Polityka socjalna a polityka społeczna

Politykę społeczną można widzieć wąsko - jako politykę socjalną, lub w znaczeniu szerszym - jako zespół narzędzi i instytucji nakierowanych na te elementy, które służą dobru człowieka, czyli przede wszystkim sprawy pracy, zdrowia, oświaty i wychowania, mieszkalnictwa i kultury.

Polityka socjalna to praktycznie rozumiana polityka świadczeń socjalnych w postaci pieniężnej lub usług dla różnych kategorii ludności.

A. Kurzynowski

Różnice między polityką socjalną a polityką społeczną

Różnice między polityką socjalną a polityką społeczną

Zakres polityki społecznej

Zakres polityki społecznej obejmuje podstawowe potrzeby społeczne, a więc wartości uznawane przez społeczeństwo za istotne do zaspokojenia w celu zapewnienia godnego życia. Zaliczamy do nich:

• Pracę zgodną z kwalifikacjami,

• Odpowiedni dochód z pracy

• Zachowanie BHP

• Ochronę zdrowia i pomoc w chorobie

• Odpowiednie warunki mieszkaniowe

• Możliwość wypoczynku i kulturalne spędzanie czasu

• Możliwość kształcenia zawodowego

• Upowszechnianie kultury

• Walkę ze zjawiskami patologii społecznej.

Zasady polityki społecznej

Zasady polityki społecznej wyrażają jej wartości, a zarazem mają ułatwić ich realizację. Zaliczamy do nich:

• Przezorności - ma na celu motywowanie ludzi do takiego zachowania, które obroni ich przed skutkami ewentualnych ryzyk. P.S. wspomaga owe zachowania, wprowadzając różnego typu zachęty, które mają tę motywację wzmocnić. Zasada ta ma dwojaki charakter: fakultatywny (ubezpieczenia dobrowolne) oraz obligatoryjny (ZUS, ubezpieczenia zdrowotne).

Zasady polityki społecznej

• Samopomocy - przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami życiowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych i może być realizowana w ramach niewielkich nieformalnych grup. Wyraża się w dobrowolnym wyborze ludzi, istnieją jednak szczególne przypadki określające jej obligatoryjny charakter (np. przymusowe leczenie szpitalne).

Zasady polityki społecznej

• Solidarności społecznej - wyraża się w przenoszeniu konsekwencji działań z jednostek na społeczeństwo. Oznacz, że każda osoba jest nierozerwalnie związana z losem całego społeczeństwa i powinna angażować się w jakimś stopniu na rzecz dobra wspólnego i wzajemnej odpowiedzialności. Inna nazwa - zasada solidaryzmu - określa przedmiot tej zasady, a mianowicie solidaryzm społeczny, oznaczający wyższość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych jednostek, grup czy środowisk.

Zasady polityki społecznej

• Pomocniczości - odnosi się do rozdzielenia pomocy państwa od możliwości realizacji celów przez jednostki. Zgodnie z tą zasadą: społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w wewnętrzne sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając ją kompetencji, lecz raczej winna wspierać ją w razie konieczności i pomóc w koordynacji jej działań z działaniami innych grup społecznych dla dobra wspólnego.

Zasady polityki społecznej

• Partycypacji - oznacza taką organizację życia społecznego, aby poszczególni ludzie mieli możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych. Zasada ta podkreśla równowartość miejsc poszczególnych jednostek w społeczeństwie. Partycypacja społeczna oznacza świadomy i aktywny udział mieszkańców (osób indywidualnych, grup i organizacji społecznych) w rozwiązywaniu ich problemów oraz we wszystkich istotnych sprawach np. na terenie gminy. Uczestnictwo mieszkańców w rozwiązywaniu problemów przynosi wymierne korzyści: zwiększenie prawdopodobieństwa wypracowania trafnych decyzji, zmniejszenie konfliktów społecznych, zwiększenie aktywności mieszkańców, usprawnienie komunikacji samorząd - mieszkańcy.

Zasady polityki społecznej

• Samorządności - realizowana jest poprzez taką organizację życia społecznego, aby jednostki i grupy miały zagwarantowane prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych i tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania i realizowania interesów.

Zasady polityki społecznej

• Dobra wspólnego - przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. Dobro wspólne może być zdefiniowane jako suma tych warunków życia społecznego, dzięki którym jednostki, rodziny i zrzeszenia mogą pełniej i łatwiej osiągać własną doskonałość.

