozostałością po lodowcach są kotły polodowcowe, np. Śnieżne Kotły. Długi okres kształtowania się gór wpłynął na różnorodność występujących tu skał: magmowe głębinowe (granity)- Karkonosze, magmowo wylewne (porfiry)- Góry Kamienne, skały osadowe (piaskowce)- Góry Stołowe, wapienie- masyw Śnieżka. Różnorodność skał wpłynęła na zróżnicowanie form rzeźby Sudetów: -wierzchołki gór mają kształt kopuł, a ich stoki są łagodne, -piaskowce Gór Stołowych spękane wzdłuż pionowych linii tworzą fantastyczne formy rzeźby, np. Błędne skały; -na obszarach wapiennych rozwinęła się rzeźba krasowa; -najbardziej znaną jaskinią jest „Jaskinia Niedźwiedzia”; Potoki i rzeki Karkonoszy żłobią głębokie doliny. Powstały tu wodospady, np. Wodospad Kamieńczyk i Szklarska. Klimat: Ostrzejszy niż na Nizinie śląskiej. Wraz z wysokością obniża się temp a wzrasta roczna ilość opadów atmosferycznych. Wieją silne wiatry. Niższe partie gór porośnięte są lasem iglastym, który wyżej przechodzi w kosodrzewinę. Na grzbietach gór występują łąki wysokogórskie. Przedgórze Sudeckie i śródgórskie kotliny są gęsto zaludnione. Rozwinęło się tu rolnictwo, powstało wiele miast, np. Kłodzko, Jelenia Góra, Wałbrzych. Sudety obfitują w złoża surowców mineralnych. Przeszłość: rudy miedzi, cyny, złoto, srebro, węgiel kamienny; Obecnie: węgiel brunatny (ok. Turoszowa). Spośród złóż surowców skalnych największe znacznie mają złoża granitu, na Przedgórzu Sudeckim. W kotlinach istnieją zakłady lecznicze korzystające z wód mineralnych, które mają właściwośc lecznicze. Są też termy, wody ciepłe. Sudety są dobrze zagospodarowane turystycznie (Karpacz, Szklarska Poręba). Czarny trójkąt Europy: obszar przygraniczny Polski, Czech i Niemiec, na którym poziom zanieczyszczeń atmosfery znacznie przekracza NDS-y. Są tu obszary uprzemysłowione. Środowisko przyrodnicze uleło to znacznym przekształceniom. Z powodu emisji szkodliwych zanieczyszczeń do atmosfery chorowały i obumierały lasy Sudetów, przede wszystkim Gór Izraelskich i Karkonoszy. Przez środek tego obszaru przechodzi pas pokładów węgla brunatnego. Karpaty- młode, wysokie góry, wypiętrzone w fałdowaniu alpejskim. Wyróżnia się Karpaty Zachodnie, Wschodnie i Południowe. Karpaty zostały sfałdowane w kredzie i trzeciorzędzie. Zbudowane są ze skał osadowych i magmowych: wapienie, dolomity, margle, piaskowce. Na rzeźbę Karpat wpływają czynniki zewnętrzne tj. działalność lądolodu, wód opadowych, wietrzenie skał. Zróżnicowanie przyczyniło się do podziału gór na regiony. 1) Pogórze Karpackie- region zbudowany z fliszu, wzniesienia w kształcie garbów, które rozdzielają doliny rzek. Region rolniczy, zaludniony. Beskidy- zbudowane z fliszu, faliste wzniesienia o różnych wysokościach, ropa naftowa i gaz ziemny, lecznicze źródła mineralne, najwyższe wzniesienie Babia Góra (1725 m). Bieszczady- najwyższy szczyt Tarnica (1346m). Długie równoległe pasma gór, płaskie wierzchołki zwane są połoninami. Ważny region turystyczny. Beskidy stanowią obszar rolniczy, zaludniony. W kotlinach sadownictwo i uprawa warzyw. PN: Babiogórski, Gorczanski, Mazurski, Bieszczadzki. Miasta: Bielsko-Biała, Jasło, Sanok (autobusy), Krosno (szkło użytkowe); Podhale- rozległa kotlina, zbudowane z łupków i piaskowców, Gubałówka (1200 m), lezy Zakopane (górska stolica Polski). Region ten zamieszkują górale podhalańscy, główny dochód to obsługa ruchu turystycznego. Pieniny- wzniesienia zbudowane z wapieni, rozcięte dolinami rzek, Trzy Korony (982 m), źródła mineralne, zjawiska krasowe, lasy iglaste, główna atrakcja spływ Dunajcem, Pieniński PN; Tatry- najwyższe pasmo górskie Karpat, Rysy 2499m, Geralch 2655m, jeziora wysokogórskie, np. Morskie Oko, procesy krasowe, Tatry leżą w dorzeczu Dunajca, wodospady, wody podziemne tworzą źródła górskie wywierzyska, Tatrzański PN, Klimat Tatr- wysokogórski, zmienia się z wysokością, najniższa w Polsce temp, a najwyższa ilość opadów, duża różnorodność flory i fauny; Obszar młodoglacjalny: zasięg: niziny nadmorski i pojezierza, pobrzeża - tereny w obrębie zlodowacenia bałtyckiego. Cechy: formy polodowcowe wyraźne, wysokie moreny czołowe, głębokie pradoliny i liczne jeziora. Obszar staroglacjalny : zasięg: pozostała cześć nizin: niziny środkowopolskie - starsze zlodowacenia środkowopolskie i południowopolskie. Powtórka: Najlepsze warunki do rozwoju rolnictwa mają następujące krainy w pasie: pobrzeży - Żuławy wiślane (gleby), pojezierzy - P. Wielkopolski (gleby), Nizin środkowopolskich -Nizin Śląska, wyżyn - W. Kielecko-Sandomierska, Lubelska, Kotlin - K. Sandomierska, gór - Pogórze Sudeckie, kotliny Sudeckie, Pogórze karpackie Zróżnicowanie budowy geologicznej wyżyn a) Rzeźba Krasowa - zjawiska krasowe - wypłukiwanie skał wapiennych, Formy krasowe (szczególnie na W. Krakowsko-Częstochowskiej - jaskinie, bramy, wąwozy, maczugi, żebra, lejki. Jaskinie - Sudety, Karpaty. B) surowce mineralne w pasie wyżyn: węgiel kamienny - Śląska, Lubelska, rudy cynku i ołowiu - Śląska, gipsy - Niecka Nidy, margle - Lubelska, wapienie - Niecka Nidy, Kielecko-Sandomierska, Krakowsko-Częstochowska, G: Świętokrzyskie, kredy piszące - Lubelska (Chełmno) Szwajcaria kaszubska - Poj. Pomorskie Góra Św, Anny - W. Śląska Czarny trójkąt Europy - Sudety Wąwozy lessowe - W. Lubelska i sandomierska Trakt Królewski - Warszawa Gołoborza-W. Kielecko Sandomierska, G. Świętokrzyskie Rudy Miedzi - N, Śląska- Okręg Lubińsko - Głogowski Pustynia Błędowska - Ruchome wydmy - Łeba Panorama racławicka - Góry stołowe - Sudety Sukiennice, K. Mariacki - Kraków Brama Krakowska - Ojcowski PN W. Krakowsko-Częstochowska Maczuga Herkulesa - Ojcowski PN Zapadliska tektoniczne - Węgiel brunatny - Sudety Bagna i mokradła - W. Lubelska Kotlina Kłodzka - Sudety Łazienki - Warszawa Jaskinia Raj - G. Świętokrzyskie Huta Sendzimira

---