Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, powodowaną przez brak lub niewłaściwe wykorzystywanie przez organizm insuliny - hormonu potrzebnego do przekształcania pokarmu w energię niezbędną do funkcjonowania organizmu. Osoby z cukrzycą mają podwyższony poziom glukozy (cukru) we krwi, ponieważ ich organizm nie produkuje insuliny, produkuje jej zbyt mało lub jest oporny na insulinę
przed rozpoczęciem nauki
Rodzice powinni udać się do placówki oświatowej i porozmawiać z dyrekcją szkoły i nauczycielem przed rozpoczęciem nauki lub po zdiagnozowaniu cukrzycy. Podczas takiego spotkania należy omówić warunki panujące w szkole, potrzeby dziecka i oczekiwania rodziców. Jasne sformułowanie potrzeb pozwoli na uniknięcie dalszych nieporozumień. Jeżeli rodzice zdecydują, że ich dziecko będzie uczęszczało do danej szkoły, należy umówić się na wstępne szkolenie, w którym powinni uczestniczyć wszyscy pracownicy szkoły, którzy będą mieli kontakt z dzieckiem. W przypadku dzieci w klasach 1-3 szczególną role odgrywa wychowawca, który prowadzi większość zajęć.
Wszelkie szczegóły, dotyczące potrzeb dziecka i współpracy, należy uzgodnić podczas wstępnego szkolenia. Powinny w nim uczestniczyć wszystkie zainteresowane strony:
rodzice i dziecko
dyrektor szkoły
wychowawca i inni nauczyciele prowadzący zajęcia w danym roku szkolnym w klasie ucznia z cukrzycą
pielęgniarka
nauczyciel wychowania fizycznego i/lub trener
pracownicy świetlicy
inne osoby odpowiedzialne za dziecko podczas jego pobytu w szkole.
Rodzice mogą również zaprosić na takie spotkanie członków organizacji samopomocy diabetyków, jak Koła Przyjaciół Dzieci i Młodzieży z Cukrzycą przy TPD. Często pracują w nich osoby o dużym doświadczeniu i ogromnej wiedzy, którzy wielokrotnie uczestniczyli w tego typu spotkaniach, i znają problemy, jakie mogą się pojawić.
Co należy omówić
Ważne jest, aby podstawową wiedzę na temat cukrzycy posiadało jak najwięcej osób zatrudnionych w szkole. Dzięki temu będą wiedziały, jak postępować np. w przypadku zasłabnięcia ucznia. Informacja z aktualnym zdjęciem dziecka powinna być również dostępna w pokoju nauczycielskim dla nauczycieli mających zastępstwo w danej klasie.
Podstawowe informacje na temat cukrzycy i jej leczenia.
Sprzęt, jakim dziecko będzie się posługiwało w szkole.
Role i zakres odpowiedzialności poszczególnych członków personelu szkolnego.
Miejsce przechowywania glukometru, przekąsek, płynów, glukagonu.
Miejsce przechowywania planu leczenia ucznia.
Objawy hipo- i hiperglikemii typowe dla danego dziecka.
Działania w przypadku hipo- i hiperglikemii.
Postępowanie w sytuacjach awaryjnych.
Formę kontaktu rodziców z personelem szkolnym i dzieckiem w trakcie zajęć.
Dziecko ma prawo i możliwość: Czuć się bezpiecznie emocjonalnie wiedząc, że nauczyciel i rówieśnicy są w stanie pomóc mu w razie niedocukrzenia.
Dziecko wie bardzo dużo o swojej chorobie i umie zareagować w przypadku zmiany poziomu cukru. Jednak może potrzebować Twojej pomocy.
Zdobądź wiedzę o cukrzycy, obserwuj dziecko, niech czuje Twoje wsparcie i wie, że może liczyć na pomoc.
Nie izoluj dziecka od aktywności klasy, zajęć wychowania fizycznego, wyjazdów klasowych.
Daj sobie czas na oswojenie się z nową wiedzą. Wszystko co nowe przestrasza.
Nie bój się odpowiedzialności i własnych uprzedzeń.
Masz prawo nie rozumieć, możesz popełniać błędy, ale nie obawiaj się zareagować.
Jeśli dziecko widzi Twój strach, też się boi. Nie wstydź się pytać o to, czego nie rozumiesz, poczujesz się pewniej. Nie stracisz autorytetu pytając.
