Hermeneutyka według H.-G. Gadamera
Hans-Georg Gadamer (ur. 11 lutego 1900 w Marburgu, zm. 13 marca 2002 w Heidelbergu) - filozof, humanista, historyk filozofii, filolog, współtwórca XX-wiecznej hermeneutyki filozoficznej, uznawany za jednego z najważniejszych współczesnych filozofów niemieckich.
wiadomości o hermeneutyce
Hermeneutyka - (gr. hermēneutikòs- dotyczący objaśniania)
H. była zjawiskiem, nurtem szeroko rozumianym. I tak na początku h. funkcjonowała jak dział teologii chrześcijańskiej zajmującym się interpretacją Biblii, tekstów świętych, znaków zesłanych przez bogów aż opracowała reguły objaśniające wszelkie teksty kultury.
H. jako jedna z metodologii badań literackich to umiejętność interpretacji tekstów literackich i źródeł historycznych, a w szerszym znaczeniu, także wszelkich treści symbolicznych. Wraz z poetyką i retoryką tworzy swoisty kanon filologiczny. Tak jak retoryka powinna służyć sztuce mówienia, a poetyka sztuce literackiej i jej ocenie, tak hermeneutyka służy sztuce rozumienia i interpretacji wytworów kulturowych jak język, tekst, słowo. Ujęta w związku z teorią poznania (epistemologia) i metodyką nauk humanistycznych (metodologia), hermeneutyka u Heideggera i Gadamera stała się ogniwem łączącym filozofię z rozumieniem egzystencji, głównym składnikiem ontologicznej struktury rozumienia jako takiego.
Natomiast od w XIX wieku hermeneutyka była kierunkiem filozoficznym rozwijającym się głównie za sprawą Friedricha Schleiermachera, pod wpływem protestanckich i wcześniejszych interpretacji Pisma Świętego. W pełni rozwinęła się w okresie tzw. przełomu antypozytywistycznego, szczególnie u Wilhelma Diltheya. W wieku XX rozwijali ją przede wszystkim Martin Heidegger, Hans-Georg Gadamer i Paul Ricoeur. Dla dzisiejszej hermeneutyki kluczowe są pojęcia rozumienia, sensu i przyswojenia. Stąd hermeneutyka filozoficzna zaczęła pytać o to, jak możliwe jest rozumienie w ogóle; F. Schleiermacher i W. Dilthey- dla niego h. to nauka o rozumieniu, podstawa nauk humanistycznych, zajmująca się wyjaśnianiem. Tu h. staje się dziedzina ogólnej teorii poznania. F. Nietzsche i M. Heidegger zakwestionowali metodologiczny charakter rozumienia i przeniesiono je na obszar codzienności. H. filozoficzna przekształciła się w filozofię hermeneutyczną, dla której ważna jest rozumiejąca egzystencja człowieka (rozumienie sposobem istnienia).
Dlatego hermeneutyka pojawia się gdy:
- pojawia się kłopot z sensem; gdy coś przestaje być oczywiste i domaga się interpretacji, bo samo z siebie nie jest bezpośrednio zrozumiałe;
- gdy człowiek sam sobie zadaje pytanie, o to kim jest, jaki sens ma jego życie, jakie są jego podstawy wiedzy o świecie (h. filozoficzna).
hermeneutyka w ujęciu Gadamera
Podstawową tezą jego hermeneutyki jest fakt, że „hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha” Tutaj problem hermeneutyczny polega na przezwyciężeniu obcości świata. Gadamer duży nacisk kładzie na przemianę czegoś obcego i martwego w bezpośrednią współobecność, a więc na rozmowę miedzy bliskim sobie duchami. Stąd zadaniem interpretatora jest usuwanie obcości, a tym samym umożliwienie bezpośredniej recepcji tekstu pisanego. W tekście obce jest pismo „martwy ślad sensu wystawiony na rozumienie”. Gadamer zauważa jednak, że pismo przechowuje w sobie moc ducha i dzięki temu możliwa jest tradycja, która po zrozumieniu pozbawiona zostaje obcości i staje się czystym duchem. Dzieło sztuki, gdy jest rozumiane , staje przed nami twarzą w twarz. Gadamer uważa, że dzięki rozumieniu możliwe jest przywrócenie w pełni obecnego sensu („przywrócenie w pełni żywego logosu”). Literatura jest inscenizacją prawdziwej mowy. To lektura tekstu literackiego przypomina słuchanie. Czytelnik powinien wciąż na nowo próbować usłyszeć prawdziwe słowo poety. Dlatego lektura opiera się na uważnym wsłuchiwaniu się w uobecniającą się mowę poety, który zaprasza nas do rozmowy. Wiersz zaprasza do długiego wsłuchiwania się i do dialogu, w którym dokonuje się zrozumienie. Poezję należy potraktować jako coś, co przeznaczone jest dla członków świata, połączonego wspólnotą językową, w której poeta jest tak samo u siebie jak jego słuchacz lub czytelnik. Stąd podstawową metaforą lektury jest rozmowa. Zanika głos interpretatora i oddaje się pierwszeństwo interpretowanemu utworowi. Interpretacja jest właściwa tylko wtedy, gdy na końcu zanika, ponieważ wchłonęło ją w całości nowe doświadczenie sztuki.
