Naturalna nauka języka-
Nowa Zelandia
Naturalna nauka języka oparta jest na rozwijaniu i pogłębianiu chęci dziecka do nauki mówienia, czytania oraz kreślenia symboli graficznych, czemu towarzyszy szeroko rozumiana aktywność twórcza (dramatyczna, muzyczna, ruchowa, plastyczna).
W proponowanym modelu pracy bierze się pod uwagę możliwości wszystkich dzieci, prezentujących aktualnie różny stopień kompetencji językowej i niejednakową szybkość postępów w rozwijaniu. Podstawowym założeniem proponowanego modelu jest wspomaganie indywidualnego rozwoju dziecka z wykorzystaniem jego własnej inicjatywy, co powoduje, że naturalna nauka języka rozumiana jest nie tylko jako uczenie się języka, ale przede wszystkim - jako edukacja poprzez język, w której jest on środkiem komunikacji
i instrumentem myślenia.
Naturalna nauka języka oparta jest zatem na:
nabywaniu przez dzieci kompetencji językowych, w tym nabywaniu umiejętności czytania i pisania,
integrowaniu treści edukacyjnych,
paradygmacie edukacyjnym określanym jako pedagogiczne podejście sytuacyjne.
Twórcą naturalnej nauki języka jest Brian Cutting, a podstawowym kryterium nauki czytania jest rozwój procesów poznawczych, takich jak: spostrzeganie i pamięć. W wieku przedszkolnym spostrzeganie dzieci cechuje synkretyzm, to, co spostrzega, ujmuje globalnie. Dziecko spostrzega całe przedmioty i całe wyrazy, a nie ich elementy. Na ogół u większości dzieci mamy też do czynienia z pamięcią wzrokową, co warunkuje łatwiejsze zapamiętywanie całych wyrazów, a także lepsze zrozumienie treści. Wychodząc z tego założenia, naturalna nauka języka polega na ujmowaniu całych jednostek językowych, przechodząc kolejno do ich elementów, a istotą czytania jest zrozumienie czytanych treści. Ważne jest, jakie myśli budzą w dziecku czytane zdania i wyrazy, czy może ono znaleźć analogie do własnych przeżyć
i zrozumieć, co chciał wyrazić autor, a także na podstawie przeczytanego tekstu odkryć nowe problemy, nowe pomysły do nowej historii.
Naturalna nauka języka oparta jest nie tylko na kompetencji werbalnej, ale także na uczeniu się nowego „języka”, jakim jest czytanie i pisanie. Dziecko, dostrzegając nowe środki językowe, wykazuje chęć posługiwania się nimi, lecz motywacja do podejmowania działań w tym zakresie determinowana jest przez udział dorosłych, od których zależy, w jakim stopniu wykazuje ono chęć uczenia się dla siebie czegoś nowego. Dorosły, tworząc określone naturalne sytuacje, inspiruje dziecko do poszukiwań, wprowadza je w świat znaczeń, w świat języka pisanego. Postawa dorosłego sprawia, że dziecko uświadamia sobie wartość „nowego języka” jako źródła zdobywania i przekazywania informacji, umacnia swą wiarę, że to, czego się nauczy, może komuś i czemuś służyć. Tym samym kształtuje się jego wewnętrzna motywacja do czytania i pisania. Nabywanie umiejętności w jednym obszarze przyspiesza szybkość nabywania umiejętności w innym, niezbędne jest tworzenie warunków do ogólnego rozwoju dziecka, a nie tylko koncentrowanie się na przyswajaniu określonych sprawności
z zakresu czytania i pisania. Działania edukacyjne powinny więc obejmować:
wzbogacenie wiadomości dziecka o otaczającym świecie,
rozwój słownictwa,
uczenie prawidłowej wymowy,
nabywanie umiejętności komunikatywnego wypowiadania się,
rozwijanie percepcji wzrokowej i wrażliwości słuchowej,
rozwijanie orientacji przestrzennej oraz sprawności manualnej i koncentracji uwagi,
kształtowanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej,
wzbudzanie zainteresowania książką oraz wyzwalanie motywacji dziecka do samodzielnego czytania,
prowokowanie do globalnego odpoznawania wyrazów oraz wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania,
kształtowanie umiejętności czytania krytycznego, twórczego.
