SKAŁY OSADOWE
SKAŁY OKRUCHOWE
W grupie tych skał wyróżniamy dwie mniejsze podgrupy:
SKAŁY PIROKLASTYCZNE
- bomby, bloki >64mm
- Lapille > 2mm
- Popiół wulkaniczny
Scementowane nazywają się tufami.
SKAŁY TERYGENICZNE
Skały te powstały w wyniku gromadzesię produktów niszczenia starsnia zych skał wszystkich typów a więc zarówno magmowych, metamorficznych jak i osadowych. Składają się one z fragmentów tych skał i z pojedynczych ziarn mineralnych. Wśród skał terygenicznych wyróżnić możemy kilka klas skalnych które wydzielić możemy na podstawie wielkości ziarn budujący te skały.
żwiry i zlepieńce > 2mm (fragmenty zaokrąglone)
gruzy i brekcje > 2mm ( fragmenty kanciaste )
piaski i piaskowce < 2mm >0,064 mm
SKAŁY REZYDUALNE - REGOLITY
Skały te powstają bez udziału fazy transportu, charakteryzuje więc je brak warstwowania oraz skład chemiczny wiążący je ze skałami macierzystymi. W tej grupie skalnej wyróżnia się trzy grupy charakterystyczne:
boksyty w składzie których dominują minerały glinowe (gibbsyt, boehmit, diaspor)
lateryty w składzie dominują minerały zawierające żelazo (goethyt, lepidokrokit, hematyt). Barwa ich jest czerwonobrunatna, brunatno żółta,
terra rossa w której dominują uwodnione tlenki Fe oraz Al i w mniejszych ilościach Mn, w różnych proporcjach występują tu również minerały krzemianowe i glinokrzemianowe jako składniki które przetrwały procesy rozkładu skały. Terra rossa jest produktem działalności wody na wapienie i dolomity. Woda usuwa fazy węglanowe i powstaje nagromadzenie faz mineralnych odpornych na działanie wody.
SKAŁY WĘGLANOWE
Jest to grupa skał powstałych w wyniku procesów zarówno chemicznych, biochemicznych jak i mechanicznych. Po skałach piaszczystych i ilastych stanowią one grupę najbardziej rozpowszechnionych skał osadowych. Powstawać mogą wskutek:
wytrącania się z przesyconych roztworów wodnych
gromadzenia się szczątków organicznych zbudowanych z węglanów
dopływu rozdrobnionego materiału detrytycznego pochodzącego ze starszych skał węglanowych
Głównymi składnikami budującymi skały węglanowe są: kalcyt, aragonit, dolomit i rzadziej syderyt. Poza nimi pojawiają się minerały ilaste, kwarc, opal, chalcedon, fosforany, siarczki, tlenki Fe i Mn.
Wapienie oolitowe zbudowane są z drobnych utworów o charakterze kulek, kuleczki te składają się z jądra oraz koncentrycznie warstwowanej otoczki i nazywane są oolitami. ( ziarna koncetryczne- ooidy, nieregularne- onkoidy). Wapienie oolitowe budują pojedyncze ziarna kwarcu, fragmenty szkieletów organizmów i agregaty drobnoziarnistego kalcytu. Koncentryczne warstwy zbudowane są natomiast z drobnogranularnego kalcytu. Onkoidy powstaja w środowiskach płytkich, o wysokiej energii falowania.
Wapienie żwirowe lub zlepieńcowate są utworami mórz epikontynentalnych, powstają w bardzo ruchliwym środowisku. Powstają przy wybrzeżach zbudowanych ze skał wapiennych, wskutek niszczącej działalności wód morskich na takie wybrzeże. Obserwować można czasami ciągłe przejścia do brekcji wapiennych jeśli erozja i akumulacja nie doprowadza do obtoczenia fragmentów skał.
