Podzieliłem swoją pracę na 3 części. W pierwszej we wstępie chciałbym Wam przedstawić krótki zarys systemu parlamentarnego i pokazać miejsce jakie w tym systemie zajmuje głowa państwa. W drugiej części chciałbym wam powiedzieć o kompetencjach i nakreślić tym samym pozycje prezydenta w Irlandii. W trzeciej części miałoby miejsce krótkie podsumowanie i wnioski
Otóż poprzez system parlamentarno - gabinetowy rozumiemy zespół zasad polityczno ustrojowych określających wzajemny stosunek między trzema naczelnymi organami władzy państwowej: parlamentem, głową państwa (monarchą lub prezydentem) i rządem w ten sposób, że rząd powoływany przez głowę państwa musi posiadać zaufanie parlamentu.Prezydent za swą działalność nie odpowiada politycznie a jedynie konstytucyjnie. Pełni on głównie reprezentacyjne funkcje (np. mianowanie ambasadorów) lub tzw. związane (wymagające kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra) nie ma na ogół kompetencji władczych (dyskrecjonalnych)
Dwie podstawowe uwagi:
Od traktatu pokojowego zawartego w Londynie 6 XII 1921 między GBR a IRL do uchwalenia drugiej konstytucji Irlandii z 29 XII 1937 (po dziś dzień obowiązującej) istniał w IRL urząd prezydenta , który jednak odnosił się do szefa Rady Wykonawczej (Executive Council)
Urząd prezydenta istnieje mimo ,że w konstytucji irlandzkiej nie jest zapisane ,że Irlandia jest republiką
Zgodnie z art. 12 ust 2 konstytucji prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych przez obywateli Irlandii obu płci powyżej 18 roku życia. Głosowanie jest tajne ,bezpośrednie i odbywa się według formuły pojedynczego głosu przenoszonego (ang. Single Transferable Vote- STV).
Kandydata wyznacza:
Dwudziestu członków dowolnej izby
Przedstawiciele 4 rad jednostek administracyjnych (miast lub miast hrabstw)
Prezydent może sam wydelegować własną osobę jako kandydata na prezydenta pod warunkiem ,że nie rządzi drugą kadencje
Jeśli na urząd prezydenta kandyduje tylko jedna osoba to wtedy nie przeprowadza się wyborów na urząd prezydenta. Do tej pory sytuacja taka miała miejsce sześciokrotnie (na 12 prezydentów) również i ostatnim razem w listopadzie 2004 w ten sposób została wybrana Mary McAleese.
Ważnym elementem wzmacniającym pozycje prezydenta w Irlandii jest jego bezpośredni wybór, taka sytuacja nie jest spotykana w klasycznym systemie parlamentarno - gabinetowym gdzie wybór prezydenta dokonywany jest przez parlament. Dlatego też J. Stembrowicz używa nawet określenia system parlamentarno - prezydencki w stosunku do systemu Irlandii.
Typowy dla parlamentarno - gabinetowego systemu rządów jest fakt ,że głowa państwa dzieli z innymi organami co wyraża się tym ,że dla swoich działań potrzebuje zgody rządu lub jego rady , sytuacjach w pewnych sytuacjach uzależniony także bywa od parlamentu. Podobna sytuacja występuje w Irlandii
Przede wszystkim prezydent choć formalnie nie jest związany decyzjami to jednak w praktyce często korzysta z doradztwa i konsultacji Rady Państwa
Prezydent na wniosek premiera powołuje lub rozwiązuje Dail ( Izbę reprezentantów korzystając przy tym z rady Rady Państwa. Ponadto na wniosek premiera powołuje rząd , przyjmuje rezygnację lub odwołuje ministra z rządu, a także powołuje radcę prawnego rządu.
Natomiast ważne przesłanie lub orędzie wygłasza za zgodą rządu też przy tym korzystając często z doradztwa Rady Państwa. Również decyzja w sprawie złagodzenia wyroku czy opuszczenie kraju odbywa się za zgodą rządu.
Co warte podkreślenia uszczupleniu uległy konstytucyjnie przyznane prezydentowi uprawnienia ze sfery czysto reprezentacyjnej pod wpływem dwóch ustaw: ustawy „O obronie” z 1954 roku i ustawa „O republice Irlandii”.