Przyswajanie umiejętności czytania i pisania nie traktuje się jako cel sam w sobie, lecz jako środek do czegoś, dlatego uwzględnianie czynników emocjonalno-motywacyjnych jest niezbędne. W naturalnej nauce języka - zgodnie z przyjętą definicją - czytaniu może towarzyszyć pisanie (bierze się po uwagę indywidualne możliwości dzieci i wykazywane przez nie zaciekawienie symbolami, znakami). W naturalnej nauce języka dziecko poznaje pełny alfabet, włącznie ze zmiękczeniami i dwuznakami, poprzez kontakt z celowo dobranym materiałem do czytania. Nie są to teksty zniekształcające język przez używanie sztucznie zbudowanych zdań lub w sposób nienaturalny uwypuklające związek miedzy literami
a dźwiękami -ponieważ- jak twierdzi A. Brzezińska: „ aby dziecko mogło z zainteresowaniem uczyć się tej umiejętności, musi prawidłowo, od początku nauki, rozumieć znaczenie znaków graficznych, musi uczyć się na materiale >>coś oznaczającym<<, a nie na materiale bezsensownym, tzn. takim, którego nie rozumie, który nic dla niego nie oznacza”.
Z uwagi na indywidualne różnice między dziećmi, choćby w zakresie funkcjonowania poszczególnych analizatorów czy tempo uczenia się, nie istnieje metoda uniwersalna dla wszystkich, a nawet dla jednego dziecka na określonym etapie uczenia się. Dlatego też należy dostosowywać metody i techniki postępowania do aktualnych możliwości każdego dziecka. Proces nabywania przez dziecko umiejętności czytania i pisania ujęty jest w trzech równolegle występujących zakresach działań eksponujących:
dominującą rolę nauczyciela,
zintensyfikowaną aktywność dzieci „kierowaną” przez nauczyciela,
samodzielne działanie dzieci.
Obok pewnej systematyczności działań dominujące jest podejście sytuacyjne, akcentujące zdecydowanie indywidualizację oddziaływań edukacyjnych.
W procesie nauki czytania i pisania można wyróżnić trzy etapy:
Zapoznanie dziecka z całością, którą jest cały tekst, zdanie, wyraz,
Zapoznanie dziecka ze szczegółami: budowa zdania, znaki interpunkcyjne, litery,
Przechodzenie do budowania całości z wykorzystaniem zdobytej wiedzy.
Dzieci uczą się czytać poprzez czytanie książek, tekstów wierszy, piosenek metodą globalną, poprzez wzrokowe zapamiętywanie całych wyrazów. Istotą tych książek jest obraz, który powinien być zgodny z tekstem, gdyż podstawą czytania jest kojarzenie obrazu z fonemem
i jego zapisem graficznym. Druk jest duży, czytelny, wyrazy wyraźnie od siebie oddzielone, każde zdanie rozpoczyna się od nowego wiersza, tekst na każdej stronie zajmuje 1-2 wiersze, natomiast ilustracja ¾ strony. Treść prosta, interesująca, o powtarzających się strukturach zdaniowych. Wszystko to sprawia, że już po pierwszym czy drugim czytaniu dziecko odnosi sukces, ponieważ potrafi „samodzielnie czytać”, mimo iż tak naprawdę tej umiejętności jeszcze nie posiada. Oznacza to, że odpowiedni dobór utworów literackich sprawia dzieciom radość, czyni proces czytania bardziej emocjonującym.
Program nauki czytania dotyczy czterech form:
Czytania wspólnego z dziećmi,
Czytania zespołowego (3-4-osobowe grupy),
Czytania indywidualnego, samodzielnego,
Czytania dzieciom.
Celem czytania wspólnego z dziećmi jest przede wszystkim wzbudzanie ich zainteresowania treścią, poznanie jej i przyswojenie. Dzieci, czytając tekst wspólnie
z nauczycielem, stopniowo zaczynają rozpoznawać i zapamiętywać całościowo proste wyrazy czy struktury wyrazowe w tekście, dokonują analizy ilustracji łącząc ją z tekstem, podejmują próby przewidywania zakończenia opowiadania. Globalne odpoznawania wyrazów, związane jest z aktywizowaniem spostrzegawczości oraz pamięci wzrokowej. Czytanie wspólne
z dziećmi polega na ujmowaniu całych jednostek językowych, przechodzeniu kolejno do ich elementów, a istotą tego rodzaju czytania jest zrozumienie czytanych tekstów. Odpowiedni dobór materiałów do czytania ułatwi ten proces i uczyni go atrakcyjnym. Wartość książek przeznaczonych do czytania wspólnego z dziećmi określają następujące cechy:
Tekst jest ściśle powiązany z ilustracją,
Czcionka jest duża, czytelna,
Tekst jest umieszczony po ilustracją,
Tekst przedstawia sytuacje bliskie dziecku,
Opowiadania zawierają elementy humorystyczne,
Konstrukcje zdaniowe są proste (w miarę nabywania przez dzieci umiejętności czytania stają się bardziej złożone),
Zdanie rozpoczyna i kończy się na tej samej stronie,
Tekst na każdej stronie zajmuje 1-2 wiersze, natomiast ilustracja ¾ strony.