Zasady polityki społecznej

• Wielosektorowości - polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które wspólnie dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Zgodnie z tą zasadą podmioty dostarczające świadczeń społecznych powinny należeć do różnych sektorów instytucjonalnych (państwowego, społecznego, rynkowego).

Modele polityki społecznej i zasady ich realizacji

Wartości związane z polityką społeczną

Realizacja polityki społecznej wymaga określenia wartości, które mają znaczenie w zaspokajaniu potrzeb społecznych. Zalicza się do nich:

• Indywidualne wolności i prawa człowieka

• Emancypacja grup zagrożonych wykluczeniem lub dyskryminacją

• Wartości wspólnotowe (solidarność, odczuwanie więzi z innymi i wzajemnego szacunku, prawo do samostanowienia rodziny, narodu, cywilizacji…)

• Bezpieczeństwo i ochrona ludzi przed szkodliwymi skutkami ryzyk

• Równość sytuacji i szans na sukces w rozmaitych rodzajach aktywności życiowej

Wartości związane z polityką społeczną

• Dłuższe życie, lepsze zdrowie, rozwój ludzkiego gatunku i ochrona przyrody

• Ciekawa i doceniana praca, twórczość, rozwój wiedzy naukowej

• Różnorodność życia, która cieszy, a nie przeraża, satysfakcjonująca konsumpcja, dostępny czas wolny

• Własność dziedziczona lub zdobyta własnym wysiłkiem, prywatna lub grupowa

• Wiara religijna

• Patriotyzm

• Szczęście osobiste i rodzinne.

Metody i style realizacji polityki społecznej

Zaspokajanie potrzeb społecznych, materialnych i kulturowych wiąże się z szeregiem czynności, bez których nie jest możliwa realizacja polityki społecznej. Zaliczamy do nich:

• Definiowanie (kto jest przedmiotem, a kto podmiotem)

• Określanie celów, środków i sposobów działania

• Analizę doktryn (koncepcje kształtowania stosunków społecznych na podstawie przyjętych systemów wartości

• Poznanie instrumentów (narzędzia i środki, którymi oddziałujemy)

• Analizę klasyfikacji na różne działy i grupy

• Analizę modeli polityki

• Poznanie stylów realizacji

Etapy działania w polityce społecznej

POSTDIAGNOZA

Zbadanie, co było dawniej i w jaki sposób doszło do obecnej sytuacji?

DIAGNOZA

Jak jest dzisiaj?

PROGNOZA

Jak może być?

PROGRAMOWANIE

Co i z kim należy zrobić?

EWALUACJA

Jakie efekty przynosi polityka społeczna?

Style realizacji polityki społecznej

Wyróżniamy zasadniczo 4 style:

• Wyzwalający - okaże się skuteczny wówczas, gdy jedynym problemem adresatów programu, mających właściwe aspiracje i kompetentnych, jest to, że nie mogą oni realizować swych zamierzeń, że na ich drodze życiowej pojawiły się bariery; działania w tym stylu dają wolność jednostkom, są wyrazem zaufania do ich kompetencji.

Style realizacji polityki społecznej

• Opiekuńczy - winien być aplikowany tam, gdzie głównym powodem braku zachowań pożądanych jest brak umiejętności i możliwości (ludzie, nawet jeśli chcą postępować we właściwy sposób, to nie potrafią bądź nie mogą; jeśli zatem nie chcą, może to być wtórny przejaw adaptacji do nieusuwalnego stanu niemożności, może to więc wynikać z rezygnacji). Adresaci programów opartych na tym stylu są traktowani jako ludzie w jakimś sensie niepełnosprawni, wymagający wsparcia przejściowego lub trwałego.

Style realizacji polityki społecznej

• Bodźcowy - wychodzi z założenia, że ludzie potrafią i mogą wstrzymać się od zachowań potępianych lub podjąć zachowania pożądane, ale nie chcą, dopóki nie dostaną nagrody. Zachowania sprzeczne z ich chęciami można od nich uzyskać, oferując w zamian dobra, które naprawdę chcą zdobyć (np. dochody w zamian za wykonywanie nielubianej pracy); kontrakty te mogą być tzw. propozycjami nie do odrzucenia, jednak pozostawiają pewną wolność wyboru nawet słabszym stronom umowy.

Style realizacji polityki społecznej

• Rygorystyczny - jest najmniej przyjemny dla odbiorców; jest to zestaw instrumentów dopasowany do założenia, że adresaci programu (np.. Osoby nadużywające alkoholu lub przestępcy) potrafią i mogą - ale nie chcą - wstrzymać się od zachowań potępianych; że niechciane zachowania można wymóc na nich jedynie pod presją strachu przed dolegliwymi sankcjami (np. nie chcą oni żyć uczciwie, ale jeszcze bardziej nie chcą trafić do więzienia).

