Nabycie własności

Nabycie pochodne: prawo własności nabywa się od osoby poprzednika, obowiązuje zasada nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse haberet (nie można przenieść na drugiego więcej praw niż się ma samemu)

1. Mancipatio: do przenoszenia własności res mancipi; akt formalny dokonywany w obecności 5 świadków i libripensa. Początkowo stanowiła rzeczywisty akt sprzedaży, potem przekształciła się w akt abstrakcyjny symbolizujący przejście władztwa nie tylko nad rzeczami ale także nad osobami. Wyszła z użycia w prawie poklasycznym;

2. In iure cessio: akt abstrakcyjny do przenoszenia własności res mancipi oraz praw jak spadek czy użytkowanie a także władztwa nad osobami; akt formalny oparty na confessio in iure czyli na uznaniu przez powoda praw pozwanego w pierwszej fazie procesu, co pozwalało pretorowi dokonać addictio (przysądzenia) spornej rzeczy powodowi. Wyszła z użycia w prawie poklasycznym;

3. Traditio: akt kauzalny do przenoszenia własności res nec mancipi; tylko dla rzeczy materialnych. Przesłanki ważności traditio:

• zbywca był właścicielem rzeczy

• zgodna wola przeniesienia prawa własności

• iusta causa traditionis (słuszna podstawa dokonania traditio)

Traditio bez rzeczywistego wydania rzeczy:

• traditio brevi manu: osoba nabywająca rzecz była już detentorem rzeczy a więc przeniesienie własności następowało w drodze samej umowy

• constitutum possessorium: zbywca przenosił własność na nabywcę w drodze samej umowy jednocześnie zatrzymując rzecz jako detentor

• traditio longa manu: przeniesienie własności nieruchomości poprzez wskazanie jej z odległości

• traditio symbolica: przeniesienie własności poprzez wręczenie nabywcy symbolu władzy nad rzeczą

• Adiudicatio: przysądzenie w procesie działowym

• Legatum per vindicationem

• Zapłacenie litis aestimatio w procesie przez pozwanego

W prawie klasycznym sama umowa kupna-sprzedaży nie przenosiła własności a jej skutkiem było tylko powstanie wzajemnych zobowiązań stron: kupującego do zapłaty ceny, sprzedawcy do wydania towaru. Prawo poklasyczne odeszło od tej zasady, przywrócona została w prawie justyniańskim.

Zasiedzenie (usucapio) -polegało na nabyciu własności przez długotrwałego posiadacza rzeczy, regulowało status prawny rzeczy, których właściciel był nieznany; jego charakter jako sposobu nabycia własności w prawie rzymskim nie jest jednoznaczny. Obecnie zalicza się do pierwotnych sposobów nabycia własności, ale Rzymianie w okresie prawa klasycznego posługiwali się na jego określenie terminem alienatio zastrzeżonym dla nabycia pochodnego. Znane już w czasach Ustawy XII Tablic. W prawie archaicznym zasiedzenie usuwało najczęściej braki formalne (tj. brak odpowiedniej formy przeniesienia prawa własności) ale także braki materialne (zbywca nie był właścicielem rzeczy). W prawie justyniańskim usuwało wyłącznie braki materialne.

1. Usucapio pro herede: zasiedzenie spadku lezącego w ciągu roku bez tytułu i (do Marka Aureliusza) bez dobrej wiary

2. Usureceptio fiduciae causa: odzyskanie własności przez właściciela, który fiducjarnie przeniósł własność na inną osobą (ustanowienie zastawu, oddanie w depozyt lub użyczenie), niepotrzebny tytuł i dobra wiara

3. Longi temporis praescriptio: od końca II w.n.e. środek ochrony gruntów prowincjonalnych, których nie można było zasiedzieć, bowiem były tylko dzierżawione osobom prywatnym, początkowo skuteczny tylko wtedy, gdy użytkownik nie utracił gruntu, po reformie Dioklecjana stało się rodzajem zasiedzenia bowiem mógł się nim posłużyć także użytkownik, który utracił posiadanie gruntu.