Nauczyciel powinien:
uzyskać podstawową wiedzę o cukrzycy i możliwych stanach emocjonalnych towarzyszących zmianom w poziomie cukru (np. nerwowość, problemy z koncentracją po hipoglikemii),
zostać przeszkolony w umiejętności pomocy dziecku w razie ostrych powikłań (hipoglikemia i hiperglikemia),
zwracać baczniejszą uwagę na dziecko z cukrzycą, obserwować jego zachowanie, nie zaburzając samodzielności dziecka i nadmiernie nie obciążając go swoją nadopiekuńczością,
umożliwić dziecku pomiar poziomu cukru lub wykonanie zastrzyku insuliny w warunkach prywatności (pokój pielęgniarki lub pusta sala lekcyjna na przerwie),
poinformować rodziców o szczególnych wydarzeniach, jakie będą miały miejsce w szkole (zawody sportowe, okolicznościowe spotkanie klasowe),
pozwolić uczniowi zjeść dodatkową przekąskę w klasie, gdy odczuwa spadek poziomu cukru lub nauczyciel zauważy objawy hipoglikemii. Możliwość zjedzenia kanapki czy wyjścia do toalety powinien mieć też uczeń w przypadku długiego egzaminu,
nauczyciel powinien mieć możliwość kontaktu z rodzicem, aby poczuć się pewniej w nowej dla siebie sytuacji,
jeśli rodzice i dziecko wyrażą taką chęć, można stworzyć kącik cukrzycowy w pokoju nauczycielskim. Umieścić tam niezbędne informacje o chorobie, zdjęcie dziecka i sposoby pomocy w przypadku niedocukrzenia lub utraty przytomności (instrukcja podania glukagonu). Może tam się znaleźć glukoza w tabletkach na wypadek niedocukrzenia.
Astma
Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa (łac. asthma bronchiale) - przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, u podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu, występujących szczególnie w nocy i nad ranem. U podłoża tych napadów leży wydzielanie przez komórki układu oddechowego licznych mediatorów doprowadzających do rozlanego, zmiennego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, które często ustępuje samoistnie lub pod wpływem leczenia. Astma oskrzelowa zaliczana jest do chorób psychosomatycznych
Typowe objawy to:
napady duszności spowodowane skurczem oskrzeli
świszczący oddech
kaszel.
Objawy mogą cofać się częściowo lub całkowicie, spontanicznie lub pod wpływem leków. Występuje nadreaktywność oskrzeli na różnego rodzaju czynniki środowiska zewnętrznego. Napady astmy pojawiają się w wyniku kontaktu z alergenem (kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt, pierze, niektóre pokarmy i in.), w trakcie wysiłku fizycznego, podczas oddychania mroźnym powietrzem, w trakcie infekcji (bakteryjnych, wirusowych) układu oddechowego.
Czynniki zaostrzające objawy astmy to:
kontakt z alergenami
nawracające infekcje układu oddechowego
palenie papierosów
niektóre leki (np. aspiryna lub inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, beta-blokery)
niektóre składniki pokarmowe.
Chorzy na astmę oskrzelową skarżą się często na napady duszności i kaszlu (szczególnie po kontakcie z alergenami, po wysiłku lub w nocy), ucisk w klatce piersiowej, świszczący oddech.
Rodzice i nauczyciele
Już na początku roku szkolnego rodzice powinni poinformować nauczycieli o dolegliwościach dziecka. Astma może bowiem być dla uczniów bardzo kłopotliwa.
- Dziecko z astmą, które przychodzi do szkoły po nocnym napadzie duszności może odczuwać zmęczenie; ma wówczas trudności z koncentracją uwagi.
- Objawy alergii, jak katar sienny, świąd skóry czy podrażnienie oczu mogą powodować złe samopoczucie.
- Uczniowie z astmą mają średnio dwa razy więcej nieobecności niż ich zdrowi rówieśnicy, przez co mogą mieć problemy z opanowaniem i zaliczeniem materiału.
Bardzo ważne jest aby nauczyciele znali przyczynę niedyspozycji ucznia.
Rodzice powinni również dostarczyć nauczycielom oraz szkolnej pielęgniarce wszelkich informacji o przyjmowanych przez dziecko lekach (najlepiej wpisać ich nazwy do karty zdrowia ucznia) oraz uprzedzić o możliwym wpływie tych specyfików na zachowanie. Na szczęście, większość dzieci nie wstydzi się już dziś korzystania z inhalatorów. Jednak tym dzieciom, które są tym skrępowane, warto umożliwić przyjmowanie leków np. w gabinecie lekarskim czy sekretariacie. Rodzice mogą też zostawić jedno opakowanie leku w gabinecie lekarskim na wypadek, gdyby dziecko zapomniało leku z domu lub go zgubiło.
Atak astmy objawia się nawracającymi epizodami krótkiego świszczącego oddechu, uciskiem w klatce piersiowej, kaszlem i dusznościami, które utrudniają oddychanie. Dolegliwości nasilają się w nocy, wcześnie rano, po wysiłku lub przy kontakcie z zimnym powietrzem. Gdy taki atak wystąpi w szkole, dziecko należy posadzić, bo wtedy łatwiej będzie mu łatwiej oddychać. Jeżeli nauczyciel podejrzewa, że duszności wywołał kurz, powinien wyprowadzić dziecko z klasy czy sali gimnastycznej i zapewnić mu dostęp świeżego powietrza. W przypadkach ciężkiego ataku trzeba bezzwłocznie wezwać pogotowie.
