Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych

Stacjonarne Studium Dziennikarstwa Pierwszego Stopnia, I rok

Specjalność: Dziennikarska oraz PR i Marketing Medialny

SOCJOLOGIA

program i literatura przedmiotu

rok akademicki 2008/2009

Wykłady prowadzi: prof. dr hab. Jan Błuszkowski

Ćwiczenia prowadzi:

mgr Agnieszka Bejma dr Sebastian Kozłowski dr Daniel Mider

Cele kształcenia

Kurs socjologii ogólnej obejmuje wykłady (30 godzin) i ćwiczenia (30 godzin). Celem kursu jest przekazanie studentom usystematyzowanej wiedzy socjologicznej, umożliwiającej rozumienie procesów społecznych zachodzących we współczesnym świecie i w Polsce. Szczegółowe cele kształcenia obejmują następujący zakres wiedzy i umiejętności:

• przyswojenie przez uczestników kursu podstawowych pojęć socjologicznych oraz rozwijanie umiejętności stosowania ich w opisie i analizie społecznej rzeczywistości,

• zdobycie elementarnej wiedzy o współczesnych i klasycznych koncepcjach socjologicznych,

• wyrabianie umiejętności krytycznej interpretacji socjologicznych tekstów naukowych,

• przyswojenie wiedzy o wybranych problemach społecznych, a zwłaszcza współczesnego społeczeństwa polskiego.

Warunki zaliczenia kursu

Warunkiem zaliczenia kursu jest obecność na ćwiczeniach oraz uzyskanie pozytywnej oceny znajomości problematyki omawianej podczas zajęć. Kurs socjologii ogólnej kończy się pisemnym egzaminem w formie testowej obejmującym problematykę ćwiczeń i wykładów.

Socjologia - program wykładu (30 godzin)

I. Uwarunkowania życia społecznego

1. Zagadnienia determinizmu

2. Uwarunkowania demograficzne, geograficzne, ekologiczne

3. Uwarunkowania ekonomiczne

4. Podstawowe twierdzenia antropogenezy

5. Wyniki badań etnologicznych nad społeczeństwami pierwotnymi

6. Ustalenia zoosocjologii dotyczące życia społecznego zwierząt

II. Podstawy przyrodnicze życia społecznego

1. Dwa nurty ewolucji człowieka: biologiczny i społeczny /kulturowy/

2. Syndromy cech biologicznych człowieka - ekonomiczny, kulturowy, edukacyjny i ich wpływ na życie społeczne

3. Cechy wrodzone i nabyte

4. Zagadnienia rasizmu

III. Kulturowe podstawy życia społecznego

1. Definicje kultury: deskryptywne, genetyczne, normatywne, subiektywistyczne, obiektywistyczne, strukturalistyczne, semiotyczne

2. Teorie kultury: ewolucjonizm, dyfuzjonizm, funkcjonalizm

IV. Jednostka i społeczeństwo

1. Powiązania jednostki ze społeczeństwem i kulturą

2. Koncepcje jednostki ludzkiej w humanistyce

3. Podstawowe twierdzenia psychoanalizy

4. Założenia behawioryzmu i ich empiryczne zastosowanie

5. Typy osobowe i role społeczne

6. Aspiracje społeczne

7. Osobowość reaktywna i proaktywna

V. Zbiorowości i grupy społeczne

1. Problemy terminologiczne

a/ grupa w sensie statystycznym

b/ grupa w sensie socjologicznym

c/ grupa w sensie reistycznym i niereistycznym

2. Klasyfikacja grup społecznych

a/ grupy małe i duże

b/ grupy pierwotne i wtórne

c/ grupy formalne i nieformalne

d/ grupy “w sobie” i “dla siebie”

