WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGICZNE

Wykład 2

Wychowanie obywatelskie

Związane jest z przemianami społecznymi, rozwojem przemysłu w XIX w. Posługuje się metodami psychologicznymi - świadomość społeczna istnieje ponad świadomością indywidualną. Fakty wychowawcze - rozpatrywane są z pkt. widzenia socjologicznego jako fakty społeczne.

Uznano społeczny charakter wychowania:

1. społeczeństwo nie może istnieć bez procesu wychowania

2. wychowanie może odbywać się w społeczeństwie

Wychowanie (działalność świadoma czy nieświadoma) odbywa się w społeczeństwie i prowadzi do postaw zgodnych z oczekiwaniami społecznymi.

W pedagogice socjologicznej wyróżniamy:

• pedagogikę czysto socjologiczną

• pedagogikę nacjonalistyczną

• pedagogikę narodową

• pedagogikę społeczną

• pedagogikę idealistyczną

Pedagogika czysto socjologiczna (E. Durkhein, J. Bystroń)

J. Bystroń- zwolennik szkoły uspołecznionej. Głosił, że ściślejsze związanie szkoły z życiem społecznym świadomie wychowuje na rzecz innych, osoby prospołecznie przygotowane do życia. Zwracał uwagę na kształtowanie u wychowanków poczucia wartości (szkoła podmiotowości), kształtowanie samodzielności i inicjatywy oraz umiejętności współżycia z innymi.

Przygotować na egzamin: wychowanie obywatelskie wg Bystronia, istota wychowania obywatelskiego, kierunek, w którym akcentuje się życie obywatelskie, działalność szkoły, życia szkolnego.

Nauka obywatelska - nie polega na wykładaniu o konstytucji, zapoznaniu się z panującym ustrojem, na lekcjach wych. obywatelskiego, sama wiedza o państwie jest niewystarczająca aby wychować obywatela na patriotę. Przygotowanie do życia obywatelskiego powinno odbywać się w okresie dorastania, Kształtowanie postaw obywatelskich powinno odbywać się w działalności na rzecz szkoły i innych uczniów (harcerstwo, uroczystości szkolne, gazetki).

J. Dewey - elementy ped. socjologicznej. Uważał, że praca wychowawcza ma być oparta na naturalnych zainteresowaniach i przeżyciach ucznia. Szkoła - źródło radości oraz bezpośrednich życiowych doświadczeń dziecka - ma charakter społeczny.

K. Sośnicki - uważa, że wychowanie państwowe oparte jest na kolizji między ludźmi. Przyczyna kolizji to niemożność powodzenia w działaniu wobec oporu bliźnich (otoczenia) oraz niezgodność celów działania. Rozwój wymaga harmonijnego współżycia między ludźmi, a normy współżycia ustala państwo. Normy te Sośnicki nazywa etosem (etos - normy kierujące powstawaniem, przebiegiem i rozwiązywaniem kolizji). Etos - styl życia danej społeczności. 3 typy etosu:

1. moralny: reguluje stosunki między jednostkami, zasady te obowiązują wszystkich i równe są sankcje z tytułu ich nieprzestrzegania, mają charakter przymusu moralnego;

2. grupowy: reguluje kolizje grupa - członek grupy oraz grupa - grupa, etos ten dąży do formułowania swoich norm, a sankcje mają charakter zewnętrzny;

3. państwowy, charakteryzuje się:

1. dążnością do utrzymania się państwa bez zmian w raz ustalonej formie

2. wyłączność do kierowania współżyciem obywateli

3. konkretność - dokładne sformułowanie zasad, zewnętrznych form zachowania obywateli

4. przymus zewnętrzny - powołanie odpowiednich organów

5. autokratyczny, kiedy państwo próbuje podporządkować sobie wszystkie etosy i dziedziny życia;

6. liberalny, gdy państwo pozwala rozwijać się obywatelom wg własnych zamierzeń w określonych ramach społecznych.

Wychowanie wg Sośnickiego - dążenie do wytworzenia lub ustalenie pewnego sposobu zachowania się wobec kolizji społecznej. Właściwości etosu mogą prowadzić do jednostronnych i szkodliwych efektów wychowania państwowego np. powoduje niezmienne trwanie w tradycji, oparte na pragmatyzmie, o kaznodziejstwo preferowanie 1 sposobu myślenia. Wychowanie państwowe godzi się z wych. narodowym gdy państwo jest jednolite narodowo, wtedy cele wychowania są jednoznaczne. W przeciwnym razie cele wych. narodowego jak poznanie, przeżywanie kultury nie zawsze znajduje możliwość szerszego odbioru ??????