hermeneutyka w wymiarze filozoficznym (artykuły: „Cóż to jest prawda?” oraz „Człowiek i język”)
Główne problemy poruszane w artykułach:
- relacja między prawdą a nauką
Nauka jest nietolerancyjna (za Nietzschem), chce dowieść, że to, co mówi jest prawdą opierając się tylko na dowodach, których stale żąda i które daje. Jest oznaką słabości, ponieważ wobec zjawisk takich jak śmierć, wiara, metafizyka jest bezsilna i bezradna. Natomiast prawda to nieskrytość, a sens mowy polega na podawaniu tej nieskrytości. Wg Arystotelesa sąd jest prawdziwy, gdy podaje razem to, co jest razem dane w rzeczywistości, czyli prawdę mowy określa się jako dostosowanie mowy do rzeczy; mowa jest prawdziwa, jeśli to, co podaje, stosuje się do danej rzeczy. Nauka według własnego mniemania przezwycięża przypadkowość subiektywnego doświadczenia przez obiektywne poznanie. Skoro cos jest prawdziwe, to musiało wcześniej zostać udowodnione (podejście empirystyczne).
- umiejętność zadawania pytań
Każda wypowiedź jest umotywowana, jest odpowiedzią. W logice pierwszeństwo ma pytanie, które również jest umotywowane. Ma ono czemuś służyć - poznawaniu. Stąd kryterium zrozumienia wypowiedzi musi być zrozumienie pytania. Dostrzeżenie i zadawanie nowych pytań jest gwarantem udzielenia nowych odpowiedzi.
- związek historii z wypowiedzią
Każda wypowiedz ma swój horyzont sytuacyjny (np. kontekst kulturowy, aspekt historyczny, gospodarczy) i jest do kogoś skierowana, stanowi to podstawę do daleko idącego wniosku, że skończoność i dziejowość każdej wypowiedzi sprowadza się do zasadniczej skończoności i dziejowości naszego bycia. Historia dzieje się teraz, ponieważ my jesteśmy stale określani przez naszą teraźniejszość.
- człowiek i język
Wg Arystotelesa człowiek jest żywą istotą posiadającą logos, a cechą odróżniającą go od innych zwierząt jest zdolność myślenia. Człowiek może myśleć i mówić, dane jest mu poczucie słuszności i niesłuszności (rozumowanie w kategoriach dobra i zła). Język pozwala na komunikację pewniej, określonej wspólnocie ludzi. Należy do natury człowieka; to zdolność, w którą jest wyposażony. W rzeczywistości jesteśmy zawsze już zadomowieni w języku tak jak w świecie.
- energia językotwórcza
To jedna z form, w jakich potwierdzała się spontaniczność podmiotu (możemy mówić o wszystkim i wszędzie).
Terminy stosowane przez Gadamera:
Fuzja horyzontów - określa elementarny warunek rozumienia przeszłości. Horyzont rozumienia jest ograniczony przez naszą dziejowość, lecz może ulec rozszerzeniu przez twórczy kontakt z dziełami z przeszłości.
Rozmowa - rozumienie, zawarty w pytaniach i odpowiedziach dialog, wymiana między ty, a ja.
Język - pierwotny żywioł ludzkiej egzystencji; człowiek istnieje, bo istnieje w mowie. To każdy byt, który poddaje się rozumieniu.
1