Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych oraz wykonywania innych zadań określonych w ustawie.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

Sędzią TK może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Kandydatów na stanowisko sędziego przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała w sprawie wyboru sędziego zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Osoba wybrana na sędziego TK składa ślubowanie przed Prezydentem RP.

Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. W okresie zajmowania stanowiska nie mogą oni należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Po zakończeniu swojej kadencji sędzia TK przechodzi w stan spoczynku lub ma prawo powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko albo otrzymać stanowisko równorzędne.

Wygaśnięcie mandatu sędziego stwierdza Zgromadzenie Ogólne na skutek:

• zrzeczenia się stanowiska sędziego Trybunału

• stwierdzenia przez komisję lekarską niezdolności do pełnienia obowiązków

• skazania prawomocnym wyrokiem sądu

• prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska

Organami Trybunału Konstytucyjnego jest Prezes Trybunału i Zgromadzenie Ogólne.

Prezes Trybunału Konstytucyjnego reprezentuje Trybunał na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w ustawie bądź regulaminie. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród 2 kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Zgromadzenie wybiera kandydatów w głosowaniu tajnym nie później niż 3 miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezesa lub miesiąc po opróżnieniu urzędu.

Zgromadzenie Ogólne tworzą wszyscy sędziowie Trybunału. Prezes TK zwołuje co najmniej raz w roku Zgromadzenie Ogólne, na którym omawia się działalność Trybunału oraz problemu wynikające z jego orzecznictwa.

Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należy:

• uchwalanie regulaminu Trybunału

• wybór kandydatów na Prezesa i wiceprezesa

• uchwalanie statutu Biura Trybunału

• uchwalanie projektu dochodów i wydatków Trybunału

Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały, jeżeli bierze w nim udział co najmniej 2/3 ogólnej liczby sędziów, w tym Prezes lub wiceprezes.

Organizacyjne i administracyjne warunki pracy Trybunału zapewnia Prezes Trybunału oraz podległe mu Biuro Trybunału.

Sędzia Trybunału odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie przepisów prawa, uchybienie godności swego urzędu lub inne nieetyczne zachowanie mogące podważyć zaufanie do jego osoby.

W postępowaniu dyscyplinarnym Trybunał orzeka:

- w I instancji - w składzie 5 sędziów Trybunału

- w II instancji - w pełnym składzie

Sędziów do składu orzekającego i rzecznika dyscyplinarnego ustala Zgromadzenie Ogólne w drodze losowania.

Karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana i usunięcie ze stanowiska sędziego Trybunału.

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie niezależności sądów i niezawisłości sędziów

3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,

5) kościoły i inne związki wyznaniowe,

6) podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym

7) każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone

Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego wystąpić mogą: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli.

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją - w składzie 5 sędziów

W przypadku wniosku Prezydenta o zbadanie ustawy przed jej podpisaniem - Trybunał rozstrzyga w pełnym składzie.

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie - w składzie 5 sędziów

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami - w składzie 3 sędziów

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych - w pełnym składzie

5) skargi konstytucyjnej

Trybunał Konstytucyjny, obradując w pełnym składzie, rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

Każdy sąd może ponadto przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

Na wniosek Marszałka Sejmu TK w pełnym składzie rozstrzyga też w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP, gdy nie jest on w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu.

Rozpoznanie sprawy w pełnym składzie wymaga obecności co najmniej 9 sędziów. W toku postępowania TK powinien zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy.

Skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, wciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Skarga powinna spełniać wymogi dotyczące pisma procesowego, a ponadto powinna zawierać:

- dokładne określenie skarżonej ustawy lub innego aktu normatywnego na podstawie którego wydano orzeczenie dotyczące wolności, praw lub obowiązków określonych w Konstytucji

- wskazanie jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób, zostały naruszone

- uzasadnienie skargi z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.

Do skargi należy załączyć wyrok lub decyzję wydaną w oparciu o skarżony akt.

O wszczęciu postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny informuje Rzecznika Praw Obywatelskich i, w razie potrzeby, Rzecznika Praw Dziecka.

Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne, gdy 2 lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy (spór kompetencyjny pozytywny) albo, gdy organy te uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia sprawy (spór kompetencyjny negatywny). Wszczęcie postępowania przed Trybunałem powoduje zawieszenie postępowania przed organami, które prowadzą spór kompetencyjny.

Sędzia TK podlega wyłączeniu od udziału w rozstrzyganiu w sprawach, w których:

• wydał lub uczestniczył w wydaniu zakwestionowanego aktu, wyroku lub decyzji

• był przedstawicielem, pełnomocnikiem, radcą prawnym lub doradcą jednego z uczestników postępowania

• zachodzą inne przyczyny uzasadniające wyłączenie sędziego

Uczestnikami postępowania przed Trybunałem są:

• podmiot, który złożył wniosek lub skargę

• organ, który wydał zaskarżony akt albo Prokuratoria Generalna w imieniu Skarbu Państwa (wyznaczona przez Radę Ministrów)

• sąd, który przedstawił pytanie prawne

• organ statutowy partii politycznej

• organ, którego dotyczy spór kompetencyjny

• Prokurator Generalny

• przedstawiciele Sejmu, Prezydenta i Ministra Spraw Zagranicznych w sprawach umów międzynarodowych

• Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka, jeżeli zgłosił swój udział w postępowaniu dotyczącym skargi konstytucyjnej

Wszczęcie postępowania przed TK następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej uprawnionego podmiotu. O wpłynięciu pisma TK informuje wszystkie zainteresowane podmioty. Uczestnicy postępowania są obowiązani do składania Trybunałowi wszelkich wyjaśnień dotyczących sprawy oraz zgłaszania wszelkich istotnych dowodów.

Rozprawa nie może odbyć się wcześniej niż 14 dni po doręczeniu zawiadomienia o jej terminie. Rozprawy Trybunału są jawne, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Przewodniczący składu może wyłączyć jawność ze względu na bezpieczeństwo państwa lub ochronę informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”.

Z przebiegu rozprawy protokolant, pod kierunkiem przewodniczącego składu orzekającego, sporządza protokół, który zawiera w szczególności:

- datę i miejsce rozprawy

- dane składu orzekającego, protokolanta i stron postępowania (ich pełnomocników i przedstawicieli)

- przebieg rozprawy (w tym wnioski i oświadczenia, wyniki postępowania dowodowego itp.)

Przewodniczący składu orzekającego zamyka rozprawę, gdy Trybunał uzna sprawę za ostatecznie wyjaśnioną.

Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie na posiedzeniu niejawnym:

- jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne

- na wniosek cofnięcia wniosku

- jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą

Trybunał w swoich orzeczeniach jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. Orzeczenia zapadają większością głosów. Członek składu orzekającego, który nie zgadza się z większością głosujących może przed ogłoszeniem orzeczenia zgłosić zdanie odrębne, uzasadniając je w formie pisemnej. Zdanie odrębne, które może dotyczyć sentencji wyroku jak i samego uzasadnienia, zaznacza się w orzeczeniu. Orzeczenia podpisuje cały skład orzekający nie wyłączając sędziego przegłosowanego.

Trybunał wydaje orzeczenia w formie wyroków lub postanowień. W sprawach związanych z przygotowaniem rozprawy lub posiedzenia oraz w sprawach porządkowych wydawane są zarządzenia. Wyroki wydawane są w sprawach dotyczących:

• zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

• zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi w ustawie

• zgodności innych przepisów z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami

• skarg konstytucyjnych

• zgodności z Konstytucją celów działania partii politycznej

Postanowienia wydawane są w sprawach:

• rozstrzygania sporów kompetencyjnych

• stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta

• powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta

• innych, nie wymagających wydania wyroku

WYROKI	POSTANOWIENIA	ZARZĄDZENIA
zgodność ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją	rozstrzyganie sporów kompetencyjnych	Sprawy techniczne i porządkowe
Zgodność ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi w ustawie	stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
zgodności innych przepisów z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami	powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta
skarga konstytucyjna	inne sprawy nie wymagające wyroku
zgodność z Konstytucją celów działania partii politycznych

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach zgodności aktów z Konstytucją oraz skargi konstytucyjnej podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw. Wyjątkiem są wyroki orzekające niezgodności aktów prawnych z Konstytucją, które są publikowane w tym samym organie publikacyjnym, w którym ogłoszono akt. Ogłoszenie wyroku zarządza Prezes TK.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Trybunał Stanu

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub nabywania tego majątku.

Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu. Wniosek w tej sprawie składa co najmniej 140 członków (1/4 składu) a przyjmuje się go większością 2/3 głosów członków Zgromadzenia.

Prawo do pociągnięcia do odpowiedzialności pozostałych osób przysługuje wyłącznie Sejmowi. Może on zdecydować zatem o pociągnięciu do odpowiedzialności:

• członków Rady Ministrów - na wniosek co najmniej ¼ liczby posłów lub Prezydenta - większością 3/5 głosów

• Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT, Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych - na wniosek co najmniej ¼ liczby posłów lub Prezydenta - bezwzględną większością głosów

• Posła lub senatora - na wniosek Marszałka Sejmu lub Senatu - bezwzględną większością głosów

Organ	Złożenie wniosku	Przyjęcie wniosku
Prezydent RP	140 czł. Zgromadzenia Narodowego	większość 2/3 głosów
Członek Rady Ministrów	Prezydent lub 115 posłów	większość 3/5 głosów
Posłowie/senatorowie	Marszałek Sejmu/Senatu	bezwzględna większość głosów
Prezes NBP, Prezes NIK, członek KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych	Prezydent lub 115 posłów	bezwzględna większość głosów

Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która wszczyna postępowanie. Komisja niezwłocznie informuje osobę, której wniosek dotyczy. Osoba ta ma prawo składania wyjaśnień. Komisja może też żądać od wszystkich organów władzy publicznej i osób prawnych złożenia pisemnych wyjaśnień lub przedstawienia dokumentów będących w ich dyspozycji oraz akt sprawy przez nie prowadzonej. Może również zlecić Prokuratorowi Generalnemu lub Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenie określonej czynności niezbędnej do wyjaśnienia sprawy. Komisja może zapoznawać się z dokumentami lub aktami badając sprawę na miejscu.

Po zakończeniu swoich prac Komisja przedstawia Sejmowi sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej lub umorzenie postępowania. Sejm przyjmuje wniosek stosowną większością głosów. Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Jeżeli uchwała obejmuje też wniosek o odpowiedzialność karną - stanowi ona też wniosek o pozbawienie immunitetu.

Ściganie przed Trybunałem Stanu jest dopuszczalne w okresie 10 lat od popełnienia czynu, chyba że czyn ten stanowi przestępstwo dla którego przewidziany jest dłuższy okres przedawnienia. Nie stanowi przeszkody we wszczęciu postępowania fakt, że osoba nie sprawuje już urzędu.

Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm, na pierwszym posiedzeniu, spoza grona posłów i senatorów, na czas kadencji Sejmu. W skład TS mogą być wybrani obywatele polscy, korzystający z pełni praw publicznych, niekarani sądownie i niezatrudnieni w organach administracji rządowej. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Członek Trybunału Stanu nie może być bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może on być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Utrata stanowiska sędziego TS następuje wskutek zrzeczenia się funkcji, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności lub skazania prawomocnym wyrokiem sądu.

Regulamin czynności Trybunału Stanu jest uchwalany przez Sejm. Działalność Trybunału Stanu finansowana jest ze środków budżetowych Sąd Najwyższego, który zapewnia też jego obsługę kancelaryjną oraz czynności sekretariatu.

Trybunał Stanu jest sądem pierwszej oraz sądem drugiej instancji. W I instancji TS orzeka w składzie: przewodniczący i 4 członków, natomiast w II instancji - w składzie: przewodniczący i 6 członków (z wyłączeniem tych orzekających w I instancji). TS rozpatruje sprawy w granicach określonych w akcie oskarżenia. W postępowaniu przed Trybunałem Stanu udział obrońcy jest konieczny.

2

---