(Sośnicki) Środki wych. państwowego (środki te istnieją wspólnie):

1. czynny udział młodzieży w życiu politycznym, społecznym oraz działalność na rzecz szkoły,

2. ceremoniał - ślubowanie, pieśni patriotyczne, uroczystości państwowe,

3. teoretyczne rozpatrywanie różnych zagadnień państwowych (lekcje wychowania obywatelskiego).

Wychowanie narodowe

Założenia:

1. naród - jako wspólnota kulturowa charakteryzuje się wspólnym terytorium, językiem, obyczajami, dziejami, przeszłością historyczną, kulturową (jako naród nie ma zapewnionego istnienia)

2. naród zagrożony - naród jest zagrożony przez inne wspólnoty kulturowe i może ulec wewnętrznej dezintegracji

3. państwo - dla obrony swego istnienia naród powołuje państwo

4. państwo - powołuje obywateli na jego obrońców (szkoły narodowe, wychowanie narodowe, itd.)

Pedagogika narodowa (T. Łopuszański)

T. Łopuszański - (wiceminister wyznań i oświecenia religijnego przed wojną, dyr. Gimnazjum i liceum w Rydzynie) zwolennik odrodzenia narodowego Polaków przez przekształcanie psychiki i inteligencji w drodze odpowiedniego wychowania w szkole średniej. W dziedzinach:

1. zasad moralnych - bez tych zasad nie ma możliwości odrodzenia się państwa;

2. stosunku inteligencji do pracy i wysiłku fizycznego aby stała się ogólną troską życia (praca ręczna w szkole);

3. sfera odpowiedzialności osobistej za losy narodu.

Wychowanie nacjonalistyczne (E. Kriech)

powstało jako odpowiedź na pedagogikę Nowego Wychowania, załamanie systemów wychowawczych i ekonomicznych XXw.

Niemcy - odrzucono ideę swobodnego rozwoju jednostki na rzecz bezwzględnego posłuszeństwa państwu - poglądy Nitshe'go „o moralności panów”, poglądy nazistowskie i biologiczne o dominacji rasy aryjskiej. Zasady wychowania młodzieży i wyłączności praw narodu niemieckiego, usunięto pierwiastki humanizmu i demokratyzmu, historia miała wpoić kult rasy nordyckiej i wodza. Wych. szkolne miało przygotować do służby w wojsku i działalności wg. wskazań partii nacjonalistycznej.

Pedagogika społeczna (J. Wł. Dawid, A. Szycówna, H. Radlińska)

J. Wł. Dawid - myśl pedagogiczna:

• wychowanie jest f-cją życia społecznego,

• istota wychowania jest przystosowanie człowieka do życia w społeczeństwie,

• przystosowanie jest uwarunkowane poziomem życia gospodarczego i społecznego.

W XVIII przystosowanie ogranicza się do przykładu, pouczenia, terminowania i praktyki.

W XIX w. Przystosowanie staje się trudniejsze, potrzebne jest przygotowanie zawodowe, odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Dawid - w tych warunkach przystosowanie jest zadaniem szkoły. Rola szkoły jest uzupełniająca do praktyki, szkoła ma służyć życiu i uczyć jak ma się postępować w tym życiu. Szkoła nie może wyprzedzać życia, powinna realizować potrzeby życia. Dawid stał na stanowisku, że podniesienie poziomu życia prowadzi się przez szerzenie oświaty w społeczeństwie, ale nie tylko w szkole. Szkoła nie może załatwić problemów przystosowania człowieka do życia w społeczeństwie. Doceniał znaczenie szkoły, gdyż szkoła:

1. kształtuje krytyczny stosunek do życia (zjawisk społecznych);

2. przyczynia się do rozwoju aktywności intelektualnych;

3. odrywa jednostkę od czysto zmysłowych dążeń.

Zadaniem szkoły jest nauczanie wychowujące, istota tego polega na kształtowaniu moralnego charakteru tzn. postaw etycznych, które sprzyjają, służą, są zgodne z celami życiowymi, właściwemu postępowaniu, nawykom. Miała kształtować wychowanka zgodnie z oczekiwaniami społ. Celem wychowania miało być przygotowanie jednostki do przyszłego życia indywidualnego i zbiorowego tak, aby mogła realizować swoje cele oraz potrzeby indywidualne i społeczne.