Instrumenty polityki społecznej

Instrumenty polityki społecznej to narzędzia i środki działania oddziałujące na zachowania tych ludzi, do których kieruje ona swoje programy, jak i tych, którzy są wykonawcami lub tworzą środowisko społeczne, w którym programy polityki społecznej są realizowane.

Cechą i.p.s. jest dążenie do instytucjonalizacji, formalizacji i organizowania warunków życia całej zbiorowości. Charakterystyczne jest to, że:

• Obywatele mają do nich uprawnienia

• Są bezpłatne lub częściowo odpłatne

• Ich koszt (całkowity lub częściowy) jest finansowany ze środków publicznych.

Typy instrumentów polityki społecznej

Typologia instrumentów polityki społecznej

Typologia instrumentów polityki społecznej nawiązuje do wiedzy o zasobach, jakim dysponują różne podmioty polityki społecznej. I tak, na instrumentarium polityki społecznej składają się:

• Instrumenty ekonomiczne

• Instrumenty prawne

• Instrumenty informacyjne

• Instrumenty kadrowe

• Instrumenty przestrzenno-czasowe

Instrumenty ekonomiczne

Regulują dostęp do dóbr będących wytworem gospodarki, dostęp do własności, prawa właścicieli, do dóbr konsumpcyjnych. Dostęp ten następuje poprzez pracę lub różnego rodzaju świadczenia społeczne. Należy wyróżnić:

• Politykę konsumpcyjną, kształtowanie dostępu do dóbr przez regulowanie:

• Dostępu do pracy zarobkowej

• Zasad wynagradzania za pracę

• Zasad opodatkowania dochodów

• Polityki cen

• Zasad i praktyki udzielania kredytów (komercyjnych i preferencyjnych), pozwalających antycypować przyszłe dochody

• Ochrony konsumenta nabywającego towary na rynku

• Uprawnień do świadczeń społecznych: pieniężnych, rzeczowych, usługowych

• Możliwości i warunków wytwarzania dóbr konsumpcyjnych w gospodarstwie domowym na własny użytek, czyli tzw. prosumpcji

Instrumenty ekonomiczne

• Kształtowanie stosunków własnościowych poprzez regulowanie:

• Warunków dostępu obywateli do własności majątku konsumpcyjnego lub produkcyjnego: ewentualne wykluczenie prywatnego posiadania zasobów pewnego typu (np. zabytków czy też - jak dawniej bywało - przedsiębiorstw produkcyjnych lub drogich mieszkań), wywłaszczanie, reprywatyzacja, powszechne lub selektywne uwłaszczanie, zachęty do oszczędzania

• Praw właścicieli tych zasobów, poprzez poszerzające się lub zawężające definicje uprawnień właścicielskich: do użytkowania i zaniechania użytkowania, zmiany formy własności (np. z rzeczowej na pieniężną), do przywłaszczania dochodów z własności (osiągniętych dzięki przedsiębiorczości, ograniczonych przez podatki), do przekazywania własności w drodze dziedziczenia lub sprzedaży.

Instrumenty ekonomiczne - świadczenia społeczne

Świadczenia społeczne to formy bezekwiwalentnego przepływu pieniędzy i usług z różnego rodzaju instytucji do uprawnionych do ich odbioru osób.

Spełniają następujące funkcje:

• Zabezpieczającą (świadczenia dla emerytów, rencistów, bezrobotnych uprawnionych do pobierania zasiłków oraz osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej

• Egalitaryzującą - sprzyjającą wyrównywaniu szans przede wszystkim w młodszych fazach życia i przejawiającą się głównie w dostępie do szkolnictwa

• Bodźcową - wynikającą z działalności socjalnej zakładów pracy

• Integracyjną - powiązaną z funkcja bodźcową i sprzyjającą integracji załóg z zakładem pracy i układami ustrojowymi

• Edukacyjną - wyrażającą się poprzez upowszechnienie edukacji i efektów twórczości kulturalnej