Martwice są skałami tworzącymi się w miejscach gdzie wypływa woda bogata w węglan wapnia przy założeniu że woda ta jest ciepła. Najczęściej martwice są porowate i złożone głównie z aragonitu, często zawierają dobrze zachowane szczątki roślinne które porastają obszary przyległe do źródeł. Starsze martwice podlegając rekrystalizacji przechodzą w trawertyny których składnikiem jest już głównie kalcyt.
Wapienie organogeniczne powstają wskutek akumulacji na dnie szczątków obumarłych organizmów żyjących na dnie lub też organizmów których szczątki zostały przetransportowane z innych miejsc. Organizmy które zmarły i pozostały na miejscu tworzą różne typy skał ale najbardziej znana formą są chyba rafy i powstające w tej strefie wapienie rafowe. Rozwijają się one w morzach szelfowych i mogą tworzyć formy soczewkowate zwane biohermami lub też warstwowe zwane biostromami. Wśród wapieni organogenicznych istotną pozycję zajmują wapienie otwornicowe które zbudowane są głównie ze szkieletów wapiennych otwornic. Wyróżnić można tutaj znów kilka rodzajów wapieni w zależności od gatunku czy też rodzaju otwornic, przykładem mogą być wapienie numulitowe złożone z otwornic Nummulites.
Kreda pisząca jest skałą wapienną zawierającą głównie kalcyt do 95% lub wręcz do 100%. Zawiera ona drobne otwornice z dominującymi kokolitami. W skale tej występują podrzędne ilości składników ilastych, glaukonit i pojedyncze ziarna kwarcu. Osady te tworzą się w ciepłych morzach epikontynentalnych gdzie głębokość nie przekracza paruset metrów.
Stromatolity są cienko laminowanymi skałami utworzonymi przez węglanowe algi. Laminy najczęściej ułożone są poziomo rzadziej faliście czy też kolumnowo. Równoległe do laminacji przekroje ukazują budowę koncentryczną. Najczęściej skały te zbudowane są z kalcytu który często zastąpiony jest wtórnie jest dolomitem.
Margle to skały zbudowane z węglanu wapnia i minerałów ilastych.
SKAŁY KRZEMIONKOWE
Zbudowane z krzemionki pochodzenia organicznego.
Krzemionki dostarczają organizmy takie jak:
Radiolarie
Okrzemki
Gąbki krzemionkowe
Podział skał krzemionkowych ze względu na formę występowania:
Rogowiec
Konkrecja (buła) krzemionkowa
Krzemień (czert)
Podział skał krzemionkowych ze względu na barwę:
Jaspis
Lidyt
Podział skał krzemionkowych ze względu na skład:
Radiolaryt (z pancerzyków radiolarii)
Diatomit (z okrzemek)
Spongiolit (z igieł gąbek krzemionkowych)
Sylifikacja - diagenetyczny proces zastępowania pierwotnej substancji organicznej lub nieorganicznej osadu poprzez krzemionkę.
FOSFORYTY
Skały i występujące w obrębie innych osadów utwory, których istotnym składnikiem są fosforany wapnia, o wykształceniu kryptokrystalicznym.
Fosforyty tworzą konkrecje od kilku mm do kilkakunastu cm o barwie czarnej.
EWAPORATY
Powstają przez krystalizację łatwo rozpuszczalnych chlorków i siarczanów na skutek ewaporacji.
Chlorki - halit- NaCl
Siarczany - gips- CaSO4
TORFY I WĘGLE
Złożone z materiału roślinnego nagromadzonego w środowisku bagiennym i przekształconego w różnym stopniu w procesie uwęglenia.
Torf - skała o barwie brązowej, porowata, materiał roslinny dobrze rozpoznawalny (liście, gałęzie, korzenie itd.)
Węgiel brunatny - skała ziemista, krucha, elementy roślinne słabo rozpoznawalne. Pali się długim dymiącym płomieniem, 70% stanowi C, 30-35% wilgoc
Węgiel kamienny - barwa i rysa czarna, 72-88% C i 5-15 wilgoc. Pali się długim, błyszczącym płomieniem. Nie widoczne struktury roślinne.
Antracyt - czarny, 88-95% C.
1