e/ grupy celowe i autoteliczne

f/ grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego

VI. Pojęcie więzi społecznej

1. Zagadnienia terminologiczne

2. Aspekty więzi: poznawczy, emocjonalny, aksjologiczny, partycypacyjny i katektyczny

3. Typologia więzi: całościowa - częściowa; formalna - nieformalna; osobowa - urzeczowiona

4. Pluralizacja i partykularyzacja więzi

5. Anomia społeczna

VII. Teorie struktury społecznej

1. Pojęcie stosunków społecznych i zależności strukturalnych

2. Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej

3. Pojęcia: klasa, stan, kasta

4. Znaczenia terminu: “warstwa” w socjologii

5. Klasa średnia

6. Przemiany struktury społecznej w Polsce

VIII. Teorie stratyfikacji społecznej

1. Wertykalne i hierarchiczne wizje społeczeństwa

2. Pojęcie warstwy w sensie stratyfikacyjnym

3. Uwarstwienie według kryterium prestiżu

4. Funkcjonalny charakter stratyfikacji

5. Dekompozycja czynników statusu społecznego

IX. Teorie zróżnicowania społecznego

1. Charakterystyka perspektywy badawczej

2. Zagadnienia egalitaryzmu

3. Pojęcie różnicy, równości i sprawiedliwości społecznej

X. Ruchliwość społeczna

1. Pojęcie ruchliwości społecznej

2. Rodzaje ruchliwości społecznej

a/ wymienna i strukturalna

b/ endogenna i egzogenna

c/ jednostkowa i grupowa

d/ pozioma i pionowa

e/ wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa

3. Wpływ ruchliwości na zmiany struktury społecznej

XI. Naród i procesy narodotwórcze

1. Problemy definicyjne

2. Potoczne rozumienie narodu

3. Naród w sensie etnicznym i politycznym

4. Czynniki narodotwórcze:

a/ język ojczysty

b/ terytorium narodowe

c/ kultura narodowa

d/ wspólnota życia gospodarczego

e/ wspólnota życia państwowego

f/ świadomość narodowa

g/ wspólnota uznająca się za naród

h/ poczucie odrębności i tożsamości narodowej

i/ poczucie solidarności zbiorowej

j/ wola zachowania jedności i niezależności narodowo - państwowej

XII. Świadomość społeczna

1. Problemy terminologiczne

2. Przedmiotowy i podmiotowy charakter świadomości społecznej

3. Formy świadomości społecznej

4. Opinia publiczna

5. Inercyjny wpływ podłoża historycznego

6. Mechanizmy retrospekcji przewrotowej

Socjologia ogólna - program i literatura ćwiczeń (30 godzin)

1. Jaźń, tożsamość, osobowość społeczna

Jednostka a społeczeństwo. Koncepcje jaźni w różnych ujęciach teoretycznych. Pojęcie tożsamości indywidualnej. Typy osobowości społecznej według Davida Riesmana.

1/ A. Elliot, Koncepcje „Ja”, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007, Rozdział 1. Jaźń, społeczeństwo i życie codzienne, s. 32-60.

2/ D. Riesman, N. Glazer, R. Denney, Samotny tłum, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 1971, Rozdział I. Typy charakteru i społeczeństwa, s. 25-66.

3/ J. Turowski, Małe struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, Rozdział: Jednostka a społeczeństwo, podrozdziały: Historia i aktualność problemu, Trzy teorie na temat stosunku jednostki do społeczeństwa, s. 17-26.

2. Interakcje i role społeczne

Pojęcie roli społecznej. Rozłam w roli (role distance). Zespoły ról społecznych. Rozładowywanie napięć i konfliktów w zespołach ról. Pojęcie i anatomia interakcji społecznej. Interakcja i rola w koncepcji dramaturgicznej (Erving Goffman).

1/ E. Goffman, Rytuał interakcyjny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, Artykuł: Zaangażowanie i wyobcowanie, s. 114-137.

2/ J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, Rozdział 5. Role społeczne i struktury ról, s. 141-158.

3/ J.H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998, Rozdział 5. Interakcja społeczna, s. 68-82.

3. Socjalizacja

Pojęcie socjalizacji. Płaszczyzny i fazy socjalizacji. Socjalizacja pierwotna i socjalizacja wtórna. Agendy socjalizacji. Wybrane teorie socjalizacji.

1/ M. Karkowska, Socjologia wychowania. Wybrane elementy, Wydawnictwo WSHE, Łódź 2007, Podrozdział: Socjalizacja - wychowanie - nauczanie - zakresy pojęć, oraz Rozdział 3. Wybrane teorie rozwoju społecznego jednostki, s. 35-59.

2/ B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, Rozdział: Socjalizacja, podrozdziały: Socjalizacja, Rodzaje socjalizacji, s. 137-139, 152-155.

3/ K.-J. Tillman, Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, Podrozdział: Osobowość a środowisko. O charakterze procesu socjalizacji oraz Płaszczyzny i fazy. O strukturze procesu socjalizacji, s. 8-19.

4. Małe grupy społeczne

Pojęcie małej grupy społecznej. Cechy konstytutywne małej grupy. Klasyfikacje małych grup. Struktura socjometryczna małej grupy. Patologie więzi w małej grupie. Typologia grup społecznych.

1/ J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, Rozdział 6. Struktura socjometryczna: struktura afektywna małej grupy, podrozdziały: 6.1., 6.3.2., 6.3.3., 6.4.5., 6.4.6., 6.4.7., 6.4.8., s. 161-164, 174-184, 190-205.

2/ J. Turowski, Małe struktury społeczne, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, Rozdział V. Struktura grupy społecznej, Rozdział VI. Typologia grup społecznych s. 77-105, 107-114.