Ta forma czytania obejmuje kilka etapów, przy czym każdy ma określony cel:
Omówienie ilustracji (bez ujawnienia zakończenia opowiadania)
zainteresowanie treścią (umiejętność przewidywania, co się wydarzy na następnej stronie, jak zakończy się opowiadanie).
Czytanie przez nauczyciela z odpowiednia intonacją, mimiką, gestem (nauczyciel wskazuje wyrazy)
próby zrozumienia tekstu i powiązania go z ilustracją.
Czytanie wspólne z nauczycielem
próby globalnego odpoznawania wyrazów i umacniania wiary we własne możliwości.
Te trzy etapy obejmują pierwszy kontakt dziecka z książką. Wracając do tekstu w kolejnych zdaniach, ważne jest zwrócenie uwagi na powtarzające się struktury zdaniowe czy wyrazowe, znaki interpunkcyjne, litery, ale także przetwarzanie wiedzy w postaci samodzielnego odczytywania tekstu, wyrazów czy budowania własnych opowieści opartych na oryginale (np. tworzenie własnych książeczek obrazkowo-tekstowych, samodzielne układanie tekstów
z rozsypanek zdaniowych, wyrazowych, pisanie tekstów na maszynie czy komputerze).
Podsumowując - w trakcie czytania wspólnego z nauczycielem dziecko ujmuje całe jednostki językowe, przechodzi kolejno do ich elementów, by w efekcie wykorzystać zdobyta wiedzę.
Wszystko to sprawia, że już po pierwszym czytaniu dziecko nabiera przeświadczenia, że potrafi „samodzielnie czytać”, mimo że tak naprawdę tej umiejętności w tym momencie jeszcze nie posiada, a wiec wzrasta jego motywacja do czytania.
Innym materiałem do czytania wspólnego są tzw. karty poetyckie. Stanowią je teksty rymowanek, wierszy, piosenek umieszczane na dużych kartkach ( brystol A3), często wzbogacone adekwatną do tekstu ilustracją. Tekst na wstępnym etapie nie jest długi, obejmuje 4-6 wierzy, na późniejszym 8-10. Może być drukowany lub kreślony literami pisanymi ( obcowanie z tekstem pisanym wpływa na umiejętność czytania zapisów innych osób). Karty poetyckie mogą być wykorzystywane nie tylko jako kolejny materiał do czytania, mogą służyć utrwalaniu tekstów wierszy wprowadzonych wcześniej do nauki pamięciowej, utrwalaniu piosenek, mogą stanowić inspiracje do działalności słownej, plastycznej, itp. Ciekawy materiał stanowią „duże książki” tworzone wspólnie przez całą grupę. Dzieci mają możliwość projektowania i wykonania ilustracji do tekstu książki - oryginału, układania tekstu do konkretnej ilustracji ( tekst zapisuje nauczyciel zgodnie
z wypowiedzią dziecka), jak również mogą tworzyć własne ilustracje i teksty w obrębie określonej tematyki. Z prac wszystkich autorów powstaje wspólna książka, która staje się także środkiem edukacyjnym. Książki wykonane wspólnie przez dzieci są wyrazem ich twórczości, zwykle są to nowe historie widziane oczyma dziecka, rodzące się w wyniku określonej inspiracji. Kolejnym materiałem do czytania może być gazetka, tablica wiadomości lub podpisy pod pracami plastycznymi dzieci (zapis nauczyciela). Tak aranżowane zajęcia z dziećmi stwarzają naturalne okazje do:
porównywania, poszukiwania, odkrywania,
nawiązywania kontaktów wśród dzieci,
dzielenia się swoimi spostrzeżeniami,
wzbogacania doświadczeń językowych,
wyrażania radości z odczytywania tekstu lub jego fragmentu,
osiągania satysfakcji, że praca czemuś służy, jest doceniana i zauważana.