Plan postępowania w napadzie astmy
w szkole
Objawy
• Męczący, suchy kaszel
• Świszczący, głośny oddech
• Przyspieszenie oddechu
• Trudności w oddychaniu, uczucie ucisku w klatce piersiowej
• Trudności w mówieniu z powodu skróconego oddechu
• Poruszanie skrzydełkami nosa przy oddychaniu
• Wciąganie dołka jarzmowego, nadmierne ruchy klatki
piersiowej przy oddychaniu
• Sine usta, paznokcie
Postępowanie
• Podaj dziecku 2 wdechy salbutamolu (przez komorę
pośrednią z maską lub ustnikiem jeśli to możliwe)
w odstępie 10—20 sekund.
• WEZWIJ POGOTOWIE RATUNKOWE.
• Pozwól dziecku odpocząć i przyjąć dowolną pozycję
ciała.
• Nie zmuszaj dziecka do położenia się (w czasie napadu
duszności zazwyczaj dziecko woli siedzieć i podpierać
się rękami).
• Zachowaj spokój i zachęcaj dziecko do spokojnego oddychania
• Uważnie obserwuj dziecko i nigdy nie pozostawiaj go
bez opieki osoby dorosłej.
• Skontaktuj się z rodzicami dziecka.
• Co 10 minut oceniaj stan dziecka. Jeśli duszność się nie
zmniejsza podaj kolejne 2 dawki salbutamolu i powtarzaj
tę procedurę aż do przybycia pogotowia.
Przygotowanie kadry nauczycielskiej
do sprawowania opieki nad dzieckiem
z astmą oskrzelową
Aby nauczyciel mógł w różnych sytuacjach kompetentnie
sprawować opiekę nad uczniem chorym na astmę, powinien
dysponować elementarną wiedzą na temat istoty
choroby oraz czynników mogących wywoływać zaostrzenie
(patrz informacje powyżej). Wychowawca ucznia z rozpoznaną
astmą powinien oczekiwać od rodziców pacjenta
pisemnej informacji o stanie choroby, aktualnym leczeniu
oraz postępowaniu w przypadku nagłego zaostrzenia.
Warto z rodzicami takich uczniów szczegółowo omówić
plan wycieczki, zimowiska czy zielonej szkoły pod kątem
ewentualnych zagrożeń dla dzieci z astmą oskrzelową.
Wycieczka szkolna
Dziecko chore na astmę może być uczestnikiem wycieczek
szkolnych podczas których jego rówieśnicy mogą przyjrzeć
się problemom związanym z chorobą kolegi. Dziecko chore
na astmę powinno przed wycieczką być wyposażone w
leki. Instrukcję dotycząca podawania leków, jakie dziecko
przyjmuje nauczyciel powinien otrzymać od rodziców.
Zdarza się, że dzieci są zwalnianie z uczestniczenia w wycieczkach
szkolnych, np. wyjście do ZOO (narażenie na
bliskość sierści
Podczas wycieczki uczeń chory na astmę może niekorzystnie
zareagować zaostrzeniem objawów. Poniżej przedstawiono
najbardziej typowe sytuacje:
• spacer wiosną do parku — atak astmy wywołanej pyłkami
drzew;
• wycieczka poza miasto w maju i czerwcu — duszność
u dziecka mogą spowodować pyłki traw i żyta;
• nocowanie w zakurzonych, źle posprzątanych ośrodkach
wypoczynkowych i wycieczkowych — kaszel i duszność
wywołana reakcją na alergeny roztoczy kurzu domowego;
• podróż klimatyzowanym autokarem — objawy wywołane
działaniem pleśni rozpylanych z układu klimatyzacji
pojazdu;
Szczegółowe wytyczne dla dzieci z astmą
podczas pobytu w szkole — wskazówki dla
nauczycieli
Nakazy
• częste wietrzenie sal lekcyjnych, zwłaszcza, gdy
uczniowie pracują z substancjami chemicznymi, pyłami
(lekcje plastyki) czy elementami organicznymi (lekcje
biologii);
• dziecko, które ma objawy po wysiłku, powinno przed
lekcją wychowania fizycznego przyjąć dodatkowy lek,
który zapobiegnie wystąpieniu objawów w czasie
wysiłku — ważne, aby nauczyciel zapytał dziecko czy lek
został przyjęty;
• ćwiczenia fizyczne należy zaczynać od rozgrzewki;
• w przypadku wystąpienia u dziecka objawów duszności
należy: przerwać wykonywanie wysiłku i pozwolić dziecku
zażyć środek rozkurczowy (dziecko powinno mieć lek przy
sobie lub powinien być w szkolnym Gabinecie Lekarskim).