Świadczenia społeczne w Polsce

Dziedzina polityki społecznej	Forma świadczeń				Instytucja publiczna odpowiedzialna za środki
		Pieniężne	Rzeczowe i zakładowe	Usługi		Inne
Ubezpieczenia społeczne	Emerytury, renty, zasiłki, dodatki		Rehabilitacyjne	Świadczenia alimentacyjne, ulgi dla kombatantów	ZUS, KRUS
Pomoc społeczna	Zasiłki, ekwiwalenty	Pobyt w domach pomocy społecznej, wyżywienie, opał, odzież, wyprawki	Praca socjalna, pomoc domowa i pielęgnacyjna	Pożyczki	Ministerstwo Pracy o Polityki Spcjalnej
Ochrona zdrowia		Pobyt w szpitalach, lekarstwa, protezy	Porady lekarskie, zabiegi, pogotowie	Profilaktyka powszechna	Ministerstwo Zdrowia, MON, MSWiA, PKP
Rehabilitacja niepełnosprawnych		Sprzęt rehabilitacyjny	Zabiegi, zajęcia sportowe	Pożyczki, bilety ulgowe	Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Edukacja	Stypendia	Wyżywienie, internaty, domy wychowawcze	Nauczanie, poradnictwo	Pożyczki, kredyty dla studentów	MEN
Kultura	Nagrody, dotacje		Imprezy masowe	Wspieranie twórców i ruchu amatorskiego	Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Rekreacja i kultura fizyczna	Stypendia, nagrody	Sprzęt, schroniska	Turystyka młodzieżowa, kolonie	Sprzęt wyczynowy (olimpiada)	Ministerstwo Sportu i Turystyki
Rynek pracy i bezrobocie	Zasiłki, finansowanie robót	Sprzęt do robót interwencyjnych	Pośrednictwo, poradnictwo, szkolenie	Pożyczki, kredyty	Krajowy Urząd Pracy
Mieszkalnictwo	Dodatki mieszkaniowe	Mieszkania socjalne i schroniska		Pomoc w spłacie kredytów	Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast
penalizacja	Zasiłek postpenitencjarny	Pobyt w zakładach penitencjalnych	Szkolenie, poradnictwo		Ministerstwo Sprawiedliwości i MSWiA

Instrumenty prawne

Stanowią regulacje prawne składające się na państwowy system prawny, który bardziej lub mniej bezpośrednio określa uprawnienia i zachowania obywateli związane z zaspakajaniem ich potrzeb. Spełniają 3 funkcje:

• Tworzą procedury, czyli ustanawiają określone normy zachowań

• Rozpowszechniają katalog zachowań pożądanych

• Ograniczają zachowania niepożądane

Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zaliczamy:

• Zapisane w dokumentach międzynarodowych, Konstytucji RP i konkretyzowane w aktach niższego rzędu prawa i wolności obywatelskie oraz prawa socjalne; szczególna rolę odgrywają akty prawne chroniące przed dyskryminacją

• Regulacje prawne dotyczące poszczególnych dziedzin życia, zwłaszcza zachowań ludzi jako pracowników i pracodawców (prawo pracy) oraz jako członków rodzin (prawo rodzinne)

Instrumenty informacyjne

Znajdują się w dyspozycji wszystkich podmiotów dopuszczonych do głosu przez państwo. Mogą być skuteczne pod warunkiem uznania ich przez odbiorców za wiarygodne. Najważniejsze z nich to:

• Informacje przekazywane za pośrednictwem systemu szkolnego, częściowo obowiązkowego, w całości uregulowanego przez prawo, kontrolowanego przez resort edukacji, adresowane do całego młodego pokolenia

• Informacje publikowane za pośrednictwem wszelkiego rodzaju środków społecznego przekazu

• Poradnictwo indywidualne adresowane do osób mających szczególne potrzeby

Instrumenty kadrowe

Należy je postrzegać jako zasoby ludzkie. Są to ludzie, którzy świadczą usługi społeczne i decydują o przyznaniu dóbr ekonomicznych potrzebującym, stanowią i stosują prawo, a także informują, wychowują, uczą i doradzają.

• zasoby ludzkie, których zadaniem jest podejmowanie decyzji o kierunkach polityki społecznej (politycy, parlamentarzyści, samorządowcy, związkowcy)

• Zasoby ludzkie zajmujące się świadczeniem profesjonalnych usług dla ludności, a których działalność mieści się w obszarze tzw. służb społecznych (nauczyciele, padagodzy, resocjalizatorzy, inspektorzy pracy, doradcy zawodowi i ubez., policjanci)

• Zasoby ludzkie, których działalność opiera się na wolontariacie

Instrumenty przestrzenno-czasowe

To przede wszystkim obiekty infrastruktury, będące efektami procesów inwestycyjnych, służące zaspokajaniu ludzkich potrzeb (szkoły, szpitale, zabudowa mieszkaniowa, sieć drogowa i kolejowa).

---