Kolejną formą organizującą proces czytania jest praca nauczyciela z zespołem 3-4-osobowym. Czytanie zespołowe polega na czytaniu jednakowych książek wraz ze wskazywaniem poszczególnych wyrazów w tekście. Podobnie jak przy czytaniu wspólnym istotna jest rozmowa, omawianie obrazków, rozumienie treści, wyszukiwanie powtarzających się wyrazów, struktur zdaniowych, liter, znaków interpunkcyjnych. Podczas czytania zespołowego nauczyciel jest aktywny wielozakresowo, nie tylko kieruje uwagą i czytaniem dzieci, ale także obserwuje je, by później móc opracować własny system oddziaływań dla każdego członka zespołu. Czyni to w interesie dziecka, po to, by rozwijać jego interesowania, rozumienie treści, doskonalić technikę czytania. Taka strategia sprawia, ze dziecko odczuwa silniejszą motywacją i szybciej osiąga sukces. Książki wykorzystywane podczas czytania zespołowego można wypożyczać dzieciom do domu, by mogły pochwalić się własnymi umiejętnościami przed rodzicami. Jednocześnie wyrabiamy poczucie odpowiedzialności za wypożyczoną książkę. Czytanie zespołowe jest ogniwem pośrednim miedzy czytaniem wspólnym z dziećmi a samodzielnym.
Czytanie samodzielne jest integralną częścią programu czytania i nie może być od niego oddzielone. Podczas samodzielnego czytania przez dziecko nauczyciel dokonuje obserwacji, zwracając uwagę, po jakie książki ono sięga, z czym sobie nie radzi, jak rozwiązuje trudności, gdzie szuka pomocy. Potem ustala dalszy program własnych oddziaływań wspierających aktywność dziecka w zakresie czytania.
Uzupełnieniem w realizacji programu jest czytanie dzieciom różnorodnych książek, bajek, opowiadań. Czytanie dzieciom stwarza korzystne warunki do rozwoju ich mowy i myślenia, kształcenia podstawowych funkcji słuchowych, aktywizuje wyobraźnię i rozwija zainteresowania, wpływa na rozwój komunikatywności, a także wzbogaca wiedzę. Nauczyciel poprzez dobór literatury ( bajki, opowiadania, wiersze, komiksy) umożliwia im poznanie różnych odmian języka - standardowej, literackiej, gwarowej.
Nauczanie oparte na naturalnej nauce języka jest programem zrównoważonym, w którym bierze się pod uwagę możliwości wszystkich dzieci, prezentujących różny stopień kompetencji językowych i możliwości. Jest oparta przede wszystkim na pracy indywidualnej
i w małych zespołach. Ważne jest przy tym zauważenie potrzeb dziecka, jego zainteresowań
i słabych stron. Aby dziecko przejawiało postawę poznawczą, która jest jednym z czynników aktywności twórczej, poza stworzeniem atmosfery zapewniającej bezpieczeństwo, należy także stymulować i inspirować jego działania. Dlatego organizując środowisko materialne
w przedszkolu należy pamiętać, by stwarzało ono okazję do aktywnego, twórczego działania. W „naturalnej nauce języka” celowy jest podział przestrzeni na tzw. „kąciki”. Podstawowe kryterium ich tworzenia i wydzielania stanowi zgromadzony materiał (pomoce, sprzęt). Ich wielkość stwarza możliwość wyboru i zapewnia swobodne korzystanie ze zgromadzonych
w każdym kąciku pomocy. Tak zorganizowane wnętrze sali sprzyja także działaniom nauczyciela, staje się polem obserwacji. Dla dziecka ma to być kącik pobudzający jego ciekawość, umożliwiający swobodne działania. Zaprojektowane kąciki powinny ułatwiać organizację działań nauczyciela. Podczas gdy nauczyciel pracuje z małym zespołem, inne dzieci nie powinny się nudzić, lecz znaleźć dla siebie atrakcyjne miejsce do zabawy i pracy. Takie dyskretne kierowanie działalnością dziecka w określonym kąciku może przynieść mu zadowolenie i rozwijać jego aktywność twórczą.
W sali zajęć można zorganizować takie kąciki, jak: książki, poezji, słuchania, przyrody, alfabetyczny, pisania, z grafoskopem, matematyczny, komputerowy, plastyczny, teatralny, muzyczna i wiele innych, w zależności od potrzeb, pomysłu nauczyciela, dzieci.