Cel wychowania można osiągnąć po przez:

1. wszechstronny rozwój umysłu (uczucie, energia)

2. rozbudzanie i utrwalanie interesu sympatycznego wyrażającego się w rozumieniu, odczuwaniu i popieraniu spraw i interesów społecznych.

Dawid jako zwolennik wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka uważał, że „umieć - chcieć - móc” triada, której elementy się zespalają są źródłem aktywności człowieka. Był przeciwnikiem wyłącznego wychowania opartego na przesłankach przyrodniczych. Szczególną rolę widział w wychowaniu humanistycznym i w nauczaniu ogólnym, gdyż wg niego wych. ogólne pozwala docenić dobra idealne (uczy inaczej myśleć, wiąże ludzi nićmi sympatii i ideą solidarności). Natomiast praca wych. oparta na idei przyrody powinna być obecna w nauce o przyrodzie, a na idei człowieka w naukach moralnych. Obie te dziedziny uważał za konieczne dla prawidłowego wychowania moralnego. Kładł nacisk na ćwiczenia rozbudzenia zainteresowań. Przeciwnik nauki przez zabawę, gdyż dziecko wg niego unika w zabawie wysiłku. Postulował wprowadzenie do szkół zajęć praktycznych (prac ręcznych). Odegrał znaczącą rolę w pedeutologii, napisał dzieło „Dusza nauczyciela”.

Przygotować na egzamin: istota wychowania nauczającego.

Poglądy Anieli Szycówny (XIX-XX). Uważała, że główne czynniki wych. to rozwijanie samodzielności w myśleniu i działaniu za pomocą i przez wspólną prace z pedagogiem.

Cele wspólnej pracy:

• zwalczanie nieśmiałości lub dzikości (rozwydrzenie) przez wywoływanie u dziecka własnej godności i wykorzystanie jakiejś dodatniej cechy dziecka

• kształtowanie charakteru w oparciu o przekonanie, że warto współżyć i współdziałać z innymi ludźmi.

Zbiorowość, grupa szkolna bardzo łatwo ulega sugestią - urabianie duszy klasy, tak aby wszyscy członkowie identyfikowali się z grupą. Drogą jest pozyskanie liderów grupy aby po przez nich oddziaływać na daną grupę.

Zwolenniczka samokształcenia się pedagogów.

Helena Olsza-Radlińska.

Zajmowała się wpływem środowiska i jednostek, ich wzajemne oddziaływanie na przekształcanie tego środowiska.

Zadania pedagogiki:

1. kompensacja wzajemnych wpływów środowiska na rozwój dziecka, które krępują dziecko i są przyczyną zahamowań rozwoju dziecka;

2. ustalenie metod skutecznego oddziaływania na środowisko.

Przywiązywała dużą wagę do działalności pozaszkolnej, kulturalnej, do pomocy społecznej. Pionierka wyzwalania aktywności społecznej i kulturalnej (masy ludowe) za pomocą działań kulturalno-oświatowych.

Pedagogika kultury

Ligierski - „PK jest pedagogiką ludzkiej duchowości”.

Pedagogika naturalistyczna - wychowanie to przygotowanie do życia przyrodniczego i społecznego.

Pedagogika kultury - opozycja do jednostronności p. naturalistycznej, kierunek antynaturalistyczny do wychowania w kulturze.

Kierunek ten powstał na przełomie XIX i XX w. Uznawał człowieka jako istotę kulturową, uczestniczącą w procesie przyswajania, przeżywania i tworzenia przedmiotowych wartości kulturowych jak teksty, dzieła sztuki, moralność, obyczaje i prawo. PK wychodzi z założenia, że między wartościami reprezentującymi różne dziedziny kultury, a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania.

Istota pedagogiki kultury:

1. każde zjawisko psychiczne tworzy sensowną całość określoną przez świat tradycji kulturalnej

2. to, co w życiu ma sens i wartość nie jest samowystarczalne, gdyż wartości nabywa dzięki uczestnictwu w różnych dziedzinach istniejących poza jednostką (duch przedmiotowy)

3. przedmiotowe wartości - nauka, sztuka, religia są autonomiczne i zachowują się, istnieją dzięki ciągłemu tworzeniu, wysiłkowi twórczemu ludzi (między wartościami a osobowością zachodzą oddziaływania - człowiek tworząc przyswaja wartości przedmiotowe i dzięki temu wzbogaca swoją osobowość)

4. wychowanie - celem jego jest przygotowanie człowieka do czynnego i twórczego udziału w kulturze, w życiu kulturalnym, przez wprowadzenie człowieka w świat wartości kulturowych i na tej podstawie do rozwoju duchowego człowieka i wdrożenie do tworzenia nowych wartości

Różnice między pedagogiką kultury a ped. socjologiczną i ped. indywidualistyczną:

W stosunku do ped. indyw. ped. kultury podkreśla zależność rozwoju duchowego człowieka od przyswojenia sobie wartości kulturowych danej epoki. Rozwój duchowy człowieka zależy od tego na ile człowiek potrafi wejść w wartości przekazywane i panujące w danej epoce (dobra przedmiotowe).