Justynian połączył usucapio i longi temporis praescriptio:

• usucapio: dla ruchomości z terminem 3letnim

• longi temporis praescriprio: dla nieruchomości z terminem 10 lub 20 lat

Przesłanki zasiedzenia:

1. Res habilis: rzecz nadająca się do zasiedzenie, z możliwości zasiedzenia wyłączone były rzeczy skradzione, nabyte siłą, extra commercium, zbiegli niewolnicy, rzeczy należące do Skarbu Państwa, cesarza i Kościoła

2. Titulus: tytuł do zasiedzenia

3. Bona fides: przekonanie, że zbywca jest właścicielem rzeczy; konieczne tylko w momencie wejścia w posiadanie rzeczy, bo mala fides superveniens non nocet

4. Possessio: posiadanie cywilne

5. Tempus: odpowiedni czas: początkowo 1rok dla ruchomości, 2lata dla nieruchomości, od Justyniana odpowiednio 3 lata i 10/20 lat

Nabycie pierwotne

1. Occupatio: zawłaszczenie np. dzikiego zwierzęcia lub rzeczy niczyjej; także majątku należącego do nieprzyjaciela w czasie wojny

2. Accessio: połączenie, zasada accessio cedit principali (rzecz o mniejszej wartości połączona z rzeczą o większej wartości staje się własnością właściciela rzeczy więcej wartej)

• nieruchomość z nieruchomością

• nieruchomości z ruchomością: zasada superficie solo cedit (rzecz ruchoma trwale połączona z nieruchomością staje się własnością właściciela nieruchomości)

• ruchomości z ruchomością - kazuistycznie

W przypadku połączenia w złej wierze właściciel rzeczy, który utracił swoją rzecz miał do osoby, która dokonała połączenia skargę z kradzieży, w przypadku połączenia w dobrej wierze odszkodowawczą condictio z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

3. Specificatio: przetworzenie; wg Sabinianów właścicielem nowej rzeczy był właściciel materiału, wg. Prokulianów -przetwórca. Zwyciężyło stanowisko pośrednie tzw. media sententia tzn. jeżeli rzecz przetworzoną dało się przywrócić do stanu poprzedniego jej właścicielem był właściciel materiału, jeżeli zaś przetworzenie było nieodwracalne właścicielem stawał się przetwórca; kwestię wzajemnych roszczeń stron rozstrzygano jak przy połączeniu.

4. Thesaurus: nabycie skarbu (skarb=rzecz, która miała kiedyś właściciela, ale było to tak dawno, że nie można ustalić kto nim był).Początkowo przypadał właścicielowi nieruchomości, na której był znaleziony, od Augusta traktowany jako własność Skarbu Państwa (aerarium, fiscus). Od Hadriana przypadał w ½ właścicielowi gruntu, na którym był znaleziony, w ½ znalazcy; jeżeli ktoś znalazł skarb na swoim gruncie lub poświęconym nabywał jego własność.

5. Fructus: nabycie własności owoców, które stawały się odrębnymi rzeczami w momencie ich odłączenia (separatio) od rzeczy macierzystej. W pierwszym rzędzie ius fruendi miał właściciel rzeczy, niekiedy prawo do pobierania owoców miały inne osoby. Właściciel, posiadacz w dobrej wierze, emfiteuta nabywali własność owoców w momencie separatio, pozostałe kategorie osób uprawnionych np. dzierżawca, najemca, usufruktuariusz w momencie ich zebrania (perceptio).

Nabycie i utrata posiadania- poprzez nabycie corpus rzeczy i zamanifestowanie animus rem sibi habendi. Niekiedy solo animo (np. traditio brevi manu). Można było nabyć posiadanie za pośrednictwem osób podległych władzy (niewolnicy, dzieci in potestate) lub niektórych kategorii osób sui iuris (procurator, tutor). Detentor nie mógł stać się posiadaczem na skutek jednostronnej zmiany woli (neminem sibi ipsum causam possessionis mutare posse). Utrata posiadania następowała poprzez utratę corpus i animus, niekiedy poprzez utratę samego corpus (ucieczka dzikiego zwierzęcia, fizyczne zniszczenie rzeczy), niekiedy poprzez utratę samego animus (constitutum possessorium).

---