Kącik książki może mieć formę podobną do już istniejących w naszych przedszkolach. Gromadzone książki o charakterze literackim, komiksowym swoim wyglądem powinny zachęcać dziecko do sięgania po nie. Umieszczenie książek przeznaczonych do samodzielnego czytania przez dzieci umożliwi im wybranie tekstu „na miarę” własnych umiejętności oraz stworzy okazję do czytania w zespole tych samych opowiadań. Jednocześnie dzieci będą mogły dyskutować o treści, czytać wspólnie teksty, udzielać sobie pomocy. W kąciku książki jest także miejsce na książki przynoszone przez dzieci do przedszkola, co znacznie uatrakcyjnia zasoby i powoduje zwiększenie zainteresowania książką, nie tylko z uwagi na zmienność materiału czytelniczego, ale także aspekt społeczny- dziecko bierze pod uwagę - kto przyniósł książkę, z kim może ja oglądać, czytać. Obok tego materiału dzieci gromadzą tam książki wykonane przez siebie, które cieszą się nie słabnącym zainteresowaniem wśród dzieci.
Kącik poezji powstaje stopniowo, z tzw. kart poetyckich formatu A3, na których umieszczone są teksty wierszy, piosenek, także krótkie rymowanki. Kart poetyckie są tak dużego formatu, by dziecko mogło swobodnie czytać tekst, wskazywać litery, wyrazy, spostrzegać zdania.
Kącik słuchania kaset magnetofonowych może stać się kącikiem interesującym dla dzieci, także z wykorzystaniem słuchawek. Rodzaj działalności dziecka zależy od pomysłowości nauczyciela: mogą to być nagrania tekstu znanej mu książki, aby czytało wspólnie z lektorem, może to być propozycja gry słownej, czy też zagadki słowne, bądź piosenki do słuchania czy wspólnego śpiewania.
Kącik przyrodniczo-badawczy -zgromadzone lupy, mikroskop, preparaty skłaniają dziecko do własnych poszukiwań. Jego uwagę można ukierunkować, umieszczając wskazówki - napisy, dziecięce czasopisma przyrodnicze, które będą źródłem poszukiwanej przez dziecko informacji.
W kąciku alfabetycznym można zgromadzić takie pomoce, które przygotowują do czytania, doskonalą technikę czytania, jak: litery magnetyczne, rozsypanki literowo-wyrazowe, suwaki sylabowe, rebusy, klocki literowe, stemple literowe, maszyna do pisania, słowniki obrazkowo literowe. Miejsce do pisania obejmuje takie pomoce, jak: karty alfabetyczne z literami pisanymi, szablony liter, kalkę techniczną, wzory szlaczków
(z elementów liter), rysunki konturowe, tabliczki pokryte plasteliną, piórka, ołówki, flamastry, kredki, różnej wielkości kartony, kartki z liniaturą, tablice.
Kącik obejmujący grafoskop (rzutnik pisma), ekran, foliogramy stwarza dziecku możliwość manipulowania sprzętem, uczenia się, jak należy ułożyć folię, by napisy, tekst można było odczytać. Dziecko uświadamia sobie, gdzie jest początek tekstu, strona lewa, prawa. Ma ono stworzona okazję do czytania, do podejmowania prób pisania na folii, by następnie móc podziwiać własne znaki graficzne na dużym ekranie.
W kąciku matematycznym mogą być zgrupowane takie pomoce, jak: kartoniki z cyframi i znakami matematycznymi; klocki cyfrowe; cyfry magnetyczne; liczmany; klocki- różnego rodzaju, wielkości, kształtu; przestrzenne figury geometryczne; centymetry; sznurki; liczydło; układanki; gry; monety; banknoty; stemple cyfrowe; różnej długości patyczki.
Miejsce do działań plastycznych powinno być tak zorganizowane, by dzieci miały możliwość korzystania z różnych materiałów, a tym samym do wykonywania prac różnymi technikami. Obok typowych materiałów plastycznych można gromadzić gazety, ścinki tkanin, różne materiały do prac przestrzennych, różnej wielkości kartony, tekturę.
Zaprojektowanie w sali kącików - teatralnego, muzycznego wzbogaca wachlarz oddziaływań edukacyjnych. Zgromadzone instrumenty muzyczne, kukiełki, pacynki, itd. Pobudzają wyobraźnię i inwencję twórczą dziecka, skłaniają je do działania z innymi.
Przedstawione propozycje organizacji sali dają wiele przypuszczanych rozwiązań. Zorganizowane kąciki poprzez własną atrakcyjność mają inspirować działania dziecka, a tym samym przyczyniać się do jego rozwoju.
Przedstawione propozycje stwarzają wiele możliwości i rozwiązań. Wszystkie te formy pracy stanowią integralną część naturalnej nauki języka. Nauczyciel ma możliwość wyboru najlepszej drogi, zarówno formy pracy, materiału, jak i metody dla każdego dziecka, aby odniosło ono sukces.
6