Zakazy
• chorzy uczniowie nie powinni uczestniczyć w pracach
porządkowych np. w odkurzaniu sal, wycieraniu tablicy
(narażenie na pył z kredy) czy grabieniu liści (narażenie
na pleśnie);
• dzieci uczulone na zarodniki grzybów pleśniowych nie
powinny uczestniczyć w organizowanych akcjach sprzątania
liści w parkach, terenach zielonych wokół szkoły
oraz lekcjach wychowania fizycznego organizowanych
na świeżym powietrzu;
• w okresie pylenia roślin, dzieci z pyłkowicą nie mogą
wykonywać ćwiczeń na wolnym powietrzu;
• w okresie pylenia roślin, dzieci z pyłkowicą nie powinny
uczestniczyć w planowanych wycieczkach poza miasto;
jeżeli uczestniczą, opiekun grupy powinien sprawdzić
czy dziecko jest zaopatrzone w odpowiednie leki, np.
antyhistaminowe, beta-mimetyki wziewne lub nawet
adrenalinę w przypadku uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych;
• astma oskrzelowa wyklucza biegi na długich dystansach
wymagających długotrwałego, ciągłego wysiłku
— np. 4 razy dookoła szkoły, może się źle skończyć nie
tylko dla astmatyka, ale także dla nauczyciela prowadzącego
lekcję (nagły skurcz oskrzeli wymagający
interwencji medycznej);
• dziecko z astmą oskrzelową nie powinno być kwalifikowane
do reprezentacji szkoły na zawody typu biegi
długodystansowe (nawet gdyby dziecko miało bardzo
dobre wyniki na zajęciach lekcyjnych) — dodatkowy
stres jakim jest udział w zawodach może być przyczyną
pojawienia się objawów;
• w klasach, gdzie odbywają się lekcje biologii nie powinno
być zwierząt futerkowych (np. drobnych gryzoni),
jeżeli są — dziecko powinno siedzieć jak najdalej
oraz nie uczestniczyć w sprzątaniu klatek.
Ograniczenia:
• uczeń z astmą może okresowo wymagać ograniczenia
aktywności fizycznej i dostosowania ćwiczeń do stanu
zdrowia;
• dziecko uczulone na pokarmy powinno mieć adnotacje
od rodziców co może jeść w sytuacjach, które mogą wywołać
pojawienie się objawów uczulenia, np. imieniny
innego dziecka organizowane w klasie, wigilia klasowa,
spożywanie posiłków w stołówce szkolnej, korzystanie
z artykułów zakupionych w sklepiku szkolnym.
Obszary dozwolone i wskazane dla dziecka:
• dzieci chore na astmę powinny uczestniczyć w zajęciach
wychowania fizycznego. Dobrze dobrany wysiłek fizyczny
np. trening interwałowy poprawia pojemność płuc i wydolność
organizmu, dzięki czemu wysportowane dziecko
lepiej znosi okresy zaostrzeń choroby;
• uczeń z astmą nie powinien być trwale eliminowany z zajęć
wychowania fizycznego — zwolnienia od lekarza prowadzącego
powinny pojawiać się tylko sporadycznie;
• dzieci z astmą mogą uprawiać biegi krótkie, a także gry
zespołowe: siatkówka, piłka nożna, ręczna, koszykówka,
gdzie intensywny krótkotrwały wysiłek jest przeplatany
chwilami odpoczynku (forma treningu interwałowego);
• dzieci z astmą mogą uprawiać gimnastykę i pływanie;
• dzieci z astmą mogą uprawiać większość sportów zimowych
(narciarstwo, saneczkarstwo, łyżwiarstwo figurowe),
a także tenis stołowy, jazdę na rowerze, sporty
walki. Dzieciom bardzo źle tolerującym wysiłek fizyczny
zalecane są sporty rekreacyjne takie jak strzelectwo,
łucznictwo oraz szachy.
Dobór zawodu
Szkoła powinna również pomóc dziecku z astmą
oskrzelową wybrać zawód, który mógłby być wykonywany
w przyszłości.
1. schorzenia skóry eliminują z zawodów wymagających
kontaktu z substancjami chemicznymi — fryzjer, kosmetyczka,
mechanik samochodowy, garbarz, chemik;
2. uczuleni na pyłki roślin nie powinni być — ogrodnikami,
rolnikami, leśnikami;
3. uczuleni na środki spożywcze — cukiernikami, piekarzami;
4. uczuleni na sierści zwierząt, ale również dzieci z astmą
oskrzelową (możliwość rozwoju objawów uczulenia już
w momencie wykonywania pracy zawodowej) — lekarzami
i technikami weterynarii, hodowcami zwierząt,
kuśnierzami.