Pierwsza ograniczyła kompetencje głowy państwa dotycząca zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi( ma być realizowane pod kierunkiem prezydenta, ale przez rząd a konkretnie ministra obrony), a druga przyznawała prezydentowi prawo do akredytacji przedstawicieli dyplomatycznych zagranicą ale za zgodą rządu
Oddziaływanie wspólne premiera i parlamentu. Sam premier jest powoływany po przedłożeniu kandydatury przez Dail. Poza tym dochodzi do przyspieszenia podpisania ustawy, jeśli rząd zwracający się z takim wnioskiem dysponuje poparciem Senatu
Prezydent posiada także liczne kompetencje samodzielne, wśród których można wyróżnić znamienne dla parlamentarno - gabinetowego systemu rządów uprawnienia ze sfery reprezentacyjnej, jak chociażby stosowanie prawa łaski czy mianowanie wyższych rangą generałów. Warto jednak podkreślić 6 charakterystycznych uprawnień dyskrecjonalnych prezydenta
Prezydent może odmówić rozwiązania Izby Reprezentantów jeżeli zwraca się o to do niego premier, który utracił poparcie większości deputowanych deputowanych izbie niższej ( nie skorzystał ani razu prezydent)
Może odesłać konkretny projekt ustawy do Sądu Najwyższego w celu zbadania jego zgodności z konstytucją
Może zwołać w dowolnym momencie posiedzenie jednej lub obu izb parlamentu(za radą Rady Państwa) (nigdy nie wykorzystał)
Akceptacja lub odrzucenie przedłożonej przez większość senatorów i przynajmniej 1/3 posłów Dailu petycji o nie podpisywanie ustawy do czasu rozstrzygnięcia w drodze referendum lub do czasu wydania osobnej rezolucji przez nowo wyłonioną w toku nowych wyborów izbę niższą ( nigdy nie wykorzystał)
Po przyjęciu rezolucji przez Senat stwierdzającej, że dana ustawa odnosi się do sfery finansowej państwa premier może odesłać ją w celu weryfikacji do Komisji ds. Procedury i Przywilejów ( nie wykorzystał)
Rozstrzygnięcie w drodze konsensusu razem z rządem i izbą niższą o przyspieszeniu procedury ustawodawczej w stosunku do projektów ustaw o charakterze pilnym lub wymagającej natychmiastowego rozstrzygnięcia (nie wykorzystał)
Niezwykle charakterystyczne dla systemu parlamentarno - gabinetowego, że prezydent nie jest odpowiedzialny za czynności wykonywane zgodnie z przyznanymi mu uprawnieniami. Prezydent może jedynie odpowiadać za czynności niezgodne z konstytucją. Trochę inaczej sprawa wygląda w Irlandii gdyż prezydent może być postawiony w stan oskarżenia za stwierdzone niewłaściwe zachowanie(, ale w konstytucji nie ma wyjaśnione, czym owo niewłaściwe zachowanie jest).Procedura jest inicjowana przez 30 członków dowolnej izby poparta nie mniej niż przez 2/3 ustawowej liczby członków Następnie druga izba przeprowadza dochodzenie, które jeśli zakończy się rezolucją, która potwierdzi winę prezydenta, to wtedy musi on ustąpić z urzędu.
Do sytuacji takiej jednak nigdy nie doszło.
Wydaje się ,że wśród innych przyczyn słabej pozycji w państwie warto zwrócić uwagę na dwie znaczące:
Otóż jak wiecie w Irlandii od do dzisiaj niemal zawsze partia polityczna o nazwie Fiana Fail( żołnierze przeznaczenia).W latach 1932 -1982 tylko przez jedenaście lat zasiadała w opozycji. Od 1982 nie sprawuje już ta partia, co prawdaż samodzielnych rządów jednak jej poparcie oscyluje zawsze wokół 40%.Natomiast wszyscy prezydenci irlandzcy (z wyjątkiem dwójki Douglas Hyde i Mary Robinson) byli związani z nacjonalistyczno- republikańską orientacją wyrażaną przez Fianna Fail. Stabilne rządy Fiany Fail, a także identyfikowanie się z partią samego prezydenta sprawiało,ze głowa państwa nie musiała wykorzystywać swych wielu funkcji a zwłaszcza bycia arbitrem, rozstrzygania sporów. I w tym tkwi sedno drugiego problemu. Otóż do czasu prezydentury pani Mary Robinson prezydent w Irlandii był raczej pasywny nie korzystał ze swoich wszystkich uprawnień
Podsumowanie:
Widać, że w typowym systemie parlamentarno - gabinetowym głowa państwa jak już pokazałem na przykładzie Irlandii musi się liczyć ze zdaniem rządu (musi uzyskać rządu oraz korzystać z jego rad. Poza tym uzależniona jest także od parlamentu ( głównie procedura impeachmentu czy procedura przyznawania prezydentowi dodatkowych uprawnień dzięki rezolucjom parlamentu np. przyznanie prawa do mianowania gubernatora generalnego.
. Jednakże istotne uprawnienia dyskrecjonalne głowy państwa sprawiają,że ma on teoretyczną możliwość odgrywania często naprawdę decydującego wpływu na życie polityczne swojego państwa. Ponadto niech o randze instytucji prezydenta w Irlandii świadczy fakt ,że zgodnie ze starą anglosaską tradycją jest on wymieni0ony jako część składowa parlamentu (przed Dailem i Seenadem)Problem ,że jest to często teoria gdyż prezydent nie wykorzystuje większości swych kompetencji (koniecznie wspomnieć o niewykorzystanych ani razu uprawnieniach dyskrecjonalnych
Źródło:
W.Konarski, System konstytucyjny Irlandii, Warszawa 2005
W.Konarski, Prezydent Republiki Irlandii [w:] J.Osiński (red), Prezydent w państwach współczesnych, Warszawa 2000