3/ J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, wyd. 3, Warszawa 1972, rozdz. VII, tytuły: Definicje, Ogólna charakterystyka zbiorowości oraz definicja grupy społecznej na str. 136, Grupa, Struktura grupy, Rodzaje grup, Grupy celowe, Społeczeństwo globalne.

5. Płeć, małżeństwo, rodzina

Płeć biologiczna (sex) a płeć kulturowa (gender). Problem nierówności płci. Mężczyzna i kobieta w społeczeństwach historycznych i w społeczeństwie współczesnym. Płeć jako czynnik stratyfikacji społecznej. Współczesne problemy i kontrowersje dotyczące rodziny i małżeństwa w Polsce.

1/ D.J. Curran, C.M. Renzetti, Kobiety, mężczyźni i społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, Rozdział: Przodkowie i sąsiedzi. Społeczne konstrukcje płci kulturowej w innych epokach i społeczeństwach, s. 79-99.

2/ H. Domański, Co wiadomo na temat nierówności płci?, „ResPublica Nowa”, czerwiec 2002.

3/ A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, Rozdział: Płeć kulturowa i seksualność, Rozdział: Rodziny, s. 126-146, 192-200.

6. Struktura i stratyfikacja społeczna

Pojęcia struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy społecznej. Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej. Marginalizacja i wykluczenie społeczne. Pojęcie podklasy (underclass).

1/ J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 1996, Rozdział 1. Podstawowe założenia, twierdzenia i pojęcia teorii struktury społecznej, s. 6-29.

2/ A. Karwacki, D. Antonowicz, Underclass i kultura biedy w środowiskach popegieerowskich w kontekście sporów teoretycznych i interpretacyjnych, „Studia Socjologiczne”, 2003, 3 (170), s. 69-111.

7. Ruchliwość społeczna

Pojęcie i typy ruchliwości społecznej. Wyniki badań nad ruchliwością społeczną w Polsce i na świecie.

1/ J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 1996, podrozdział: Ruchliwość społeczna a zmiana struktury społecznej, s. 30-32.

2/ H. Domański, Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, Rozdział 12. Ruchliwość społeczna, podrozdział: Podstawowe pojęcia, Rozdział 14. Wyniki badań nad ruchliwością, s. 194-198, 233-253.

8. Naród i procesy narodotwórcze

Pojęcie narodu, mniejszości narodowej, grupy etnicznej. Koncepcje genezy narodów europejskich. Stereotypy narodowe.

1/ J. Błuszkowski, Stereotypy a tożsamość narodowa, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2005, Rozdział 5. Autostereotyp i tożsamość narodowa Polaków, s. 117-141.

2/ J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2003, Rozdział VIII. Polacy - naród otwarty czy zamknięty, s. 207-233.

3/ W. Żelazny, Etniczność. Ład - konflikt - sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006, Rozdział I. Między nowoczesnością a ponowoczesnością, podrozdziały 2.1. Geneza pojęcia etniczności, 2.2. Geneza koncepcji etnicznych, Rozdział III. Państwo a mniejszości, podrozdział 3. Grupa etniczna, Rozdział VII. Etnopolityka i polityka etniczna, s. 25-29, 80-85, 174-207.

9. Nacjonalizm i konflikty etniczne

Pojęcie nacjonalizmu i etnonacjonalizmu. Typologia nacjonalizmów. Państwo a mniejszości narodowe. Konflikty i problemy etniczne - etnopolityka i polityka etniczna.

1/ E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, Rozdział 1. Definicje, Rozdział 4. Przejście do epoki nacjonalizmu, Rozdział 7. Typologia nacjonalizmów, s. 9-16, 53-68, 109-133.

2/ W. Żelazny, Etniczność. Ład - konflikt - sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006, Rozdział VII. Etnopolityka i polityka etniczna, 174-207.

10. Kultura: zagadnienia podstawowe

Naukowe i potoczne pojęcie kultury. Kultura a natura. Kultura a cywilizacja. Podstawowe składniki kultury. Elementy kultury (wartość, wzór, kanon, obyczaj, obrzęd, rytuał, mit, symbol).

1/ J. Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 9-36.

2/ S. Czarnowski, Kultura, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, rozdz. I, s. 5-15 lub [w:] S. Czarnowski, Dzieła, t. 1, Warszawa 1956, s. 13-23.

3/ S. Ossowski, Dzieła, T. 2, Rozdział: Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne korelaty, s. 64 - 69.

11. Przemiany współczesnej kultury: kultura masowa i społeczeństwo konsumpcyjne

Kultura masowa. Standaryzacja i homogenizacja kultury. Pojęcie konsumpcji. Klasyfikacja obrazów konsumenta. Wpływ przemian współczesnej gospodarki na style życie i konsumpcję. Kontestacja społeczeństwa konsumpcyjnego.