W stosunku do ped. soc. ped. kultury podkreśla znaczenie wartości przedmiotowych w rozwoju człowieka.

Pedagogika kultury nie jest kierunkiem jednolitym. Różnice dotyczą pojmowania życia duchowego oraz środków, które wiodą do urzeczywistnienia w psychice wychowanka:

• kontekst aksjologiczny: podkreśla wzajemną zależność między kulturą a życiem duchowym człowieka. Zadaniem wych. jest przygotowanie człowieka do czynnego udziału w kulturze w kształtowaniu harmonijnej osobowości.

• kontekst aktualistyczny (ped. włoska XX w.) zakłada ponadczasowy rozwój i ciągłe (wieczne) kształtowanie się ducha. Dąży do zniesienia w wych. wszelkich przeszkód, granic przestrzennych i czasowych.

Teoria pedagogiczna B. Nawroczyńskiego jako przykład dorobku polskiej pedagogiki kultury.

Założenia pedagogiki B. Nawroczyńskiego:

1. unika założeń metafizycznych;

2. ścisłość terminologiczna - wynika z korzystania z badań empirycznych dostarczanych przez psychologię i socjologię. Życie duchowe człowieka kształtuje się wokoło wartości: wykształcenie - charakter - osobowość.

3. celem działań pedagogicznych jest kształtowanie osobowości, która jest najwyższą i najpełniejszą strukturą idealną;

4. skłonności i popędy są dobrym materiałem, które należy uszlachetniać i rozwijać;

5. istotą wychowania i nauczania - organizowanie wszystkich pierwiastków duszy ludzkiej wokół ideałów jako podstawy kształtowania osobowości;

Czynniki kształtujące osobowość:

wewnętrzne: zdolności i zainteresowania wychowanków;

zewnętrzne: wytwory tworzące przedmiotową kulturę społeczeństwa (literatura, sztuka, prawo, religia, nauka).

Wykształcenie - zespolenie indywidualności wychowanka z przyswojoną przez niego kulturą. „Wykształcenie jest to dobro osobiste - wytwór kształcenia, motyw działań i źródło twórczości”. Gordon uważa, że wykształcenie jest równocześnie dobrem kulturalnym ponieważ tworzy strukturę duchową. Kultura - ma charakter dynamiczny (rozwija się) ponieważ jednostka poznając ją przyczynia się do jej rozwoju. Rola twórczości - człowiek uczy się rozumieć dobra kultury rozwijając procesy twórcze prowadzące do powstania nowych dóbr. Kultura ma przygotować twórców i kontynuatorów dóbr narodowych (kultura narodowa).Związek kultury i kształcenia (ścisły związek) - nauczanie i kształcenie są to procesy, które mają przygotować przyszłych członków społeczeństwa kulturalnego. Wych. i nauczanie kształtuje samodzielne jednostki , twórcze osobowości.

Ostateczny cel wychowania - rozwój społeczeństw kulturalnych przez tworzenie warunków do kształcenia przyszłych jej członków.

Pedagogika religijna (J. Maritein, K. Wojtyła):

1. uważa, że życie duchowe i samostanowienie o sobie przez jednostkę nie jest możliwe bez religii i Boga;

2. tylko chrześcijaństwo jest czynnikiem ładu wewnętrznego w duszy i dostarcza trwałej podstawy do wychowania, prawdziwe wychowanie musi być chrześcijańskie;

Celem wych. religijnego jest kształcenie moralnego charakteru i na tym gruncie doprowadzenie człowieka do zbawienia. Jedynie wych. religijne prowadzi do uczłowieczenia kultury, do uwolnienia od przewagi techniki i do duchowego pogłębienia kultury.

Pedagogika humanistyczna (T. Gordon, Śliwierski)

Rozwinęła się na bazie nurtu psychologii humanistycznej (Maslow, Rogers) - podmiotowość wychowanka, branie odpowiedzialności za swoje czyny.