1/ A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, Rozdział 1. Konsumpcja jako pojęcie kluczowe, s. 9-39.

2/ A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, Rozdział III. Obraz kultury masowej, podrozdział: Homogenizacja kultury masowej a poziomy kultury, s. 320-358.

12. Ład społeczny i jego naruszenia

Pojęcie i typy ładu społecznego. Przyczyny i skutki zaburzeń ładu społecznego: pojęcie anomii (Robert King Merton). Socjologiczne teorie dewiacji.

1/ J. Błuszkowski, Paradoksy normalności i dewiacji, [w:] M. Karwat, Paradoksy polityki, Warszawa 2007, s. 94-107.

2/ R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, Rozdział: Struktura społeczna i anomia, s. 197-224.

3/ S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, Rozdział 2. Koncepcje ładu społecznego i typy przewidywań, s. 58-80.

13. Zmiana społeczna

Pojęcia: zmiana, rozwój, ewolucja. Klasyczne teorie rozwoju społecznego. Paradygmaty zmiany społecznej. Konflikt społeczny i zmiana społeczna (Ralf Dahrendorf).

1/ L. Coser, Społeczne funkcje konfliktu, [w:] Elementy teorii socjologicznych, PWN, Warszawa 1975, s. 199-203.

2/ R. Dahrendorf, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Wydawnictwo Naukowe NOMOS, Kraków 2008, Rozdział 6. Grupy konfliktowe, konflikty między grupami i zmiana społeczna, s. 183-211.

3/ A.W. Jelonek, K. Tyszka, Koncepcje rozwoju społecznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2001, Rozdział: Teorie rozwoju społecznego - podstawowe założenia i pojęcia, s. 9-32.

14. Globalizacja

Pojęcie globalizacji. Globalizacja w różnych ujęciach teoretycznych. Wymiary globalizacji. Globalizacja a państwo narodowe. Antyglobalizm, alterglobalizm.

1/ Z. Bauman, Globalizacja, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000, Rozdział: Co będzie po państwie narodowym?, s. 67-91.

2/ L. Gawor, Antyglobalizm, alterglobalizm i filozofia zrównoważonego rozwoju jako globalizacyjne alternatywy, „Problemy ekorozwoju”, 2006 1 (1), s. 41-48. [Artykuł dostępny w: http://ekorozwoj.pol.lublin.pl/no1/f.pdf]

3/ W. Wosińska, Oblicza globalizacji, Smak Słowa, Sopot 2008, podrozdział: Pojęcie i etapy globalizacji, s. 23-30.

15. Wizje społeczeństw przyszłości

Rewolucja informatyczna, biotechnologiczna i kwantowa a społeczeństwo. Scenariusze przyszłości człowieka i społeczeństwa. Społeczne konsekwencje zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

1/ T. Colborn, D. Dumanoski, J.P. Myers, Nasza skradziona przyszłość, Wydawnictwo Amber, Warszawa 1996, Wstęp, Prolog, Rozdział 13. Zagrożenia na horyzoncie, s. 5-7, 11-12, 250-258.

2/ M. Kaku, Wizje czyli jak nauka zmieni świat w XXI wieku, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002, Rozdział 1. Choreografowie materii, życia i inteligencji, s. 17-39.

3/ L. Michnowski, Społeczeństwo przyszłości a trwały rozwój. Cybernetyczne spojrzenie na przyszłość świata, Warszawska Drukarnia Naukowa PAN, Warszawa 2006, Rozdział I. Diagnoza, kryzys globalny przed którym stoimy, s. 15-45.

Literatura przedmiotu

1. Z. Bauman, Socjologia, Warszawa 1997.

2. A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2004.

3. K.-J. Tillmann, Teorie socjalizacji. Społeczność, instytucja, upodmiotowienie, Warszawa 1996.

4. G. Ritzer, Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań 2004.

5. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003.

6. J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2002.

7. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972 (i inne wydania).

8. P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2002.

9. J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Poznań 1998.

10. J. H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2004.

11. J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1994.

12. J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1993.

13. F. Znaniecki, Wstęp do socjologii, Warszawa 1988.

14. Encyklopedia Socjologii, T. 1. (A - J), Warszawa 1998.

15. Encyklopedia Socjologii, T. 2. (K - N), Warszawa 1999.

16. Encyklopedia Socjologii, T. 3. (O - R), Warszawa 2000.

17. Encyklopedia Socjologii, T. 4. (S - Ż), Warszawa 2002.

Socjologia - program wykładu i ćwiczeń

- 2 -

---