W Polsce nurt ten był mało popularny, występuje natomiast dążenie do wych. fundamentalistycznego, które łączy się z liberalizmem.

T. Gordon amerykański psychoterapeuta, pedagog, twórca poradników, animator kształcenia dorosłych, postulował ideę wychowania bez zwycięzców i zwyciężonych:

1. symetryczne stosunki interpersonalna między dorosłymi a dziećmi i młodzieżą;

2. każdy z tych elementów jest traktowany podmiotowo bez względu na pochodzenie, pozycje społeczną, itd.

Efekty kształcenia:

• zarówno radość jak i zniechęcenie, satysfakcja albo ból;

• decyduje o nich wsłuchanie się nauczyciela w komunikaty werbalne i niewerbalne dzieci aby dać im to co potrzebują.

„Brak spotkania 2 osób”

Cele wychowania:

kryterium wyróżniania celów - sposób spostrzegania dziecka - „dziecko jest człowiekiem ze wszystkimi jego atrybutami, aktywnościami, przymiotami typowymi dla człowieka” - jest podmiotem swojego istnienia, zatem nie jest własnością rodziców gdyż jest odrębną jednostką ma własne życie i tożsamość, ma prawo do prywatności i do własnej świadomości.

Cele nadrzędne:

• wielostronny rozwój dziecka (psychofizyczny, moralny, psychiczny)

• dziecko nie powinno obawiać się swoich uczuć i emocji

Cele preferowane:

1. autonomia, niezależność, twórczość, rozwój i realizacja własnych możliwości, samego siebie;

2. samodzielność i radzenie sobie ze swoimi problemami;

3. zdolność do zaspokajania własnych potrzeb (odpowiedzialność, samokontrola i samoocena)

4. autentyzm w wyrażaniu uczuć (dziecko powinno być sobą)

5. zdolność do współpracy z innymi

6. umiejętność do samoogranicznia się (własnych potrzeb);

7. autoafirmacja (poczucie własnej wartości);

8. samodyscyplina

Konflikt - jest rezultatem stosowania przez wychowawcę niewłaściwie dobranych metod wychowania wynikających z fałszywych przekonań. Uzewnętrznianie konfliktów jest decydujące przy właściwym wychowaniu.

Dobór metody:

Ped. humanistyczna odrzuca przymus, zaleca pośrednie oddziaływanie na wychowanka, okazywanie zaufania wychowankowi do radzenia sobie z jego problemami.

Zasady wychowania:

1. musi zaistnieć problem (problem musi być rozwiązany przez osobę, która go ma)

• wychowawca ma problem, gdy uczeń narusza jego status,

• dziecko ma problem, gdy ktoś narusza jego prawa.

2. akceptacja osoby, która ma problem

3. troska wychowawcy o samego siebie

Etapy rozwiązywania konfliktów:

1. rozpoznanie i zdefiniowanie konfliktów (uzyskanie informacji zwrotnej),

2. poszukiwanie rozwiązań (burza mózgów),

3. analiza projektów rozwiązań,

4. przyjęcie prawdopodobnego rozwiązania i wdrożenie go w działanie,

5. kontrola sposobu przyjętego rozwiązania.

Humanistyczne podejście do wychowanków, paradygmat ped. hum.:

1. Wychowanek jest jednostką autonomiczną i ma prawo do podmiotowości tzn. jest niezależny i odpowiedzialny za swoje postępowanie, nauczyciel i rodzic są po to aby go wspierać i wspomagać.

2. Wychowawca ma obowiązek liczenia się z poczuciem godności i wartości osoby wychowanka, jego potrzebami psychicznymi, okazywanie mu szacunku i zapewnić mu warunki do samorealizacji - z drugiej strony wychowawca jest również podmiotem należy mu się szacunek i realizacja własnych potrzeb.

3. Wychowanek jest partnerem wychowawcy, wychowawca jest facylitatorem (animatorem) procesu wychowania.

4. Postawa wychowawcy - życzliwość, partnerstwo w procesie wychowania, umiejętności psychospołeczne - autentyzm, akceptacja, empatia. Zapewnienie wychowankom szeregu swobód, unikanie przymusu i powoływanie się na własny autorytet, wspieranie wychowanka w rozwiązywaniu problemów.

Pedagogika humanistyczna jest podejściem dającym możliwość samorealizacji wychowanka przy wysokiej umiejętności wychowawczej wychowawcy.

5

---